________________
આ ૩૪૦ ભેદો પણ સ્થુલદ્રષ્ટિથી કહેલા છે. બાકી તો એક એક ભેદોના અસંખ્યાતા-અસંખ્યાતા ભેદો થાય છે પણ એ ભેદો છદ્મસ્થ જીવોને ખ્યાલમાં ન આવતા હોવાથી અહીં ૩૪૦ ભેદો કહેલા છે. સંજ્ઞાજ્ઞાન-ચિંતાજ્ઞાન-આભિનિબોધિકજ્ઞાન-મતિ એટલે બુધ્ધિજ્ઞાન. આ બધા શબ્દો મતિજ્ઞાનના
ભેદ રૂપે હોવાથી એકાર્થ વાચી કહેવાય છે.
અશ્રુતનિશ્રિત મતિજ્ઞાનના ચાર ભેદો હોય છે.
(૧) ઔત્પાતિકી બુધ્ધિ :- એટલે જે જીવોને જનમતાની સાથે જ મતિજ્ઞાનનો ક્ષયોપશમ ભાવ એવો સુંદર લઇને આવેલા હોય છેકે મોટે ભાગે એ જીવોને ભણવાની જરૂર હોતી નથી. પદાર્થને જૂએ અથવા ન પણ જૂએ તો પણ પોતાના ક્ષયોપશમ ભાવના જ્ઞાનથી એ પદાર્થનું જ્ઞાન સહેલાઇથી પેદા થઇ જાય. સંસારમાં રહેલા વૃધ્ધ માણસોને જે જ્ઞાન હજી સુધી પેદા ન થયું હોય એવું જ્ઞાન એ બાળકને પાંચ વરસની ઉંમરે પેદા થઇ જાય.
કોઇ ગામમાં રોહક નામનો પાંચ વરસનો છોકરો હતો એની મા મરી ગયેલી હતી. બાપ વિચાર કરે છેકે જો બીજીવાર લગ્ન કરીશ તો તે આવીને દિકરાને હેરાન કરશે, મારશે અને દિકરો દુઃખી થશે માટે બાપ બીજીવાર લગ્ન કરતો નથી પણ બાપની ચેષ્ટાની ક્રિયાઓથી દિકરાને ખબર પડી ગઇ માટે એકવાર બાપને કહે છેક તમો ખુશીથી ફરીથી લગ્ન કરી મારી માને લાવો, મારી ચિંતા કરશો નહિ, હું એને એવી રીતે સાચવીશ કે જેથી મને હેરાન કરશે નહિ. બાપ બીજીવાર લગ્ન કરી પત્ની ઘરમાં લાવ્યા રોહક એને મા કહીને બોલાવે છે, સાચવે છે. એકવાર માને કહ્યું જો મા મને હેરાન કરીશ તો હું તને પણ હરાન કરીશ ત્યારે માએ કહ્યું તારાથી થાય તે કરજે આથી થોડા દિવસ પછી રાતના બાપ-મા અને પોતે ત્રણ બેઠેલા ફાનસનો પ્રકાશ હતો. બાપ ઉભા થયા એટલે રોહક કહે છે જૂઓ પેલો બીજો પુરૂષ બહાર જાય છે. આથી બાપે જોયો એની પાછળ પકડવા જાય છે ત્યાં તે અલોપ થયો એટલે બાપ સમજ્યો તે ભાગી ગયો લાગે છે.
આથી મનમાં શંકા પેદા થઇ કે આ મારી પત્ની મને ઇચ્છતી નથી પણ બીજા પુરૂષને ઇચ્છે છે. આથી બીજા દિવસથી પત્નીની સાથે બોલવા આદિનો વ્યવહાર બંધ કર્યો. અઠવાડીયું થયું એટલે કે રોહકને કહે છે કે તારો બાપ મારી સાથે બોલતા નથી, કાઇક કરી બોલતા કર ! રોહક કહે છે જરૂર બોલતા કરૂં પણ મને હેરાન ન કરે તો ! માએ કહ્યું તને હેરાન નહિ કરૂં તો એજ દિવસે રાતે ફરીથી ત્રણેય બેઠા છે તેમાં બાપ ઉભા થયા તે વખતે રોહક કહે છે જૂઓ બાપાજી પેલો પુરૂષ જાય. બાપે ધારીને જોયું અને એની પાછળ જાય છે તો ખબર પડી કે મારા પોતાનો પડછાયો છે એને આ છોકરો પુરૂષ કહે છે. પહેલા પણ આવું જ બન્યું હશે આથી પોતાના અંતરની શંકા દૂર થતાં બોલતો થયો. આ ક્ષયોપશમ ભાવ છોકરામાં કઇ રીતે પેદા થયો ? પૂર્વ ભવનો લઇને આવેલો છે એમ ગણાય છે. આ રીતે બન્યા પછી છોકરો મનમાં ગાંઠ વાળે છેકે મને ભૂખ લાગે તો એકલો જમવા બેસીશ નહિ બાપની સાથે જ બેસીશ કારણ કે મારી મા સાવકી છે. એમાં એકવાર રાજાએ ગામના મહાજનને હાથી આપેલો છે જે બિમાર રહે છે અને મરી જાય તો રાજાને મરી ગયો એવા સમાચાર આપવાના નહિ. નહિ તો રાજા જેલમાં પૂરી દેશે ! એ બીકે હાથીને સાચવતા. એ ખાતો નહોતો. તેમાં એક દિ' મરી ગયો. બપોરના રાજાને જઇને શું સમાચાર આપવા એની વિચારણા માટે ગામના લોકો ભેગા થયેલા છે તેમાં આ રોહકનો બાપ પણ બેઠેલો છે. કોઇ વિચાર સૂજતો નથી એમાં જમવાનો ટાઇમ થાય છે. રોહકને ભૂખ લાગી છે. બાપને બોલાવા જાય છે. બાપ કહે આજે તુ જમી લે, પછી ཊུ હું જમીશ, મહત્વના કામમાં આજે બેઠો છું. રોહકે પૂછયું શું મહત્વનું કામ છે ! બાપે જણાવ્યું-રોહક કહે સૌ
Page 24 of 49
