________________
દુનિયાના સૌથી પ્રાચિન ધર્મ
૧૫
વળી પૃથ્વી વંગેરેમાં મનુષ્યના એવું ચેતના લિંગ નથી, તે છતાં તેમાં રહેલાં લવણ, વિદ્રુમ, પાષાણુ વગેરેમાં અર્ધું, માંસ અંકુરની જેમ સમાન જાતિય અંકુર ઉત્પત્તિપણું છે, અને તેથી અભકત ઉપયાગાદિ લક્ષણુ હાવાથી પૃથ્વી સચેતન છે એમ સિદ્ધ થાયછે.
વળી કાઈ એમ કહેશે કે, વિર્ગમ પાષાણુાદિ પૃથ્વી કઠણુ રૂપે છે ને તેથી તે સચેતન હવાનેા સંભવ નથી, પણ તે વાત પણુ ખરાખર નથી. જેમ શરીરમાં રહેલાં હાડ અનુગત ને કઠણ છે તે છતાં સચેતન છે, તેમ જીવાનુગત પૃથ્વીનું શરીર પણ સચેતન છે. વળી પૃથ્વી, અપ, તેજ, વાયુ અને વનસ્પતિનાં શરીર જીવસહિત છે, કારણકે તેમાં છેદ્ય, ભેવ, ઉલ્લેખ, ભાગ્ય, ઘ્રુવ વગેરે છે. બળદની - ગલી ) ( ગળાની નીચેની ઝુલ) તથા શીંગડાની માક સધાતવત પૃથ્વી વગેરેમાં છેઃ વગેરે જે જોવામાં આવેછે; તેને કાઈ પણ ગેાપવી શતું નથી. વળી પૃથ્વી વગેરેનાં શરીર અનિષ્ટ છે કારણકે, સર્વ પુદગલ દ્રવ્યને દ્રવ્ય શરીર છે એમ પણ જૈન સિદ્ઘાંતામાં જણાવવામાં આવ્યું છત્ર સહિત અને જીવ રહિત જે વિશેષ છે તે આ પ્રમાણે છે:- શસ્ત્રથી અનુરત જે પૃથ્વી આદિ છે, તે હાથ પગના સધાતવત સધાત ન હેાવાથી કદાચિત સચેતન છે, તેજ રીતે શસ્ત્રથી ઉપહત થવાથી હાથ આફ્રિ માક અચેતન પણ છે, તે અચેતનજ છે.
(૨) પાણી--ધણાકા એમ માનેછે કે પાણીમાં જીવ નથી કારણકે, તેમાં પ્રણવત એટલે મૂત્રની પેઠે જીવનું લક્ષણ નથી. આ શંકા બરાબર નથી. જેમ હાથીનું શરીર તરત ઉત્પન્ન થયેલી સ્થિતિમાં દ્રવ્ય રૂપ તેમજ સચેતન રૂપ દેખાય છે, તેજ રીતે પાણી વિષે છે. વળી જેમ ઈંડામાં પ્રકત રસ હાયછે અને કાઈ પણ અવયવ હાતા નથી, તે છતાં સંચેતન રૂપ છે, તેજ રીતે પાણીમાં પણ ચૈતન્ય છે.
(૩) અગ્નિ--આગિઆ કીડાનું શરીર જેમ જીવની શક્તિથી પ્રકાશવાન છે, તેમજ અગ્નિ આદિ પણ પ્રકાશવાન હાવાથી સચેતન છે, એમ જૈન સિદ્ધાંત જણાવેછે. વળી જેમ શરીરમાં જીવ વગર તાવની ગરમી
