563 Jiva Bhedone Vishe Gyandwarnu Varnan

Author(s): Narvahanvijay
Publisher: Narvahanvijay

Page 13

(૪) કેવળજ્ઞાન પેદા કરવા માટે મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન એ બે જ્ઞાનના ક્ષયોપશમભાવથી કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત થઇ શકે છે. કેટલાક જીવોને મતિજ્ઞાન-શ્રુતજ્ઞાન અને અવધિજ્ઞાન એ ત્રણ જ્ઞાનના ક્ષયોપશમભાવથી કેવલજ્ઞાન પેદા થઇ શકે છે. કેટલાક જીવોને મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન અને મન:પર્યવજ્ઞાન એ ત્રણ જ્ઞાનના ક્ષયોપશમભાવથી કેવળજ્ઞાન પેદા થઇ શકે છે અને કેટલાક જીવોને મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન અને મન:પર્યવજ્ઞાન એ ચાર જ્ઞાનના ક્ષયોપશમભાવથી કેવળજ્ઞાન પેદા થઇ શકે છે. કેવળજ્ઞાન એટલે જગતમાં રહેલા સઘળાય પદાર્થોને એટલે કે રૂપી અરૂપી એના સઘળાય પર્યાયોને એટલે કે જગતને વિશે અનંતા રૂપી દ્રવ્યો જે રહેલા છે એના ભૂતકાળના અનંતા પર્યાયોને વર્તમાનના પર્યાયોને અને ભવિષ્યના અનંતા પર્યાયો થવાના છે એ અનંતા પર્યાયોને એક સમયમાં જુએ છે અને જાણે છે એને કેવળજ્ઞાન કહેવાય છે. જગતને વિશે અનંતા પુદ્ગલો રહેલા છે. તેમજ અનંતા આત્માઓ એટલે કે જીવો રહેલા છે. એ દરેક જીવના અસંખ્યાતા-સંખ્યાતા આત્મપ્રદેશો હોય છે. એ દરેક આત્મપ્રદેશ ઉપર એટલે કે દરેક આત્માના આઠ રૂચક પ્રદેશ સિવાયના દરેક આત્મપ્રદેશો ઉપર કેવલજ્ઞાનાવરણીય કર્મના સર્વઘાતી રસવાળા પુદ્ગલો સદા માટે રહેલા હોય છે. એ સર્વઘાતી રસવાળા પુદ્ગલોનો સંપૂર્ણ નાશ કરવા માટે જીવને મનયોગનો વ્યાપાર વિશેષ રીતે પેદા કરવાનો હોય છે. એ યોગને પેદા કરવા માટે સૌથી પહેલા મોહનીય કર્મના, દર્શન મોહનીય કર્મના પુદ્ગલોનો નાશ કરવાનો પ્રયત્ન કરવો પડે છે. દેવતિને વિષે જ્ઞાનનું વર્ણન
દેવોના ચાર વિભાગો હોય છે.
(૧) ભવનપતિ, (૨) વ્યંતર, (૩) જ્યોતિષ, (૪) વૈમાનિક ભવનપતિ દેવોને વિષે. ભવનપતિના અપર્યાપ્તા પચ્ચીશ દેવોને વિષે.
એમાં ભવનપતિ અપર્યાપ્તા-૧૦ + પરમાધામી અપર્યાપ્તા. ૧૫ = ૨૫ ભેદો થાય છે. ભવનપતિ અપર્યાપ્તા દશ ભેદોને વિષે મતિઅજ્ઞાન-શ્રુતઅજ્ઞાન-વિભંગજ્ઞાન તથા મતિજ્ઞાન-શ્રુતજ્ઞાન તથા અવધિજ્ઞાન એમ ત્રણ અજ્ઞાન અને ત્રણ જ્ઞાન છ હોય છે.
જે અસન્ની પંચેન્દ્રિય પર્યાપ્તા તિર્યંચો મરીને ભવનપતિમાં ઉત્પન્ન થાય છે. જે સન્ની પર્યાપ્તા સંખ્યાતા વર્ષના આયુષ્યવાળા । તિર્યંચો અને મનુષ્યો ભવનપતિમાં ઉત્પન્ન થાય છે તે મિથ્યાત્વ સાથે ઉત્પન્ન થતા હોય તો મોટા ભાગે મતિઅજ્ઞાન-શ્રુતઅજ્ઞાન એ બે અજ્ઞાન લઇને ઉત્પન્ન થતા હોય છે અને જે મિથ્યાત્વ સાથે કેટલાક જીવો વિભંગજ્ઞાન સાથે ઉત્પન્ન થતા હોય તો મતિઅજ્ઞાન શ્રુતઅજ્ઞાન અને વિભંગજ્ઞાન એમ ત્રણ અજ્ઞાન સાથે ઉત્પન્ન થતા હોય છે.
સન્ની પર્યાપ્તા અસંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યવાળા તિર્યંચો અને મનુષ્યો ભવનપતિ દેવમાં મિથ્યાત્વ સાથે ઉત્પન્ન થતા હોય તો નિયમા મતિ અજ્ઞાન અને શ્રુત અજ્ઞાન એ બે અજ્ઞાન સાથે ઉત્પન્ન થાય છે કારણ કે અસંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યવાળા તિર્યંચો અને મનુષ્યોમાં વિભંગજ્ઞાન હોતુ નથી.
અસન્ની પંચેન્દ્રિય પર્યાપ્તા તિર્યંચોમાંથી જે જીવો દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થાય છે એ જીવોને અપર્યાપ્તા અવસ્થામાં વિભંગજ્ઞાનનો ક્ષયોપશમ ભાવ પેદા થતો નથી પણ પર્યાપ્ત થયા પછી જ વિભંગજ્ઞાનનો ક્ષયોપશમ ભાવ પેદા થાય છે આથી અપર્યાપ્ત અવસ્થામાં બે અજ્ઞાન જ હોય છે.
Page 13 of 49