Book Title: Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 15 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
प्रका टीका श०२५ उ. ४ सू०४ भावतो जीवानां कृतयुग्मादित्वनि० ७८३ भावः । ' एवं नीलवनपज्जवेहिं दंडओ भाणियच्यो एगत्तपुहत्तेणं' एवं नीलवर्णपर्यायैः दण्डको भणितव्यः । एकस्वपृथक्त्वाभ्याम् । यथा कालवर्णपर्यायैर्दण्डको भणित: तथैव - हे भदन्त ! जीवसम्बन्धि नीलवर्णपर्यायाः किं कृतयुग्मादिरूपाः ? हे गौतम ! जीवप्रदेशाश्रयणेन ओघ देश-विधानादेशाभ्यां नीलवर्णपर्यायाः न कृत युग्मादिरूपाः जीवमदेशानाममूर्त्तत्वेन नीलादिरर्णपर्यायस्यैवाभावात् शरीरविशिष्टजीवस्यैव ग्रहणेन शरीरापेक्षया ओघादेशेन स्यात् क्रमयुग्माः यावत् स्या कल्योजाः । विधानादेशेन तु शरीरापेक्षया - कृतयुग्मा अपि नीलवर्णपर्यायाः और विशेषरूप जीव की अपेक्षा लेकर वे कृतयुग्मरूप भी होते हैं और यावत् कल्पोजरूप भी होते हैं। 'एवं नीलवनपज्जवेहिं दंडभो भाणि यो एगन्तपुहुसेणं' इसी प्रकार से जीव के एकवचन और बहुवचन को लेकर नीलवर्णपर्यायों का भी दण्डक कहना चाहिये । जैसा कि पूर्वोक्त रूप से कालवर्णपर्यायों का दण्डक कहा गया है। अर्थात् गौतमस्वामी ने जब प्रभुश्री से ऐसा पूछा- हे भदन्त ! समस्त या एक जीव सम्बन्धी नीलवर्णपर्याय क्या कृतयुग्मरूप हैं ? अथवा योजरूप हैं ? अथवा द्वापरयुग्मरूप हैं ? अथवा कल्पोजरूप हैं ? तब इस प्रश्न का उत्तर देते हुए प्रभुश्री ने ऐसा कहा कि हे गौतम! जीवप्रदेशों के आश्रय से ओघादेश और विधानादेश की अपेक्षा लेकर नीलवर्णपर्याय न कृतयुग्मरूप है, यावत् न कल्पोजरूप हैं। क्योंकि जीवप्रदेश में अमूर्तता होने से नीकादिवर्णपर्यायों का ही अभाव है और जब शरीरविशिष्ट जीव का ग्रहण किया जाता है तब शरीर की अपेक्षा
यो ३५ यशु होय छे. 'ए' नीलवन्नपज्जवेहि दंडओ भाणियव्वो एगत्त पुहुत्ते मे प्रभा भवना योऽवयन भने बहुवयननो आश्रय साने નીલવર્ણ પર્યાચાના દંડક પણુ સમજી લેવે. જે પ્રમાણે પહેલાં નીલવ પર્યાયાના દડક કહ્યો છે. અર્થાત્ શ્રી ગૌતમસ્વામીએ જ્યારે પ્રભુશ્રીને એવું પૂછ્યું' કે–હે ભગવન્ સઘળા અગર એક જીવ સંબંધી નીલવર્ણ પર્યાય શુ' કૃતયુગ્મ રૂપ છે? અથવા વ્યાજ રૂપ છે? અથવા દ્વાપરયુગ્મ રૂપ છે ? અથવા કલ્યાજ રૂપ છે? ત્યારે આ પ્રશ્નના ઉત્તર આપતાં પ્રભુશ્રી કહે છે કે-હૈ ગૌતમ ! જીવ પ્રદેશેાના આશ્રયી એઘાદેશ અને વિધાનાદેશની અપેક્ષાએ નીલવર્ગુ પર્યાય કૃતયુગ્મ રૂપ નથી. યાવત્ લ્યેાજ રૂપ પણ નથી. કેમકે જીવ પ્રદેશેાનુ' અમૂત`પણું હાવાથી નીલ વિગેરે વચ્ના પર્યાયાના જ અભાવ છે. અને જ્યારે શરીરવાળા છત્રનું ગ્રહણ થાય છે. ત્યારે શરીરની અપેક્ષાથી આધાદેશથી કેકવાર તેઓ કૃતયુગ્મ રૂપ પણ હાય છે, અને કોઈવાર તેઓ
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૫
