563 Jiva Bhedone Vishe Gyandwarnu Varnan

Author(s): Narvahanvijay
Publisher: Narvahanvijay

Page 5

એકેક અંતર્મુહૂર્ત ત્રણે ઇંદ્રિયોમાંથી કોઇને કોઇ ઇંદ્રિયોનો ઉપયોગ ચાલુ હોય છે. એમાં મતિઅજ્ઞાન અને શ્રતઅજ્ઞાનનો ક્ષયોપશમભાવ એમાં અનુકૂળ પદાર્થો જે કોઇ મળે એમાં સૌથી પહેલાં નવી ઇંદ્રિય ત્રીજી પ્રાપ્ત થયેલી હોવાથી એનાથી એ પદાર્થને સુંઘશે. સુંઘવામાં એને ગંધ અનુકૂળ લાગશે તો એ પદાર્થનો ઉપયોગ કરશે. એના કારણે બેઇન્દ્રિય જીવો કરતાં કર્મબંધ વિશેષ કરે છે અને વિશેષ અનુબંધરૂપે કર્મ બંધાતા જાય છે. એના પ્રતાપે મનુષ્ય આયુષ્ય બાંધીને મનુષ્યપણું પ્રાપ્ત કરે તો એ મનુષ્યપણામાં ૬ઠ્ઠા ગુણસ્થાનકથી. આગળના ગુણસ્થાનકના પરિણામને પ્રાપ્ત કરતો નથી. બેઇન્દ્રિય જીવો કરતાં તે ઇન્દ્રિય જીવોને હેતુવાદોપદેશિકી સંજ્ઞાથી વર્તમાનકાલીન પદાર્થોના સંયોગથી સુખદુ:ખની અનુભૂતિનો કાળ લાંબા સમય સુધી ટકે છે. એ અજ્ઞાનના ક્ષયોપશમ ભાવથી સુખદુ:ખની અનુભૂતિમાં રાગાદિ પરિણામ વિશેષ રૂપે પ્રાપ્ત થવાથી કર્મબંધ વિશેષ રીતે કરે છે. કારણ કે આ જીવોને સ્પર્શેન્દ્રિયના આઠ વિષયો, રસનેન્દ્રિયના પાંચ વિષયો અને ધ્રાણેન્દ્રિયના બે વિષયો અને તેના ૧૮૦ વિકારો પેદા થાય છે. એ વિષયોના વિકારોને વિશે સુખદુ:ખની અનુભૂતિ કરતાં કરતાં એમાં વિશેષ રીતે મુંઝવણ પામતો પામતો અનુબંધ પેદા કરતો જાય છે. આથી આ જીવો એ અનુબંધના પ્રતાપે મનુષ્યપણું પામે તો પણ એ મનુષ્યપણામાં મોક્ષે જઇ શકતા નથી. ઘણો પુરૂષાર્થ કરે તો પણ છઠ્ઠા ગુણસ્થાનકના પરિણામ સુધી પહોંચી શકે છે.
ચૌરિન્દ્રિય જીવોને વિશે મતિજ્ઞાનાવરણીય અને શ્રુતજ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષયોપશમભાવ અને ઉદયભાવથી મતિઅજ્ઞાન અને શ્રુતઅજ્ઞાનનો ક્ષયોપશમ ભાવ આ જીવોને તેઇન્દ્રિય જીવો કરતાં અનંત પર્યાય અધિક પેદા થયેલો હોય છે. એ ક્ષયોપશમભાવથી ઉપયોગ રૂપે પ્રાપ્ત કરેલી સ્પર્શેન્દ્રિય, રસનેન્દ્રિય, ધ્રાણેન્દ્રિય અને ચક્ષુરિન્દ્રિય એ ચાર ઇંદ્રિયોની સાથે પદાર્થના સંયોગથી સ્પર્શેન્દ્રિયના આઠ વિષયો, રસનેન્દ્રિયના પાંચ વિષયો, ઘ્રાણેન્દ્રિયના બે વિષયો, અને ચક્ષુરિન્દ્રિયના પાંચ વિષયો એમ ૨૦ વિષયો તેમજ સ્પર્શેન્દ્રિયના ૯૬ વિકારો-રસનેન્દ્રિયના ૭ર વિકારો, ધ્રાણેન્દ્રિયના ૧૨ વિકારો અને ચક્ષુરિન્દ્રિયના ૬૦ વિકારો એમ ૨૪૦ વિકારોને વિશે સુખદુ:ખની અનુભૂતિ કરતા પોતાના આત્માનો સંસાર વધારતા જાય છે. આ જ્ઞાનના ક્ષયોપશમભાવનો વિશેષ ઉપયોગ ચીરિન્દ્રિય અધિક મળેલી હોવાથી પુદ્ગલોના વર્ણને જોવામાં અને જોઇને જે અનુકૂળ વર્ણ લાગે તેમાં રાગ પેદા કરવામાં અને પ્રતિકૂળ વર્ણ લાગે તેમાં દ્વેષ પેદા ક્રીને સુખદુ:ખની અનુભૂતિ કરતા જાય છે. અત્યાર સુધી એકેન્દ્રિય, બેઇન્દ્રિય અને તેઇન્દ્રિયપણામાં પુદ્ગલો જોઇ શકાતા નહોતા માટે જે પુદ્ગલોનો આહાર મળે તે પુદ્ગલોનો આહાર કરતા હતા. જ્યારે ચક્ષુરિન્દ્રિય પ્રાપ્ત થતાં જોઇને જે પુદ્ગલ ગમે એ જ પુદ્ગલનો સંહાર કરવાનો પ્રયત્ન કરે છે. આ કારણે કર્મબંધ વિશેષ રીતે પેદા કરતા જાય છે. આ ચીરિન્દ્રિય જીવો મનુષ્યપણું પામે તો અનુબંધ બાંધીને આવેલા હોવાથી મનુષ્યપણામાં મોક્ષે જઇ શકતા નથી. ઘણા પુરૂષાર્થ પછી છઠ્ઠી ગુણસ્થાનક સુધીના પરિણામને પામી શકે છે. અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચને વિષે
આ જીવોને મતિજ્ઞાનાવરણીય, શ્રુતજ્ઞાનાવરણીયનો ક્ષયોપશમભાવ અને ઉદયભાવથી મતિઅજ્ઞાન અને શ્રતઅજ્ઞાનનો ક્ષયોપશમભાવ ચીરિન્દ્રિય જીવો કરતાં અનંત પર્યાય અધિક અજ્ઞાન રૂપે ક્ષયોપશમભાવ પેદા થયેલો હોય છે. આ જીવોને પાંચ ઇંદ્રિયો ઉપયોગ રૂપે પ્રાપ્ત થયેલી હોવાથી પાંચે ઇંદ્રિયોના ૨૩ વિષયો અને રપર વિકારોને વિશે ભાવ મનથી વિચારણાઓ કરતા કરતા, કર્મબંધ કરીને
Page 5 of 49