563 Jiva Bhedone Vishe Gyandwarnu Varnan

Author(s): Narvahanvijay
Publisher: Narvahanvijay

Page 6

પોતાનો સંસાર વધારતા જાય છે. આ જીવોને હેતુવાદોપદેશીકી સંજ્ઞાથી નજીકના ભૂતકાળનું, નજીકના ભવિષ્યકાળનું અને વર્તમાનકાળનું જ્ઞાન પેદા થાય છે. એના કારણે પાંચે ઇનંદ્રિયથી જે જે પદાર્થનો સંયોગ થાય એ પદાર્થોના સંયોગથી અનુકૂળ હોય તો સુખની અનુભૂતિ અને પ્રતિકૂળ હોય તો દુ:ખની અનુભૂતિ પેદા કરતા જાય છે. એકવાર જે પદાર્થથી દુ:ખની અનુભૂતિ પેદા થયેલી હોય અને થોડાકાળ પછી ફ્રીથી એ પદાર્થનો સંયોગ થવાનો હોય તો એને ખ્યાલ આવે છે કે આ પદાર્થ મને દુઃખ આપનારો છે. માટે ફ્રીથી. દુ:ખ ન મેળવવું હોય તો એ પદાર્થનો સંયોગ ન થાય એની કાળજી રાખે છે. દીર્ધકાલિકી સંજ્ઞા ન હોવા છતાં હેતુવાદોપદેશીકી સંજ્ઞાથી અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયપણામાં નજીકના ભૂતકાળનું અને નજીકના ભવિષ્યકાળનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થઇ શકે છે. આ જ્ઞાનના પ્રતાપે અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય પર્યાપ્તા તિર્યંચો ચારે પ્રકારના આયુષ્યમાંથી કોઇપણ આયુષ્યનો બંધ કરી શકે છે. ઉત્કૃષ્ટથી ચાર પ્રકારના આયુષ્યનો બંધ કરે તો પલ્યોપમના અસંખ્યાતમાં ભાગ જેટલું આયુષ્ય બાંધી શકે છે અને જઘન્યથી મનુષ્ય અને તિર્યંચનું એક સંતર્મુહર્તનું આયુષ્ય બાંધી શકે છે. દેવતા અને નારકીનું ૧૦૦૦૦ વર્ષનું આયુષ્ય જઘન્યથી બાંધી શકે છે. આ જીવોને મન ન હોવાથી કર્મોની અંત:કોટાકોટિ સાગરોપમ જેટલી સ્થિતિ બાંધી શકતા નથી અને પહેલા ગુણસ્થાનકથી આગળના ગુણસ્થાનકના પરિણામને પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી.
સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય પર્યાપ્તા જીવોને વિશે જ્ઞાનનું વર્ણન
(૧) નરકગતિને વિશે :- ૧ થી ૬ નારકીના અપર્યાપ્તા નારકીના જીવોને વિશે 3 અજ્ઞાન અને ૩ જ્ઞાન એટલે કે મતિઅજ્ઞાન, શ્રુતઅજ્ઞાન અને વિર્ભાગજ્ઞાન. આ ત્રણ અજ્ઞાન મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવોને હોય છે. મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન અને અવધિજ્ઞાન આ ત્રણ જ્ઞાન સમકિતી જીવોને હોય છે. મિથ્યાદ્રષ્ટિ નારકીના જીવો પોતાના જ્ઞાનના ક્ષયોપશમભાવથી મિથ્યાત્વના ઉદયથી અજ્ઞાન રૂપે પરિણામ પમાડીને પોતાનો સંસાર વધારતા જાય છે. અને સમકિતી નારકીના જીવોને ૩ જ્ઞાનના ક્ષયોપશમભાવથી એ જ્ઞાન પરિણામ રૂપે પમાડીને પોતાના આત્માને દ:ખને વિશે સમાધિભાવ ટક્યો રહે એવો પ્રયત્ન કરતા જાય છે.
પર્યાપ્તા નારકીને વિશે ૧ થી ૩ નરકમાં મિથ્યાદ્રષ્ટિ નારકીઓને મતિઅજ્ઞાન, શ્રુતઅજ્ઞાન અને વિર્ભાગજ્ઞાન એમ 3 અજ્ઞાન હોય છે. એ પર્યાપ્તા નારકીના જીવો એ અજ્ઞાનના બળે મિથ્યાત્વના ઉદયથી બીજા જીવોને દુ:ખ આપી આપીને રાજીપો કરતાં કરતાં દુ:ખ વેઠીને જેટલાં કર્મો ખપાવે છે એના કરતાં વિશેષ કમબંધ બીજાને દુ:ખ આપીને બાંધતા જાય છે. કેટલાક મિથ્યાદ્રષ્ટિ નારકીના જીવો પોતાના ભૂતકાળના પાપને યાદ કરીને દુ:ખી થતાં થતાં જાતિસ્મરણજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે છે. એ જાતિસ્મરણ જ્ઞાનથી. ભૂતકાળમાં પોતે કરેલાં પાપોને જોઇને યાદ કરતાં કરતાં દુ:ખમાં સમાધિ રાખવાનો પ્રયત્ન કરે છે. એવી જ રીતે કેટલાક મિથ્યાદ્રષ્ટિ નારકીઓને પરમાધામીના જીવો એમના પાપોને યાદ કરાવે છે. એ પાપોને સાંભળતાં સાંભળતાં જાતિસ્મરણ જ્ઞાનને પામે છે. અને પોતે કરેલા પાપના પશ્ચાતાપથી આવેલા દુ:ખોમાં સમાધિ રાખવા પ્રયત્ન કરે છે. કેટલાક નારકીના જીવોને પૂર્વભવના મિત્રદેવો આવીને પૂર્વભવે કરેલા. પાપોને યાદ કરાવી આવેલા દુઃખને સમાધિપૂર્વક ભોગવવા માટેનો પ્રયત્ન કરાવે છે. આવા મિથ્યાદ્રષ્ટિ નારકીના જીવોને પાપના પશ્ચાતાપ પૂર્વક દુ:ખ ભોગવતાં ઘણાં ખરાં કર્મો ખપી જતાં લઘુકર્મીપણાને પ્રાપ્ત કરે છે અને એ લઘુકર્મી આત્માઓ મિથ્યાત્વને મંદ કરવાનો પુરુષાર્થ કરતા સાચા સુખના અભિલાષી બને છે. અને એ સુખની અભિલાષાથી પ્રયત્ન કરતાં કરતાં શુધ્ધ યથાપ્રવૃત્તકરણને પ્રાપ્ત કરી અપૂર્વકરણ નામના
Page 6 of 49