563 Jiva Bhedone Vishe Gyandwarnu Varnan

Author(s): Narvahanvijay
Publisher: Narvahanvijay

Page 1

પ૬૩ જીવલેંઈને વિશે જ્ઞાનદારનું વર્ણન
મુનિ શ્રી નરવાહનવિજયજી
જ્ઞાન એટલે જગતમાં રહેલા પદાર્થોને જાણવાની ઇચ્છા અથવા પદાર્થોને જાણવાની જિજ્ઞાસા. એને જ્ઞાન કહેવાય છે એટલે કે જેના વડે જગતમાં રહેલા પદાર્થો જણાય તે જ્ઞાન કહેવાય છે. જ્ઞાન એ આત્માનો ગુણ છે. સદા માટે જગતમાં રહેલા સઘળાય જીવોને પોતાના અસંખ્ય આત્મપ્રદેશોમાંથી મુખ્ય આઠ આત્મપ્રદેશો કેવળજ્ઞાનથી યુક્ત હોય છે. એટલે કે એ આઠ આત્મપ્રદેશો ઉપર અનાદિકાળથી જીવોને કોઇપણ પ્રકારનું પુદ્ગલ લાગેલું હોતું નથી. સિધ્ધ પરમાત્માનો આત્મપ્રદેશોની જેમ એ આઠ આત્મપ્રદેશો સદા માટે કેવળજ્ઞાનથી યુક્ત હોય છે અને એ આઠ આત્મપ્રદેશો જીવોના અસંખ્યાતા આત્મપ્રદેશોના મધ્યભાગમાં એકેક આત્મપ્રદેશ એકેક આકાશપ્રદેશ ઉપર રહેલો હોય છે. બાકીના અસંખ્યાતા આત્મપ્રદેશો ઉપર કેવળજ્ઞાન રહેલું હોવા છતાં કેવળજ્ઞાનાવરણીય કર્મના પુદ્ગલોથી સદા માટે અવરાયેલું હોય છે. એટલે કે ઢંકાયેલું હોય છે અને એ જ કેવલજ્ઞાનાવરણીય કર્મની સાથે ને સાથેજ બાકીના ૪ જ્ઞાનો મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન અને મન:પર્યવજ્ઞાન કર્મના પુદ્ગલોથી અવરાયેલા હોય છે. કેવલજ્ઞાનની અપેક્ષાએ એ ચાર જ્ઞાનો કેવલજ્ઞાનના પ્રકાશરૂપે ગણાય છે.
જીવોના મુખ્ય આઠ આત્મપ્રદેશો સિવાયના બાકીના અસંખ્યાતા આત્મપ્રદેશોએ ઉપર જઘન્યથી. મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાનનો ક્ષયોપશમભાવ જીવોને અક્ષરના અનંતમા ભાગ જેટલો રહી શકે છે અને ઉત્કૃષ્ટથી મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાનનો ક્ષયોપશમભાવ જીવોને પુરૂષાર્થથી ૧૪ પૂર્વ સુધીનું જ્ઞાન એટલે કે શ્રુતકેવળી તરીકે શ્રુતજ્ઞાનનો ક્ષયોપશમભાવ પેદા થઇ શકે છે. એ જ રીતે મિથ્યાત્વના ઉદયકાળમાં મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાનનો ક્ષયોપશમભાવ છોડવાલાયક પદાર્થોમાં છોડવાલાયકની બુદ્ધિ ન હોવાથી અને ગ્રહણ કરવાલાયક પદાર્થોમાં ગ્રહણ કરવાલાયકની બુદ્ધિ ન હોવાથી એ પદાર્થોના જ્ઞાનને મતિઅજ્ઞાનરૂપે અને શ્રુતઅજ્ઞાનરૂપે કહેવાય છે. એવી જ રીતે જીવોને અવધિજ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષયોપશમથી અવધિજ્ઞાન પેદા થાય છે ને જ્ઞાનને મિથ્યાત્વની હાજરીમાં વિર્ભાગજ્ઞાનરૂપે કહેવાય છે. આથી જ્ઞાનના ૮ ભેદ થાય છે. પાંચજ્ઞાન + ત્રણ અજ્ઞાન. જ્ઞાન એ આત્માનો અભેદ ગુણ છે.
મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન ક્ષયોપશમભાવે ચડ-ઉતર ચડ-ઉતર દરેક જીવોને કાયમ માટે હોય. ચૌદપૂર્વધર દરેક મહાત્માનું શ્રુતજ્ઞાન એકસરખું હોવા છતાં મતિજ્ઞાનની ન્યૂનાધિક્તાને કારણે ૬ ભેદ પડે છે. શ્રુતજ્ઞાનથી જે બુદ્ધિનો ક્ષયોપશમભાવ પેદા થાય છે તેને મતિજ્ઞાન કહેવાય છે.
મતિજ્ઞાનના ક્ષયોપશમ ભાવે ૬ ભેદ. (૧) સંખ્યામભાગ વૃદ્ધિ (૨) અસંખ્યાતભાગ વૃદ્ધિ (૩) અનંતભાગ વૃધ્ધિ (૪) સંખ્યાતગુણ વૃદ્ધિ (૫) અસંખ્યાતગુણ વૃધ્ધિ (૬) અનંતગુણ વૃધ્ધિ એ જ પ્રમાણે ૬ પ્રકારની હાનિરૂપે મતિજ્ઞાનનો ક્ષયોપશમભાવ સમજવો. મતિજ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષયોપશમભાવથી જીવને મતિજ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. એ મતિજ્ઞાનના અનંતા
Page 1 of 49