________________
ખંડ પહેલો-પ્રકરણ ૧.
વળી કેટલાએક કહે છે કે ઇશ્વર અનાદિ છે, અને તેનું પ્રમાણ કોઈ પણ રીતે આપતા નથી. હશે જેમ ઈશ્વર અનાદિ છે, તેમજ જગત પણ અનાદિ છે. જો ઈશ્વર અનાદિ માનીયે તો જગતને પણ તેમજ માનવામાં કાંઈ પણ દોષ આવતો નથી. - દુનિયા અનાદિ છે તે બાબતમાં આપણે તપાસ કરી. હવે થોડા એક અન્ય પુરાવા તપાસી આ વિષય સમાપ્ત કરીશું.
પુરાણમાં દુનિયા અનાદિ છે એવા પ્રમાણ મળે છે. મુક્ત શાસ્ત્રના પૃષ્ટ ૧૦૩ માં આ રીતે લખાણ મળે છે. “પ્રથમ આ મૃષ્ટિમાં જે કાંઈ હતું, તે ન કહેવાય અને ન વર્ણવાય એવું એક અદ્રશ આનંદમય નિરાકાર અચંચળ તત્વ હતું વગેરે.” કાળા ટાઈપના શબ્દો એમ સુચવે છે કે સૃષ્ટિ અનાદિ છે.
મહાન ફિલસુફ ડારવીને
મત
એ છે કે “પ્રકૃતિ અનાદિ છે, પ્રકૃતિની દરેક રજકરણમાંથી જગત ઉત્પત્તિ બને છે. તેથી પ્રકૃતિનું સ્વરૂપ ચૈતન્યવાળું છે, અને તેથી આ પંચ ભૂત અને જગત પણ અનાદિ છે. એ પંચભૂતોની અંદર કાળાંતરે જુદા જુદા અનેક જાતના ફેરફારો થયા કરે છે. એ ફેરફારોથી વિધ વિધ પ્રકા રના બ્રહ્માંડની ઉત્પત્તિ, સ્થિતિ અને પ્રલય બન્યા કરે છે. કોઈ સમયે એ ફેરફારથી આ બ્રહ્માંડ અગ્નિરૂપ ભાસે છે, કોઈ સમયે પવનાકાર દર્શાયછે, કોઈ પ્રસંગે જુદાજે રૂપમાં હાજર થાય છે, એવી તરેહથી પંચભૂત માંહોમાંહે ચક્રાકારે ફર્યા કરે છે, જેથી કરીને સૃષ્ટિની રચનામાં ફેર પડતા જાય છે. આ ઉલટ સુલટપણાથી સૃષ્ટિની બાંધણીના ક્રમની અંદર ચિત્ર વિચિત્રતા દર્શાયા કરે છે. ” આટલું જણાવી વળી તે કહે છે કે, “ આ મનુષ્ય વર્ગની પેદાશ પૂર્વે, આ સૃષ્ટિમાં સર્વત્ર પાણી જ હતું, અને તેને વિષે મહાન મેટાં અનેક જાતનાં જળચર પ્રાણીઓની ઉત્પત્તિ થઈ હતી,