________________
હોય છે. અક્ષરશ્રુત = આકાશદિ અક્ષરોમાંના એક અક્ષરના સંપૂર્ણ વાચ્યાર્થનું જ્ઞાન આ ત્રણ પ્રકારે છે.
સંજ્ઞા
રૂપ
હંસલિપિ
લિપિ
ભૂત-યક્ષ-રાક્ષસિ-ઉડ્ડી-યવની-તુર્કી-કીરા-દ્રાવિડ-સિંધી-માવવી-તડી-નાગરી-લાટ-પારસી-અનિયમિત-ચા ણક્ય અને મૂળદેવીલિપી. વ્યંજનાક્ષર = અકારથી હકાર સુધીનાં અક્ષરોનાં ઉચ્ચાર.
૩- લન્ધ્યાક્ષર- અર્થનો બોધ કરાવનારી જે અક્ષરોની ઉપલબ્ધિ તે. પહેલા બે પ્રકાર અજ્ઞાનાત્મક છે પણ શ્રુતજ્ઞાનનાં કારણરૂપ છે તેથી શ્રુતજ્ઞાન તરીકે ઓળખાય છે.
(૩) પદશ્રુત - અર્થાધિકારની સમાપ્તિ તે પદ પણ અહિંયા આચારાદિ સૂત્રોનું માન અઢાર હજારાદિ પદ પ્રમાણનું હતું તે પદ લેવું હાલ આ પદની મર્યાદાનો વિચ્છેદ છે.
=
અઢાર
=
(૪) સંધાત શ્રુત - ચૌદ માર્ગણાના પેટા ભેદ ૬૨ છે. તેમાંના એક ભેદનું જીવ દ્રવ્ય સંબંધનું જ્ઞાન. (૫) પ્રતિપત્તિ શ્રુત = ચૌદ માર્ગણામાંથી એક માર્ગણાનું સંપૂર્ણ જ્ઞાન. આ જ્ઞાન હાલ જીવાભિગમમાં
કહેવાય છે.
(૬) અનુયોગ શ્રુત = સત્ પદાદિ દ્વારો એ જીવાદિતત્વોનો વિચાર કરવો તે. (૭) પ્રામૃત પ્રાભૂત શ્રુત. (૮) પ્રાભૂત શ્રુત. (૯) વસ્તુ. (૧૦) પૂર્વશ્રુત. આ દસેને સમાસ પદજોડવાથી બીજા ૧૦ થશે તે મલી-૨૦ થાય જેમકે પર્યાય શ્રુત = શ્રુતનો સૂક્ષ્મ એક અંશ તેનું જ્ઞાન અને તેના અનેક અંશનું જ્ઞાન તે પર્યાય સમાસ તેવી રીતે બધામાં સમજી લેવું.
પૂર્વ અંતર્ગત વસ્તુ નામે અધિકારો છે. વસ્તુ અંતર્ગત પ્રાભૂત અને પ્રાભૂત અંતર્ગત પ્રાકૃત પ્રાકૃત અધિકારો છે. (સૂત્રમાં અધ્યયન તેમાં ઉદેશા હોય છે તેમ) અક્ષર અને અક્ષર સમાસ આ બન્ને ભેદ વિશિષ્ટ શ્રુત । લબ્ધિ સંપન્ન સાધુને સંભવે છે.
શ્રવણથી જે બોધ થાય તે શ્રુત કહેવાય છે.
અનક્ષર શ્રુત = શ્રવણથી સમજાય તેવી ચેષ્ટાઓથી થતું જ્ઞાન જેમકે ખોંખારો ઉચ્છવાસ નિશ્વાસાદિ
શિર કંપન હાથ હલાવવા વગેરેથી પારકાના અભિપ્રાય સમજાય છે પણ તે ચેષ્ટાઓ શ્રવણે પડતી નથી માટે તેમાં શ્રુત તત્વ નથી (કર્મગ્રંથ વૃત્તિમાં શિરકંપનાદિને અનક્ષરમાં કહેલ છે.)
શ્રુતકેવલી ભાવશ્રુતથી ઉપયુક્ત હોય ત્યારે શ્રુતાનુર્તિ મનવડે દશ પૂર્વાદિમાં રહેલા કેવલ અભિલાપ્ય = કહી શકાય તેવા સ્પષ્ટ પદાર્થોને જાણે છે અને દેખે છે. એ સિવાયમાં વૃધ્ધ અનુભવીઓનું કહેવું છે કે કથંચિત્ દર્શરૂપે પણ જુએ છે. કારણ ત્રૈવેયક અને અનુત્તરના વિમાનોનાં ચિત્રો પણ આલેખી આપે છે. જો બીલકુલ જોયા ન હોય તો કેમ આલેખી શકે. ચોથા ઉપાંગમાં શ્રુતજ્ઞાનનો દેખવાનો ગુણ પણ કહેલ છે. અનભિલાપ્ય પદાર્થોથી અનંતમો ભાગ અભિલાપ્ય છે તેનો અનંતમો ભાગ શ્રુત નિબધ્ધ છે.
આગમાદિ શાસ્ત્રો શ્રુત બોધ થવામાં કારણ હોવાથી તે દ્રવ્યશ્રુત કહેવાય છે. વર્તમાનમાં આગમો ૪૫ છે. તેમાં ૧૧ અંગ, ૧૨ ઉપાંગ, ૧૦ પયન્ના, ૬ છેદ સૂત્ર, ૪ મૂલ નંદી સૂત્ર અને અનુયોગ દ્વાર સૂત્ર = ૪૫. બીજા પણ કાલિક ઉત્કાલિક સૂત્રો છે.
૪
શ્રુત જ્ઞાનનાં નાશના કારણ- (૧) મિથ્યાત્વ, (૨) ભવાંતર, (૩) કેવલજ્ઞાન, (૪) માંદગી અને પ્રમાદ વગેરે.
મરણ પામીને દેવ થાય તો પૂર્વ પઠીત સર્વશ્રુતજ્ઞાનનું સ્મરણ રહેતું નથી. માત્ર મનુષ્ય ભવમાં અધ્યયન કરેલ એકાદશ અંગીનું દેશથી સ્મરણ થાય છે. (જ્ઞાતા ધર્મના ૧૪માં અધ્યયનમાં કહ્યું છે કે
Page 44 of 49
