________________
૧૪૦
નવતત્વ પ્રકરણ | ગાથા-૫૦
“તત્ત્વાર્થસૂત્ર પ્રમાણે મોક્ષતત્ત્વનું વર્ણન તત્ત્વાર્થસૂત્ર અનુસાર સંક્ષેપથી મોક્ષતત્ત્વનું સ્વરૂપ આ પ્રમાણે છે –
मोहक्षयात् ज्ञानदर्शनावरणान्तरायक्षयाच्च केवलम् । (तत्त्वार्थसूत्र अ. ૨૦, સૂ. ૨)
મોહના ક્ષયથી, જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ અને અંતરાયના ક્ષયથી કેવળજ્ઞાન થાય છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે મોહનીય આદિનો ક્ષય કેવી રીતે થાય છે ? તેથી કહે
बन्धहेत्वभावनिर्जराभ्याम् । (तत्त्वार्थसूत्र अ. १०, सू. २) બંધના હેતુનો અભાવ અને નિર્જરા દ્વારા મોહનીય આદિ કર્મોનો ક્ષય થાય છે. मिथ्यादर्शनादयो बन्धहेतवोऽभिहिताः (पृ. १२१) तेषामपि तदावरणीयस्य कर्मणः क्षयादभावो भवति सम्यग्दर्शनादीनां चोत्पत्तिः । “तत्त्वार्थश्रद्धानं सम्यग्दर्शनं” (अ. ૨, સૂ. ૨), “સિધિમાર્ વા” (મ. ૨, સૂ. ૩) રૂત્યુત્તમ્ |
एवं संवरसंवृतस्य महात्मनः सम्यग्व्यायामस्याभिनवस्य कर्मणः उपचयो न भवति पूर्वोपचितस्य च यथोक्तैर्निर्जराहेतुभिरत्यन्तक्षयः ततः सर्वद्रव्यपर्यायविषयं पारमैश्वर्यमनन्तं केवलं ज्ञानदर्शनं प्राप्य शुद्धो बुद्धः सर्वज्ञः सर्वदर्शी जिनः केवली भवति ततः प्रतनुशुभचतुःकर्मावशेषः आयुःकर्मसंस्कारवशाद् विहरति ।।२।। (તત્ત્વાર્થસૂત્ર . ૨૦, સૂ. ૨, માણ)
મિથ્યાદર્શન આદિ બંધના હેતુઓ છેઃમિથ્યાદર્શન, અવિરતિ, પ્રમાદ, કપાય અને યોગ બંધના હેતુ છે. તેમાંથી યોગના હેતુ એવા કર્મને છોડીને બાકીના મિથ્યાદર્શન આદિ ચારના કર્મોનો સંપૂર્ણ ક્ષય થવાથી કેવળજ્ઞાન થાય છે. ક્યારે કેવળજ્ઞાન થાય છે તે સ્પષ્ટ કરે છે – વળી, જ્યારે આત્મા સંવરથી સંવૃત બને છે અને સમ્યગુ વ્યાયામવાળા એવા=સમ્યગું અનુષ્ઠાનવાળા એવા મહાત્માને સમ્યક વ્યાયામથી નવાં કર્મોનો ઉપચય થતો નથી અને પૂર્વ ઉપચિત કર્મોનો અત્યંત ક્ષય થાય છે. તેથી સર્વ દ્રવ્ય અને પર્યાયના વિષયવાળા, પરમ ઐશ્વર્યવાળા, અંત વગરના કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શનને પ્રાપ્ત કરે છે ત્યારે શુદ્ધ, બુદ્ધ,
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
