________________
૩૬
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે સાધ... બંનેને હિતકર બને છે. કારણ કે દાતાના દિલમાં “આ મહાત્મા આવા વિશેષ પ્રકારના પાત્રરૂપ છે' એવો કે “અત્યારે એવું વિશેષ પ્રકારનું દુકાળ વગેરરૂપ કારણ ઉપસ્થિત થયું છે એવો વિવેક સ્કુરાયમાણ હોય છે, તે લેનારા સાધુ ગીતાર્થ વગેરે પદોથી યુક્ત હોય છે.
પ્રશ્ન : આ ગીતાર્થ વગેરે પદો કયા છે?
ઉત્તરઃ (૧) ગીતાર્થ ક્યારે અપવાદ સેવવો? કેટલો અપવાદ સેવવો ? કેવો અપવાદ સેવવો વગેરેનો યથાર્થ નિર્ણય કરવા માટે ગીતાર્થતા જોઈએ જ. (૨) જયણા – દસ ટકા અપવાદથી ચાલી જતું હોય તો પંદર ટકા અપવાદ ન સેવવો. પંદર ટકાથી ચાલે એવું હોય તો ૨૦ ટકા ન સેવવો. આ બધું જયણા કહેવાય છે. (૩) કૃતયોગીઃ તે તે કાર્ય કે તપ વગેરેનો અભ્યાસી હોય અથવા નિર્દોષ મળી રહે એ માટે ત્રણ વાર પ્રયાસ કરી જોયો હોય. ને છતાં ન મળવાથી પછી દોષસેવન કરનારો હોય. અને (૪) કારણ : અપવાદ સેવવો જ પડે એવું પ્રબળકારણ હોય.
અન્ય આચાર્ય ભગવંતોના મતે અહીં પાંચ પદો કહ્યા છે. ગીતાર્થ વગેરે ત્રણ પદ તો આ જ મુજબ. પણ છેલ્લા “કારણ પદના સ્થાને અરક્ત (=રાગ-આસક્તિ વિનાનો) અને અદ્વિષ્ટ દ્વિષ વિનાનો) એવા બે પદ તેઓ કહે છે. (પ્રબળકારણ હોય તો જ દોષસેવન છતાં રાગ-દ્વેષ મુક્ત રહી શકાય છે, અન્યથા નહીં. એટલે આમ આ બે મતોમાં પારમાર્થિક કોઈ વિશેષ તફાવત નથી, એ જાણવું.)
જ્યારે આ ચાર કે આ પાંચ શરતો પરિપૂર્ણ હોય છે ત્યારે અશુદ્ધ આહારાદિ (= ગોચરીના દોષવાળા આહારાદિ) વહોરવા છતાં સાધુ ભગવંતને કોઈ દોષ લાગતો નથી, પણ ઉપરથી ચારિત્રકાયને ટેકો મળે છે જેનાથી ઉત્તરોત્તર સંયમસ્થાનની પ્રાપ્તિ, કર્મનિર્જરા વગેરે લાભ થાય છે. અલબત્ત છદ્મસ્થતા, જયણા વગેરેમાં ઓછે વત્તે અંશે ગરબડ કરાવી શકે છે, તેથી તેમ જ પોતાના પરિણામોની રક્ષા કરવી છે, તેથી અપવાદસેવનની પણ આલોચના તો કરવાની જ હોય છે.
*
Sા,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
