________________
૨૫
બત્રીશી-૧, લેખાંક-૩ પણ બેંકમાં પડેલા કરોડ રૂપિયાને નજરમાં લઈને વ્યવહારનય, વ્યક્તિનો “શ્રીમંત' તરીકે ઉલ્લેખ કરે છે, પણ જુસૂત્ર કરતો નથી. એ તો કહે છે કે જે હાજર હોય એને જ હું માનું. તત્કાળ કંઈક પૈસાની જરૂર પડી ગઈ તો બેંકના પૈસા કામ નથી લાગતા.... ક્યાંક અચાનક કોઈક ચીજની અવશ્યકતા ઊભી થઈ ગઈ. દુકાનમાંથી એ ચીજ મળે પણ છે. પણ જેમ શેરીમાં પડેલા પથરાથી એ ચીજ ખરીદી શકાતી ન હોવાથી એને “પૈસા” નથી કહેવાતા, તો બેંકમાં રહેલા પૈસાથી પણ એ ખરીદી શકાતી ન હોવાથી એ, બેંકમાં પડેલા પૈસાને પણ “પૈસા” કેમ કહેવાય ? ને એ જો “પૈસા” નથી, તો એને નજરમાં રાખીને શ્રીમંતાઈ કઈ રીતે કહી શકાય ?
ગરજ ગાંઠે ને વિદ્યા પાઠે. હાજર સો હથિયાર.... આ બધા ઋજુસૂત્ર નયને માન્ય વાક્યો છે.
વ્યવહારનય અને ઋજુસૂત્રનયની માન્યતામાં આવા ઘણા તફાવતો રહેલા છે. આવો જ એક તફાવત છે. વિશુદ્ધ આશયવાળી ક્રિયા અને વિશુદ્ધ આશય વિનાની ક્રિયા અંગે. વ્યવહારનય કહે છે કે આ બંને ક્રિયા એક જ છે, એમાં કોઈ તફાવત નથી.
પ્રશ્નઃ જો ક્રિયા બદલાતી નથી તો ફળ કેમ બદલાઈ જાય છે?
ઉત્તર : એને સાથ આપનારા (સહકારી કારણો) બદલાઈ જતા હોવાથી ફળ બદલાઈ જાય છે. જેમ કે, દંડ જો કુંભારના હાથમાં આવે તો કુંભાર એના દ્વારા ચાકડો ઘુમાવી ઘડો બનાવે છે (ઘટોત્પત્તિ કરે છે) અને જો કોઈ તોફાની છોકરાના હાથમાં આવે તો એ છોકરો એના દ્વારા પ્રહાર કરીને ઘડાનો નાશ (ઘટનાશ) કરી નાખે છે. આમાં દંડ કાંઈ બદલાઈ જતો નથી. દંડ એનો એ જ છે. ને છતાં સહકારીકારણ તરીકે જો કુંભાર મળે તો એનાથી ઘટોત્પત્તિ થાય ને સહકારી કારણ તરીકે જો
છોકરો મળે તો એનાથી ઘટનાશ થાય.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
