________________
એટલે જ્ઞાન થાય તે અવધિજ્ઞાન કહેવાય છે. તેના છ ભેદો છે. અનુગામી, અનનુગામી, વર્ધમાન , હીયમાન, પ્રતિપાતી અને અપ્રતિપાતી.
તત્વાર્થ ભાગમાં પ્રતિપાતી, અપ્રતિપાતીના બદલે અનવસ્થિત એટલે ઘટે, વધે, પાછું ઘટે. જલના એટલે પાણીના કલ્લોલની જેમ અને અવસ્થિત એટલે ઘટે નહિ તેવું ભવ ક્ષયે સાથે જાય એટલે મરણ પછી પણ સાથે જાય.
કેવલજ્ઞાન સુધી કાયમ રહે આ બે ભેદ છે. | વિશેષાવશ્યક ભાષ્યમાંથી કહ્યું છે કે અવધિજ્ઞાનનું જઘન્ય ક્ષેત્ર ત્રણ સમયનું હોય આહારક સૂક્ષ્મ પનક એટલે વનસ્પતિના જીવની અવગાહના જેટલું હોય અને ઉત્કૃષ્ટથી પરમાવધિના ક્ષેત્ર જેટલું હોય તેટલ સંપૂર્ણ લોકાકાશ અને અસંખ્યાતા લોકાકાશ જેવા ખંડો અલોકમાં જોઇ શકે પણ અલોકમાં રૂપી દ્રવ્યો. નહિ હોવાથી જોવાનું કાંઇ રહેતું નથી.
ક્ષેત્રથી. અસંખ્યાતમો ભાગ ભૂત ભવિષ્ય જાણી શકે. અંગુલનો અસંખ્યાતમો ભાગ જૂએ તો કાલથી આવલિકાનો અસંખ્યાતમો ભાગ જુએ.
અંગુલનો સંખ્યાતમો ભાગ જાણે તો કાલથી આવલિકાનો મોટો અસંખ્યાતમો ભાગ જુએ.
અંગુલનો વધુ સંખ્યય ભાગ જાણે તો કાલથી આવલિકાનો સંખ્યાતમો ભાગ જાણે જુએ. અંગુલક્ષેત્રનો કાંઇક ન્યૂન આવલિકા.
અંગુલ પૃથત્વ આવલિકા. એક હસ્ત (હાથ) તો. અંતર્મુહૂર્ત. એક ગાઉ તો.
ભિન્ન દિવસ = ન્યૂન દિવસ. એક જોજન તો.
દિવસ પૃથd. ૨૫ જોજન તો
ભિન્ન પક્ષ. ભરત ક્ષેત્ર જેટલું હોય તો અંડધો માસ. જંબુદ્વિપ તો.
સાધિક માસ. અઢીદ્વીપ તો.
એક વરસ. રચક દ્વીપ સુધી તો
વર્ષ પૃથત્વ
મતાંતરે એક હજાર વર્ષ સંખ્યાત દ્વીપ સમુદ્ર તો. સંખ્યા તો કાળા અસંખ્યાત દ્વીપ સમુદ્ર તો અસંખ્યાત કાળથી
કાંઇક ન્યૂના ઘણાં અસંખ્ય દ્વીપ સમુદ્ર તો અસંખ્ય કાળ સંપૂર્ણ લોક તો
કાંઇક ન્યૂન પલ્યોપમ પરમાવધિ સર્વરૂપી દ્રવ્ય પરમાણુ સહિત અને દ્રવ્યના અસંખ્ય પર્યાય જાણે અસંખ્ય
રપિણી-ઉત્સરપિણી. દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ. ભાવ આ ચારેમાં કાળની વર્ધાિમાં ચારેની વધ્ધિ ક્ષેત્રની વૃદ્ધિમાં દ્રવ્ય ભાવની વૃદ્ધિ પણ કાળની ભજના દ્રવ્યની વૃધ્ધિમાં ભાવની વૃદ્ધિ અને ક્ષેત્ર કાળની ભજના અને ભાવની = પર્યાયની વૃદ્ધિમાં ત્રણેની ભજના કારણકે કાળ કરતાં ક્ષેત્ર અસંખ્યા સંખ્યગુણ છે તેનાથી
Page 33 of 49
