________________
બત્રીશી-૧,
લેખાંક-૨
ને એને અનુકંપા કહેવાય ? કે અવિવેક કહેવાય ? આવી પરિસ્થિતિમાં જેમ એ યુવકને પરસ્ત્રીગમનના દુષ્પરિણામો સમજાવી વારવાનો પ્રયાસ કરવાનો હોય, ને ન સમજે તો ઉપેક્ષા કરવાની હોય... એમ પ્રસ્તુમાં પણ સમજવું.
એટલે નક્કી થયું કે અધિક દુઃખની ઉત્પત્તિ હોય ત્યાં અનુકંપા નથી. અધિક દુઃખ કોને કહેવાય ? એ પણ વિવેકપૂર્વક વિચારવાની વાત છે. માછીમા૨ને જાળ આપવાની વાતમાં તો, ૫-૭ માણસના ભૂખના દુઃખ કરતાં સેંકડો માછલીનું મોતનું દુઃખ અધિક છે એ સ્પષ્ટ છે જ. પણ એક પંચેન્દ્રિયની સામે હજારો એકેન્દ્રિયનો વિચાર હોય ત્યાં શું ? અર્થાત્ હજારો એકેન્દ્રિય જીવોની દયા ક૨વા માટે એક પંચેન્દ્રિય જીવની હિંસા કરવી પડતી હોય તો ત્યાં અનુકંપા કહેવાય કે નહીં ? તો આ પ્રશ્નનો ઉત્તર ‘ના' છે.
૧૩
આશય આ છે - શ્રી સૂયગડાંગજીમાં આર્દ્રકુમારમુનિની વાત આવે છે. તેઓ પ્રભુવીર પાસે આવી રહ્યા છે. માર્ગમાં હસ્તીતાપસો મળે છે. આ તાપસોની એવી માન્યતા છેકે રોજે રોજ અનાજ વગેરેના ઉપયોગ દ્વારા હજારો એકેન્દ્રિયજીવોની વિરાધના કરવાના બદલે એક કદાવર હાથીને મારી મહિનાઓ સુધી એના માંસથી ચલાવવું. જેથી એક જ જીવની હિંસા કરવી પડે, સામે હજારો જીવની દયા પાળી શકાય...'' એમની આવી માન્યતાને એકેન્દ્રિયજીવો પ્રત્યેની અનુકંપારૂપે કે સુંદરબુદ્ધિરૂપે જ્ઞાનીઓએ સ્વીકારી નથી. આમાં આવો આશય જાણવો જોઈએ કે પંચેન્દ્રિયજીવોને ચેતનાનો ખૂબ વિશિષ્ટ વિકાસ થયેલો હોય છે. જ્યારે એકેન્દ્રિયજીવને ચેતનાનો અત્યંત અલ્પ વિકાસ હોય છે. એટલે હજારો એકેન્દ્રિયજીવોના મોતના દુ:ખ કરતાં પણ એક પંચેન્દ્રિયજીવનું મોતનું દુઃખ અધિક હોય છે. માટે હજારો એકેન્દ્રિયના મોતના દુઃખને ટાળવા માટે એક પંચેન્દ્રિયન મોતનું દુઃખ પહોંચતું હોય તો અનુકંપા નથી.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
