________________
બત્રીશી-૨, લેખાંક-૧૧
૧૦૭ આવા શાસ્ત્ર પરથી શ્રોતાઓને જે બોધ થાય છે તે ત્રણ પ્રકારનો હોય છે. કોઈક ને શ્રુતજ્ઞાન થાય છે, વધારે ક્ષયોપશમવાળા બીજા કોઈકને શ્રુતજ્ઞાનની ઉપર ચિન્તાજ્ઞાન થાય છે. અને એના કરતાં પણ વધારે સારો જ્ઞાનાવરણનો ક્ષયોપશમ ધરાવનારા પંડિતજીવને શ્રુતજ્ઞાન અને ચિન્તાજ્ઞાન દ્વારા ઉત્તરકાળે ભાવનાજ્ઞાન થાય છે.
શ્રુતજ્ઞાન : શાસ્ત્ર વચનમાં રહેલા શબ્દોના પ્રચલિત અર્થોને જોડવા દ્વારા સહજ રીતે જે અર્થ બોધ થાય છે તે યથાશ્રુત અર્થ કહેવાય છે. આવો બોધ તો થાય છે. પણ સાથે, જ્ઞાનાવરણનો એવો ક્ષયોપશમ નથી કે પોતે જ પહેલાં પ્રત્યક્ષથી કે અનુમાનથી જાણેલા દૃષ્ટપદાર્થ કે પોતે જ પૂર્વે અન્ય શાસ્ત્રવચન સાંભળીને જાણેલો ઇષ્ટ પદાર્થ. આ બંન્ને કે બેમાંથી એક, વર્તમાનમાં પોતે સાંભળેલા શાસ્ત્રવચન પરથી પોતે સમજેલા અર્થથી કદાચ વિરુદ્ધ હોય તો પણ એની ઉપસ્થિતિ થાય... એને યાદ આવે... એટલે કોઈ જ વિરુદ્ધ અર્થ યાદ આવતો ન હોવાથી એને તો પોતે વર્તમાનમાં શાસ્ત્રવચન પરથી સમજેલો અર્થ સકલશાસ્ત્રને અવિરોધી જ ભાસે છે.
જો કોઈ વિરુદ્ધ અર્થ ઉપસ્થિત થાય તો, (પૂર્વે જે શાસ્ત્ર જાણેલું છે તેમાં તો એ અર્થ આવો કહ્યો હતો, અહીં) કેમ આવો પદાર્થ કહેવામાં આવે છે ? આવી જિજ્ઞાસા જાગે જેને કથંભાવગર્ભિત આકાંક્ષા કહેવાય છે. પ્રસ્તુત શ્રુતજ્ઞાનમાં તો કોઈ વિરુદ્ધ વાત યાદ આવતી જ નથી. માટે આવી આકાંક્ષા પણ હોતી નથી. આવી આકાંક્ષા જ નથી. એટલે એને સંતોષવા રૂપે થતો એકદેશીય નિર્ણય (નય) કે સંપૂર્ણ નિર્ણય (પ્રમાણ) પણ વિદ્યમાન ન હોવાથી શ્રુતજ્ઞાન પ્રમાણ નયવર્જિત હોય છે.
આશય એ છે કે સામાયિક લેવાથી માંડીને જે કાંઈ પ્રતિક્રમણનો વિધિ છે એ કરવામાં આવે એટલે પ્રતિક્રિમણ કર્યું કહેવાય, આવું પૂર્વે સાંભળ્યું છે, જાણ્યું છે.. પછી કાળાન્તરે “દિલમાં પાપનો ભારોભાર પશ્ચાત્તાપ જાગે તો જ પ્રતિક્રમણ કર્યું કહેવાય...” આવું સાંભળવા-જાણવા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
