563 Jiva Bhedone Vishe Gyandwarnu Varnan

Author(s): Narvahanvijay
Publisher: Narvahanvijay

Page 4

આયુષ્ય બાંધતો બાંધતો જન્મમરણ કરતો જાય છે. જ્યારે અવ્યવહાર રાશિમાંથી વ્યવહારરાશિમાં આવેલા જીવો, લબ્ધિ અપર્યાપ્તા સુક્ષ્મનિગોદ ઉત્પત્તિના પહેલા સમયથી બીજા સમયને પ્રાપ્ત થાય ત્યારે એ જીવોને જ્ઞાનનો ક્ષયોપશમભાવ થોડો થોડો વધતો જાય છે. કારણ કે પૂર્વભવે રાગાદિ પરિણામથી અનુબંધ બાંધેલા. ન હોવાથી એ જીવોને ક્ષયોપશમભાવ જલદીથી વિશેષ રીતે પ્રાપ્ત થતો નથી. માટે એ જીવો ચૌદપૂર્વીના આત્મા કરતાં કર્મબંધ ઓછો કરતાં કરતાં અકામ નિર્જરા વિશેષ પ્રાપ્ત થઇ જાય તો મનુષ્યનું આયુષ્ય બાંધીને મનુષ્યપણાને પ્રાપ્ત કરી શકે છે. આ રીતે સુક્ષ્મ નિગોદમાં રહેલા જીવોને મતિ અને શ્રુતઅજ્ઞાન ક્ષયોપશમભાવે જેમ વધતું જાય છે તેમ તેમ એ જીવો આહારના પુદ્ગલોને વિષે રાગ-દ્વેષ કરતાં કરતાં અને શરીરના પુદ્ગલોને વિશે મમત્વબુદ્ધિ પેદા કરતાં કરતાં જન્મમરણની પરંપરા વધારતા વધારતા સંસારમાં પરિભ્રમણ કર્યા કરે છે. જ્યારે એ જીવોને મતિઅજ્ઞાન અને શ્રુતઅજ્ઞાનના ક્ષયોપશમભાવથી દુ:ખ વેઠતા વેઠતા રાગાદિ પરિણામની મંદતા પદા થશે એટલે કે રાગ-દ્વેષ વધારવામાં એ અજ્ઞાના સહાયભૂત નહિ થાય ત્યારે મનુષ્યનું આયુષ્ય બાંધીને મનુષ્યપણાને પ્રાપ્ત કરી શકે છે. આજ રીતે પૃથ્વીકાયના ચાર ભેદ, અપકાયના ચાર ભેદ, તેઉકાયના ચાર ભેદ અને વાયુકાયના ચાર ભેદો તેમજ વનસ્પતિકાયના છ ભેદોને વિશે સાધારણ વનસ્પતિકાયના ૪ અને પ્રત્યેક વનસ્પતિકાયના ૨ એમ ૬ ભેદોને વિશે, આ રીતે રહ ભેદોને વિશે મતિઅજ્ઞાન અને શ્રુતઅજ્ઞાન એ બે જ્ઞાનના ક્ષયોપશમભાવથી રાગાદિ પરિણામ કરતાં કરતાં સંસારમાં પરિભ્રમણ કર્યા કરે છે. તેઉકાયના ૪ ભેદ, વાયુકાયના ૪ ભેદ. મનુષ્યગતિ અને મનુષ્ય આયુષ્યનો બંધ કરતા જ નથી. કારણ કે આ જીવો સદા માટે સંકલેશ પરિણામવાળા હોય છે. એટલે કે રાગાદિ પરિણામની તીવ્રતાવાળા હોય છે માટે મનુષ્યગતિ-ઉચ્ચગોત્ર અને મનુષ્ય આયુષ્યનો બંધ કરતા જ નથી.
બેઇન્દ્રિય જીવોને મતિઅજ્ઞાન અને મૃતઅજ્ઞાન એ બે જ્ઞાનનો ક્ષયોપશમ એકેન્દ્રિય જીવો કરતાં વિશેષ હોય છે. આ મતિજ્ઞાનાવરણીય અને શ્રુતજ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષયોપશમભાવથી અને ઉદયભાવથી જ્ઞાનનો જે ઉઘાડ પેદા થાય છે એના પ્રતાપે વર્તમાનકાળમાં જે પદાર્થોના સંયોગથી સુખ અને દુ:ખ પેદા થાય. એની સંજ્ઞા પેદા થાય છે. એટલે કે આ પદાર્થના સંયોગથી મને સુખની અનુભૂતિ થઇ અને આ પદાર્થોના સંયોગથી મને દુ:ખની અનુભૂતિ થઇ એટલો બોધ વર્તમાનકાળ પૂરતો જ એટલે કે જે વખતે સુખની અનુભૂતિ થાય એટલા ટાઇમ પૂરતું જ સુખ લાગે છે. દુ:ખની અનુભૂતિ થાય તેટલા ટાઇમ પૂરતી જ દુ:ખની લાગણી અનુભવે છે. એ પદાર્થના સંયોગ પછી ભૂતકાળ રૂપે સુખદુ:ખ યાદ રહેતુ નથી. બેઇન્દ્રિય જીવોને મતિઅજ્ઞાન અને શ્રુતઅજ્ઞાનના ક્ષયોપશમ ભાવથી અનુકૂળ પદાર્થોને વિશે સુખની અનુભૂતિ અને પ્રતિકૂળ પદાર્થોને વિશે દુ:ખની અનુભૂતિ એકેન્દ્રિય જીવો કરતાં વિશેષ રીતે પ્રાપ્ત થાય છે. એ અનુભૂતિની સાથે જ સહજ રીતે એવો અનુબંધ પડતો જાય છે કે જેના કારણે બેઇન્દ્રિયપણામાંથી મનુષ્યપણું પામે તો એ મનુષ્યપણામાં મોક્ષે જઇ શકતો નથી. વધારેમાં વધારે ૬ઠ્ઠા ગુણસ્થાનનો પરિણામ પ્રાપ્ત કરી શકે છે. જ્યારે એકેન્દ્રિય જીવો અનુકૂળ અને પ્રતિકૂળ પદાર્થોને વિશે રાજીપો અને નારાજી કરતાં કરતાં મનુષ્ય આયુષ્યનો બંધ કરીને મનુષ્યપણું પામે તો આ મનુષ્યપણામાં પુરૂષાર્થ કરીને મોક્ષે જઇ શકે છે. તે ઇન્દ્રિયા જીવોને વિશે મતિઅજ્ઞાન અને શ્રુતઅજ્ઞાન, મતિજ્ઞાનાવરણીય કર્મ અને શ્રુતજ્ઞાનાવરણીય કર્મ એ બંનેના ક્ષયોપશમભાવ અને ઉદયભાવથી બેઇન્દ્રિય જીવો કરતાં અજ્ઞાનનો ક્ષયોપશમભાવ અનંતપર્યાય અધિક હોય છે. આ જીવોને સ્પર્શેન્દ્રિય રસનેન્દ્રિય અને ધ્રાણેન્દ્રિય એ ત્રણ ઇન્દ્રિયોનો ઉપયોગ રહેલો હોવાથી
Page 4 of 49