________________
જે ન દ શ ન નાકે મેં વા દ
( સ્થિતિમ’ધનુ' સ્વરૂપ)
અધ્યાપક: શ્રી ખુબચંદ્ન કેશવલાલ શાહ સિરોહી.
જૈનદનની અનેક માલિક સિદ્ધાંતવ્યવસ્થામાં તેના કર્મનાં તત્ત્વજ્ઞાનના ફાળા મહત્ત્વના છે. સસાર સમસ્તની વિચિત્રતાના મૂલમાં કર્મની વિચિત્રતા રહેલી છે. જૈન તત્ત્વજ્ઞાને જેવું કે તુ“ સ્વરૂપ દર્શાવ્યું છે, તેવુ' અન્ય કોઈ પણ ધર્માદનમાં નથી, જૈનદર્શનના કર્માવાદ વિષેની લેખમાળા કયાણ’ માં લગભગ છેલ્લા ૪ વર્ષથી ચાલુ છે. આ લેખમાળાના લેખક અધ્યાપક શ્રી મુખચંદભાઇ, આ વિષયમાં સારા નિષ્ણાત તથા ચિંતનશીલ છે, સફાઈને લેખે! કમ વાદને સમજવામાં અવશ્ય ઉપકારક બનશે, એ નિઃશંક છે.
જીવની
ત્રણ
મિથ્યાત્વાદિ હતુએથી ચેાગરૂપ ક્રિયા વડે આત્માને વળગેલી કાણુ વા તે ક તરીકે ઓળખાય છે. આ કાણુ વણા આત્માની સાથે ચાંટ્યા બાદ અમુક ટાઈમ પછી તેનામાં જીવ ઉપર જુદી જુટ્ઠી અસર ઉત્પન્ન કરવારૂપ શક્તિ પ્રગટ થાય છે. અમુક પ્રકારની અસર જીવ ઉપર ઉપજાવવાના સ્વભાવનું પરિણમન તે તે કર્મવણામાં આત્માની સાથે ખંધાતી વખતના સમયે જ થઇ ગયેલ હાવાથી તે અનુસાર તે અસર કરવાપણું અમુક ટાઇમ પછી તેનામાં પ્રગટ થાય છે. જીવ ઉપર જુદી જુદી અસર ઉત્પન્ન કરવા કરેલી શક્તિઓને અનુસરીને તે કર્મોનાં નામ પાડવામાં આવેલાં છે, કર્મીશાસ્ત્રના ખ ́ધારણની રચનામાં આઠેકના ૧૫૮ ભેદે પ્રકૃતિ (જીવ ઉપર અમુક પ્રકારની અસર કરવા રૂપ સ્વભાવ) ને આશ્રયીને જ પાડવામાં આવ્યા છે.
અનાદિકાલથી દરેક સૌંસારી આત્માએ જ્ઞાનાવરણીયાદિ આઠે પ્રકારના કર્માંથી બંધાયેલા છે. આ કાઁખ'ધનુ' અનાદિપણું' તે પ્રવાહની
અપેક્ષાએ છે, પણ વ્યક્તિની અપેક્ષાએ સાદિ શાંત છે. કારણ કે વ્યક્તિની અપેક્ષાએ તે કર્મ બંધન વધારેમાં વધારે સિત્તેર કાડાકેાડી સાગરોપમ જેટલું હાઈ શકે. આત્મા સાથે નળગી રહેવાની તેનાથી અધિક સ્થિતિ કાઇ કોઈ પણ કની છે જ નહિ. એટલે કોઈ કવિશેષના સચેગ કાઈ પણ જીવને અનાદ્વિથી તા હોતા જ નથી.
જેમ એક દિવસ કે એક રાત્રિની શરૂઆત પણ છે, અને સમાપ્તિ પણ છે, છતાં પણ સમગ્ર રાત્રિ દિવસની અપેક્ષાએ દિવસ કે રાત્રિની શરૂઆત કહી શકીએ નહિ. એવી રીતે ભોગવવા આદિ દ્વારાએ કર્મો વિખુટાં પડતાં જાય છે, અને ખંધનાં કારણેાનું અસ્તિત્વ ડાઈને જીવને નવાં નવાં ક્રાં ખંધાતાં જાય
