________________
વિજયમાં પલટાયેલા પરાજ્ય ! ખાલમુનિ શ્રી મૃગેન્દ્રમુનિજી મહારાજ,
પૃથ્વીએ આંચકા અનુભવ્યો.
ત્યારે શું તમે જ જવાના ? ' તેમના લઘુભ્રાતા અગ્નિભૂતિએ પૂછ્યું.
‘ હા...કેમ ? ’
કાશ અને પાતાળ વચ્ચે જેટલું અંતર, આ તેટલું જ અંતર વિજય અને પરાજય
વચ્ચે રહેલુ છે. પરાજય એ કાવ્ય છે અને વિજય એ કાવ્યની પુણ્ય પંકિત છે. એટલે જ વિજય કરતાં પરાજયની પરિભાષા ઘણી અગમ્ય હાય છે. આમ કાવ્યની ભાષા મધુર હોવા છતાં એટલી જટિલ પણ હેાય છે. તેથી સામાન્ય માનવી જેવી રીતે સીધી તે સાદી ચાલુ ભાષાના અને ઉકેલી શકે છે, તેવી જ રીતે ને તેટલી જ સરળતાથી કાવ્યની ભાષા-કવિતાને ઉકેલી શકતા નથી. કારણ પ્રજ્ઞાની પરિપકવતા વિના ન એ ભાષા સમજાય કે ન તેા ઉકેલી શકાય !
અવનતિની અટવીમાં ઘણાં પ્રાણીએ અટવાઇ રહ્યાં હાય છે પણ તેવાં પુણ્ય-પ્રસ ંગા પામી જ્યારે ઉન્નતિના ઉધાનમાં વિહરવા માંડે છે, ત્યારે એને એ પરાજય વિજયની દિશામાં ફેરવાય જાય છે. આગેકૂચને માટે થયેલી પીછેહઠ એ પરાજયનું નહિ પણ વિજયનું જ પ્રતીક ગણુાય છે. તેમ અહીં પણ શ્રી અનંતલબ્ધિનિધાન શ્રી ગૌતમ-ઇન્દ્રભૂતિજીને પરાજય એ એનાં આત્મ-વિજયના પગરણનું જ્વલ ́ત પ્રતીક હતું...
(i)
આજે મહુસેન વન–ઉધાન દેવતાઓની દિવ્ય ઘાષણાઓથી મુરિત બન્યું હતું, કોકિલાએ પણ કુ–કુદ્દના મધુર સ્વરે સૃષ્ટિ-કાવ્યનું કી ન કરી રહી હતી. તે જ ઉધાનમાં સર્વજ્ઞ શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર પ્રભુની પધરામણી થઇ.
સેનામાં સુગંધ ભળે એવે તે એ પ્રસંગ હતા. દેવ-દેવેન્દ્રોએ ભવ્ય સમવસણુ રચ્યું. તે પ્રભુએ દેશના દેવાની શરૂઆત કરી..
આ તરફ શ્રી ગૌતમ ઇન્દ્રભૂતિજી યજ્ઞવાટિકામાં યજ્ઞાત્સવ કરી રહ્યા હતા, ઉધાનમાં પધારેલા ‘ સ’ના નામથી જ એમનું હૃદય સાગરના તરંગાની માફક અચાનક જ ખળભળી ઉઠ્યું. તેમણે તરત જ વિવાદની યુદ્ધભૂમિમાં જવા પ્રયાણુના પગ ઉપાડયા. ને જાણે
૧
• કમલ ઉખેડવા ઐરાવણુની જરૂર ન હોય. એવુ કામ તે આપણા સામાન્ય શિષ્યયી થઈ શકે છે, તો કૃપયા મને જ જવા દો.’ અગ્નિભૂતિએ કહ્યું: ‘ હા, બરાબર છે, તે સનના આડંબરનું અપહરણ કરવા નથી તારી જરૂર, કે નથી મારી. તે માટે તે આપણા વિધાર્થી જ બસ છે.' ઇન્દ્રભૂતિએ સહાનુભૂતિ દર્શાવી.
• તે। પછી તેને મેાકલા અથવા તે! એટલેથી જ સંતાય...’ અગ્નિભૂતિએ કહ્યું.
• એમ ન બને. જવું તો મારે જ ' ઇન્દ્રભૂતિ ખેલ્યા.
· કેમ વારૂ, આટલા આગ્રહ શા માટે ? ' અગ્નિભૂતિએ પુન: પ્રશ્ન કર્યાં.
‘ જેને તું આગ્રહ માને છે, પણ વસ્તુત: એ આગ્રહ નથી પણુ...મારી દૃઢતા છે.' એટલેથી તેમનુ વક્તવ્ય પૂર્ણ ન થયું, તેઓએ આગળ ધપાવ્યુ
“ કારણે સતી ગણાતી સ્ત્રીએથી પણ એકજ વાર શીયલના ભંગ થાય તો એ હંમેશ માટે અસતી જ ગણાય, તેમ મેં હજારા વાદીએને પરાસ્ત કરી સર્વજ્ઞનું બિરૂદ મેળવ્યું અને સામે ઉપસ્થિત સર્વજ્ઞનાં આડબ રને જો હું છીનવી ન લઉં તેા સદા માટે અસનતાના આરાપ મારી ઉપર રહ્યા કરે. વળી એકજ ગગનમંડલમાં કદી એ સૂર્ય ઉગ્યા છે? કે એક જ ગિરિ-ગુફામાં કદીયે એ સિંહૈ। વસતા સાંભળ્યા છે ?
નહિ જ.
તા પછી આ પૃથ્વી-પટ ઉપર કદીયે એ સનને વસવાટ થવે એટલેા જ અસંભવિત છે.’
અગ્નિભૂતિને હવે કશુંયે ખેલવા જેવુ ન રહ્યું. આખરે તેમણે હા માં હા' કહેવી પડી; શિષ્યગણુ સાથે ઇન્દ્રભૂતિનું પ્રયાણુ ત્યાંથી થઇ ચૂકયુ.....પણ એ પાતે એટલું ન્હાતા જાણી શકયા કે આ મારૂ વિજય
