________________
પુરુષાર્થ અને પ્રારબ્ધ: પૂ. મુનિરાજ શ્રી ભાનુવિજયજી ગણિવર
[એક તલસ્પર્શી વિચારણા ] “પેસા કમાવા તે સહેલું કામ નથી,
કેળીયે આવી જાય ઘેર બેઠાં ?” એ માટે તે ઘણી ઘણી વિટંબણાઓમાંથી .
આ ઉ૦- હા! તમારી શ્રદ્ધા છે એવી હોય
: તે તે પણ થાય. પણ તે શ્રધ્ધા નથી માટે પસાર થવું પડે છે.” દુનિયાના માણસનું ' આ કથન છે. પણ જેવી રીતે એ જોવાય છે. બજારમાં દોડવું પડે છે! કે, પિસા કમાવા એ સહેલું નથી.... તેમ પ્રવ- બજારમાં પણ રોજી કયાં મલે છે પિસા કમાવા તે આપણું ધાર્યું કામ નથી. નહિતર આટલી બેકારી હોય ? એ નથી જોવાતું !
ઉ– માટે જ કહે કે પુરુષાર્થનું કંઈ ઉપ“હું આમ બજારમાં જાઉં... આમ જતું નથી, જે પ્રારબ્ધ નબળું છે તે. દહીંમાંથી ધંધે કરૂ... ને ઝટ આટલા પૈસા લઈ આવું...” માખણ કાઢવા દહીંમાં પાણી નાખવું પડે છે. એ વિચારાય છે પણ “આમાં મારૂં કંઈ તે દહીં જેટલું સ્થાન પ્રારબ્ધનું છે, અને ઉપજશે કે નહિ?” એ વિચારતું નથી! પાણી જેટલું સ્થાન પુરુષાર્થનું છે, માખણ
પાણીમાંથી આવે કે દહીંમાંથી ? જેમ ધન તે પરંતુ એના પર પ્રશ્ન થાય છે કે-ભાઈ!
- તિજોરીમાં જ છે, ચાવમાં નહિ. પણ ચાવી દુનિયામાં તે સ્પષ્ટ છે કે “દુકાન ખલીયે...
નિમિત્ત બને છે. તેમ સગવડ–સંપત્તિ પ્રારમાલ લાવીયે, ઘરાક આવે. ઠીક ભાવે માલ
બ્ધમાં છે. પુરુષાર્થ એને ખેલવા નિમિત્ત બને લે.... તે પિસા મલે. આ બધું પુરુષાર્થથી
છે. પરંતુ જે પ્રારબ્ધની તિજોરીમાં ધન નહિ, સાધે છે. જ્યારે બીજી બાજુ ધર્મમાં
તે પુરુષાર્થની ચાવી નકામી. દેખાય છે કે “ઘણા લોકો ધર્મ તે કરે છે
પ્રારબ્ધ બે પ્રકારનાં હોય છે (૧) નિમિત્ત પણ ઉજમાળતા દેખાતી નથી? ને કેટલાકનું
આપે તે ઉઘાડાં થાય. (૨) વિના નિમિત્તે જે ભાગ્ય ખીલ્યું હોય છે, તે ધર્મમાં આગળ
ઉઘાડા થાય. ચોમાસાની ઋતુ છે. પેટ ભરીને ધપે છે!” આને અર્થ એ છે કેપિસા મહે
ખાઈ લીધું છે પણ મરચું મીઠું ભભરાવેલી, નતથી મળે અને ધર્મ ભાગ્યથી. પણ પાછું
પાણીથી ભરચક કાકડી જોઈ ને ઉડાવી ગયા. વિચારતાં એક કેયડે ઉભે થઈ જાય છે! કે
સાંજ પડીને તાવ આવ્યો તે તાવરૂપી પ્રારબ્ધ તે પછી બધે ધાર્યું કેમ નથી બનતું? અને
તે જ ઉદયમાં આવ્યું, જે કાકડી ખાધી. તાવ અને ધર્મની વાતમાં કેમ હાથ જોડીને બેસી
આવે પ્રારબ્ધથી જ; પણ અસત્ પુરુષાર્થનું રહે કામ પતી નથી જતું? --
નિમિત્ત મલ્યું. પ્રારબ્ધના બીજા પ્રકારમાં. આના સ્પષ્ટીકરણમાં વસ્તુસ્થિતિ એવી છે કે
માણસ ઘણું આરોગ્ય સાચવતે હેય છતાં દુન્યવી સગવડ-અગવડને મુખ્ય આધાર અવસરે ડાકટર કહી દે છે–તમને ક્ષય છે, પ્રારબ્ધ છે,
કેન્સર છે, આ વિના-નિમિત્તે માંદે પૂછે પ્ર. “એટલે શું પ્રારબ્ધ છે માટે મેંમાં તે ય પ્રારબ્ધ પણ નિમિત્ત કઈ નહિ તમે
