________________
નવતત્વ પ્રકરણ | ગાથા-૧ આ બે કથનોને સામે રાખીને તત્ત્વાર્થ સૂત્રની “સ્વોપન્નસંબંધકારિકા”માં કહેલ છે કે –
जन्मनि कर्मक्लेशै-रनुबद्धेऽस्मिंस्तथा प्रयतितव्यम् । कर्मक्लेशाऽभावो, यथा भवत्येष परमार्थः ।।२।। परमार्थालाभे वा दोषेष्वारम्भकस्वभावेषु । कुशलानुबन्धमेव स्यादनवद्यं यथा कर्म ।।३।। कर्माहितमिह चामुत्र, चाधमतमो नरः समारभते । इहफलमेव त्वधमो, विमध्यमस्तुभयफलार्थम् ।।४।। परलोकहितायैव, प्रवर्तते मध्यमः क्रियासु सदा । मोक्षायैव तु घटते, विशिष्टमतिरुत्तमः पुरुषः ।।५।।
| ('તત્ત્વાર્થસૂત્ર'-સ્વોપાસવંથારિવા) તત્ત્વાર્થસૂત્રની સ્વોપજ્ઞ સંબંધકારિકાના શ્લોક-૨માં કહેલ છે કે કર્મ અને ક્લેશનો અભાવ થાય તે માટે સંસારના ઉચ્છેદ માટે યત્ન કરવો જોઈએ, અને શ્લોક-૩માં કહેલ કે જે જીવો સંસારના ઉચ્છેદ માટે સાક્ષાત્ યત્ન ન કરી શકે તેઓએ કુશલઅનુબંધવાળું અનવદ્ય કર્મ કરવું જોઈએ; અને તેની પુષ્ટિ માટે શ્લોક-૪ અને ૫માં અધમાધમ, અધમ, વિમધ્યમ, મધ્યમ, ઉત્તમ, ઉત્તમોત્તમ એમ છ પ્રકારના જીવોના વિભાગ કર્યા. તેમાં કહ્યું કે પરલોકના હિત માટે જ મધ્યમ પુરુષો યત્ન કરે છે, અને વિશિષ્ટ મતિવાળા ઉત્તમ પુરુષો જ મોક્ષ માટે યત્ન કરે છે. (તત્ત્વાર્થસૂત્ર-સ્વોપજ્ઞસંબંધકારિકા ર/પા)
આ શ્લોકોના કથનથી એ પ્રાપ્ત થાય કે મનુષ્યજન્મને પામીને કર્મ અને ક્લેશનો અભાવ થાય તે રીતે મોક્ષ માટે ઉદ્યમ કરવો જોઈએ તે વાત શ્લોકરમાં બતાવી તેને સામે રાખીને સાત તત્ત્વોનું નિરૂપણ છે; અને જેઓ સાક્ષાત્ મોક્ષ માટે વર્તમાનમાં ઉદ્યમ કરી શકતા નથી અને મોક્ષના અભિલાષી છે તેવા જીવોએ કુશલાનુબંધવાળું અનવદ્ય કર્મ થાય તે પ્રમાણે યત્ન કરવો જોઈએ, એ વાત શ્લોક-૩માં બતાવી તેને સામે રાખીને નવતત્ત્વોનું નિરૂપણ છે.
નવતત્ત્વ' શબ્દમાં રહેલ તત્ત્વ એટલે પરમાર્થ.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
