________________
અસંખ્યાતા વર્ષના આયુષ્યવાળા એટલે કે યુગલિક મનુષ્યોમાં મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવોને વિશે મતિઅજ્ઞાન અને શ્રુતઅજ્ઞાન એ બે જ્ઞાન હોય છે. અસંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યવાળા સમકિતી જીવોને મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન એ બે જ્ઞાન હોય છે. એ અસંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યવાળા મનુષ્યોમાં કેટલાક મનુષ્યો ઉપશમ સમકિત અને ક્ષયોપશમ સમતિ પ્રાપ્ત કરતા હોય છે. કેટલાક ક્ષયોપશમ સમકિત લઇને અસંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યવાળા મનુષ્યોને વિશે ઉત્પન્ન થાય છે. અને કેટલાક ક્ષાયિક સમકિત લઇને અસંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યવાળા મનુષ્યમાં ઉત્પન્ન થાય છે. આ ઉપશમ સમકિતી, ક્ષયોપશમ સમકિતી અને ક્ષાયિક સમકિતી જીવોને મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન આ બે જ્ઞાન જ હોય છે.
કોઇ સંજ્ઞી પર્યાપ્તા મનુષ્યો અને સંજ્ઞી પર્યાપ્તા તિર્યંચો સંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યવાળા પહેલે ગુણસ્થાનકે રહીને યુગલિક મનુષ્યનું આયુષ્ય બાધ્યું હોય અને પછી એ ભવમાં પુરૂષાર્થ કરીને ક્ષયોપશમ સમકિતની પ્રાપ્તિ કરે તો મરણ વખતે ક્ષયોપશમ સમકિત લઇને યુગલિક મનુષ્યમાં ઉત્પન્ન થઇ શકે છે.
કેટલાક સંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યવાળા સંજ્ઞી પર્યાપ્તા મનુષ્યો પહેલા સંઘયણવાળા તીર્થંકરના કાળમાં રહેલા હોય અને આઠ વર્ષની ઉપરની ઉંમર હોય એવા મનુષ્યોએ પહેલે ગુણસ્થાનકે યુગલિક મનુષ્યનું આયુષ્ય બાંધ્યું હોય અને પછી પુરૂષાર્થ કરીને ક્ષયોપશમ સમકિતની પ્રાપ્તિ કરે અને એ ક્ષયોપશમ સમકિતના કાળમાં પુરૂષાર્થ કરીને ક્ષાયિક સમકિતની પ્રાપ્તિ કરે તો એ ક્ષાયિક સમકિત લઇને યુગલિક મનુષ્યમાં ઉત્પન્ન થઇ શકે છે. એવા યુગલિક મનુષ્યોને જ ક્ષાયિક સમકિત હોય છે. બાકી યુગલિક મનુષ્યો સમકિતની પ્રાપ્તિ કરી શકતા નથી.
સંખ્યાતવર્ષના આયુષ્યવાળા મનુષ્યોને વિશે પાંચ જ્ઞાનનું વર્ણન.
આ જીવોમાં પાંચે જ્ઞાનમાંથી કોઇને કોઇ જ્ઞાનવાળા જીવો જગતને વિશે વિધમાન હોય છે. સંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યવાળા મનુષ્યો પાંચ ભરતક્ષેત્ર રૂપ કર્મભૂમિને વિશે, પાંચ ઐરવત ક્ષેત્ર રૂપ કર્મભૂમિને વિશે અને પાંચ મહાવિદેહ ક્ષેત્રરૂપ કર્મભૂમિને વિશે રહેલા હોય છે. તેમાં પાંચ ભરત અને પાંચ ઐરવત એમ દસ ક્ષેત્રને વિશે મોટા ભાગના મિથ્યાદ્રષ્ટિ મનુષ્યોને મતિઅજ્ઞાન અને શ્રુતઅજ્ઞાન એ બે અજ્ઞાન મતિજ્ઞાનાવરણીય અને શ્રુતજ્ઞાનાવરણીય કર્મના ઉદયભાવ અને ક્ષયોપશમ ભાવથી રહેલું હોય છે. થોડાઘણા મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવોને અવધિજ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષયોપશમભાવથી પહેલે ગુણસ્થાનકે વિભંગજ્ઞાન પેદા થયેલું હોય છે અત્યારે હાલમાં પણ ભગવાન મહાવીરનું શાસન જંબુદ્વીપના ભરતક્ષેત્રને વિશે ૨૫॥ આર્યદેશમાં વિદ્યમાન છે. તેમાં રહેલા થોડાઘણા મિથ્યાદ્રષ્ટિ મનુષ્યોને અવધિજ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષયોપશમભાવથી વિભંગજ્ઞાન પણ હોય છે. આથી મિથ્યાદ્રષ્ટિ મનુષ્યોને ત્રણ અજ્ઞાન કહેવાય છે. આવી જ રીતે બાકીના ચાર ભરતક્ષેત્રને વિશે અને પાંચ ઐરવતક્ષેત્રને વિશે રહેલા મનુષ્યોમાં પહેલે ગુણસ્થાનકે ત્રણ અજ્ઞાન ગણાય છે. ચોથે ગુણસ્થાનકે રહેલા મનુષ્યોમાં મોટા ભાગના મનુષ્યોને મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન એમ બે જ્ઞાન હોય છે. કેટલાક મિથ્યાદ્રષ્ટિ મનુષ્યો પોતાના ભારેકર્મો નાશ કરીને, લઘુકર્મી બનવાનો પુરૂષાર્થ કરીને દેવ, ગુરૂ, ધર્મની આરાધનાના આલંબનથી પુરૂષાર્થ કરતા કરતા શુધ્ધ યથાપ્રવૃત્તકરણ અધ્યવસાયને પ્રાપ્ત કરે છે. એમાં આગળ વધતા વધતા અપૂર્વકરણ અધ્યવસાયને પ્રાપ્ત કરે છે. એ અધ્યવસાયથી ગ્રંથીભેદ કરીને અનિવૃત્તિકરણ અધ્યવસાયને પામીને ઉપશમ સમકિતની પ્રાપ્તિ કરી શકે છે. એ ઉપશમ સમકિતના કાળમાં મતિઅજ્ઞાની અને શ્રુતઅજ્ઞાની જીવ હોય તો તે અજ્ઞાન,
Page 10 of ag
