________________
હોય, જ્યાં નિર્બળને સશક્ત હેરાન કરતો હોય, ત્યાં એને કાર્ય કરવાનું રહેશે. એની આજીવિકા રાજાના ભંડારમાંથી આવશે. એમણે શીઘ્ર ગતિવાળાં પશુઓને કેળવવાં રહેશે, જે તેમના પ્રવાસને સરળ અને અનુકૂળ બનાવે. હાથી, તેમજ બીજાં સંકટ સમયે મદદ કરનારાં પ્રાણીઓની એક પાયગા પણ રચવી પડશે. નગરની રક્ષા, વન-જંગલના માર્ગોને નિર્ભય બનાવવાનું, પ્રવાસીઓના વળાવિયા બનવાનું કાર્ય તેઓનું રહેશે. પોતાની કાર્યસાધના પાછળ કોઈ વાર પ્રાણને પણ તેઓએ વિસારે મૂકવા પડશે.
“બીજો વર્ગ જે શાન્ત જીવનનો ચાહક છે, ને ગોકુળનો રસિયો છે, કૃષિનો ઉપાસક છે, માનવજીવનને ઉપયોગી અશન, પાન મેળવવા માટે ઉત્સુક છે, તેઓનો જુદો વર્ગ કરું છું. એ વર્ગ વૈશ્ય કહેવાશે. એ અનેક ગાય-વૃષભ રાખશે. એમની શુશ્રુષા કરી દૂધ, દધિ ને ધૃત પેદા કરી સમાજને મળે તેમ ક૨શે. કૃષિમાં વિકાસ કરશે. કૃષિમાં નીપજેલાં ધાન્યનો સંગ્રહ કરી એ જરૂરિયાતવાળાને પહોંચાડ્યા કરશે. સંગ્રહ લાંબો સમય કેમ જળવાય, આખા સમાજ પૂરતું અન્ન કેમ પેદા થાય, આખા સમાજને એ સવેળા કેમ મળી જાય, એની ચિંતા એને કરવાની રહેશે. એ સમાજનું પેટ બનશે. પોતાના પેટની અથવા પોતાનાંના પેટની નહીં, પણ સમસ્ત દેશનાં અનેક પેટની ચિંતા એને કરવાની રહેશે.
“અને ત્રીજો વર્ગ, જે સેવાભાવના અને કળાપૂર્ણ જીવન જીવવા માગે તેઓનો થશે. ગોકુળ અને કૃષિ પાછળ વ્યગ્ર વૈશ્યસમાજ ને શસ્ત્રમય જીવન જીવતો ક્ષત્રિયસમાજ જે સેવા ન સાધી શકે, એ જનસેવા શૂદ્રોની થશે. તમામ કળાને એણે સજીવન રાખવી પડશે, ને પોતાની સેવાઓ દ્વારા માનવજાતનાં સુખનાં સાધનોમાં વૃદ્ધિ કરવી પડશે.
“આ ત્રણે વર્ગ એકમાત્ર માનવસમાજના હિત માટે કાર્ય કરશે. જેઓ જે રીતનું જીવન વિતાવવા ઇચ્છતા હશે, તેઓ તે રીતના વર્ગમાં જઈને ભળી શકશે. આ ત્રણ વર્ગ સમાજનાં મુખ્ય અંગો છે, તેમના વિના સમાજ નથી.
“મહારાજ,” આખી સભામાં અવાજ થઈ રહ્યા, “અરે, અમારે શસ્ત્રોપજીવી બનવું છે, અમે ક્ષત્રિય ! પ્રજા માટે અમે અન્નપાનનો સંગ્રહ કરીશું, અમે વૈશ્ય ! અરે, અનેક કળાઓનો અમારે વિકાસ કરવો છે, અમે શૂદ્ર !”
“મહારાજ, આ તો સમાજવ્યવસ્થા યઈ. હવે આપના રાજપદના
પહેલા પૃથ્વીના × ૧૭૧
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
