563 Jiva Bhedone Vishe Gyandwarnu Varnan

Author(s): Narvahanvijay
Publisher: Narvahanvijay

Page 9

દિવસ-મહિના-વર્ષનું પ્રમાણ હોય છે.
તિર્યંચગતિમાં ૩ જ્ઞાન અને ૩ અજ્ઞાન એમ ૬ જ્ઞાન હોય છે. મતિઅજ્ઞાન, શ્રુતઅજ્ઞાન, વિભંગજ્ઞાન, મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન અને અવધિજ્ઞાન. સામાન્ય રીતે મતિઅજ્ઞાન અને શ્રુતઅજ્ઞાન આબે અજ્ઞાન મિથ્યાદ્રષ્ટિ તિર્યંચોને હોય છે જે તિર્યંચો સંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યવાળા પહેલે ગુણસ્થાનકે તપશ્ચર્યા આદિ કરીને અવધિજ્ઞાનાવરણીય કર્મનો ક્ષયોપશમભાવ પ્રાપ્ત કરે તો એ કર્મના ક્ષયોપશમભાવથી વિભંગજ્ઞાન પેદા થાય છે. આવા જીવો બહુ ઓછા હોય છે. આ રીતે બે અજ્ઞાનવાળા અથવા ૩ અજ્ઞાનવાળા જીવો પુરૂષાર્થ કરીને લઘુકર્મી બનીને જાતિસ્મરણ જ્ઞાનથી અથવા દુઃખની વેદનાથી અથવા તિર્થંકરો કે ગુરૂઓના ઉપદેશથી મોક્ષના અભિલાષી બનીને શુધ્ધ યથાપ્રવૃત્તકરણ અધ્યવસાયને પ્રાપ્ત કરે છે. તેમાં ક્રમસર આગળ વધતાં વધતાં અપૂર્વકરણ અધ્યવસાયથી ગ્રંથીભેદ કરીને અનિવૃત્તિકરણ અધ્યવસાયને પ્રાપ્ત કરીને.
ઉપશમ સમકિતની પ્રાપ્તિ કરે છે અને તેમાંથી ક્ષયોપશમ સમકિતની પ્રાપ્તિ કરે છે અને તેનાથી બે અજ્ઞાનવાળા જીવોનું જ્ઞાન મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન એ બે જ્ઞાન રૂપે પરિણામ પામે છે તેમજ ત્રણ અજ્ઞાનવાળા જીવોને મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન અને અવધિજ્ઞાન એ ત્રણ જ્ઞાનરૂપે પરિણામ પામે છે અથવા ક્ષયોપશમ સમકિત લઇને નારકીમાંથી, તિર્યંચમાંથી, મનુષ્યમાંથી અને દેવમાંથી તિર્યંચરૂપે ઉત્પન્ન થઇ શકે છે. એવા જીવોને પણ ક્ષયોપશમ સમકિત હોય છે. આ ક્ષયોપશમ સમકિતવાળા જીવો પુરૂષાર્થ કરીને તપશ્ચર્યા આદિ જીવનમાં કરતા કરતા અવધિજ્ઞાનાવરણીય કર્મનો ક્ષયોપશમભાવ પ્રાપ્ત કરીને અવધિજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી શકે છે. આવા ઉપશમ સમકિતી જીવો અને ક્ષયોપશમ સમકિતી જીવો ત્રણ જ્ઞાનસહિત અસંખ્યાતા હોય છે. એના કરતાં અસંખ્યાતગુણ અધિક બે જ્ઞાનવાળા સમકિતી જીવો હોય છે, એના કરતાં અસંખ્યગુણ અધિક ત્રણ અજ્ઞાનવાળા મિથ્યાદ્રષ્ટિ તિર્યંચો હોય છે એના કરતાં અસંખ્યાતગુણ અધિક બે અજ્ઞાનવાળા જીવો સદા માટે રહેલા હોય છે. કેટલાક ક્ષયોપશમ સમકિતી જીવો જાતિસ્મરણ જ્ઞાનથી અથવા તિર્થંકરોના ઉપદેશથી અથવા ગુરૂઓના ઉપદેશથી પોતાના પાપનો પશ્ચાતાપ કરતાં કરતાં દેશવિરતી ગુણસ્થાનકને પ્રાપ્ત કરે છે અને પોતાની શક્તિ મુજબ વ્રત, નિયમ ગ્રહણ કરીને સારામાં સારી રીતે પાલન કરે છે. આવા દેશવિરતી ક્ષયોપશમ સમકિતી તિર્યંચો સદા માટે અસંખ્યાતા વિધમાન હોય છે. એવી જ રીતે જે મિથ્યાદ્રષ્ટિ તિર્યંચો છે એ પુરૂષાર્થથી ઉપશમ સમકિતની પ્રાપ્તિ કરતા હોય એની સાથે ને સાથે જ દેશવિરતીપણાને પ્રાપ્ત કરનારા તિર્યંચો પણ હોય છે. આથી દેશવિરતીપણામાં ઉપશમસમકિતી તિર્યંચો અને ક્ષયોપશમ સમકિતી તિર્યંચો બંને અસંખ્યાતા હોય છે.
અસંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યવાળા તિર્યંચોને વિશે પહેલા ગુણસ્થાનકમાં રહેલા તિર્યંચોને બે અજ્ઞાન એટલે કે મતિઅજ્ઞાન અને શ્રુતઅજ્ઞાન એ બે અજ્ઞાન જ હોય છે પણ વિભંગજ્ઞાન હોતું નથી. જ્યારે ચોથે ગુણસ્થાનકે રહેલા તિર્યંચો ક્ષયોપશમ સમકિતી અસંખ્યાતા હોય છે અને ક્ષાયિક સમકિતી તિર્યંચો અસંખ્યાતા હોય છે અને ત્યાં ઉપશમ સમકિત પામનારા અસંખ્યાતા તિર્યંચો હોય છે. આ ત્રણે પ્રકારના સમકિતી તિર્યંચોને મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન આ બે જ્ઞાન હોય છે. પણ અવધિજ્ઞાન હોતું નથી. કારણ કે અસંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યવાળા તિર્યંચોને તપશ્ચર્યા કરવાની હોતી નથી. માત્ર સુખનો કાળ પસાર કરવા માટે ત્યાં ઉત્પન્ન થયેલા હોય છે.
મનુષ્યગતિને વિશે સામાન્ય રીતે પાંચજ્ઞાન અને ત્રણ અજ્ઞાન એમ આઠેય જ્ઞાન હોય છે તેમાં
Page 9 of 49