________________
૧૦૮
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે મળ્યું. આનો અર્થ સમજાય છે કે “પાપનો પશ્ચાત્તાપ એ જ પ્રતિક્રમણ.” પણ એવો ક્ષયોપશમ છે નહીં કે જેથી “સામાયિક ગ્રહણાદિ વિધિ કરવી એ પ્રતિક્રમણ” આવું પૂર્વે જે જાણેલું છે તે યાદ આવે.. એ યાદ આવતું નથી, માટે “પહેલાં તો વિધિપાલનને પ્રતિક્રમણ કહેલું, તો હવે કેમ પશ્ચાત્તાપને પ્રતિક્રમણ કહે છે?” આવી કથંભાવગર્ભિત આકાંક્ષા (જિજ્ઞાસા) પેદા થતી જ નથી. આવા જીવને વિધિપાલન એ પ્રતિક્રમણ' આવું શાસ્ત્રવચન યાદ આવે તો, એ શાસ્ત્રવચનનો, હાલમાં સાંભળવા મળતા વચનનો “પશ્ચાત્તાપ એ પ્રતિક્રમણ” આવો પોતે જે અર્થ કરી રહ્યો છે તે વિરોધી છે એમ જણાય. પણ વર્તમાનમાં પોતે જે વચન સાંભળી રહ્યો છે કે જેમાં પ્રતિક્રમણ અંગે પશ્ચાત્તાપ એ પ્રતિક્રમણ એવો અર્થ પોતાને ભાસી રહ્યો છે, એ વખતે પ્રતિક્રમણ અંગે જ પશ્ચાત્તાપ સિવાયની વિધિપાલનાદિ વાતો જણાવનાર કોઈ જ શાસ્ત્રવચન યાદ આવતું ન હોવાથી, એને એવો નિર્ણય થઈ જાય છે કે પશ્ચાત્તાપ એ જ પ્રતિક્રમણ આવા અર્થનો જેની સાથે વિરોધ થાય એવું કોઈ શાસ્ત્રવચન છે નહીં. અર્થાત્ આ અર્થ, અન્ય જે કોઈ શાસ્ત્રો છે તે સકલશાસ્ત્રને અવિરોધી છે. વળી કથભાવગર્ભિત જિજ્ઞાસા જ નથી થતી, માટે એનું સમાધાન પણ સૂઝતું નથી. જો આવી જિજ્ઞાસા જાગી હોત તો “સામાયિક ગ્રહણાદિ વિધિપાલન એ પ્રતિક્રમણ' આ વ્યવહારનય માન્ય વ્યાખ્યા છે અને “પશ્ચાત્તાપ એ પ્રતિક્રમણ” નિશ્ચયનયમાન્ય વ્યાખ્યા છે આવું સમાધાન જરૂર સ્કુરત, જેમાં નવિભાગ ભાસી રહ્યો છે... અને પછી બંનેનું સંકલન કરનાર “પશ્ચાત્તાપ પૂર્વક વિહિત ક્રિયાઓ કરવી એ પ્રતિક્રમણ આવી પ્રમાણ માન્ય વ્યાખ્યા પણ જણાત. પણ મૂળમાં કથંભાવગર્ભિત જિજ્ઞાસા જ જાગતી ન હોવાથી આવો નવિભાગવાળો કે પ્રમાણ માન્ય બોધ એને થતો નથી. માટે શ્રુતજ્ઞાનને પ્રમાણ-નવર્જિત=પ્રમાણ અને નયના બોધથી શૂન્ય કહ્યું છે.
વળી આ શ્રુતજ્ઞાન કોઠારમાં રહેલા અવિનષ્ટ બીજ જેવું હોય છે. આશય એ છે કે, જે બીજને યોગ્ય ભૂમિમાં વાવવામાં આવે, પાણી
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
