________________
મા ન વી નું ગ ર વ ચંડિદાસ કહે, સુન રે માનુષભાઈ; જ્ઞાન અને આનંદ પ્રાપ્તિની એક અદમ્ય - સબાર ઉપરે માનુષ–સત્ય,
જિજ્ઞાસા માનવીમાં સુષુપ્તપણે રહેલી છે. ' તાહાર ઉપરે નાઈ
પશુ–ભાવને વશ થઈ આપણે આ ભાવ-તૃષા
વિસારી છે. કવિ ચંડિદાસ કહે છે, “હે માનવ બધુ! સાંભળ. સર્વની ઉપર મનુષ્ય સત્ય છે. એની '
એની બહાર પ્રગટવા મથતી ચેતનાને આંતર ઉપર કશું નથી.'
અવાજ જે સાંભળે છે તે શરીર-તૃપ્તિ જેમ
- માનસ-તૃપ્તિ માટે પણ અવશ્ય પ્રયત્ન કરશે. કવિ અહિ માનવજીવનની જે શ્રેષ્ઠતા
સાહિત્ય, સંગીત, ચિત્ર, શિલ૫-કલાના જુદા જુદા ગાય છે, તે માત્ર કલ્પના નથી એક વૈજ્ઞાનિક
સ્વરૂપે દ્વારા વ્યક્ત થવા મથી રહેલું આ માનવ સત્ય છે.
મન પશુત્વથી ભિન્ન સ્વભાવ દર્શાવે છે. * સર્વ જીવ–સૃષ્ટિમાં માનવી ઉચ્ચ છે. પરંતુ “માનવી એટલે માત્ર મનુષ્ય-દેહ નહિ,
ચેતનાને આંતર–અવાજ પોકારીને કહે છે જેનામાં માનવતા છે તે માનવી. જીવનનું
કે “માનવી Advanced animal નથી.” મહત્વ માનવતા પ્રાપ્ત કરવામાં—વિકસાવવામાં અવ્યક્તમાંથી વ્યક્ત થવા મથી રહેલા છે. જ્યાં માનવતા છે ત્યાં ધર્મ છે–અધ્યાત્મ આંતર અવાજને જે સાંભળે છે, અનુસરે છે– પ્રત્યે ગતિ છે. '
અંતરના ગંભીર તલને પ્રાપ્ત કર્યા સિવાય - નિરર્થક રીતે જે જીવન વહ્યું જાય છે જેનું શ્રવણ શક્ય નથી, પ્રકૃતિના મહાપ્રવામાનવી અને પશુમાં શું ફેર?
હને સામને ક્યાં સિવાય જેનું અનુસરણ ' સ્કૂલ સાધનની પ્રાપ્તિથી આજે આપણે
જ શકય નથી–તેને પશુભાવથી મુક્તિ મળી છે.
તેણે “માનવ” નામને સાર્થક કર્યું છે. બાહ્ય જીવનને વધુ સગવડભર્યું બનાવ્યું છે. આહાર, આરામ અને ભગના સાધનેને
વ્યવહાર-જીવનની મુશ્કેલીઓ તેના માર્ગને વિસ્તાર એટલે માનવતા નહિ. અન્યની સહન નહિ રૂંધી શકે. ભૂખ, તરસ અને પ્રતિકૂળતા, નુભૂતિ માટેની માત્ર વાતે એટલે માનવતા નહિ, પરિષહ અને ઉપસર્ગો તેના પ્રયાણને નહિ
માનવતા એટલે સમય સમયની જાગૃતિ. અટકાવી શકે. - 'Awareness માટે પ્રયત્ન, માનવતા એટલે કમની વિટંબનાઓને સામને કરતા તે
સ્યાદ્વાદ પરિણતિ. - જે લેભ, ભય, સ્વાર્થ અને કપટ ઓછા “હું માનવી છું, પશુ નથી. ભલે આજે નહિ થાય તે માનવતા કયાંથી પ્રગટશે? હું બાદાને ન દેરવી શકું પરંતુ જે કંઈ સુધરેલી પશ-વેમાં વિકાસ નથી; વિકાસ છે બાહ્ય છે તે મને-માનવપ્રાણને નહિ દેરવી
તે પિતાને ઓળંગી જવામાં Dimensional શકે. જે અસીસ, અનન્ત, અથાગ મારામાં * change of consciousness.
ભટું પડ્યું છે, તેને હું ભલે આજે ન જાણું. જ પશુથી વિશિષ્ટ એવું માનવામાં કંઈક . પરંતુ હું જાણું છું કે મારી સીમા નથી.
-
કહે છે –
