________________
: ૧૬ : આતમનાં અજવાળાં :
તેમણે તરતજ જવાબ આપેઃ “અલબત્ત, જડયંત્રમાં અને મનુષ્યના શરીરરૂપી એક પ્રકારનું યંત્ર જેમ વરાળયંત્ર વરાળના યંત્રમાં મેટે ફેરફારઃ જેરે કામ કરે છે, ડીઝલ એંજિન તેલની શક્તિથી કામ કરે છે અને પેટ્રોલ મશીન
મેં કહ્યું. આપના ઉત્તરથી તે એમ પેટ્રેલના પાવરથી ગતિમાન થાય તેમ આ
જણાય છે કે, વરાળયંત્ર વગેરેમાં અને મનુષ્યના યંત્ર કાર્બન વગેરે દ્વારા થતી દહન કિયા વડે
શરીરરૂપી યંત્રમાં ઘણું બાબતને ફેર છે. અને ચાલતું રહે છે, એટલે એક પ્રકારનું દહન
તે બહુ મટે છે. એક યંત્ર પિતાની મેળે
બિલકુલ હાલી ચાલી શકતું નથી. અને બીજું કહ્યું: “વરાળયંત્ર, ડઝન જન કે યંત્ર પિતાની મેળે હાલી ચાલી શકે છે. તથા પેટેલ-મશીન વચ્ચે અને મનુષ્યના શરીર
સેંકડો-સહસ્ત્ર ગાઉને પ્રવાસ કરી ધારેલા રૂપી યંત્ર વચ્ચે કંઇ ફેર ખરે?
સ્થળે પહોંચી જાય છે. એક યંત્ર જરાયે બેલી - તેમણે કહ્યું: “એ પણ એક જાતનાં યંત્ર શકતું નથી. અને બીજું યંત્ર પિતાની મેળે છે, અને આ પણ એક જાતનું યંત્ર છે. જેટલું બોલવું હોય તેટલું બોલી શકે છે. , એમાં ફેર છે ?
વિવિધ પ્રકારને વાર્તા-વિનેદ કરી શકે છે. ' મેં કહ્યું; વારૂ, આપણે વરાળ યંત્ર. ગાવાની ઈચ્છા થાય તે જરૂર જુદા જુદા સ્વરે ડીઝલ એંજિન કે પિટેલ મશીનને કહીએ કે અનેક પ્રકારનાં ગીત-ગાયને ગાઈ શકે છે, અને તમે અમુક સ્થળે જઈ આવે. તે તે જઈ રેવાનું મન થાય તે ભેંકડો તાણીને મેટી આવી શકે ખરાં?
પિક મૂકીને કલાક સુધી રોઈ પણ શકે છે. તેમણે કહ્યું એ પિતાની મેળે અમુક
વળી એક યંત્ર કઈ પણ વસ્તુને વિચાર કરી સ્થળે જઈ કે આવી શકે નહિ?
શકતું નથી, જ્યારે બીજું યંત્ર નાની કે મેટી, મેં કહ્યું. તેમને આપણે કોઈ સવાલ સુંદર કે અસુંદર, સમીપમાં રહેલી કે દૂર પૂછીએ તે તેનો જવાબ આપે ખરાં ? ૨હલી અથવા દશ્ય કે અદશ્ય એવી સર્વ
તેમણે કહ્યું: “એ પ્રશ્નને ઉત્તર કયાંથી વસ્તુઓને વિચાર કરી શકે છે, સારી-ખોટી આપી શકે ? એમને જીભ થોડી જ હોય છે ? લાગણીઓને અનુભવ કરી શકે છે, અને
મેં કહ્યું: “તે એ યંત્ર કઈ વસ્તુ અનેક પ્રકારની ઈચ્છા કરી તેને અમલમાં સંબંધી વિચાર કરી શકે ખરા?
પણ મૂકી શકે છે, એ કંઈ જેવે તેવા ફેર તેમણે કહ્યું: ના, ભાઈ ના. એ કંઈ નથી. તે જ રીતે એક યંત્રમાં શ્વાસ લેવાની વિચાર કરી શકે નહિ. વિચાર કરવા માટે કે મૂકવાની જરાયે શક્તિ નથી, ત્યારે બીજું તે મગજ જોઈએ અને તેને સંદેશો પહોંચા- ગમે તેટલે દીર્ધ શ્વાસ લઈ શકે છે, તેને ડવા માટે જ્ઞાનતંતુઓનું જમ્બર જૂથ જોઈએ. રોકી પણ શકે છે. અને મૂકી શકે છે એટલે
કહ્યું“સાથે સાથે એ પણ જણાવી બંને યંત્રે વચ્ચે અતિ માટે અને અસાધાછે કે એ યંત્ર શ્વાસ લઈ શકે કે નહિ?” રણ ફેર છે. હવે મારા વિદ્વાન મિત્ર ! મને
તેમણે કહ્યું: “એ યંત્ર શ્વાસ કયાંથી લે? એટલું જ કહે કે આ અસાધારણ ફેર શેને એને ફેફસાં ચેડાં હેય છે?
આભાસે છે ?
(ક્રમશ)
