________________
લોકો વિવિદિષા કહે છે. બોહિયારું = સમ્યગ્દર્શન રૂપી ધર્મની પ્રાપ્તિ જેને શમ સંવેગાદિ પાંચ લક્ષણ હોય છે. અન્ય લોકો વિજ્ઞપ્તિ કહે છે. બોધિ = જિનપ્રણિત ધર્મ આ પાંચે અપુનર્બલકને ઉત્તરોત્તર ળ રૂપે હોય, છે. અભય = ધૃતિનું ચક્ષુ = શ્રધ્ધાનું ળ માર્ગ = સુખાનું ળ શરણ = વિવિદિષાનું ળ બોધિ = વિજ્ઞપ્તિ છે. ધમ્મદયાણ = ચારિત્રધર્મ, ધર્મનાયક ચારિત્રને વિધિપૂર્વક પામવું તેનું નિરતિચાર પાલન કરવું તેનું યોગ્યને દાન કરવું. આ ધર્મને વશ કરવાની ક્રિયા છે. સર્વોત્કર્ષે ક્ષાયિક ભાવના ચારિત્રમાં સ્થિર થવું તે ધર્મના ઉત્કર્ષને પામવાનું રહસ્ય છે. આ પાંચે લાભ તીર્થકર દ્વારા થાય છે. પુરિસસીહાણું = સિંહ જેમાં શોર્યાદિ ગુણોવડે યુક્ત હોય છે. તેમ શ્રી તીર્થકર દેવો કર્મરૂપી શત્રુનો ઉચ્છેદ કરવામાં શૂર તપશ્ચર્યામાં વીર રાગ તથા ક્રોધાદિનું નિવારણ કરવામાં ગંભીર પરિસહ સહનમાં ધીર સંયમમાં સ્થિર ઉપસર્ગોથી નિર્ભય ઇન્દ્રિય વર્ગથી નિશ્ચિત અને ધ્યાનમાં નિષ્પકમ્પ હોય છે.
પુસ્તક ગ્રંથ રચનામાં પ્રથમ મંગલ હોય છે તે વિપ્નનાશ માટે છે. (૨) અભિધેય તે ગ્રંથમાં કહેવા લાયક વસ્તુ, (૩) સંબંધ = તે ગ્રંથ બનાવવામાં જેનો આધાર લીધો હોય તે. (૪) અધિકારી = તે ગ્રંથ વાંચવા. ભણવા માટે કોણ યોગ્ય છે અથવા કયા પ્રકારના જીવો આ ગ્રંથને યોગ્ય છે. (૫) અને પ્રયોજન = તે બનાવનાર અને વાંચનાર, ભણનાર બન્નેને અનંતર અને પરંપરાએ બન્ને પ્રકારે શું ળ થશે અથવા આ. ગ્રંથ શેનું કારણ બનશે. આદિ મંગલ વિપ્નના નિવારણાર્થે મધ્યમંગલ ગ્રહણ કરેલ કાર્યની નિર્વિઘ્ન પ્રવૃત્તિ માટે છે અને અંતિમ મંગલ શિષ્ય પ્રશિષ્યાદિ પરંપરામાં શાસ્ત્રાર્થનો વિચ્છેદ ન થવા માટે છે.
શાસ્ત્ર પરિક્ષા - કષ છેદ અને તાપે કરીને શુધ્ધ તેજ સત્ય શાસ્ત્ર છે. (સુવર્ણની જેમ) વિધિ = આદરવા યોગ્ય અને પ્રતિષેધ = નિષેધ = નહિ કરવા યોગ્ય.
જે શાસ્ત્રમાં જણાવેલ હોય તે કષ શુધ્ધ શાસ્ત્ર છે વિધિ અને પ્રતિષેધને બાધા ન થાય તેવા બાહ્ય અનુષ્ઠાનો જેમાં બતાવેલ હોય તે છેદ શુધ્ધ છે. અને જીવાદિ પદાર્થોનું જણાવાતું સ્વરૂપ જે દ્રષ્ટ એટલે પ્રમાણથી સિદ્ધ એવા પદાર્થો અને દ્રષ્ટિ એટલે અનુભવથી સિધ્ધ અને ઇચ્છા પદાર્થોથી વિરુધ્ધ ન હોય અને બંધ આદિને સિધ્ધ કરનાર હોય તે તે તાપ શુધ્ધ કહેવાય છે.
- જ્ઞાનનું સ્વરૂપ
જ્ઞાન = નામ, જાતિ, ગુણ ક્રિયાદિનો વિશેષ અવબોધ છે. પાંચ ભેદે છે. મતિ-શ્રુત-અવધિ-મન:પર્યવ. કેવલજ્ઞાન.
(૧) મતિજ્ઞાન - શ્રત નિશ્રિત અને અશ્રુત નિશ્ચિત બે ભેદે છે.
(૧) શ્રુત - (ઇન્દ્રિય અને અનિન્દ્રિય = મન) નિમિત્તક છે જાગૃત અવસ્થામાં ઉપયોગીનું મનપૂર્વક જે સ્પર્શાદિજ્ઞાન તેના અવગ્રહ-ઇહા-અપાય-અને ધારણા અવગ્રહના બે ભેદ વ્યંજના વગ્રહ. આ અવગ્રહ મન અને ચક્ષુનો થતો નથી.
(૨) અર્થાવગ્રહ - પાંચ ઇન્દ્રિયો અને મન સાથે ગુણતાં ૨૮ ભેદ થયા તેને બહુ બહુવિધ ક્ષિપ્ર = નિશ્રીત = ચિન્હથી સંદિગ્ધ = શંકાશીલ અને ધ્રુવ = એક જ વખત સાંભળવાદિથી બીજી વખતની અપેક્ષા સહિત. આ છ અને આનાથી ઉલ્ટા અબહુ-અબહુવિધ-અક્ષિપ-અનિશ્ચિત-અસંદિગ્ધ અને અંધ્રુવ એમ ૧૨ ગુણતાં ૨૮ X ૧૨ = ૩૩૬ કૃતનિશ્રિતના ભેદ અને અશ્રુત નિશ્રિત અથવા બુદ્ધિના ૪ ભેદ. તે ઓત્પાતિકી, વનચિકી, કાર્મિકી અને પરિણામીકી. આ ચાર મેળવતાં મતિજ્ઞાનનાં ૩૪૦ ભેદ થયા.
Page 42 of 49
