________________
અભિલાય પદાર્થો કહેવાય છે. આ અભિલાય પદાર્થનો અનંતમો ભાગ જ ગણધર ભગવંતો-શ્રુતકેવલી. ભગવંતો સૂત્રમાં ગુંથી શકે છે એટલે કે સૂત્રોમાં જે શબ્દો છે અને પદાર્થો રહેલા છે તે અભિલાય પદાર્થો કરતાં અનંતમા ભાગ જેટલા જ રહેલા હોય છે. આથી એક એક સૂત્રોના અનંતા અનંતા અર્થો થાય છે એમ જ્ઞાની ભગવંતો કહે છે.
શ્રુતકેવલી ભગવંતો ભાવભૃતથી ઉપયોગવાળા હોય તો મનવડે પૂર્વાદિમાં રહેલા પદાર્થોને જાણે છે અને દેખે છે. એ સિવાયમાં વૃધ્ધ અનુભવીઓનું કહેવું છે કે કથંચિત્ દર્શન રૂપે પણ જૂએ છે કારણ કે રૈવેયક અને અનુત્તર વિમાનોના ચિત્રો પણ એ શ્રુતકેવલી ભગવંતો આલેખી શકે છે એટલે બનાવી શકે છે. જો બીલકુલ જોયા ન હોય તો શી રીતે આલેખી શકે ? ચોથા ઉપાંગમાં શ્રુતજ્ઞાનને દેખવાનો ગુણ પણ કહેલો છે.
આ શ્રુતજ્ઞાનના ચૌદ અથવા વીશ ભેદો કહેલા છે. શ્રુતજ્ઞાનના ચૌદ ભેદોના નામો :
(૧) અક્ષર શ્રુત, (૨) અનક્ષર શ્રુત, (3) સંજ્ઞી શ્રુત, (૪) અસંજ્ઞી શ્રુત, (૫) સભ્ય શ્રુત, (૬) મિથ્યા મૃત , (૭) સાદિ ચૂત, (૮) અનાદિ શ્રત, (૯) સંપર્યવસિત એટલે શાંત થનારું અથવા નાશ પામવા વાળું શ્રુત, (૧૦) અપર્યવસિત શ્રત એટલે નાશ નહિ પામવાવાળું અથવા કાયમ રહેવા વાળ મૃત. (૧૧) ગમિક શ્રત, (૧૨) અંગમિક શ્રત, (૧૩) અંગ પ્રવિષ્ટ કૃત અને (૧૪) અંગ બાહ્ય શ્રત. આ રીતે શ્રુતજ્ઞાનનાં ચૌદ ભેદો કહેલા છે.
સર્વ વિશિષ્ટ શ્રુતજ્ઞાનના વીશભેદો કહેલા છે.
(૧) પર્યાય શ્રુત, (૨) અક્ષર શ્રુત, (૩) પદ શ્રુત, (૪) સંઘાત શ્રુત, (૫) પ્રતિપત્તિ શ્રુત, (૬) અનુયોગ શ્રુત, (૭) પ્રાભૃત પ્રાભૃત શ્રુત, (૮) પ્રાભૃત શ્રુત, (૯) વસ્તુ શ્રત અને (૧૦) પૂર્વ ધૃત. આ દશા ભેદોને સમાસ (પદ) સાથે જોડવાથી બીજા દશ ભેદો થાય છે જેમકે પર્યાય સમાસ ઇત્યાદિ દરેકમાં સમજવું.
(૧) પર્યાય શ્રુત :- એટલે શ્રુતજ્ઞાનનો સૂક્ષ્મ એટલે ઝીણામાં ઝીણો અંશ એ પર્યાય શ્રુત કહેવાય છે. આ ભેદ સર્વ જીવોને હોય છે.
લબ્ધિ અપર્યાપ્તા સૂક્ષ્મ નિગોદ ઉત્પત્તિના પહેલા સમયે વિધમાન જીવને સર્વ જઘન્ય શ્રુતજ્ઞાન હોય છે. એનાથી એક અંશ એટલે એક પર્યાય વધારે શ્રત હોય તે પર્યાય શ્રત કહેવાય છે.
(૨) અક્ષર મૃત :- અકારાદિ અક્ષરોમાંના એક અક્ષરના સંપૂર્ણ વાચ્યાથનું જ્ઞાન તે અક્ષરજ્ઞાના કહેવાય છે. આ જ્ઞાન ત્રણ પ્રકારના છે.
વ્યંજના ક્ષર - સંજ્ઞાક્ષર અને લધ્યાક્ષર. વ્યંજનાક્ષર - અકારથી હકાર સુધીનાં અક્ષરોના ઉચ્ચાર કરવા તે. સંજ્ઞાક્ષર - અઢાર પ્રકારની લિપિ રૂપ સંજ્ઞા છે.
(૧) હંસલિપિ, (૨) ભૂતલિપિ, (૩) યક્ષલિપિ, (૪) રાક્ષસિલિપિ, (૫) ઉડ્ડીલિપિ, (૬) યવનીલિપિ, (૭) તુર્કીલિપિ, (૮) કીરાલિપિ, (૯) દ્રાવિડલિપિ, (૧૦) સિંધિલિપિ, (૧૧) માળવીલિપિ, (૧૨) તડીલિપિ, (૧૩) નાગરીલિપિ, (૧૪) લાટલિપિ, (૧૫) પારસીલિપિ, (૧૬) અનિયમિતલિપિ, (૧૭) ચાણક્ય લિપિ અને (૧૮) મૂળદેવી લિપિ.
લ૦ધ્યાક્ષર - અર્થનો બોધ કરાવનારી જે અક્ષરોનો ઉપલબ્ધિ તે લધ્યાક્ષર કહેવાય છે અથવા
Page 26 of 49
