________________
બત્રીશી-૨, લેખાંક-૮ છે. “આજ્ઞા એ જ ધર્મમાં સાર છે' આ જ બધા જ શાસ્ત્રીયવિધાનોનો સાર છે. આ જ ઐદંપર્યાર્થવાક્ય છે.
હવે આ દવાના દૃષ્ટાન્તને જરા વધારે ઊંડાણથી વિચારીએ. ચરકસંહિતા વગેરે આયુર્વેદના ચિકિત્સાશાસ્ત્રોમાં રોગ અને દવાઓ વગેરેનું વર્ણન મળે છે. એમાં એક એક રોગ પર અનેક દવાઓ દર્શાવી હોય છે. અને એક - એક દવાથી જેમાં જેમાં રાહત થાય તેવા અનેક રોગો દર્શાવ્યા હોય છે. પણ દર્દીએ કઈ દવા લેવી ? એનો નિર્ણય તો વૈદ જ કરે છે. માત્ર ચિકિત્સાશાસ્ત્રમાંથી વાંચીને જે દવાના નામ મારા રોગ માટે આપ્યા હોય એમાંની કોઈપણ દવા હું લઈ લઉં. આવું જો દર્દી કરે તો એ કાંઈ સાજો થઈ શકતો નથી. કેમ ? કારણ કે ચિકિત્સાશાસ્ત્રમાં તો ત્રણે કાળને નજરમાં રાખીને અને સામાન્યથી તે તે એક રોગને જ નજરમાં રાખીને દવાઓ સૂચવી હોય છે. અર્થાત્ ચિકિત્સાશાસ્ત્ર એ ચિકિત્સા માટે થીયરી છે. દર્દીનો રોગ મટાડવા દવાનો પ્રયોગ કરવો એ તો પ્રેક્ટીકલ છે. એ માટે ઘણી ઘણી બાબતો વિચારવાની હોય છે. જેમકે દર્દીની ઉંમર, દર્દીના શરીરનું બંધારણ, દર્દીનો આરોગ્ય સંબંધી ભૂતકાળ, ભૂતકાળમાં થયેલા રોગો ને કરેલી દવાઓ, એની વર્તમાનમાં પણ રહી ગયેલી અસરો, વર્તમાનમાં વિદ્યમાન હોય એવા અન્ય રોગો, જે દવા આપવાની હોય એની આ રોગ પર થનારી સારી-નરસી અસરો, એ અન્ય રોગોની દવાની આ રોગ પર પડતી અસરો, દર્દીના માતાપિતાના રોગો... દર્દીના ઘર-દુકાન વગેરેની આસપાસનું વાતાવરણ.. આ બધાને નજરમાં રાખીને કઈ દવાનો કઈ માત્રામાં ઉપયોગ કરવો એનો નિર્ણય કરવાનો હોય છે. દર્દીની આવો નિર્ણય લેવાની કોઈ ક્ષમતા હોતી નથી. જાણકાર-અનુભવી-નિઃસ્વાર્થ વૈદ જ આવો બધો યથાયોગ્ય વિચાર કરી શકે છે અને યોગ્ય દવા વગેરે આપી શકે છે. આમાં એવું પણ બની શકે છે કે સાવ વિપરીત જેવું જણાતું ઔષધ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
