________________
६५४
DON
भगवतीसूत्रे चित् न आसीत् सदैव भावात् न कदाचिन्न भवति सम्मति दृश्यमानत्वात् न कदाचिन्न भविष्यति, अपर्यवसितत्वात्, अपितु ' भुवि च, भवइ य, भविस्सइ य, धुवे, णितिए, सासए, अक्खए, अव्यए, अवहिए, णिच्चे' अभृच्च, भाति च, भविष्यति च जीवलोकप्रवाहस्थानादित्वात् , अतएवायं लोकः त्रिकालभावित्वे नाचलत्वात ध्रुवः मे दिवत् ध्रुवत्वात् नियतः नियताकारः, नियतत्वादेव शाश्वतः प्रतिक्षणमपि असत्वस्याभावात् , शाश्वतत्वादेव अक्षयः क्षयरहितः, अक्षयत्वादेव अव्ययः पदेशापेक्षया व्ययरहितः, अवस्थितः द्रव्यापेक्षया था-तथा संप्रति दृश्यमान होने से यह अब भी है और अपर्यवसित अन्त नहीं होने से यह भविष्यत्में भी रहेगा-पही वात-" भुविच, लवह य, भवित्ता य' इस सूत्रपाठ द्वारा व्यक्त की गई है, अर्थात्-अनादि और अपर्यवसित होने से यह लोक त्रिकालमें रहता है-ऐसा कोईसा त्रिकालका समय नही है, कि जिसमें यह अपने अस्तित्वले रहित बना हो- अतः सर्वदा स्थायी होने से इसे शाश्वन कहा गया है । इसीलिये यह लोक त्रिकालभावी होने के कारण 'धुके, नितिए, सासए, अक्खए, अबए, अवहिए, णिच्चे' ध्रुव है-मेरु आदि पर्वतकी तरह अचल है, नियत है-प्रतिनियत आज्ञारवाला होने से ही यह शाश्वत है-प्रति.
क्षग भी असत्वका इसमें अभाव है, शाश्वत होने से यह अक्षय-विनाश , रहिन है, अक्षय होने से ही अपने प्रदेशोंकी अपेक्षासे व्ययरहित है,
નથી-તે પહેલાં પણ હતું, અને વર્તમાન કાળમાં પણ તેનું અસ્તિત્વ પ્રત્યક્ષ દેખાય છે અને તે અપર્યવસિત (અત) હોવાથી ભવિ ध्यम ५ तेतुं मस्तित्व २७ २४. १ पात “भुषि च, भवइ य, भवि. स्तइ य " 241 सूत्र५४ ६२५ सूत्रारे व्यत ३२ छ. ४ा तात्पयो છે કે આ લેક અનાદિ અનંત હોવાથી ત્રણે કાળમાં તેનું અસ્તિત્વ રહે છે. એ કઈ પણ કાળ નથી કે જ્યારે આ લેકનું અસ્તિત્વ ન હોય. આ રીતે સર્વદા સ્થાયી હોવાથી તેને શાશ્વત કહ્યો છે એ જ કારણે આ લેક ત્રિકાળ सावी उपाथी “धुबे, णितिए, सासए, अक्खए, अचए, अहिए, णिचे" શ્રવ છે-મેરુ અદિ પતના જેવો અચર છે, નિયત છે-જે તેને આકાર છે એવા આકારમાં તે પ્રતિનિયત છે, પ્રતિનિયત આકારવાળો હોવાથી જ તે શાશ્વત છે, અને એક ક્ષણભર પણું તેના અસ્તિત્વને અભાવ સંભવી શકતે નથી, શાશ્વત હોવાથી જ તે અક્ષય (વિનાશ રહિત) છે, અક્ષય હેવાથી જ તે પિતાના પ્રદેશોની અપેક્ષાએ વ્યયરહિત છે, અવસ્થિત છે,
