Dharmkosh Vyavaharkandam Vol 01 Part 02

Author(s): Lakshman Shastri Joshi
Publisher: Prajnapathshala Mandal

Page 1050

यंदा कश्चित्प्रमीयेत प्रब्रजेद्वा कथंचन । ......: (१) अत्रः केचिदविभक्तसंसृष्टगोचरो भ्रात्रधिकारः न लुप्यते तस्य भागः सोदरस्य विधीयते ॥ प्रथमं विभक्तासंसृष्टगोचरश्च पल्यधिकार इति समादया तस्य भगिनी सा तु ततोऽशं लब्धुमर्हति । धति । अत्रोपक्रमोपसंहारयोः संसृष्टत्वकीर्तनात् तत्संदंशअनपत्यस्य धर्मोऽयमभार्यापितृकस्य च ।। पतितं, 'न लुप्यते तस्य भागः सोदरस्य विधीयते' इति सा च दत्ताऽप्यदत्ता वा सोदरे तु मृते सति । वचनं संसृष्टविषयं वाच्यम् । अत्र च 'अनपत्यस्य धर्मोऽतस्यांशं तु हरेत्सैव द्वयोर्व्यक्तं हि कारणम् ।। यमभार्यापितृकस्य चेति पुत्रदुहितृपत्नीपितॄणामभावे संसृष्टानां तु यः कश्चिद्विद्याशौर्यादिनाऽधिकम् । संसृष्टस्य सोदरस्य भ्रातुरधिकारं बोधयतीति कथं तस्य प्रामोति तस्य दातव्यो व्यंशः शेषाः समाशिनः।। पत्नीबाधकत्वम् । किं च न लुप्यते इति अविभक्तत्वे स्मृचवत् ; व्यप्र.५०६-७, व्यउ.१५९ तेषां ज्यैष्ठ्यं
संसृष्टत्वे च भ्रात्रन्तरीयद्रव्यमिश्रीभूतस्य द्रव्यस्य पृथग(ज्यैष्ठयं तत्र); विता.३९१ तेषां ज्यैष्ठ्यं (ज्यैष्ठयं तेषां):४१५
प्रतीतौ लोपाशङ्कायां न लुप्यते इति वचनमुपपद्यते, रो (रौ) ये च (चैव) पू. बाल.२।१३५(पृ.२००) :२।१३८
विभक्तस्यासंसृष्टस्य तु धने विभक्तत्वप्रतीतौ का लोपा. व्यउवत् ; सेतु.८०; समु.१४३ च (तु); विच.१०१. शङ्का, तस्मात् संसृष्टविषयत्वमेवामीषां वचनानाम् । । (१) दा.१५५, अप.२११३८(-); ब्यक.१६१ स्मृच.
.. *दा.१५५-६ ३०३ विर.६०२ यदा कश्चित् (कदाचिद्वा); स्मृसा.७८, (२) तेषां मध्यादपुत्रस्य संसृष्टिनोंऽशः सोदरेण संसृ१३९ यदा (यदि):१४५,१४६ यदा (यदि) द्वा (च्च): ष्टिना ग्राह्य इति यदुच्यते तत्किं मृतस्य पत्न्यादिसद्भावे १४८; दीक.४६ यदा (यदि); विचि.२४६ विरवत् व्यनि.
तद्विपर्यये चेति जिज्ञासायामाह-'यदा कश्चित्प्रमीयेत' यदा (कदा) दर (दर्य); दात.१९३ दीकवत् ; चन्द्र.९८
इत्यादि । अतश्च संसष्टिनोऽपि यदि पल्यादयः सन्ति उत्त.; व्यप्र.५०७ दर (दर्य); व्यउ.१५९ यदा (यदि) दर
तदा पत्नी दुहितर इत्ययमेव क्रमः । यत्र भ्रातृणां रिक्थ. (दर्य); विता.३९१ कथंचन (ऽपि कश्चन) दर (दर्य):४१५;
ग्राहित्वे प्राते संसृष्टिसोदरत्वतंभवे तद्विशिष्टस्यैव भ्रातुबाल.२११३५ (पृ.२००),२।१३८समु.१४३ उत्तराधे(लुप्यते नास्य भागस्तु सोदरस्य विधीयते); विच.१२९ दीकवत्.
र्धनभाक्त्वं नियम्यते । भगिन्याः सोदरभ्रात्रभावेऽधिका- (२) दा.१५५, अप.२।१३८ र्या (य); ब्यक.१६२ ।
रिता मन्तव्या । अन्यथा 'तस्मानिरिन्द्रियाः स्त्रियोऽतोऽशं(तोऽन्यं); स्मृच.३०६ विर.६०२, स्मृसा.७६ उत्त.: दायादाः' इति श्रुतिविरोधः स्यादिति । अप.२।१३८ १३९ सा तु (सा च):१४५,१४६,१४८ उत्त.; पमा.५४१; । (३) यथा प्रथमविभागात्पूर्व प्रमीतस्यापुत्रस्य प्रव्रदीक. ४६ उत्त.; रत्न.१६०; विचि.२४६; व्यनि. दात. जितस्य वा भागो लुप्यते विभागाभावेन विभागहेतु१९३; चन्द्र.९८ पू., ९७ उत्त.; व्यप्र.५०७,५३९:५१३ काया इयत्ताया अभावात्तेन सर्वे रिक्थं सहवासिन एव उत्त.; व्यउ.१५९; व्यम.६८;विता.३९१ तोऽशं (तोऽर्थ) :
तत्र सर्वे गहन्ति न तथाऽत्र विभागहेतुकाया इयत्ताया ४१५,४२६, बाल.२।१३५(पृ.२००) सा तु (मातुः):
अभावः । प्रथमविभागेनैवेयत्तायाः कृतत्वात् । न च २।१३८समु.१४४, विच.१२९ तु (च).
संसर्गादपैति तस्येदंतामात्रापनोदकत्वात् । तेन सर्व रिक्थं (३) स्मृच.३०६ समु.१४४.
संसृष्टिन एव सर्वे गहीयुः। किन्तु विभागकाले तद्भागः (४) दा.१५५-६ऽधिकम् (धनम् ); अप.२।१३८ दावत् ; व्यक.१६२, स्मृच.३०३; विर.६०२ प्राप्नो... | चन्द्र. दावद्भावः । विच. दागतम् । . व्यो (धनं प्राप्नोति तत्रास्य); स्मृसा.७६,१३२ ष्टा (ष्टि): दात.१९३ दांवत् ; चन्द्र.९९ यः (यत्) शेषं विरवत् ; १३९ था (ष्टि) शिनः (शकाः): १४५ संसृ...यः (संसृष्टो दानि.६ ष्टा (ष्टि) नाऽधिकम् (भिर्धनम् ); व्यप्र.५०७ दावत: बान्धवः) शिनः (शका:): १४६ ष्टा (ष्टि) शिनः (शकाः); ५३३; व्यम.६६ दानिवत् ; विता.३९१ दावत् : ४२० पमा.५३७ स्य (त्र); मपा.६८०; दीक.४६ ष्टा(ष्टि)व्यो वंशः बाल.२।१३५(पृ.२००) मा (आ) २२।१३८सेतु.८० दावत्; शेषाः (व्योंऽशः शेषास्ते); रत्न.१५५ विचि.२४६ विरवत् ; समु.१४३ नाऽधिकम् (भिर्धनम् ) व्यो यशः (व्यं बंशं); व्यनिष्ट (छि) शेषं दावत् । नृप्र.४२ वा (टि) स्य (); विच.१०२ दावत्.