________________
૧૪૨
નવતત્વ પ્રકરણ | ગાથા-૫૦
ભાવાર્થ :
(૧) આત્યંતિક - સંસારનું સુખ સંયોગજન્ય છે અને મોક્ષનું સુખ સંયોગના અભાવથી થયેલું જીવની પ્રકૃતિરૂપ છે, તેથી સંસારનું સુખ સાદિ-સાંત છે અને મોક્ષનું સુખ સાદિ-અનંત છે.
(૨) એકાન્તિક - સિદ્ધનું સુખ દુઃખના સ્પર્શ વગરનું છે, તેથી એકાન્તિક સુખ છે. સંસારનું સુખ આવેગ અને શ્રમથી સંયુક્ત છે, તેથી એકાન્તિક સુખ નથી, પરંતુ દુઃખના સંશ્લેષવાળું સુખ છે. તેથી કંઈક હણાયેલું એવું સંસારનું સુખ છે, જ્યારે મોક્ષનું સુખ તો આવેગ અને શ્રમ વગર સહજ જીવની પ્રકૃતિરૂપ છે, તેથી પૂર્ણ સુખરૂપ છે. માટે એકાન્તિક સુખ છે.
(૩) નિરુપમ :- મોક્ષના સુખને કોઈ ઉપમા આપી શકાય તેવું નથી, માટે નિરુપમ છે. સાધુના સુખની ઉપમા આપી શકાય. બાર માસના પર્યાયવાળા સાધુને સર્વાર્થસિદ્ધ દેવલોક જેવા સુખની પ્રાપ્તિ થાય તેમ ઉપમા આપી શકાય, પરંતુ મોક્ષના સુખની ઉપમા આપી શકાય તેમ નથી. (૪) નિત્ય :- જીવની પ્રકૃતિરૂપ હોવાથી મોક્ષનું સુખ નિત્ય છે. (૫) નિરતિશય - મોક્ષના સુખમાં તરતમતા નથી, પરંતુ પ્રકર્ષરૂપ છે. તેથી સર્વ મુક્ત જીવોનું સમાન રીતે અતિશયવાળું સુખ છે. વળી, સંસારવર્તી સુખ તરતમતાથી અનેક ભેદવાળું છે, અને સર્વાર્થસિદ્ધમાં જે ઉત્કર્ષવાળું સુખ મળે છે, તે પણ નિરતિશય સુખ નથી; કેમ કે સંસારનાં અન્ય સુખો કરતાં સર્વાર્થસિદ્ધનું સુખ અતિશયવાળું હોવા છતાં પણ મુનિને, કેવળીને કે સિદ્ધના જીવોને જેવું અતિશય સુખ છે, તેવું અતિશય સુખ સર્વાર્થસિદ્ધના જીવોને નથી.
આવું નિર્વાણનું સુખ સિદ્ધના જીવોને પ્રાપ્ત થાય છે. આ મોક્ષના સુખનું વર્ણન કરતાં ભાષ્યકાર તત્ત્વાર્થસૂત્રના ભાષ્ય અંતર્ગત કારિકામાં કહે છે –
एवं तत्त्वपरिज्ञानाद्, विरक्तस्यात्मनो भृशम् । निरास्रवत्वाच्छिन्नायां, नवायां कर्मसन्ततौ ।।१।। पूर्वार्जितं क्षपयतो, यथोक्तैः क्षयहेतुभिः । संसारबीजं कात्न्ये न, मोहनीयं प्रहीयते ।।२।।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
