________________
: ૧૨ : તાત્વિક વિચારણા ઃ
શાસ્ત્રાનુસારી તથી, પણ એ જ વાત સંગત નહિ પણ તીર્થકર આદિ પણ છે, એ વાત કેવળ થાય છે. “પિતા” ના બદલે “માતા' મૂક- શબ્દાર્થની ચચાથી નહિ, પણ ભાવાર્થની વિચારવાથી તેનો અર્થ અને નમસ્કાર થાઓ, એ બુથી જ સમજાય તેવી છે. થાય છે. અહીં તે એટલે પૂજ્ય, એ અર્થ માન્ય પ્રથમ પદે મિતા' ને.. બસે “રિતા રાખવાથી આ નમસ્કાર સિદ્ધાદિ પદોમાં અતિવ્યાપ્ત મકવાથી બીજી એક વાત એ ધ્વનિત થાય છે કે ન થવા છતાં, સર્વ દર્શનેને માન્ય તિપિતાના જૈનદર્શન પૂજ્યત્વની પ્રાપ્તિ માટે અરિહંત પૂજ્યતમ પુરુષોમાં અતિ વ્યાપ્ત થાય છે. બૌદ્ધાદિ
. બાકીદ અતિ ભાવશત્રુનાશકત્વ ગુણને અનિવાર્ય ગણે
અર્થાત ભાવ: અન્ય દશનકારે પિતા પોતાના દર્શનના પ્રણેતાઓને છે. ભાવશત્રુઓને વિનાશ કર્યા વિના જેમ સિદ્ધ
અહં ત” અર્થાત પૂજ્યતમ માને જ છે. જૈનદર્શન ત્વની પ્રાપ્તિ થઈ શકતી નથી, તેમ અહેવા સમત પૂજ્યતમત્વ તીર્થકરોમાં જ ધટે છે, અન્યત્ર અર્થાત પૂજ્યત્વની પ્રાપ્તિ પણ અસંભવિત છે. આ નહિ. તેનું કારણ એ છે કે અન્ય દર્શનકારા પૂજ્ય કારણે જૈનદર્શનને પ્રધાન સૂર ગુણોની પ્રાપ્તિ તમત્વનું લક્ષણ વીતરાગત્વ કરતા નથી, અને જ્યાં નહિ પણ દેને વિજય છે. જેને વિજય થવાથી વીતરાગ ન હોય ત્યાં સર્વજ્ઞત્વ સંભવતું નથી. જૈન ગુણોની પ્રાપ્તિ આપોઆપ થાય છે. સુંદર ચિત્ર દર્શનમાર્ચે પૂજ્યતાનું પ્રયોજક સર્વજ્ઞત્વ અને વીત- માટે પ્રથમ ભીંતને સ્વચ્છ કરવી પડે છે, મોટો રાગત્વ તીર્થંકરામાં જ ધટે છે. બૌદ્ધદર્શનના પ્રણે પ્રાસાદ ચણવા માટે પ્રથમ ભૂમિને શુદ્ધ કરવી પડે તાઓ જૈનદર્શન માન્ય સર્વજ્ઞત્વને સ્વીકાર કરતા છે, તે ન્યાયે ગુણોની પ્રાપ્તિ માટે પ્રથમ દેષને દૂર નથી. સાંવેદાંતાદિ દર્શને જનદર્શનસમ્મત રીત- કરવા પડે છે. જેનદનમાં દેવનું લક્ષણ વીતરારાગને સ્વીકાર કરતા નથી, છતાં પિતાના ઈષ્ટને ગર્વ અને ગુરુનું લક્ષણ નિર્ચન્યત્વ કર્યું છે. દેવનું પૂજ્યતમ તે સૌ કોઈ માને જ છે. તેથી નિત્ય- “સર્વજ્ઞત્વ” કે ગુરુનું ધર્મોપદેશકવી વગેરે વર્ણન મુક્તત્વ, જગત કર્તત્વ અને અસર્વજ્ઞાદિ વિશેષણે ક્ષણ રૂપે નહિ પણ ઉપલક્ષણ રૂપે છે–અર્થાત્ સ્વરૂપવાળા પ્રયતમ પદોમાં અતિવ્યાપ્તિ ન થવા માટે દર્શક છે આ રીતે ભાવાર્થને વિચાર કરતા મંત્રામાતા ના સ્થાને અરિહંતાનું પદ એ જ ધિરાજ શ્રી નવકાર અને મંત્રાધિરાજ શ્રી નવપદના યોગ્ય છે.
શાશ્વત પાઠમાં પ્રથમ પદે “નમો અરિહંતા' ને સિદ્ધાદિ પદેમાં અતિવ્યાપ્તિના વારણ માટે પાઠ એ યુક્તિ અને આગમ ઉભયથી સિદ્ધ છે. પાંચ પરમેષ્ઠિ પદોમાં પ્રથમત્વ' અથવું પ્રથમ પદે હવે તેને સિદ્ધા' એ બીજા પદનો શબ્દાર્થ, નમરકરણયિત્વ' અરિ તેને આપેલું જ છે. પ્રથમ બાથ અને પર્યાર્થ શું છે, તે જોઈએ પદ એ સૂચવે છે કે તેમાં કેવળ અરિહંતત્વ જ
ક્રમશ:
ધર્મની આરાધના કરતાં દુઃખ આવી પડે છે તે ખરેખર જીવનમાં ધર્મ | પરિણમ્યાની કસોટીનું સૂચક ચિહ્ન છે. છે. કેમકે ધર્મને અર્થ સ્વભાવ થાય છે. " તેથી આત્માના સ્વભાવનું ઘડતર ધમની આરાધનાથી કેવું અને કેટલું થયું છે? તે દુઃખી અવસ્થામાં આત્મ પિતાની અવસ્થામાં કેટલે ટકે છે, તે ઉપરથી નક્કી થાય છે, માટે ધમાકેએ આવી પડતાં દુઃખમાં સમભાવ રાખ..
-સાગરનાં મોતી
