________________
નવતત્વ પ્રકરણ પ્રકરણ | ગાથા-૧
પરમાર્થ એટલે જીવને ઇષ્ટ એવો મોક્ષ, અને જીવને ઇષ્ટ એવો અભ્યદય, અને એ બન્નેની પ્રાપ્તિમાં ઉપયોગી એવા જ્ઞાનની પ્રાપ્તિના વિષયભૂત પદાર્થો; અને આ પદાર્થો નવ છે, અને તે નવ પદાર્થો જ તત્ત્વ છે; કેમ કે મોક્ષ અને અભ્યદયપ્રાપ્તિનું જ્ઞાન નવતત્ત્વના બોધથી થાય છે.
આનાથી એ પ્રાપ્ત થાય કે આ નવતત્ત્વનું યથાર્થ જ્ઞાન કરીને તે જ્ઞાન પ્રમાણે જીવ અનુચિત પ્રવૃત્તિનું નિવર્તન કરે અને ઉચિત પ્રવૃત્તિમાં યત્ન કરે તો અભ્યદયને પ્રાપ્ત કરે અને ક્રમે કરીને મોક્ષને પ્રાપ્ત કરે.
વળી, તત્ત્વાર્થસૂત્રમાં આ નવતત્ત્વને બદલે સાત તત્ત્વો કહેલ છે : જીવ, અજીવ, આશ્રવ, સંવર, બંધ, નિર્જરા અને મોક્ષ ત્યાં પુણ્ય અને પાપનો ‘બંધ તત્ત્વમાં અંતર્ભાવ કરેલ છે.
जीवाजीवात्रवबन्धसंवरनिर्जरामोक्षास्तत्त्वम् । (तत्त्वार्थसूत्र अ. १, सू. ८)
વળી, તત્ત્વાર્થસૂત્રના કથનમાં પણ જીવને ઇષ્ટ એવો મોક્ષ જેના જ્ઞાનથી પ્રાપ્ત થાય તેને “પરમાર્થ' તરીકે ગ્રહણ કરેલ છે. મોક્ષપ્રાપ્તિના ઉપાયનું જ્ઞાન સાતતત્ત્વના બોધથી થાય છે.
આથી એ ફલિત થાય છે કે જેનશાસનમાં તત્ત્વના વિભાગની મર્યાદાથી નવતત્ત્વનો વિભાગ અથવા સાતતત્ત્વનો વિભાગ છે, પરંતુ એકબીજામાં અંતર્ભાવ કરીને અપેક્ષાએ પાંચ તત્ત્વ છે કે અપેક્ષાએ બે તત્ત્વ છે, એવો વિભાગ નથી; કેમ કે મોક્ષના આશયથી તત્ત્વનો બોધ કરવો હોય તો સાત તત્ત્વનો બોધ કરવો આવશ્યક છે, ધૂન કે અધિક નહિ, પરંતુ મોક્ષ માટેનો સાક્ષાત્ યત્ન કરવાની શક્તિ ન હોય ત્યારે મોક્ષનું કારણ બને તેવો અભ્યદય પણ ઇષ્ટ છે. માટે મોક્ષને લક્ષ્યરૂપે નક્કી કરવા અને અભ્યદયને તેના ઉપાયરૂપે નક્કી કરવા નવતત્ત્વનો જ બોધ આવશ્યક છે, ધૂન કે અધિક નહિ.
તત્ત્વો સાત છે અને નવ તત્ત્વમાંથી પુણ્ય-પાપનો સાતમાં અંતર્ભાવ થાય છે તેથી ન્યૂન-અધિક તત્ત્વ નથી તેમાં સાક્ષી પાઠ તત્ત્વાર્થસૂત્ર અધ્યાય-૧, સુત્ર-૪, ઉપાધ્યાયજી શ્રી યશોવિજયજી મહારાજ સાહેબની ટીકામાં આ પ્રમાણે છે –
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
