________________
દુનિયાને સિસથી પ્રાચિન ધર્મ
૧૭ (૪) પુદગલાસ્તિકાય-પુદ્ગલ શબ્દ બે અર્થમાં વપરાય છે. એક પરમાણુંઓના અર્થમાં અને બીજે પરમાણુતા સમૂહનાં ઘટ પટાદિ કાર્યના અર્થમાં
એક પરમાણુમાં, એક વર્ણ, એક રસ, એક ગંધ, અને બે સ્પર્શ છે, અને કાર્ય લિગ છે. વર્ણથી વણતર, રસથી રસાંતર, ગંધથી ગંધાતર, અને સ્પર્શથી સ્પર્શતર થઈ જાય છે. દ્રવ્યરૂપે પરમાણું અનાદિ અનંત છે અને પર્યાયરૂપે સાદિસાત છે. પરમાણુંઓનાં કાર્યમાં કઈ પ્રવાહથી અનાદિ અનંત અને કઈ સાદિસાંત છે. જે જડરૂ૫ દેખાય છે, તે સર્વે પરમાણુંઓનાં કાર્ય છે. સુકાઈ ગયેલી વનસ્પતિ અને અગ્નિ પ્રમુખ શથી પરિણામોતર પ્રાપ્ત થયેલી પૃથ્વી વગેરે સર્વે પુદ્ગલ છે. સમુચ્ચય પુદ્ગલ દ્રવ્યમાં પાંચ વર્ણ, પાંચ રસ, બે ગંધ, આઠ સ્પર્શ અને પાંચ સંસ્થાન છે. પાંચ વર્ણ આ પ્રમાણે છે –
(૧). કાળ, (૨) લીલે, ( ૩ ) રાતે, (૪) પાળે,
( ૫ ) ધોળા. પાંચ રસ આ પ્રમાણે છે:
(૧) તીખ, (૨) કડ, (૩) કળાયેલે (૪) ખાતે
( ૫ ) મીઠા. બે ગંધ આ પ્રમાણે છે –
(૧) સુગંધ, (૨) દુર્ગધઆ સ્પર્શ. આ પ્રમાણે છે –
(૧) ખરખરો, ( ૨) સુંવાળે. ( ૩ ) હલકે ( ૪ ) ભા
રે, (૫) ઠંડે, (૬) ગરમ, કફ) ચીકણો, (૮) ભૂખે પુદગલોમાં અનંત શકિતઓ છે ને અનંત સ્વભાવ છે, અને દ્રવ્ય ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવ વગેરે નિમિતેના મળવાથી, તેનાં વિચિત્ર પરિણામ થાય છે.
