________________
નવતત્વ પ્રકરણ | ગાથા-૧
ઉચ્છેદ કરે છે ત્યારે તેઓ વીતરાગ-સર્વજ્ઞ બને છે અને તે વખતે કષાયરૂપ આશ્રવનો પણ રોધ થાય છે. આ ભૂમિકાને પામેલા યોગીઓને મિથ્યાત્વ, અવિરતિ અને કષાયનો સંવરભાવ પ્રાપ્ત થાય છે અને માત્ર યોગનો આશ્રવભાવ વર્તે છે. (iv) યોગઆશ્રવના નિરોધનું સ્વરૂપ :
ઉપર દર્શાવ્યા તેવા યોગીઓ કેવળજ્ઞાન પામ્યા પછી ઉચિતકાળે મન-વચન અને કાયાનો રોધ કરે છે ત્યારે યોગરૂપ આશ્રવનો રોધ થાય છે, અને ચૌદમાં ગુણસ્થાનકને પામે છે ત્યારે સંપૂર્ણ યોગનો નિરોધ થવાથી સર્વસંવરભાવની પ્રાપ્તિ થાય છે. આવા યોગીઓને મિથ્યાત્વ, અવિરતિ અને કષાયનાં આપાદક કર્મો પણ સત્તામાં નથી, તેથી ક્ષાયિકભાવના સમ્યગ્દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રની પ્રાપ્તિ છે અને યોગનિરોધ થવાથી સંપૂર્ણ આશ્રવનો રોધ છે, અને આ આશ્રવનો નિરોધ અવશિષ્ટ કર્મોનો નાશ કરીને મોક્ષરૂપ ફળમાં વિશ્રાંત થાય છે. (૭) નિર્જરાતત્ત્વના જ્ઞાનની ઉપયોગિતા – મોક્ષપ્રાપ્તિનાં બે કારણો છે : (૧) સંવર અને (૨) નિર્જરા.
સંવર જીવના અધ્યવસાયરૂપ છે અને નિર્જરા એ જીવથી કર્મની પૃથકુભૂત થયેલી અવસ્થા છે, અને સંવર નિર્જરા દ્વારા મોક્ષનું કારણ છે. તેથી કલ્યાણના અર્થી જીવો સંવર અને નિર્જરાએ બે કારણોનું સેવન કરીને મોક્ષની પ્રાપ્તિ કરી શકે છે. સંવરરૂપ અધ્યવસાય નિર્જરા દ્વારા મોક્ષનું કારણ છે. નિર્જરાના બે ભેદ છે : (૧) અકામનિર્જરા અને (૨) સકામનિર્જરા.
દરેક કર્મ ઉદયમાં આવે છે અને પોતાનો વિપાક બતાવીને આત્માથી છૂટાં પડે છે. તે વખતે જીવ સ્વભાવથી સત્તામાં રહેલાં પણ કેટલાક કર્મોની ઉદીરણા દ્વારા નિર્જરા કરે છે, તે અકામનિર્જરા છે, અને નિર્જરાના ઉપાયભૂત એવા સંવરમાં યત્ન કરવામાં આવે તો જે પ્રકારના સંવરના અધ્યવસાયની પ્રાપ્તિ થાય તેને અનુરૂપ આત્માથી કર્મો છૂટા પડે તે સકામનિર્જરા છે.
સામાન્યથી જીવ આશ્રવના રોધમાં પ્રયત્ન કરે છે અને આશ્રવના રોધમાં કરાયેલો પ્રયત્ન તે સંવરભાવનો યત્ન છે. સંવરમાં કરાયેલા પ્રયત્નથી જ
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
