Prabuddha Jivan 2007 Year 18 Ank 01 to 12

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 6

૬ જાન્યુઆરી ૨૦૦૭)
ગાંધીજીનું વસિયતનામું
*
[૩૦ મી જાન્યુઆરી ગાંધી નિર્વાણ દિન. ગાંધીજીને અંજલિ આપવા શબ્દો ઓછા પડે જ. આજથી છાસઠ વર્ષ પહેલાં તા. ૩૧-૭-૧૯૪૦ના | ‘પ્રબુદ્ધ જીવનમાં આ પ્રસ્તુત લેખ છપાયો હતો. આજથી ૯૩ વર્ષ પહેલાં ગાંધીજીએ પોતાનું વસિયત નામું લખ્યું હતું. એ વિચારો આજે પણ કેટલા પ્રસ્તુત છે ! ખાસ, તો દૂધ વિશેના વિચારો. ગાંધીજી આચાર અને વ્યવહારમાં સંપૂર્ણ જૈન હતા. આ લેખ પૂ. ગાંધીજીને આજે અંજલિ સ્વરૂપે.
જો ગાંધીજીએ પોતાનું વસિયતનામું ૧૯૪૮ના જાન્યુઆરીમાં લખ્યું હોત, તો કેવું લખ્યું હોત ?! કોઈ કલ્પનાશીલ લેખકે લખવું જરૂરી છે.-ધ.]
(આજથી પચ્ચીસ વર્ષ પહેલાં દક્ષિણ આફ્રિકાની લડતને અંતે ગાંધીજીને ખબર મળેલા કે એમનું ખૂન થવાનું છે. એ સમયે એમણે પોતાના ભાઈને કુટુંબની વ્યવસ્થા કરવા માટે જે પત્ર લખેલો તે અહીં ‘ગાંધીજીની સાધના'માંથી લઈને મુક્યો છે. આ પુસ્તકમાં ગાંધીજીના દક્ષિણ આફ્રિકાના જીવનના કેટલાયે અભુત પ્રસંગો સંઘરવામાં આવ્યા છે. ગાંધીજીના જીવનમાંથી પ્રેરણા લેવા ઇચ્છનારે આ પુસ્તક વાંચી જવા જેવું છે. ૩૧-૭-૧૯૪૦-તંત્રી).
કેપટાઉન લેવી તો પણ અપવિત્ર ગણીને લેવી. આ મહાન ફેરફાર છે. તેના ચિ. છગનલાલ
ફાગણ સુદ ૧૪, ૧૯૭૦ મૂળ ઊંડાં છે ને તેનાં પરિણામ સજજડ છે. તે બધાને માન્ય હો કે ન આ ઘડીએ મને કુરસદ છે. જોહાનિસબર્ગમાં મારા પ્રાણ લેવાના હો એ જુદી વાત છે. પણ કરોડોને તે વસ્તુ અલભ્ય છે એ જાણીને પ્રયત્ન પાછા થાય છે એમ મેઢ લખે છે. એમ બને તો ઈચ્છવા યોગ્ય પણ તજવા યોગ્ય છે. એ શુદ્ધ માંસ છે ને અહિંસા-ધર્મનું વિરોધી છે છે ને મારું કાર્ય સંપૂર્ણ થયું ગણાશે. તે કારણથી ડરીને મારે એ વિચાર કોઈ કાળે મારા મનમાંથી જનાર નથી. આ દેહે દૂધ, ઘી જોહાનિસબર્ગથી દૂર નથી રહેવું. એવા સંજોગોથી કે બીજે પ્રકારે આદિ તો લેવાય એમ સૂઝતું નથી. બને તેમ અગ્નિનો ઓછો ઉપયોગ પણ મારું અચાનક મૃત્યુ થાય તો મેં ખીલવેલા કેટલાક વિચારો કરી રહેણી ચલાવવી. કુટુંબના જે છોકરાઓ આવવા માગે તેને આપણે તમારી પાસે મેં નથી મૂક્યા એ અહીં લખી નાંખવા ધારું છું. રાખવા ને લેવા. તેઓ ઉપરના વિચારને ન અનુસરે તો ન રહી શકે.
કુટુંબસેવા પ્રથમ કરવી એ વાક્ય પરમાર્થદષ્ટિએ બહુ વાસ્તવિક વિધવાઓ જે આવી રહેણીમાં ન દાખલ થવા માગે તેને માનપૂર્વક છે. તે જેનાથી થઈ શકે તે જ કોમસેવા કે દેશસેવા કરી શકે છે. જણાવવું કે એ રહેણીને ધોરણે ચાલતાં જણ દીઠ જે ખર્ચ થાય તેથી કુટુંબસેવા કોને કહેવી એજ વિચારવાનું રહ્યું છે. શુદ્ધ વર્તન એ વિચાર દોઢું તેમને આપીને ત્રણ પતાવીશું. એ સિવાય બીજું નહિ આપી સહેલાઈથી બતાવી દે છે એમ લાગે છે.
શકીએ. કોઈને પણ વરાવવા પરણાવવાની ઉપાધિમાં પડવું જ નહિ. મને એમ જણાય છે કે આપણે જે ચાકરીની કે રાજદ્વારી જીંદગી મોટો થયે જે પરણવા માગશે તે પોતે જોઈ લેશે. છોકરીઓ હોય ભોગવતા આવ્યા છીએ એ અનિષ્ઠ છે. આપણું કુટુંબ પંકાયેલું છે, તેને સારો વર શોધવો જ પડશે. તો જે તુલસીને પન્ને વરશે તેને એટલે લૂંટારાની ટોળીમાં આપણે ઓળખાઈએ છીએ. વડીલોના દોષ દઈશું. એક પાઈનું ખર્ચ નહિ કરીએ. તેવો વર નહિ મળે ત્યાં લગી કાઢ્યા વિના કહી શકાય કે, તેઓએ પ્રજાની ચાકરી તો કરી હશે રાહ જોઈશું અને છોકરીને ધીરજ રાખતાં શીખવીશું. આમ કરતાં પણ આપ-સ્વાર્થને અંગે એ થઈ છે. સાધારણ દૃષ્ટિએ જોતાં તેઓએ વાતો સાંભળવી પડશે, તિરસ્કાર થશે, તે બધું પ્રેમપૂર્વક સહન કરીશું. ઠીક ન્યાય કર્યો જણાય છે. એટલે કે, રમત પર જુલ્મ થોડો કર્યો. જો આપણું વર્તન અખંડિત રહેશે તો કશી અડચણ નથી આવવાની. અત્યારે કુટુંબ પાયમાલ સ્થિતિમાં છે. જો નોકરી ન મળે તો બધા પ્રજાની ઉત્પત્તિ કરવી એ આપણા ધર્મનું અંગ નથી. સંસારને ફેલાવવો રખડે. ભારે નજર પહોંચતા નારણદાસ મુંબઈમાં ગુલામી કરે છે. એ આપણું કર્તવ્ય નથી. જે સંસાર છે તેમાં ખરડાયા વિના એ પ્રમાણે બીજા કુટુંબીઓ રખડે છે અથવા રાજખટપટમાં પડ્યા રહી પેટિયું રહેવું કે જેથી આપણને અને બીજાને મોક્ષ સુલભ થઈ પડે, એ જ મેળવે છે. બધા પ્રજાની ઉત્પત્તિ કરવામાં અને પરણાવવા વગેરેમાં જિંદગીનું રહસ્ય જણાય છે. ને તેમાં આપસેવા, કટુંબસેવા, કોમસેવા ને રોકાયા છે. મા વહુનો મહાન લોભ પોતાના છોકરાને પરણાવવાનો રાજસેવા આવી જાય છે. એ દશા આવે ત્યાં આપણે થોભવાનું નથી.
ઉપરના વર્તનમાં જે ભળશે તે પણ કુટુંબી જ થશે. તેમાં રાવજીભાઈ, આમાંથી કેમ ઉગરીએ? રસ્તો બની શકે તો ફેરવવો. પ્રથમ તો મગનભાઈ, પ્રાગજી ને જે કોઈ બીજા આવશે તેને લઈશું. ખેડૂત જ બનવું. તેમાં અસહ્ય કષ્ટ આપણા કઠણ ભાગ્યને લીધે પડે મારું અકાળ મૃત્યુ થાય તો ઉપર પ્રમાણે તમારે વર્તન કરવું એવી તો વણકર વગેરેની મજૂરી કરવી. જે દશાએ ફિનિક્સમાં રહીએ છીએ મારી ભલામણ છે. તમારે ફિનિક્સ એકાએક ન છોડવું. પણ ઉદ્દેશો તે દશાએ રહેવું. ઓછામાં ઓછી હાજતો રાખવી. ખોરાકની પદ્ધતિ ધ્યાનમાં રાખી રહેવું. મગનલાલની મને પૂરી આશા છે. જમનાદાસ બને તેટલી જે વિચારી છે તે સાચવવી. દૂધને પવિત્ર વસ્તુ માની છે તે ઘડાઈ જાય તો તેનામાં તે સત્ત્વ છે. તેનામાં આગ્રહ પણ છે.