________________
દુનિયાને સેથી પ્રાચિન ધ.
કરશે તે તરત જણાશે કે, તેમાંથી કેટલાક, અઠવાડિયાના બોકસ દિવસે અપવાસ કરે છે. બકરાં કુતરાં, વાંદરાં, બળદ વગેરે જનાવરોને જે કોઈ પણ રોગ થાય છે, તો તેઓ બનતી રીતે અમુક જાતનો પાલે બાઈ જુલાબ લાવે છે, કે વામિટ કરે છે અને પોતાના વૈદ બની પોતાને સેગ કાઢી નાખે છે. ઘણું પક્ષીઓ પોતાનાં વહાલાંઓના મરણને શાક રાખે છે, લગ્નનો હર્ષ બતાવી પિતાપિતામાં ટોળાબંધ જમે છે, અને મરણ સમયે અથવા દુખ વખતે રૂદન કરે છે. એક કુતરા માટે એવું જોવામાં આવ્યું હતું કે પોતાના શેઠના મરણ પછી તેણે ખાવાપીવાને ત્યાગ કર્યો હતું અને કેટલેક દિવસે, પોતે પણ ભૂખમરાથી મરણ પામ્યા હતે. જો કે તેને માટે જાત જાતનાં ખાવામાં લાવવામાં આવ્યાં હતાં. એક બીજો કુતરે પોતાના શેઠને ડુબી જતા જોઈ તેને બચાવવા ગયો હતો, અને તેને બચાવતાં પિતાનો પણ પ્રાણ એ હતો કબુતરની બુદ્ધિ ઘણીજ ખીલેલી હોય છે , તેઓ સેંકડો માઈલ જે સંદેશા લઈ જાય છે તે ઉપરથી જણાય છે. આત્માની શકિતથીજ અને કર્મના પ્રભાવથી જ તેઓ આ રીતે કરી શકે છે, એમ એ, ઉપથી. જણાય છે. રીંછ, સિંહ વાધ વગેરે હિંસક પ્રાણીઓ પણ, પિતાનાં બચ્ચાંઓ અને કેટલાક માણસ તરફ જે યાર રાખે છે, તે પણ તેમનામાં આત્મા જ જોઈએ એમ સાબીત કરે છે. ધાતુમાં પણ ચૈતન્ય છે એવું સાબીત થઇ ચુકયુ છે કલકત્તાના પ્રસિદ્ધ જગદીશ ચંદ્ર બોસે પોતાના હિંદુ શાસ્ત્રમાં જે બાબતે આપેલી છે. તેમાંની એ એક મોટી બાબત સત્ય છે, એમ સાબીત કરી દુનિયાની મોટી સેવા બજાવી છે. ધાતુમાં એ ચૈતન્ય છે ને એ ચિતન્યથી. ધાતુમાં પણ આત્મા છે એ સાબીત થાય છે, કેમકે જીવ અને આત્મા એ. એક જ વસ્તુ છે, અને તેનું લક્ષણ ચતન્ય છે, એમ આપણે અગાડી જણાવી ગયા છઈએ. *
* ઓ પાનું. ૧૫૫
દરેક જીવ આત્મા યુક્ત છે, એમ આપણે ઉપર જણાવ્યા પછી, જેના પ્રાણુ કેટલા પ્રકારના છે, તે વિષે જૈન શાસે શું કહે છે તે તપાસીશું. જિન શાસ્ત્રોમાં જણાવ્યા પ્રમાણે.
