Book Title: Tattvarthadhigam Sutra Shabdasha Vivechan Part 04
Author(s): Pravin K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022543/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAcakavara zrImAn umAsvAtijI viracita svopajJabhASyaalaMkRta tattvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-4 adhyAya-8, 9, 10 vivecaka : paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 zabdazaH vivecana adhyAya-8, 9, 10 * mULa graMthakAra tathA bhASyakAra vAcakavara zrImAn umAsvAtijI mahArAjA * divyakRpA * vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka pa. pU. AcAryadeveza zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA tathA teozrInA ziSyaratna SagdarzanavettA, prAvacanikapratibhAdhAraka pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA * AzIrvAdadAtA vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka pa. pU. AcAryadeveza zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSya vartamAna zrutamarmajJAtA vidvAna 5. pU. AcArya bhagavaMta zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA - vivecanakAra paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA * saMkalanakartA paMDita zrI mayaMkabhAI ramaNikabhAI zAha saMsthAnA jJAnakhAtAmAMthI A pustaka jJAnabhaMDAra/zrIsaMghane bheTa Apela che. * prakAzaka tArtha L 'zrutadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 zabdazaH vivecana - vivecanakAra * paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA AvRtti : prathama vIra saM. 2540 8 vi. saM. 2070 mUlya : rU. 190-00 nakala : 750 Arthika sahayoga 5.pU. munibhagavaMta zrI vizvadarzanavijayajI mahArAja sAhebanI preraNAthI * eka sagRhastha taraphathI : mukhya prAptisthAna : eitherapy 164 zrutadevatA bhavana, 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Email : gitarthganga@yahoo.co.in, gitarthganga@gmail.com Visit us online : gitarthganga.wordpress.com * mudraka AkAza ejansI pahelo mALa, mehamuda saiyada bilDIMga, prakAza sinemA pAse, ghIkAMTA, amadAvAda-1. phona : 22124710 sarva hakka gItArtha gaMgA TrasTane AdhIna che. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amadAvAda : gItArtha gaMgA 'zrutadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007. - (079) 26604911, 32457410 Email : gitarthganga@yahoo.co.in gitarthganga@gmail.com * muMbaI : zrI lalitabhAI dharamazI 101-102, sarvodaya hAITsa, jaina maMdira roDa, sarvodayanagara, muluMDa (vesTa), muMbaI-400080. T (022) 25680614, 25686030 (mo.) 9322231117 Email : jpdharamshi60@gmail.com *surataH DaoN. praphulabhAI je. zeTha DI-1, arpaNa epArTamenTa, bAbunivAsanI galI, TImalIyAvADa, surata-395001. - (0261) 3228723 (mo.) 9019188990 * BANGALORE : Shri Vimalchandji C/o. J. Nemkumar & Co. Kundan Market, D. S. Lane, Chickpet Cross, Bangalore-560053. (080) (O) 22875262 (R) 22259925 (Mo.) 9448359925 Email : amitvgadiya@gmail.com prAptisthAna * vaDodarAH zrI saurInabhAI dinezacaMdra zAha 'darzana', I-69, lIsApArka sosAyaTI, vibhAga-2, rAmezvara sarkala, subhAnapurA, hAITenzana roDa, vaDodarA-390023. - (0265) 2391796 (mo.) 9825212997 Email : saurin108@yahoo.in zrI himAMzubhAI ena. zeTha e-2/41, azoka samrATa, trIje mALe, daphatarI roDa, gauzALA lena, bInA jvelarsanI upara, malADa (I.) muMbaI-400097. - (022)32438434 (mo.) 9322274851 Email : divyaratna_108@yahoo.co.in maiM jAmanagara : zrI udayabhAI zAha C/o. mahAvIra agarabattI varksa, C-7, supara mArkeTa, jayazrI TokIjhanI sAme, jAmanagara-361001. (0288) 2778513 (mo.) 9727993990 Email : karan.u.shah@hotmail.com rAjakoTaH zrI kamalezabhAI dAmANI "jinAjJA", 27, karaNaparA, rAjakoTa-360001. - (0281) 2233120 (mo.) 9427168613 Email : shree_veer@hotmail.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. prakAzakIya 7 sujJa vAcako ! praNAma. aMdhakAramAM TaoNrca vagara athaDAtI vyakti dayApAtra che, to tenAthI paNa TaoNrca kaI rIte vAparavI te na jANanAra vyakti vadhu dayApAtra che. kAraNa? te vyakti pAse sAdhana hovA chatAM paNa tenI jarUrI jANakArInA abhAve teno upayoga nahIM karI zake. tevI ja rIte.. aMdhakArabharyA saMsAramAM jinazAsananI prApti vagara bhaTakto jIva coksa dayApAtra che, paraMtu jinazAsananI prApti bAda paNa jo jIva tenAM rahasyajJAna vagarano ja rahyo, to te vadhAre dayApAtra che; kema ke duHkhamaya ane pApamaya saMsAramAMthI chUTavA mAtra jinazAsana prApti paryApta nathI, paraMtu tenI prApti bAda zAsananAM UMDANabharyA rahasyonA jJAna dvArA zAsana pratye atUTa bahumAna ane sAdhanAmArgano daDha saMkalpa jarUrI che. anyathA bhAgye dIdhela jinazAsanano lAbha te vyakti pUrNatayA uThAvI nahIM zake. amane gIrava che ke, jinazAsananAM A ja rahasyone gItArthagaMgA saMsthA dvArA 108 mukhya ane avAMtara 10,008 viSayonA mAdhyame ujAgara karAvavA ame bhAgyazALI thayA chIe. ahIM dareka viSaya saMbaMdhI bhinna-bhinna zAstromAM verAyelAM rahasyamaya zAstravacanonuM ekatrIkaraNa thAya che. tyArabAda temAM dekhAtA virodhAbhAsonA nirAkaraNa sAthe paraspara saMdarbha joDavA dvArA temAM chupAyelAM rahasyono AviSkAra karavAmAM Ave che. jo ke, A rahasyo asAmAnya zaktizALI sivAyanA lokone sIdhAM pacatAM nathI; kema ke te durgama jinazAsananA nicoDarUpa hovAthI ati durgama che. tethI amArI saMsthAnA mArgadarzaka pa.pU.A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.e prastuta rahasyone vyAkhyAno svarUpe sugama zailImAM, zAstrIya ane Adhunika dareka pariprekSyamAM pIrasyAM che ane pIrasaze. jemAMthI eka dharmatIrtha viSayaka pravacanono ardhIza pragaTa thayela che. alabatta, A zailInI sugamatAjanya laMbANane kAraNe amuka viSaya sudhI vivecananI maryAdA baMdhAI jAya che, mATe zrIsaMghane pUrNa lAbha maLe te hetuthI tyArabAdanA viSayo saMbaMdhI akhUTa rahasyagarbhita zAstravacanono paraspara anusaMdhAna sAthe saMgraha pragaTa karavAmAM Avaze, jene AjanI bhASA Encyclopedia (vizvakoSa) kahe che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temAM te te viSaya saMbaMdhI dUrano saMbaMdha dharAvatAM zAstravacano paNa te viSayaka rahasyajJAnamAM upayogI hovAne kAraNe saMgRhIta thaze ane A saMgraharUpa bIja dvArA bhaviSyamAM samagra zrI saMghane zAsananAM rahasyajJAnanI prAptimAM taiyAra sAmagrI pUrI paDaze. "vijJAneva vinAnA ivijjanaparizrama' e ukti anusAra vidvAno dvArA thatuM A vidrabhAgya ane azrutapUrva kArya ghaNA puruSArtha uparAMta puSkaLa sAmragI ane samaya paNa mAMge che. bIjI bAju, zrI saMgha taraphathI sva. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI ma. sA., pa.pU. A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.nAM pravacano ane paMDitavarya zrI pravINabhAI motA kRta zAstranAM vivecano zAsananAM rahasyo sudhI pahoMcavAnI kaDI svarUpa hovAthI prasiddha karavAnI mAMgaNIo paNa vAraMvAra Ave che. jo ke, A pravRtti saMsthAnA mULa lakSyathI saheja phaMTAya che, chatAM vacagALAnA samayamAM, mULa kAryane jarA paNa aTakAvyA vagara prastuta kAryane saMlagna pravRtti tarIke svIkArIe chIe. tenA anvaye prastuta pustaka prakAzita karatAM AnaMda anubhavAya che. uparokta dareka kAryone zrIsaMgha khobe-khobe saharSa vadhAvaze, anumodaze ane sahAyaka thaze tevI abhilASA saha... zrutadevatA bhavana', 5, jena marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. gItArtha gaMgAnuM TrasTIgaNa ane zrutabhakto Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gItArtha gaMgAnAM prakAzano pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA. (moTA paMDita ma. sA.)nA pravacananAM pustako 1. Azrava ane anubaMdha 2. pudgala vosirAvavAnI kriyA 3. cAritrAcAra pa. pU. A. bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA (paMDita ma. sA.) phUta, saMpAdita ane pravacananAM pustako 1. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo 2. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo (hindI AvRtti) 3. yogadaSTisamuccaya 4. karmavAda kaNikA 5. karmavAda karNikA (hindI AvRtti) 6. sadgati tamArA hAthamAM ! 7. sadgati Apake hAtha meM! (hindI AvRtti) 8. darzanAcAra 9. zAsana sthApanA 10. zAsana sthApanA (hindI AvRtti) 11. anekAMtavAda 12. praznottarI 13. praznottarI (hindI AvRtti) 14. cittavRtti 15. cittavRtti (hindI AvRtti) 16. cAlo, mokSanuM sAcuM svarUpa samajIe 17. manovijaya ane Atmazuddhi 18. bhAgavatI pravajyA paricaya 19. bhAvadharma bhAga-1 (praNidhAna) Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. bhAvadharma bhAga-2 (pravRtti, vighnajaya, siddhi, viniyoga) 21. lokottara dAnadharma " anukaMpA" 22. kudaratI AphatamAM jainanuM kartavya 23. dharmarakSA pravacana zreNI bhAga-1 24. jainazAsana svataMtra dharma ke saMpradAya ? 25. jinazAsana svataMtra dharma yA saMpradAya ? (hindI AvRtti) 26. Is Jaina Order Independent Religion or Denomination? (aMgrejI AvRtti) 27. Status of religion in modern Nation State theory (aMgrejI AvRtti) 28. gRhajinAlaya mahAmaMgalakArI 29. zrI upadhAna mArgopadezikA saMpAdaka :- pa. pU. paMnyAsa zrI arihaMtasAgarajI mahArAja sAhaba 1. pAkSika aticAra gItArtha gaMgA dvArA prakAzita anya pustakonI yAdI 1. zrI sametazikharajInI saMvedanA 2. zrI navapada ArAghanA vidhi 3. svataMtra bhAratamAM dharma parataMtra !!!!! 4. svataMtra bhArata meM dharma parataMtra !!!! (hindI AvRtti) 5. Right to Freedom of Religion !!!!! 6. 'rakSAdharma' abhiyAna 7. 'Rakshadharma' Abhiyaan 8. sevo pAsa saMkhesaro 9. sevo pAsa saMkhesaro (hindI AvRtti) * saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gItArtha gaMgA dvArA prakAzita vivecananAM graMtho 5 vivecanakAra :- paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA ja 1. yogaviMzikA zabdazaH vivecana 2. adhyAtmaupaniSat prakaraNa zabdazaH vivecanA 3. adhyAtmamata parIkSA zabdazaH vivecana bhAga-1 4. adhyAtmamata parIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 5. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-3 6. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana pUrvArdha 7. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana uttarArdha 8. ArAdhaka-virAdhaka caturbhagI zabadazaH vivecana samyakatva SasthAna caupaI zabdazaH vivecana 10. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 11. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-1 12. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-2 13. phUpadaSTAMta vizadIkaraNa zabdazaH vivecana 14. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 (sUtra 1-2) 15. sUtranA pariNAmadarzaka yatnaleza bhAga-1 16. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 (sUtra 3-4-5) 17. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 18, sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 19. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-3 20. dAnadrAsiMzikA-1 zabdazaH vivecana 21. mitrAdvAciMzikA-21 zabdazaH vivecana 22. yogazataka zabdazaH vivecana 23. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 24. yogabhedadvAiizakA-18 zabdazaH vivecana 25. yogavivekadvAciMzikA-19 zabadazaH vivecana 26. sAdhusamasyadvAciMzikA- zabdazaH vivecana 27. bhikSudrAsiMzikA-27 zabdazaH vivecana 28. dIkSADhAtrizikA-28 zabdazaH vivecana 29. yogadaSTinI sajhAya zabdazaH vivecana 30. kevalibhuktivyavasthApanadvAciMzikA-30 zabdazaH vivecana 31. pAtaMjalayogalakSaNavicAradvAtrizikA-11 zabdazaH vivecana 32. jJAnasAra zabdazaH vivecana 33. saMthArA porisI sutrano bhAvAnuvAda ane hiMsASTaka zabdazaH vivecana 34. jinamahattvatAsiMzikA-4 zabdazaH vivecana 35. samyagdaSTitAsiMzikA-15 zabdazaH vivecana 36. yogalakSaNadvAciMzikA-10 zabdazaH vivecana 37. muktiadveSaprAdhAnyadvAciMzikA-13 zabdazaH vivecana 38. apunabaMdhakadvAciMzikA-14 zabdazaH vivecana 39. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-1 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-2 41. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-3 42. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-2 43. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-3 44. yatilakSaNasamuccaya prakaraNa zabdazaH vivecana 45. devapuraSakAradvAiizakA-17 zabdazaH vivecana 46. tArAditrayadvAciMzikA-22 zabdazaH vivecana 47. kutarkagrahanivRttidvAciMzikA-23 zabdazaH vivecana 48. saddaSTiDhAtrizikA-24 zabdazaH vivecana 49. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 50. mArgadvAtrizikA-3 zabdazaH vivecana 51. dezanAdvAciMzikA-2 zabdazaH vivecana para. jinabhaktiAsiMzikA-5 zabdazaH vivecana 53. yogAvatAradvAciMzikA-20 zabdazaH vivecana pa4. yogamAhAbhyadvAciMzikA-26 zabdazaH vivecana papa. sajajanastutihAviMzikA-32 zabdazaH vivecana pa. pUrvasevAtAsiMzikA-12 zabdazaH vivecana 57. IzAnugrahavicAratAsiMzikA-16 zabdazaH vivecana 58. klezatAnopAyaDhAtrizikA-2pa zabdazaH vivecana pa9. vinayadvAciMzikA-29 zabdazaH vivecana 60. zrI sImaMdharasvAmIne vinaMtIrUpa 125 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana 61. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-4 ura. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 63. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-4 64. guratattvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-1 u5. guratavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-2 66. muktidvAciMzikA-31 zabdazaH vivecana 17. yogasAra prakaraNa zabdazaH vivecana 68. zrI sImaMdharasvAmInuM 350 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-1 69. zrI sImaMdharasvAmInuM 350 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-2 70. tanvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 71. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 72, pratikramaNa hetugabita svAdhyAya zabdazaH vivecana 73. kathAdvAtrizikA-9 zabdazaH vivecana 74. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-4 75. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-5 76. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 77. navatatva prakaraNa zabadazaH vivecana 78. 150 gAthAnuM ThaMDInuM stavana zabdaza: vivecana 79. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-5 80. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 81. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 82. amRtavelanI moTI sajhAya ane nizcaya-vyavahAra gabita zrI zAMtijina stavana tathA zrI sImaMdharasvAmI stavana zabdazaH vivecana 83. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-7 84. AnaMdaghana covIzI zabdazaH vivecana Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85. pIsUtra (pAkSikasUtra) zabdazaH vivecana 8. dharmaparIkSA prakaraNa zabadazaH vivecana bhAga-1 87. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-1 88. upadezarahasya zabadazaH vivecana bhAga-2 89. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-3 0. pAtaMjala yogasUtra zabadazaH vivecana bhAga-1 91. pAtaMjala yogasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 12, dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 93. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 94. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 5. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-1 96. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-2 97. yogabiMdu zabadazaH vivecana bhAga-3 98. dravyaguNaparyAyano rAsa zabadazaH vivecana bhAga-1 9. vAdalAsiMzikA-8 zabdazaH vivecana 100. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-1 101. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-2 102. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-3 103. sakalAhata-stotra ane ajitazAMti stavana zabdazaH vivecana 104. pagAmasija zabdazaH vivecana 105. sabhyatvanA saDasaTha bola svAdhyAya zabdazaH vivecana 106. dharmavyavasthAtAzizikA-7 zabdazaH vivecana 107. devasiA rAIe pratikramaNa sutra zabdazaH vivecana 108. saMmatitaka prakaraNa zloka sparzI TIkA prAyaH zabdazaH vivecana bhAga-1 109. saMmatitarka prakaraNa zloka sparzI TIkA prAyaH zabdazaH vivecana bhAga-2 110. vairAgyakalpalatA prathama stabaka zabadazaH vivecana 111. zAMtasudhArasa zabadazaH vivecana 112. bArabhAvanA zabadazaH vivecana 113. bhASArahasya prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 114, bhASArahasya prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 115, dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-4 116. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-5 117. vItarAga stotra prAyaH zabdazaH vivecana 118. dravyaguNaparyAyano rAsa zabdazaH vivecana bhAga-2 119. dravyaguNaparyAcanA rAsanA chUTA bola rAsanA AdhAre vivecana 120. tatvArthAdhigamasUtra zabadazaH vivecana bhAga-2 121. tasvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-3 122, tatvArthAvagamasutra zabdazaH vivecana bhAga-4 gItArtha gaMgA aMtargata gaMgotrI graMthamALA dvArA prakAzita graMtho 1. dharmatIrtha bhAga-1 2. dharmatIrtha bhAga-2 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4nI prastAvanA adhyAya-8 pUrvaadhyAyamAM AzravanuM svarUpa batAvyuM. have prastuta adhyAyamAM baMdhane batAve che. tyAM prathama baMdhanA hetuo mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yogo che e batAve che, jethI jIva kayA adhyavasAyathI karma bAMdhe che, teno bodha thAya che. mithyAtva Adi bhAvo jIvanA pariNAmo che, tenAthI karmano baMdha thAya che. A baMdha cAra prakArano che H prakRti, sthiti, anubhAga ane pradeza. temAMthI prakRtibaMdha jJAnAvaraNIyakarma Adi ATha karmasvarUpa che. jenA avAMtara bhedono bodha prastuta AThamA adhyAyamAM karAvela che, jenAthI karmabaMdhanA svarUpano ane tenA avAMtara bhedono bodha thAya che. vaLI, te karmaprakRtimAM mohanIyakarmanI prakRti aMtargata darzanamohanIyakarma ane cAritramohanIyakarmonA bhedonuM vistArathI svarUpa batAvela che, jenA kAraNe karmabaMdhanA kAraNIbhUta te mohanIyanI prakRtio kaI rIte udayamAM AvIne klezo utpanna kare che phaLarUpe navA karmo baMdhAya che ane saMsAranA paribhramaNanI prApti thAya che teno khyAla Ave che. vaLI, anya karmo kaI rIte jIvane saMsAramAM viDaMbanA kare che teno paNa mArgAnusA2I bodha prastuta adhyAyathI prApta thAya che. ATheya karmonI jaghanya ane utkRSTa sthitinuM prastuta adhyAyamAM vistArathI varNana karyuM che jethI jIva kaSAyonA klezathI kaI rIte utkRSTa sthiti bAMdhe che ? ane kaSAyonI maMdatAthI kaI rIte alpa-alpatara sthiti bAMdhe che ? tathA kaSAya zUnya thayelA jIvo karmabaMdhathI virAma pAme che teno mArgAnusA2I bodha prApta thAya che. vaLI, te karmonI nirjarA kaI rIte thAya che ane te nirjarA kayA prakAranA adhyavasAyathI thAya che teno paNa mArgAnusA2I bodha prastuta adhyAyamAM karAvela che. vaLI, kaI karmaprakRtio puNya Atmaka che ane kaI karmaprakRtio pApa Atmaka che teno paNa bodha prastuta adhyAyamAM karAvela che. adhyAya-9 baMdhanuM varNana karyA pachI saMvaranuM svarUpa batAve che. AzravanA nirodharUpa saMvara che. jIva jyAre AzravanI pariNativALo hoya che tyAre karmabaMdha kare che ane jyAre te AzravanI pariNatirUpa mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yogane nirodha karavA prayatna kare che tyAre je je aMzathI je je Azravano Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | prastAvanA nirodha thAya che te te aMzathI te te prakAranA saMvarane prApta kare che. te Azravano nirodha paramArthathI sugupta evA muni karI zake che ane samyagdaSTi Adi jIvo aMzathI karI zake che. tethI saMvara gupti, samiti, dharma, anuprekSA, pariSahano jaya tathA cAritrathI thAya che tema kahela che. tethI je sAdhu sarva udyamathI samitiguptimAM daDha yatnavALA che teo ja pAramArthika rIte sarvasaMvara tarapha janArA che, mATe saMvaravALA che ane sarvasaMvara yoganirodhakALamAM prApta thAya che. vaLI, muni tapanuM sevana karIne nirjarAnI prApti kare che. muninI gupti samyagu mana-vacana-kAyAnA nigraha svarUpa che. tethI je munio mana-vacana-kAyAne vitarAganA vacanathI niyaMtrita karIne vItarAga tulya thavAne anukULa pravartAve che teo ja guptivALA che. AvA guptivALA muni paNa saMyamanI vRddhinA prayojanathI koI ceSTA kare tyAre yathAyogya pAMca samitimAM prayatna kare che. jethI samitikALamAM paNa gupti avazya hoya che. vaLI, sAdhuo jema samiti-guptimAM yatna kare che tema kSamAdi dazavidha dharmomAM paNa yatna kare che jenAthI krodhAdi kaSAyo kSINa-kSINatara thAya che. sAdhu kaI rIte kSamAdi kare che tenuM sUkSma svarUpa prastuta graMthamAM batAvela che, jenAthI yogya jIva nimitta pAmIne kaSAya utpanna thayA hoya te vakhate kaI rIte te kaSAyothI AtmAnuM rakSaNa karIne kSamAdi bhAvo utpanna karavA yatna karavo joIe teno mArgAnusArI bodha prApta kare che. vaLI, sAdhuo bAra bhAvanAo karIne satata AtmAne jAgrata kare che jethI saMsAranA nimitto na sparze tevuM uttama citta te bhAvanAothI thAya che. bhAvanA eTale mAtra vicAraNA nathI, paraMtu saMsAranA padArtho kaI rIte anitya che, ityAdinuM svarUpa te rIte avalokana karavuM joIe, jethI satata saMsAranA ucchedane anukULa sadvarya ullasita rahe. AvI bhAvanAo kaI rIte karavI ? teno mArgAnusArI bodha prastuta graMthanA navamA adhyAyamAMthI prApta thAya che. vaLI, susAdhu zaktinA prakarSathI vitarAga thavA mATe pariSadono jaya karavA yatna kare che tethI prastuta adhyAyamAM bAvIza pariSadonuM svarUpa batAvyuM che. jeno bodha karIne yogya jIvone kaI rIte pariSahajaya mATe udyama karavo joIe ? jethI te te viSama saMyogomAM paNa citta mohanAzane anukULa yatna karavA samartha bane teno sUkSma bodha prApta thAya che. muninuM cAritra sAmAyika Adi pAMca bhedavALuM che, tenuM prastuta adhyAyamAM varNana karyuM che, jenAthI sAmAyikanI taratamatAno sUkSma bodha thAya che tathA pUrNa sAmAyikano pariNAma vItarAgane ja che ane tene abhimukha pUrva-pUrvanA sAmAyiko che, teno mArgAnusArI bodha thAya che. vaLI, pAMca prakArano svAdhyAya sAdhuo kaI rIte kare che ? teno saMkSepathI paNa mArgAnusArI bodha prApta thAya te prakAre vAcanAdi svAdhyAyonuM svarUpa prastuta adhyAyamAM batAvela che. dhyAna prathama cAra saMghayaNamAM hoya che te batAvIne dhyAnamAM kaI rIte yatna thAya ? teno bodha karAvavA arthe cAra prakAranA dhyAnanuM svarUpa batAvela che. ArtadhyAna ane raudradhyAna saMsAranA kAraNa che ane Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | prastAvanA dharmadhyAna-zukladhyAna mokSanA kAraNa che tema batAvIne dharmadhyAna kayA prakAranA ciMtavanathI kone prApta thAya che ? tenuM svarUpa batAvela che. tethI vartamAnakALamAM dhyAnano asaMbhava hovA chatAM AjJAvicaya Adi je dharmadhyAnanA cAra peTAbhedo che te bheda anusAra te te dhyAnanA viSayonuM svarUpa yathArtha rIte ciMtavana karavAmAM Ave ane te bhAvothI je je aMze citta bhAvita thAya temAM te te dhyAnanI pUrvabhUmikArUpe guNanI prApti thAya che tathA dhyAnathI nAzya evA karmono paNa te te aMzathI nAza thAya che, jethI bhaviSyamAM sukhapUrvaka dharmadhyAnane prApta karavA teo samartha banaze. vaLI, zukladhyAna vartamAnamAM saMbhavita nathI topaNa zukladhyAnanuM svarUpa ane tenA peTAbhedo prastuta graMthamAM batAvela che, jeno samyagbodha karIne yogya jIvo te zukladhyAnanA svarUpa pratye baddha rAgavALA thAya che ane punaH punaH te svarUpane bhAvana karIne AtmAne vAsita kare che. tethI teone zukladhyAnanI prApti paNa janmAMtaramAM sulabha bane che. vaLI, guNasthAnakanA kramathI samyagdaSTithI mAMDIne vItarAga sudhInA jIvone kaI rIte uttarottara adhika adhika nirjarA thAya che ? tenuM svarUpa paNa prastuta navamA adhyAyamAM batAvela che, jethI guNasthAnakanA kramathI nirjarAnI taratamatAno paNa mArgAnusArI bodha prApta thAya che. adhyAya-10 pUrvanA adhyAyamAM saMvaranuM svarUpa batAvyuM ane tapathI nirjarA thAya che tema kahyuM. tethI arthathI e phalita thayuM ke AzravanA nirodha mATe karAyelA yatnathI AvatA karmonuM sthagana thAya tema pUrvanA baMdhAyelA karmonI nirjarA paNa thAya che. te rIte tapa dvArA paNa AzravanuM sthagana thAya che ane viziSTa nirjarA thAya che ane nirjarAnA prakarSathI mokSa thAya che. tethI mokSanuM svarUpa batAvavA arthe jIvane cAra ghAtikarmanA kSayathI kevalajJAna prApta thAya che tema batAvIne baMdhanA hetuonA abhAva ane nirjarA dvArA karmakSaya thAya che tema batAvela che. tethI Azravano nirodha karavAthI baMdhanA hetuono abhAva thAya che ane pUrvamAM je AzravanA bhAvothI karma baMdhAyelA tenAthI viruddha saMvaranA bhAvothI pUrvamAM baMdhAyelA karmonI nirjarA paNa thAya che. jIva pUrvamAM saMyaca karelA sarva ghAtikarmonI nirjarA karIne kevalajJAna prApta kare che ane saMpUrNa karmonA kSayathI mokSane prApta kare che. tyArabAda mokSamAM janAra jIvo lokAMta sudhI kaI rIte jAya che ? teno zAstravacanAnusAra yuktithI bodha karAvela che. vaLI, siddhanA paMdara bhedo aMtima bhavane AzrayIne che tethI te bhedonuM paNa vistArathI varNana karyuM che, jethI siddha thanArA jIvo kaI kaI rIte siddha thAya che? teno bodha thavAthI siddha bhagavaMto pratyeno pUjyabhAva vRddhi pAme che ane tattvane jonArI mArgAnusArI buddhi vRddhi pAme che. vaLI, paMdara bhedathI siddha thayelA jIvomAM koNa konAthI adhika saMkhyAthI siddha thayA che ? teno bodha karAvavA arthe siddhanA jIvonuM alpabadutva batAvela che, jenAthI paNa siddhanA jIvo pratye bahumAnabhAvanI vRddhi thAya che ane sarvajJanA vacanAnusAra siddhonA alpabadutvano yathArtha bodha thavAthI samyajJAnanI vRddhi Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4prastAvanA thAya che. tyArabAda jIva saMsArano kSaya karIne mokSamAM jAya che tenuM aneka dRSTAMtathI bhAvana karela che. tyArabAda mokSamAM sukha kevuM che? teno bodha karAvavA arthe puNyakarmanA vipAkathI jIvane sukha thAya che, manojJa evA indriyonA viSayathI jIvane sukhanI prApti thAya che ane karma tathA klezanA kSayathI mokSamAM anuttama sukha jIvane prApta thAya che=zreSTha sukha prApta thAya che, tema batAvIne saMsArI jIvone thanAruM sukha ane mokSanuM sukha kaI rIte mAtrAnA bhedathI atyaMta viSama che? teno bodha karAvela che. chadmasthapaNAnA kAraNe jinezvara paramAtmAnI vANIthI viparIta ke graMthakArazrInA AzayathI viruddha kAMIpaNa lakhAyuM hoya tenuM trividha trividha micchA mi dukkaDaM. - pravINacaMdra khImajI motA vi. saM. 2069, Aso suda-10, tA. 14-10-2013, somavAra. 302, vimalavihAra, sarasvatI sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-7. phona: 079-3ra447014 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | anukramaNikA - ~ ~ rUra anukramaNikA - sUtra naM. viSaya pAnA naM. 1-63 , adhyAya-8 baMdhanA hetuo. sakaSAya jIvathI karmano baMdha. baMdhanA bhedo. prakRtibaMdhanA bhedo. prakRtibaMdhanA avAMtara bhedo. pAMca prakAranA jJAnAvaraNIyanA baMdhanuM svarUpa. darzanAvaraNIyanA bhedo. vedanIyanA bhedo. mohanIyanA bhedo. cAra prakAranA AyuSyanuM svarUpa. nAmakarmanA avAMtara bhedo. gotrakarmanA bhedo. aMtarAyakarmanA bhedo. AThe karmonI utkRSTa sthitinuM svarUpa. AThe karmonI jaghanyasthitinuM svarUpa. vipAkanuM svarUpa. vipAkathI nirjarAnI prApti ane tapathI nirjarAnI prApti pradezabaMdhanuM svarUpa. puNyaprakRtionuM svarUpa. adhyAya-9 saMvaranuM svarUpa. saMvaranA upAyo. nirjarAnA upAyo. guptinuM svarUpa. samitionA bhedo ane svarUpa. daza prakAranA yatidharmonuM svarUpa. bAra bhAvanAonuM svarUpa. pariSaha sahana karavAnuM prayojana. pariSadanA bhedo ane svarUpa. pariSahonuM guNasthAnakamAM yojana. pAMca prakAranA cAritranuM svarUpa. 8-10 10-11 11-13 13-14 15-16 17-18 18-19 19-34 34-35 3pa-44 44-45 45-47. 48-51 51-53 53-57 57-58 58-71 91-93 13. 14. 15 thI 18. 19 thI 21. 22-23. u4-2011 94 65 je 4 jhuM che $ $ upa-kuka u3-79 19-72 72-93 93-118 118-120 120-128 128-138 138-139 10 thI 1 18. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 / anukramaNikA | sUtra naM. viSaya pAnA naM. 19. 20. 21 thI 27. 28. 30. 31 thI 34. 139-144 144-145 145-165 135 15-16 166-118 168-173 173-174 174-175 176 173-178 178-179 179-180 180-182 182-185 39. 42-43. cha prakAranA bAhya tapanuM svarUpa. cha prakAranA atyaMtaratapanuM svarUpa. atyaMtarataponA peTAvibhAgonuM svarUpa. dhyAnanuM kAlamAna. dhyAnanA cAra bhedo. mokSanA hetu evA be dhyAnanuM svarUpa. cAra prakAranA ArtadhyAnanuM svarUpa. ArtadhyAnanuM guNasthAnakamAM yojanA raudradhyAnanA cAra bhedo ane guNasthAnakamAM yojana. dharmadhyAnanA cAra bhedo. dharmadhyAnanuM guNasthAnakamAM yojanA be zukladhyAnanuM svarUpa. Adya be zukladhyAnanA adhikArInuM svarUpa. chellA be zukladhyAnanA adhikArI. cAra prakAranA zukladhyAnanuM svarUpa. prathama ane bIjA zukladhyAnanA bhedanuM svarU5. zukladhyAnamAM vartatA vitarkanuM svarUpa. zukladhyAnamAM vartatA vicAranuM svarUpa. guNasthAnakanA kramamAM nirjarAnI taratamatAnuM svarUpa. pAMca prakAranA nigraMthonuM svarUpa. pAMca prakAranA nigraMthonuM vizeSa prakAranuM svarUpa. adhyAya-10 kevalajJAnanI prAptino upAya. mohanIya AdinA kSayano upAya. mokSaprAptino upAya. mokSamAM vartatA bhAvonuM svarUpa. karmakSaya pachI lokAMta gamana. siddhanA jIvone lokAMtanI prAptinA kAraNo. siddhanA bodha arthe bAra anuyogadvAranuM svarUpa, tattvArthabhASyanI aMtyakArikA, bhASyakAranI prazasti. XX. 185 chuM chuM huM 185-186 181-188 188-192 192-195 195-211 212-280 212-213 213-215 215-217 217-218 218-220 220-227 naM je je kaM = $ 227-280 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hI aha~ namaH / hrIM zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / che namaH | vAcakavara zrImAn umAsvAtijI viracita svapajJabhASaalaMkRta tattvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-4 adhyAya-8, 9, 10 | gaSTamodhyAyaH | bhASya : ukta AsravaH / bandhaM vakSyAmaH / tatprasiddhyarthamidamucyate - bhASyArtha : Azrava kahevAyokachaTTA adhyAyamAM AzravanuM svarUpa kahevAyuM. have ame baMdhane kahIzuM, tenI prasiddhi mATe=baMdhanI prasiddhi mATe=baMdha zenAthI thAya che ? te hetune batAvavA dvArA baMdhanI prasiddhi karavA mATe, A sUtramAM kahevAya che e, kahe che - bhAvArtha : adhyAya-1mAM tattvanuM zraddhAna samyagdarzana che tema kahela ane adhyAya-1nA sUtra-4mAM jIva, ajIva, Azrava, baMdha, saMvara, nirjarA ane mokSa tattva che tema kahela. tyArapachI jIva-ajIvanuM svarUpa batAvyuM ane chaThThA adhyAyamAM AzravanuM svarUpa batAvyuM. chaTTA adhyAyanA 13mA sUtramAM kahyuM ke zAtAvedanIyabaMdhanA kAraNabhUta ane vratInI anukaMpA dAnAdi che, tethI jijJAsA thaI ke vatI koNa che ane vrato zuM che ? tethI sAtamA adhyAyamAM vrata ane vratInuM svarUpa batAvyuM. tyArabAda zAtAvedanIyabaMdhanA kAraNabhUta dAnanuM Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-8 | sUtra-1 bhAvArtha - saMsArI jIvo potAnA adhyavasAyathI karmabaMdha prApta kare che. te adhyavasAya manovyApArakALamAM vartatA jIvanA upayogasvarUpa che. A upayoga mithyAdarzana, avirati, pramAda, kaSAya ane yoganA vyApArasvarUpa che, je pAMca baMdhanA hetuo che. tethI jIvanA upayogamAM vartatA mithyAdarzanAdi pAMca pariNAmorUpa pAMca Azravo karmabaMdhanA hetuo che. (1) mithyAdarzana - - mithyAdarzana e samyagdarzanathI viparIta evo jIvano pariNAma che. tethI e prApta thAya ke (1) je jIvone saMsAranuM vAstavika svarUpa je prakAre jIvanI kadarzanArUpa che te prakAre yathArtha dekhAtuM na hoya, (2) jIvanI karmarahita avasthA je prakAre jIva mATe sukhakArI che te svarUpe yathArtha dekhAtI na hoya ane (3) jIvanI kadarzanArUpa saMsAranA ucchedano upAya jinavacana anusAra yathArthabodha tathA te bodhathI niyaMtrita ucita pravRtti che tenuM svarUpa jeone yathArtha dekhAtuM na hoya, teomAM samyagdarzanathI viparIta evuM mithyAdarzana che. AthI ja sukhano arthI jIva sukha mATe yatna karIne duHkhanI ja paraMparAnI prApti kare che; kema ke padArthanuM samyak darzana hoya to jIva jemAM potAnuM AlokanuM ane paralokanuM hita dekhAya tyAM ja pravRtti karIne avazya hita sAdhe che; paraMtu yathArtha darzananA abhAvanA kAraNe potAnA hitanI arthI jIva AlokamAM ane paralokamAM potAnuM ahita sAdhe che, te mithyAdarzana che. vaLI te mithyAdarzana be prakAranuM che : (1) abhigRhItamithyAdarzana ane (2) anabhigRhItamithyAdarzana. (i) abhigRhItamithyAdarzana - jeo mUDhatAthI tattvAtattvano vibhAga karyA vagara te te darzanamAM rahelA adbhUta aMzamAM ruci karIne asamyagdarzanano svIkAra kare che arthAt mokSanA prayojanathI mokSanA upAyone kahenArA te te darzananA keTalAka aMzo suMdara hovA chatAM keTalAka aMzo mokSanA anupAyabhUta kathano karIne mokSanA upAyano bhrama pedA karAve che evA asamyagdarzanamAM jeone ruci che teo abhigRhIta asamyagdarzanavALA che. AvA asamyagdarzana svIkAra karanAranA bhedo 363 pAkhaMDIrUpe prApta thAya che. teonA matano svIkAra te abhigRhatamithyAdarzana che. te sarva pAkhaMDIomAM mokSanA prayojanathI dharmanI pravRtti karanArA jeo hoya teo avazya mokSamAM javAnA, chatAM paNa sva sva darzana pratye mUDhatAthI atyaMta rAga hoya to dharmanI pravRtti karIne paNa saMsAranA paribhramaNane ja prApta karaze ane saMsAranI aneka kadarthanAone prApta karaze. jyAre teono atattvano rAga kaMIka maMda thaze tyAre mArgane pAmIne mokSamArganA ArAdhaka thaze. jeone mokSamArga pratye leza paNa ruci nathI ane sva sva darzana pratyenA baddha rAgavALA che teomAM abhigRhatamithyAdarzana che ane teo mokSamAM jaze tevo koI niyama temanA mATe nathI; kema ke mokSane abhimukha leza paNa bhAva teomAM nathI. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-8 | sUtra-1 bhAvArtha - saMsArI jIvo potAnA adhyavasAyathI karmabaMdha prApta kare che. te adhyavasAya manovyApArakALamAM vartatA jIvanA upayogasvarUpa che. A upayoga mithyAdarzana, avirati, pramAda, kaSAya ane yoganA vyApArasvarUpa che, je pAMca baMdhanA hetuo che. tethI jIvanA upayogamAM vartatA mithyAdarzanAdi pAMca pariNAmorUpa pAMca Azravo karmabaMdhanA hetuo che. (1) mithyAdarzana - mithyAdarzana e samyagdarzanathI viparIta evo jIvano pariNAma che. tethI e prApta thAya ke (1) je jIvone saMsAranuM vAstavika svarUpa je prakAre jIvanI kadarzanArUpa che te prakAre yathArtha dekhAtuM na hoya, (2) jIvanI karmarahita avasthA je prakAre jIva mATe sukhakArI che te svarUpe yathArtha dekhAtI na hoya ane (3) jIvanI kadarzanArUpa saMsAranA ucchedano upAya jinavacana anusAra yathArthabodha tathA te bodhathI niyaMtrita ucita pravRtti che tenuM svarUpa jeone yathArtha dekhAtuM na hoya, teomAM samyagdarzanathI viparIta evuM mithyAdarzana che. AthI ja sukhano arthI jIva sukha mATe yatna karIne duHkhanI ja paraMparAnI prApti kare che; kema ke padArthanuM samyagu darzana hoya to jIva jemAM potAnuM AlokanuM ane paralokanuM hita dekhAya tyAM ja pravRtti karIne avazya hita sAdhe che; paraMtu yathArtha darzananA abhAvanA kAraNe potAnA hitanI arthI jIva AlokamAM ane paralokamAM potAnuM ahita sAdhe che, te mithyAdarzana che. vaLI te mithyAdarzana be prakAranuM che : (1) abhigRhatamithyAdarzana ane (2) anabhigRhatamithyAdarzana. (i) abhigRhIta mithyAdarzana - jeo mUDhatAthI tattvAtattvano vibhAga karyA vagara te te darzanamAM rahelA adbhUta aMzamAM ruci karIne asamyagdarzanano svIkAra kare che arthAt mokSanA prayojanathI mokSanA upAyone kahenArA te te darzananA keTalAka aMzo suMdara hovA chatAM keTalAka aMzo mokSanA anupAyabhUta kathano karIne mokSanA upAyano bhrama pedA karAve che evA asamyagdarzanamAM jeone ruci che teo abhigRhIta asamyagdarzanavALA che. AvA asamyagdarzana svIkAra karanAranA bhedo 363 pAkhaMDIrUpe prApta thAya che. teonA matano svIkAra te abhigRhIta mithyAdarzana che. te sarva pAkhaMDIomAM mokSanA prayojanathI dharmanI pravRtti karanArA jeo hoya teo avazya mokSamAM javAnA, chatAM paNa sva sva darzana pratye mUDhatAthI atyaMta rAga hoya to dharmanI pravRtti karIne paNa saMsAranA paribhramaNane ja prApta karaze ane saMsAranI aneka kadarthanAone prApta karaze. jyAre teono atattvano rAga kaMIka maMda thaze tyAre mArgane pAmIne mokSamArganA ArAdhaka thaze. jeone mokSamArga pratye leza paNa rUci nathI ane sva sva darzana pratyenA baddha rAgavALA che teomAM abhigRhatamithyAdarzana che ane teo mokSamAM jaze tevo koI niyama temanA mATe nathI; kema ke mokSane abhimukha leza paNa bhAva teomAM nathI. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8| sUtra-1 (ii) anabhigRhIta mithyAdarzana - vaLI anyadarzanamAM paNa jeo mokSanA arthI thayA che ane atattvano rAga naSTaprAyaH che, tethI te te darzanamAM paNa samapariNAmane anukULa je je ucita pravRtti che tenA pratye ja baddharAgavALA che teomAM abhigRhatamithyAdarzana hovA chatAM tattvanI prAptine anukULa ucita cittanI bhUmikAvALA hovAthI maMdamithyAdRSTi che. jeoe koI darzanano svIkAra karyo nathI ane viparyAsabuddhivALA che tethI bhogavilAsa sAra jaNAya che temAM anabhigRhatamithyAdarzana che. athavA jeoe koI cokkasa darzana svIkAryuM nathI ane badhAM darzana sArAM che tevI sAmAnya buddhine dhAraNa kare che teo paNa anabhigRhatamithyAdarzanavALA che. tevA jIvomAM keTalAkanuM mithyAdarzana ativiparyAsathI yukta hoya to teonuM mithyAdarzana gADha che. vaLI jeonuM anabhigRhatamithyAdarzana paNa nimitta pAmIne nivartana pAme tevuM che temAM gADha mithyAdarzana nathI, tethI teo sAmagrI pAmIne yogamArgane paNa prApta kare che. jema, meghakumAranA jIvane hAthInA bhAvamAM duHkhI evA sasalA pratye atyaMta dayA thAya che, te vakhate paNa mithyAdarzana vidyamAna hatuM; koI viparIta darzanano svIkAra na hato, tethI anabhigRhatamithyAdarzana hatuM. sAmagrIne pAmIne te nivartana pAme tevuM zithila hovAthI meghakumAranA bhavamAM vira bhagavAnane prApta karIne emanuM mithyAdarzana nivartana pAme che. (2) avirati: sAtamA adhyAyamAM hiMsAdi pAMcathI virati e vrata che, ema kahyA bAda tenA deza ane sarvathI bhedo batAvyA; te viratithI viparIta avirati che. tethI e prApta thAya ke koI yogya jIvane mithyAdarzananI nivRtti thaI hoya to karmabaMdhanA pAMca hetumAMthI mithyAdarzanarUpa eka baMdhahetunA abhAvanI prApti thAya. tethI evA jIvamAM avirati Adi cAra karmabaMdhanAM kAraNo vidyamAna rahI zake che, je jIvamAM mithyAdarzananI nivRtti thaI che e jIvane nirmaLa dRSTirUpa samyagdarzana pragaTela che. A samyagdarzana karmabaMdhanA zeSa cAra hetuo pratye dveSa utpanna kare che, tethI samyagdaSTi AtmA zakti anusAra karmabaMdhanA te cAre hetuone satata dUra karavA yatna kare che. Ama chatAM jyAM sudhI dezathI virati ke sarvathI virati prApta na thAya tyAM sudhI aviratirUpa karmabaMdhano hetu vidyamAna che. hiMsAdi pApasthAnakonI saMpUrNa virati bhAvasAdhune hoya che ane zrAvakone AMzika virati hoya che. bhAvasAdhu potAnA AtmAmAM vartatA mohanA pariNAmane nAza karavA mATe satata prayatna kare che ane hiMsAdinI nivRtti hovAthI pakAyanA pAlanamAM satata udyama kare che. (3) pramAda : je mahAtmA te prakArano yatna karIne aviratirUpa baMdhanA hetune dUra kare che tevA mahAtmAmAM pramAda, kaSAya ane yogarUpa baMdhanA hetuo prApta thaI zake che; Ama chatAM samyagdarzana vidyamAna hovAne kAraNe te mahAtmA pramAda, kaSAya ane yogarUpa baMdhanA hetuone nAza karavA mATe satata udyama kare che. pramAdanuM svarUpa batAvavA mATe bhASyakArazrI kahe che - (1) smRtinuM anavasthAna, (2) kuzaLamAM anAdara ane (3) yoganuM duSmaNidhAna e pramAda che. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 / sUtra-1 (i) smRtianavasthAna Atmaka pramAda : Azaya e che ke jeo tattvAtattvano vicAra karatA nathI, evA mithyAddaSTi jIvomAM to pramAda che ja; kema ke kuzalamAM Adara nathI; paraMtu jeoe mithyAdarzanano tyAga karyo che, aviratino tyAga karyo che ane zakti anusAra sarvaviratimAM udyama karI rahyA che tevA munioe paNa sadA smRtimAM upasthApana karavuM joIe ke mAre sarva vikalpothI asaMga pariNatirUpa nirvikalpa dazAmAM ja yatna karavo joIe. jyAM sudhI tevI zaktino saMcaya na thAya tyAM sudhI tevI nirvikalpadazAnI prAptine anukULa evAM kuzala kRtyomAM Adara dhA2Na ka2vo joIe tathA apramAdabhAvathI mana-vacana-kAyAnA yogone te rIte pravartatAvA joIe jethI asaMgabhAvane anukULa zaktino saMcaya thAya. koIka sAdhu bhAvathI viratinA pariNAmavALA hoya ane sarvaviratinI sarva ucita kriyAo karatA hoya chatAM te kriyAo dvArA potAne asaMga bhAvane anukULa zaktino saMcaya karavo che tevI smRti satata na rahe to potAnI saMyamanI kriyA dvArA paNa asaMgabhAvane anukULa baLano saMcaya thAya nahIM, jethI smRtinA anavasthAnarUpa pramAdadoSanI prApti thAya, je karmabaMdhano hetu che. 5 (ii) kuzalamAM anAdara Atmaka pramAda : vaLI koI sAdhune satata smRtimAM rahe ke mAre viratinI kriyA dvArA asaMgabhAvamAM javA mATe yatna karavo jarUrI che, Ama chatAM te prakArano aMtaraMga udyama karavAmAM kaSTasAdhyatA jaNAvAthI zakti anusAra te prakAranAM ucita kRtyomAM anAdara thAya arthAt zakti anusAra prayatna karavAno utsAha na thAya te vakhate kuzalamAM anAdara nAmano pramAda doSa prApta thAya che. kuzalamAM Adara utpanna ka2vArthe ja zAstramAM kahela che ke sAdhue jyAre jyAre avakAza maLe, tyAre tyAre parama upekSAmAM javA udyama ka2vo joIe, jethI sAdhunuM citta sarva dravya, sarva kSetra, sarva kALa ane sarva bhAvo pratye apratibaddha bhAvavALuM bane. kuzala anuSThAnanA pravartana mATe jarUrI zakti hovA chatAM temAM yatna karavAno utsAha na thAya te kuzalamAM anAdararUpa pramAda nAmano doSa che. (iii) yogadupraNidhAna Atmaka pramAda : vaLI koI sAdhune satata smRtimAM hoya ke mAre saMyamanI kriyA dvArA asaMgabhAvamAM javA mATe yatna karavo joIe. te smRtine kAraNe asaMgabhAvane anukULa zaktino saMcaya thAya tevAM kuzala kRtyomAM AdarapUrvaka yatna kare che. AthI ja te sAdhu jyAre jyAre avakAza maLe tyAre parama upekSA tarapha yatna thAya te rIte apramAdathI yatna kare che; Ama chatAM anAdinA bhava abhyAsane kAraNe koIka nimittane pAmIne mana-vacana-kAyAnA yoga duSpraNidhAnavALA bane tyAre pramAda doSanI prApti thAya che. jema sAdhu yatanApUrvaka IryAsamitinA pAlana arthe dayALu citta niSpanna thAya, ane atizaya vRddhi pAme te prakAranA upayogapUrvaka gamanAdi kriyA karatA hoya ane sahasA koI nimittane pAmIne citta te prakAranA dayALu cittamAM vRddhine anukULa yatanApUrvaka gamananI ceSTAmAM skhalanA pAme tyAre manoyoganA dupraNidhAnanI prApti thAya che. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-1 vaLI saMyamanA prayojana arthe vacanaguptipUrvaka bhASAsamitinI maryAdAnusAra koI sAdhu koIka prakAranA vacanaprayogane karatA hoya ane sahasA nimittane pAmIne bhASAsamitimAM skhalanA thAya to bhagavAnanA vacananA praNidhAnathI aniyaMtrita vAg prayoga thAya; je vacanayoganuM duSpraNidhAna che. 6 vaLI koI sAdhu kAyAne atyaMta sthira rAkhIne dhyAnAdimAM udyama karatA hoya te vakhate sahasA kAyAne maccharAdinA sparzane kAraNe tenI sAthe cittanuM yojana thAya ane potAnA lakSyane anurUpa cittanA gamanamAM skhalanA thAya tyAre kAyadupraNidhAnanI prApti thAya che, je kAyayoganA dupraNidhAnarUpa pramAda che. je jIvo saMsAranI pravRttimAM rahelA che teone to potAnA asaMgabhAvanI prAptirUpa mukhya prayojananI smRti ja nathI, tethI smRti anavasthAnarUpa pramAda doSavALA che; vaLI asaMgabhAvane anukULa koI prakAranA kuzalamAM yatna karanArA nathI, tethI kuzalamAM anAdaravALA che ane mana-vacana-kAyAnA yogo bAhya padArthane AzrayIne ja pravarte che, tethI teo yogadupraNidhAnavALA paNa che. vaLI je jIvo mithyAtvamAM che, chatAM tattvane jANavA abhimukha thayA che ane jeone AtmAnuM hita zuM che ? te jANavAnI atyaMta icchA varte che teone svabhUmikAnusAra smRtinA anavasthAnarUpa pramAda doSa nathI. vaLI je jIvo AtmAnA hitane jANavA mATe ane jANIne tene sthira karavA mATe nirmaLa buddhithI yatna kare che evA jIvone kuzalamAM anAdararUpa pramAdadoSa nathI. AvA jIvo jyAre mana-vacana ane kAyAnA yogo tattvane jANavA mATe sthiratApUrvaka pravartAvatA hoya ane jANIne te tattvathI AtmAne bhAvita karatA hoya tyAre teonA mana-vacana-kAyAnA yogo AtmAnA hitane anukULa pravartatA hovAthI yogadupraNidhAnarUpa pramAda nathI. (4) kaSAya : kaSAyo mohanIyakarmanA adhikAramAM graMthakArazrI kahevAnA che. 16 kaSAyomAMthI koIpaNa kaSAyano udaya saMsAranA bhAvomAM pravartato hoya tyAre karmabaMdhano hetu bane che, jyAre koI mahAtmA tattvAtattvanA vibhAgane anukULa ucita yatna karatA hoya ane tattva taraphanA valaNapUrvaka tattvathI AtmAne bhAvita karatA hoya tyAre temanA AtmAmAM udayamAnakaSAya kSayopazamabhAvarUpe pravartato hovAthI karmabaMdhanuM kAraNa banato nathI, paraMtu kaSAyonA unmUlananuM ja kAraNa bane che. phakta jyAM sudhI sarvathA kaSAyono uccheda thayo nathI tyAM sudhI te guNasthAnakanA kaSAyo kRta baMdha paNa che, chatAM te baMdha kSayopazamabhAvanA kaSAyane kAraNe kSINa-kSINatara thAya che. jema anaMtAnubaMdhIkaSAyanA udayavALA jIvo jyAre tattvane abhimukha pariNAmavALA hoya ane tattvanuM samyag Alocana karatA hoya tyAre temano anaMtAnubaMdhIkaSAya mithyAtvanI maMdatAne karavAmAM vyApAravALo che ane anaMtAnubaMdhIkaSAyane paNa kSINa ka2vAnA vyApA2vALo che. tethI je je aMzathI te upayoga dvArA anaMtAnubaMdhIkaSAya maMda-maMdatara thAya che te te aMzathI karmabaMdha alpa-alpatara thAya che. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-8 | sUtra-1 (5) yoga - karmabaMdhanuM pAMcamuM kAraNa mana-vacana-kAyAnA yogo che, jenuM varNana pUrvamAM chaThThA adhyAyamAM graMthakArazrIe karela che. jyAM sudhI mana-vacana-kAyAno vyApAra che tyAM sudhI yogakRta karmabaMdha thAya che. AthI ja mithyAtva, avirati, pramAda ane kaSAyathI rahita evA kevalIne paNa yogakRta baMdha rahe che. saMsArI jIvo potAnA mana-vacana-kAyAnA yogone jinavacanathI niyaMtrita karIne pravartAve che tyAre temanA yogo ja dhairyabhAvane abhimukha kaMIka kaMIka aMzathI jAya che ane yoganirodha kALamAM te yogano saMpUrNa abhAva thAya che. tethI yogakRta baMdhano saMpUrNa abhAva 14mA guNasthAnake ane pUrvanAM guNasthAnakomAM jeTalo jeTalo yogano sthirabhAva thAya che teTalo teTalo yogakRta karmabaMdha alpa-alpatara thAya che. jyAre mana-vacana-kAyAnA yogo jinavacanathI niyaMtrita pravartatA nathI tyAre yoganA atyaMta astharyane kAraNe yogakRta karmabaMdha adhika thAya che. vaLI A mithyAtvAdi pAMca baMdhanA hetuomAM pUrva-pUrvano baMdhano hetu hote chate uttara-uttarano baMdhano hetu avazya hoya che ane uttara uttaranA bhAvamAM pUrvano aniyama che. je jIvamAM mithyAdarzana vidyamAna hoya tenAmAM avirati, pramAda Adi baMdhanA hetuo avazya hoya che, paraMtu te jIva jevo mithyAdarzananI maMdatA karavAno prayatna prAraMbha kare tyArathI AraMbhIne mithyAdarzana Adi pAMce baMdhanA hetuo maMda thavA mAMDe che; Ama chatAM mithyAdarzanano abhAva thAya tyAre avirati Adi baMdha hetuono abhAva prApta thato nathI, mithyAdarzananI nivRtti pachI aviratinA nivartana mATe vizeSa yatna thAya che tyAre dezathI aviratinI ane sarvathI aviratinI kramazaH nivRtti thAya che. aviratinA nivartana mATe karAto yatna pramAdane kAMIka nivartana kare che, topaNa aviratinI nivRtti thavA chatAM ane sarvaviratinI prApti thavA chatAM pramAdanuM nivartana sarvathA thatuM nathI, paraMtu jyAre nirvikalpadazAnI prApti thAya che, tyAre pramAdanuM sarvathA nivartana thAya che. mahAtmA pramAdanA nivartana mATe yatna kare che tyAre kaSAyonuM nivartana paNa kaMIka kaMIka aMzathI thAya che topaNa nirvikalpadazAvALA pramAda rahita sAdhumAM kaSAyono sarvathA abhAva nathI. tethI apramatta sAdhu paNa kaSAyanA nivartana mATe yatna karIne jyAre sarvathA kaSAya vagaranA thAya che tyAre paNa yogano sarvathA abhAva nathI; paraMtu kaSAyanA nivartanakALamAM baMdhanA hetu evA yogano kAMIka sthirabhAva satata vadhe che. akaSAyavALA evA kevalI yoganirodha kare che tyAre baMdhanA sarva hatuono abhAva prApta thAya che. AnAthI e prApta thAya ke jeomAM mithyAdarzana che teomAM uttaranA sarva baMdhanA hetuo vidyamAna che ane jeomAM uttaranA baMdhanA hetu vidyamAna che, temAM pUrvanA baMdhahetu hoI paNa zake. jeoe baMdhanA hetunA nivAraNa mATe yatna karIne pUrvanA baMdhanA hetanuM nivAraNa karyuM che ane uttarano baMdhano hetu nivartana pAmyo nathI evA jIvomAM uttaranA baMdhanA hetunI prAptimAM pUrvanA baMdhanA hetano abhAva che. jeoe koI baMdhanA hetunuM nivAraNa karyuM nathI tevA uttaranA baMdhanA hetuvALA jIvamAM pUrvanA baMdhanA hetu paNa vidyamAna che. II8/pA Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-2 avataraNikA : baMdhane kahevAnI pratijJA karyA pachI baMdhanI prasiddhi mATe arthAt baMdha zenAthI thAya che ? te batAvavA dvArA baMdhanI prasiddhi arthe, baMdhanA hetuo prathama sUtramAM batAvyA. pAMce baMdhahetuomAMthI saMsArI jIva mukhyarUpe kaSAyathI ja karma bAMdhe che. vaLI, mithyAdarzana Adi paramArthathI kaSAyamAM ja aMtarbhAva pAmI jAya che. kevalIne je yogakRta baMdha che te baMdhanI paraMparA calAve tevo nathI tethI agaNya che. mATe kaSAyane ja baMdhanA kAraNarUpe svIkArIne karmabaMdha kaI rIte thAya che ? te spaSTa karatAM graMthakArazrI kahe che sUtraH . sUtrArtha : - bhASyaH sakaSAyatvAjjIvaH karmaNo yogyAn pudgalAnAdatte / / 8/2 / / sakaSAyapaNuM hovAthI jIva karmayogya pudgalone grahaNa kare che. II/2aa sakaSAyatvAjjIvaH karmaNo yogyAn pudgalAnAdatte, karmayogyAniti aSTavidhe pudgalagrahaNe karmazarIragrahaNayogyAnityarthaH / nAmapratyayAH sarvato yogavizeSAditi vakSyate (a0 8, sU0 25) 116/211 bhASyArtha H ..... sakaSAyatvAjjIvaH * varte / / sakaSAyapaNuM hovAthI jIva karmayogya pudgalone grahaNa kare che. karmayogya eTale ATha prakAranA pudgalagrahaNamAM=audArika Adi ATha prakAranI vargaNA jIvathI grahaNa thAya che te grahaNayogya pudgalamAM, karmazarIra grahaNayogya pudgalo=kAryaNavargaNAnA pudgalo, grahaNa kare che, ema anvaya che. te kAryaNavargaNAnA pudgalo kaI rIte grahaNa kare che ? ityAdi vizeSa svarUpa viSayaka 8 prazno che, tene sAme rAkhIne AgaLamAM nAmapratyaya sarvathI yogavizeSane kAraNe grahaNa kare che, e sUtra-25mAM graMthakArazrI svayaM batAvaze. kAryaNazarIranAmakarma che pratyaya jene=hetu che jene, evA nAmapratyayavALA sarva AtmapradezathI yogavizeSane kAraNe grahaNa kare che e pramANe sUtra-25mAM kahevAze. II8/2aa bhAvArtha: jIvano svabhAva kaSAyanA abhAva svarUpa che. sarvathA kaSAya vagarano jIva karmayogya pudgalone grahaNa karato nathI; paraMtu saMsArI avasthAmAM jIva kaSAyavALo che ane tenA kAraNe ja karmayogya pudgalone grahaNa Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-2, 3 kare che. jIvathI grahaNa thAya tevI vargaNAo dArikavargaNA Adi ATha che. temAMthI kAzmaNavargaNArUpa eka vargaNA che, je kArmaNazarIra grahaNayogya pugalo che. kAzmaNazarIranA pudgalo jIva kevI rIte grahaNa kare che? tenI vistArathI carcA sUtra-25mAM graMthakArazrI kaheze. teno artha A pramANe che - jJAnAvaraNIya Adi 8 karmonAM nAma che, te nAmapratyayavALA pudgalo jIva sarvathI=je AkAzapradezamAM pote rahelo che te AkAzapradezamAM rahelA potAnA sarva AtmapradezothI, yogavizeSane kAraNe grahaNa kare che=potAnA mana-vacana-kAyAnA vyApArane AzrayIne grahaNa kare che. tethI jeTalo mana-vacana-kAyAne avalaMbIne jIvano adhika vyApAra teTalI adhika kArmaNavargaNAne grahaNa kare che ane jeTalo mana-vacana-kAyAne avalaMbIne jIvano maMda vyApAra tema kArmaNavargaNAnA alpa pudgalone grahaNa kare che tathA grahaNa karAyelA te pudgalone jJAnAvaraNIya Adi ATha karmarUpe pariNamana pamADe che. te pariNamana pratye jIvano kaSAyano pariNAma kAraNa che. jema jema kaSAyano pariNAma adhika, tema tema baMdhAyelA karmamAM saMzleSano pariNAma adhika; jema jema yoga adhika tema tema prApta thato karmapudgalano jaththo adhika. ahIM vizeSa e che ke jIvamAM kaSAyano pariNAma ane akaSAyano pariNAma ema be pariNAmo che. kaSAyano pariNAma jyAre atyaMta utkRSTa varte che tyAre te kaSAyane anaMtAnubaMdhI kaSAya kahevAmAM Ave che. A kaSAyane kAraNe ja jIvane viparyAsanI buddhi thAya che. tethI mithyAdarzana anaMtAnubaMdhI kaSAya upara jIvanAra baMdhahetu che. avirati apratyAkhyAnIyakaSAyanA ane pratyAkhyAnIyakaSAyanA udayathI thanAro jIvano pariNAma che, tethI te paNa kaSAyamAM ja aMtarbhAva pAme che. vaLI apratyAkhyAnIya ane pratyAkhyAnIya kaSAyano kSayopazamabhAva vartato hoya tyAre avirati nahIM hovA chatAM vidyamAna evA saMjvalanakaSAyane kAraNe ja pramAda nAmanA baMdhahetunI prApti che. pramAda gayA pachI paNa sUkSma evA saMjvalanakaSAyo hoya che. tethI mithyAdarzanAdi cAra baMdhanA hetuo kaSAyamAM ja aMtarbhAva pAme che. karmanA Agamana pratye jIvano vyApAra kAraNa che, tethI mana-vacana ane kAyAnA yogo karmabaMdha pratye kAraNa che. AthI ja bhASyakArazrIe kahyuM ke jJAnAvaraNIya Adi nAmapratyayavALA karmayogya pudgalo sarvathI yogavizeSane kAraNe jIva grahaNa kare che. ll8/cA. sUtraH sa bandhaH / / 8/3 // sUtrArtha : te baMdha che=kaSAyavALo jIva je karmayogya pagalone grahaNa kare che te baMdha che. ll8/all bhASya : sa eSa karmazarIrapudgalagrahaNakRto bandho bhavati / / 8/3 / / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-8| sUtra-3, 4 bhASyArtha sa ... mavati che te A jIva dvArA je karmayogya pagalo grahaNa thayA te A, karmazarIranA pugalonA grahaNa kRta baMdha thAya che. li8/ bhAvArtha : pUrvasUtramAM kahyuM ke kaSAyavALo jIva ATha vargaNAmAMthI kAzmaNavargaNArUpa karmapudgalone grahaNa kare che. grahaNa karAyelA te pudgalo kaSAyanA pariNAmanA kAraNe jIva sAthe ekameka bhAvarUpe saMzleSavALA bane che. jIva sAthe ekamekabhAvarUpe saMzleSa pariNAmane pAmelA te karmapudgalo jIva sAthe baddha kahevAya che ane te baMdhAyelA pudgalono jIva sAthe baMdha che tema kahevAya che. tethI e prApta thAya ke baMdha pUrve te pugalo kArmaNavargaNArUpe hatA. jIva sAthe kathaMcita ekatvabhAvarUpa baMdhapariNAmane pAmelA na hatA. jIvanA vyApArane kAraNe Atmapradezo sAthe kaSAyanA pariNAmane anurUpa jJAnAvaraNIya Adi ATha karmarUpe pariNAma pAmIne te kArmaNavargaNAnA pudgalo kathaMcit jIvapradeza sAthe ekatvabhAvane pAmelA bane che te baMdha che. I8/3 bhASya : sa punazcaturvidhaH - bhASyArtha: vaLI te baMdha cAra prakArano che=kaSAyanA kAraNe jIva sAthe baMdhAyelAM te kamoM cAra prakAranI avasthAvALAM che tethI baMdha cAra prakArano che. sUtraH prakRtisthityanubhAvapradezAstadvidhayaH / / 8/4 / / svArtha - prakRti, sthiti, anubhAva, pradeza tenA prakAro che=baMdhanA bhedo che. llc/4 bhASya : prakRtibandhaH, sthitibandhaH, anubhAvabandhaH, pradezabandha iti / / 8/4 // bhASyArtha: pravRttivAnya ..... pti . prakRtibaMdha, sthitibaMdha, anubhAvabaMdha ane pradezabaMdha. "ji' zabda baMdhanA bhedanI samApti mATe che. II8/4 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAvagamasUtra bhAga-4) adhyAya-8sutra-4, 5 bhAvArtha : jIva potAnA kaSAyanA pariNAmarUpa adhyavasAyathI karmanA pudgalone Atmapradezo sAthe kathaMcit ekatvabhAvane kare che, te baMdhAyelA pugalonA cAra prakAra che - (1) prakRtibaMdha, (2) sthitibaMdha, (3) anubhAvabaMdha ane (4) pradezabaMdha. prakRtibaMdha:- jJAnAvaraNIyAdi prakRtirUpe baMdha arthAt jJAnane Avare te prakAranI baMdhAyelA karmanI je prakRti te jJAnAvaraNIya ityAdirUpa prakRtibaMdha. sthitibaMdha - vaLI baMdhAyeluM te karma jeTalA kALa sudhI AtmA sAthe avasthita rahevAnI zaktivALuM hoya te rUpa sthitibaMdha. anubhAvabaMdha:- te karmabaMdhano je anubhAva=vipAka=phala, tene anurUpa je baMdha te anubhAvabaMdha che= rasabaMdha che. pradezabaMdha - baMdhAyelA karmadalikono jaththo te pradezabaMdha che. baMdhAyelAM karmo koIka prakRtirUpe hoya che arthAt je kArya karavAnA svabhAvavALAM hoya te prakRtibaMdha che. baMdhAyelAM evAM te karmo AtmA sAthe je kALanI maryAdAthI rahevAnA svabhAvavALAM hoya che te sthitibaMdha che. baMdhAyelAM evAM te karmomAM phaLa ApavAnI zaktinI je taratamatA hoya che, te anubhAvabaMdha che. AthI ja samAna paNa jaththAvALA jJAnAvaraNIyakarmanA pudgalomAM jeno anubhAva tIvra hoya tenA udayathI jIvamAM vadhu jaDatA Ave che ane baMdhAyelA je jJAnAvaraNIyakarmano anubhAva alpa hoya tenA udayathI jIvamAM alpa jaDatA Ave che. baMdhAyelAM te karmo eka be pradezAtmaka nathI, paraMtu ghaNI kArmaNavargaNAnA jaththA svarUpa che; A jaththAnI maryAdAne batAvanAra pradezabaMdha che. II8/4 bhASya : taMtra - bhASyArtha tyAM=cAra prakAranA baMdhamAM - sUtra : Adyo jJAnadarzanAvaraNavedanIyamohanIyAyuSkanAmagotrAntarAyAH / / 8/5 / / sUtrArtha : Adha=prakRtibaMdha, jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, AyuSya, nAma, gotra ane aMtarAya che. II8/ull Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 | sutra-5 bhASya : Adya iti sUtrakramaprAmANyAt prakRtibandhamAha / so'STavidhaH, tadyathA - jJAnAvaraNaM, darzanAvaraNaM, vedanIyaM, mohanIyaM, AyuSkaM, nAma, gotram, antarAyamiti / / 8/5 // bhASyArtha - gaI .... attarAri II Ave, e sUtrakramanA prAmANyathI sUtra-4nA kramanA prAmAyathI prakRtibaMdhane kahe che=Adya zabda prakRtibaMdhane batAve che. te=prakRtibaMdha, 8 prakArano che. te A pramANe - jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, AyuSya, nAma, gotra ane aMtarAya. tti' zabda ATha karmanA bhedanI samApti mATe che. I8/pA bhAvArtha dareka karmo jIvane vedanA thAya che, tethI vedanIya che chatAM zAtA-azAtArUpe jenuM vedanA thAya tenAthI anyarUpe jenuM vedanA thAya che, tene anya nAmathI batAvela che. jethI te karmanA nAmathI te karmanuM kArya zuM che? teno bodha thAya. (1) jJAnAvaraNIyakarma : jJAnane AvaraNa karanAra karma te jJAnAvaraNa che. te karma jyAre vipAkamAM Ave che tyAre tenI zakti anusAra jIvanA jJAnanuM AvaraNa karavAmAM te karma nimittakAraNa bane che. jIva parAkrama kare to te jJAnanA AvaraNa karanAra karmanI zaktinuM viSkramaNa karIne potAnA prayatnane anurUpa kSayopazamabhAvane prApta kare (2) darzanAvaraNIyakarma - prAthamika bhUmikAnA bodhane AvaraNa karanAra karma darzanAvaraNIyakarma che. (3) vedanIcakarma - jIvane zarIrajanya zAtA ke azAtArUpe vedana karanAra karma vedanIyakarma che. (4) mohanIyakarma : vaLI jIvane moha utpanna karanAra karma mohanIya karma che. temAMthI darzanamohanIyakarma padArthanA darzanamAM moha utpanna kare che, tethI padArthano viparIta bodha thAya che. jyAre cAritramohanIyakarma jIvane potAnA svabhAvamAM caraNanI kriyAmAM viparItatA pedA karAve che arthAt cAritramohanIya karma AcaraNAmAM moha pedA karAve che. AthI ja anaMtAnubaMdhI Adi 10 kaSAyo AtmAne potAnA samabhAvathI viparIta asamabhAvamAM ja pravartAvIne AtmAnI AcaraNAnI vikRti kare che. mATe mohane karAvanAra mohanIya karma che. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 / sUtra-5, 6 (5) AyuSyakarma = prApta thayelA deha sAthe niyatakALa sudhI saMbaMdha dhAraNa karavAmAM kAraNabhUta karma AyuSyakarma che. (6) nAmakarma : citrakAranI jema jIvanA te te zarIranA avayavonI racanA AdinuM kAma nAmakarma kare che. (7) gotrakarma : vaLI jIvane uccakula-nIcakula AdinI prAptinuM kAraNa bane tevuM karma gotrakarma che. ATha prakAranA madathI ATha prakAranI hInatAnI prAptivALuM karma nIcagotrakarma che. ATha prakAranA madasthAnonA tyAgathI ATha prakAranI uccatAnI prApti karAvanAra karma uccagotrakarma che. atyaMta uccagotranA udayavALA jIvo sukhapUrvaka yogamArga sevIne saMsA2no aMta ka2vA samartha bane che. AthI ja RSabhadeva prabhunI vaMzaparaMparAmAM bharata mahArAjAnI pATe rAjA tarIke je je mahAtmAo thayA te te mahAtmAo sukhapUrvaka saMsArano aMta karI zake tevA uttama puruSa thatA hatA. (8) aMtarAyakarma = vaLI pAMca prakAranAM aMtarAya karyo che. tethI te te aMtarAyakarma jIvane te te pravRttimAM aMtarAya kare che. 8/55 bhASya H kiJcAnyat - bhASyArtha : vaLI bIjuM zuM che ?-te prakRtibaMdha ATha bhedavALo che enAthI anya prakRtibaMdhamAM zuM vizeSa che ? te batAve che sUtra - 13 - -: paJcanavadvyaSTAviMzaticaturdvicatvAriMzadvipaJcabhedA yathAkramam / / 8/6 / / sUtrArtha pAMca, nava, be, aThThAvIsa, cAra, betAlIsa, be ane pAMca bhedo yathAkrama che=ATha mULaprakRtinA yathAkrama uttara bhedo che. 8/6 / / bhASyaH sa eSa prakRtibandho'STavidho'pi punarekazaH paJcabhedaH navabhedaH dvibhedaH aSTAviMzatibhedaH caturbhedaH dvicatvAriMzadbhedaH dvibhedaH paJcabheda iti yathAkramaM pratyetavyam / ita uttaraM yad vakSyAmaH / / 8/6 / / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-8 | sUtrabhASyArtha : sa... yakSasthAne che te A ATha prakArano paNa pratibaMdha pharI eka eka pAMca bheda, nava bheda, be bheda, aThThAvIsa bheda, cAra bheda, betAlIsa bheda, be bheda ane pAMca bheda e pramANe yathAkrama jANavo, AnA pachI uttaramAM jene ame kahIzuM. N8/6 bhAvArtha : ATha karmonI uttarapravRtionI saMkhyA : karmanI mULa prakRtio ATha che, te AThamAMthI darekanI avAMtara prakRtio asaMkhyAta che, topaNa saMkSepathI tenA vibhAgo prastuta sUtramAM Apela che. dA. ta. jJAnanA pAMca bhedo kahevAmAM AvyA che. vastutaH sUkSmadraSTithI vicArIe to matijJAna, avadhi ane kevalajJAna e traNa ja jJAno che, tenA avAMtara bhedo aneka che; topaNa vyavahAramAM upayogI hovAthI zAstramAM matijJAna karatAM zrutajJAnane pRthagu grahaNa karela che ane avadhijJAna karatAM mana:paryavajJAnane alaga grahaNa karela che. vaLI padArthano bodha dravya ane paryAya be rUpe thAya che, temAMthI dravyano bodha sAmAnyAtmaka hoya che jene AvaranAruM karma darzanAvaraNa che; jyAre paryAyano bodha vizeSAtmaka che, jene AvaranAruM karma jJAnAvaraNa che. jJAnAvaraNIya karmanA sthUlathI pAMca bhedo che ane darzanAvaraNIyakarmanA zUlathI nava bhedo che. vedanIyakarma paNa aneka prakAranuM che. AthI ja jIvane aneka prakAranAM vedano anubhavo, svasaMvedita che topaNa pUlathI tenA be bhedo che. jIvamAM mohanA vikAro jeTalA prakAre thAya che te sarva vikArone anurUpa mohanayanI prakRtio saMkhyAtIta che, topaNa sthUlathI mohanIyano bodha karAvavA arthe te sarvano vibhAga 28 prakRtimAM karela che. AyuSyakarmanA cAra bhedo che. nAmakarma aneka bhedavALuM che, topaNa sthUlathI bhASyakArazrIe 42 bhedone grahaNa karela che. AthI ja 14 piMDa prakRtionA avAMtara bhedone grahaNa karyA vagara 42 bhedo kahela che. vastutaH cAra gatimAMthI dareka gatinA paNa avAMtara bhedo aneka paDe che. darekanI zarIraracanAno je kAMI bheda che te tenA gatinAmakarmanA bhedakRta ja che. phakta manuSyarUpe samAnatAne AzrayIne manuSya Adi 4 gationA bhedone sthUlathI grahaNa karavAmAM Ave che. gotrakarmanA paNa avAMtara bhedo aneka hovA chatAM sthUlathI tenA be bhedo grahaNa karAya che. vaLI aMtarAyakarmanA paNa avAMtara bhedo aneka hovA chatAM sthUlathI tenA pAMca bhedo grahaNa karAya che. A sarvanA uttara bhedone ja graMthakArazrI AgaLamAM kahe che. II8/kA Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthIpagamasUtra bhAga-4) adhyAya-8 | sUga-7 bhASya : tadyathA - bhASyArtha : te A pramANe=ATha karmonA uttarabhedo saMkhyAthI pUrvamAM je batAvyA te A pramANe che - sUtra - matyAdInAm / / 8/7 // sUtrArtha:matyAdi pAMca jJAnonAM AvaraNone AzrayIne jJAnAvaraNIyakarma pAMca prakAranuM che. IITALA bhAga - matyAdInAM jJAnAnAmAvaraNaM paJcavidham-matijJAnAvaraNaM, zrutajJAnAvaraNaM, avadhijJAnAvaraNaM, manAparyavajJAnAvaraNaM, kevalajJAnAvaraNaM / matyAdInAM jJAnAnAmAvaraNAni paJca bhavanti / / 8/7 / / bhASyArtha : jJAnAvara ...ti jJAnAvaraNa pAMca prakAranuM che. kema jJAnAvaraNa pAMca prakAranuM che? tethI kahe che - mati Adi jJAnonuM AvaraNa pAMca prakAranuM che=matijJAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNa, avadhijJAnAvaraNa, mana:paryavazAtAvaraNa, kevalajJAtAvaraNarUpe mati AdinA jJAnonuM AvaraNa pAMca prakAranuM che. II8/kA bhAvArtha :jJAnAvaraNIyakarmanI uttarakarma kRtio: AtmAno jJAnaguNa che, te jJAnaguNane AvaranArAM karmonA aneka bheda hovA chatAM skUla saMgrahathI tenA AvaraNano pAMcamAM saMgraha karela che. bhASyakArazrI kahe che ke jJAnanuM AvaraNa pAMca prakAranuM che. kema pAMca prakAranuM che ? temAM yukti batAve che - saMsArI jIvomAM mati Adi pAMca jJAnonI prApti che, tenAM AvaraNo pAMca che; mATe jJAnAvaraNIya pAMca prakAranuM che. vaLI te mati Adi pAMca jJAnonA AvaraNanA eka ekane AzrayIne vikalpo che. tethI matijJAnanA Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-7, 8 avAMtarabhedo aneka paDe che. te rIte sarva jJAnomAM yathAsaMbhava avAMtarabhedo che. phakta kevalajJAnano koI avAMtarabheda nathI; kema ke kevaLajJAna pUrNajJAna svarUpa che. I8/LA avataraNikA - sUtra-pamAM ATha karmo batAvyAM, temAMthI jJAnAvaraNanA pAMca bhedonuM svarUpa batAvyuM. have darzanAvaraNanA nava bhedo batAve che - sUtra : cakSuracakSuravadhikevalAnAM nidrAnidrAnidrApracalApracalApracalAstyAnagRddhivedanIyAni ca / / 8/8 // sUtrArtha - cakSu, aca, avadhi ane kevalanuM AvaraNa ane nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pracalapracalA, syAnagRddhithI vedanIya evAM karmo darzanAvaraNa che. II8/8 bhASya : cakSurdarzanAvaraNaM, acakSurdarzanAvaraNaM, avadhidarzanAvaraNaM, kevaladarzanAvaraNaM, nidrAvedanIyaM nidrAnidrAvedanIyaM, pracalAvedanIyaM, pracalApracalAvedanIyaM, styAnaddhivedanIyamiti darzanAvaraNaM navabhedaM bhavati T8/8aaaa bhASyArtha: surzanAvara ... bhavati cakSudarzanAvaraNa, acakSudarzanAvaraNa, avadhidarzanAvaraNa, kevaladarzatAvaraNa, nidrAvedanIya, nidrAnidrAvedanIya, pracalAvedanIya, pracalApracalAvedanIya, svAddhivedanIya e prakAre darzanAvaraNanA tava bhedo che. I8/8 bhAvArtha:darzanAvaraNIyakarmanI uttarakarmaprakRtio: jIvane pAMca indriyo ane manathI matijJAna thAya che. te matijJAnanA viSayabhUta padArtha dravyasvarUpa ane paryAyasvarUpa che. indriyano viSaya sAthe saMbaMdha thAya tyAre dravyano sAmAnyathI bodha thAya che, je darzana svarUpa che; tyArabAda te dravyamAM rahelA paryAyono bodha thAya che je jJAna svarUpa che. darzananA bodhane AvaraNa karanAra darzanAvaraNakarma che. chabastha jIva cakSuindriyathI koIka padArthane joIne je matijJAna prApta kare che tenA pUrve cakSuthI padArthano sAmAnya bodha kare che te cakSudarzana che. te cakSudarzanane AvaraNa karanAruM karma cakSudarzanAvaraNa che. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-8 cakSu sivAyanI anya indriyothI jIva je padArthano sAmAnya bodha kare che te acakSudarzana che. A acakSudarzanane AvaraNa karanAruM karma acakSudarzanAvaraNa che. vaLI jeone avadhijJAna pragaTe che, teo avadhijJAnanA viSayabhUta zeyane jANavA mATe upayogavALA thAya che tyAre te zeyano prathama sAmAnyathI bodha thAya che te avadhidarzana che, tyArapachI vizeSa bodha thAya che te avadhijJAna che. avadhijJAnanA viSayabhUta zeyanA sAmAnya bodhane AvAraka je karma te avadhidarzanAvaraNa che. kevalajJAna sarva jJeya padArthone eka kALamAM jANe che temAM tenA viSayabhUta dravya ane paryAya ubhayane jANe che. te dravya-paryAyamAMthI dravyano je bodha che te sAmAnyarUpa che te kevaladarzana che ane paryAyono je bodha che te kevalajJAna che. kevaladarzanane AvaranAruM karma te kevaladarzanAvaraNa che. matijJAnanA sAmAnya bodhane AvaranAra cakSudarzanAvaraNa ane acakSudarzanAvaraNa che, jenA kSayopazamathI jIvane cakSudarzana ane acakSudarzananI prApti che. prApta thayelA cakSudarzanano ane acakSudarzanano nAza karavAmAM kAraNa nidrA Adi pAMca darzanAvaraNakarma che. tethI nidrAthI vedanIya evuM darzanAvaraNa karma pragaTa thayelA cakSudarzana, acakSudarzanano nAza kare che. cakSuvALA jIvone jAgRta avasthAmAM cakSudarzana ane acakSudarzanano kSayopazamabhAva varte che; nidrAdarzanAvaraNIyakarmano udaya thatAM prApta thayela nidrAnA kAraNe te kSayopazamabhAva haNAya che, tethI cakSudarzana ane acakSudarzana avarodha pAme che. vaLI ekendriya jIvone bodha karavAnA sAdhanabhUta cakSu nathI, tethI cakSudarzananuM AvaraNa vidyamAna che. cakSudarzananA AvaraNano kSayopazamabhAva nathI, tethI cakSudarzana kSayopazamabhAvarUpe nathI topaNa acakSudarzananuM AvaraNa kaMIka kSayopazamabhAvarUpe varte che; chatAM ekendriya jIvonuM paNa acakSudarzana nidrAnA udayathI haNAya che. te nidrAno udaya pAMca prakAre che. temAMthI nidrArUpe je vedanIya te nidrAvedanIyakarma che arthAt sAmAnya je nidrA te svarUpe je vedanIyakarma te nidrAvedanIya che. nidrAnidrAthI vedanIya je karma te nidrAnidrAvedanIya che. arthAt nidrAthI atizAyI evI je nidrA te nidrAnidrA che. AvI gADha nidrAsvarUpe vedanIya evuM karma te nidrAnidrAvedanIyakarma che, je darzananuM AvaraNa kare che. tethI e prApta thAya ke nidrAmAM alpa nidrA hoya che te svarUpe te karma vedAya che ane nidrAnidrAmAM gADha nidrA hoya che. te svarUpe nidrAnidrAvedanIyakarma vedanA thAya che. pracalAvedanIyakarma beThAM beThAM nidrAsvarUpe vedanA thAya che, je nidrA karatAM kAMIka vilakSaNa che ane nidrA karatAM kAMIka adhika che; kema ke sUvAnI kriyAthI nidrAnI prApti sukhapUrvaka thAya che, jyAre besavAnI kriyA nidrAmAM bAdhaka che, chatAM te prakAranA viziSTakarmanA udayathI beThAM beThAM paNa jeone atizaya nidrA che te pracalArUpe vedanIyakarma che=pracalana avasthAsvarUpe darzananuM AvaraNa thAya te svarUpe vedanIyakarma che. cAlatAM cAlatAM nidrArUpe vedanIya evuM je karma te pracalA pracalArUpe vedanIya evuM darzananuM AvaraNa che, je pracalA karatAM atizAyI nidrA che; kema ke besIne je nidrA Ave te nidrA cAlavAthI dUra thAya che; chatAM tevI atizAyI nidrAno udaya thAya che tyAre cAlavAnI kriyAthI paNa nidrA dUra thatI nathI. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 / adhyAya-8 | sUtra-8, 9 myAna jevI vRddhirUpe vedanIya evuM je karma te sthAna dvivedanIya evuM darzanAvaraNa che. A karmodaya hote chate UMghamAM UThIne pote kArya karI Ave te saMbaMdhI potAne tevuM svapna AvyuM che tevo bhrama thAya che. A nidrAmAM vRddhi atyaMta piMDIbhUta thayelI hoya che, jethI jIva gRddhine vaza akArya kare che. ahIM sthAna zabdano artha stimita citta che. UMghamAM adhika vikasvara cetanA nathI te sthAna che, tenA kAraNe je gRddhi pragaTa thAya che, te svAnagRddhi kahevAya. te rUpe vedanIya evuM karma te svAnagRddhivedanIyakarma che. svAnagRddhidarzanAvaraNIyakarmanA udayavALA jIvamAMthI keTalAka jIvomAM vAsudevathI ardha zakti hoya che. II8/8 avataraNikA : have krama prApta vedanIyakarmanA bhedo batAve che - sUtra - savasaze 8/1 sUtrArtha - sad asad vedha evuM karma vedanIyakarma che. II/II. bhASya : sadvedyamasadvedyaM ca vedanIyaM dvibhedaM bhavati / / 8/9 / / bhASyArtha : saghaM ..... mavati sad vedya ane asad vedha evuM vedanIya be bhedavALuM che. I8/9 bhAvArtha :vedanIyakarmanI uttarakarmaprakRtioH jIvane anukULarUpe vedana thaIne zAtAnuM vedana karAve te sarvedya zAtAvedanIyakarma, che. jyAM sudhI ghAtikarmo vidyamAna che tyAM sudhI zAtAvedanIyano udaya jIvane ratinA udayanuM kAraNa bane che. AthI zAtAvedanIyakALamAM ratinA pariNAmane kAraNe asamabhAvano pariNAma varte che. azAtAvedanIya eTale jIvane pratikULarUpe vedanIya evuM karma. mohavALA jIvone azAtAnA udayathI aratinI utpatti thAya che. saMsArI jIvo zArIrika pIDAdimAM je azAtAnuM vedana kare che te mAtra azAtArUpa nathI paraMtu azAtA ane arati ubhaya pariNAmathI yukta evuM te vedana che. AthI ja azAtAkALamAM aratithI jIva aMtaraMga rIte paNa asvastha hoya che. je mahAtmAo zAtAkALamAM ke azAtAkALamAM samabhAvanA pariNAmavALA che teone zAtA pratye rAga nathI ane azAtA pratye dveSa nathI, paraMtu aMtaraMga svasthatArUpa samabhAva pratye rAga che, tethI azAtAvedanIyano Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-9, 10 udaya aratithI mizra thayA vagara mAtra zArIrika pIDAnuM ja vedana karAve che ane aMtaraMga rIte samabhAvanA pariNAmarUpa svasthatAnuM vedana che. vaLI zAtAvedanIyano udaya pravartato hoya te vakhate jIvane rati varte che, te vakhate prAyaH aMtaraMga evuM samabhAvanuM sukha hotuM nathI, Ama chatAM jeo zAtAvedanIyanA udayakALamAM paNa jinavacana anusAra cittane pravartAvIne samabhAvamAM udyama kare che, teone zAtAkALamAM samabhAvanuM sukha che. AvA jIvone samabhAvamAM ja rati varte che; paraMtu zAtAmAM rati vartatI nathI. tethI bahiraMga rIte zAtAnuM sukha che ane aMtaraMga rIte samabhAvanuM sukha che. prAyaH karIne jIvone zAtAkALamAM zAtAno ja upayoga vartato hovAthI zAtAmAM rati thavAnI ja saMbhAvanA rahe che. arthAt aMtaraMga rIte AvA jIvo asamabhAvanA pariNAmathI vihvaLa= asvastha hoya che ane bahiraMga rIte zAtAnA vedanane kAraNe azAtAkRta vihvaLatA nathI tethI svastha dekhAya che; paraMtu zAtAmAM vartatA rAgakRta vihvaLa hoya che ane jeonuM samabhAvavALuM citta che teone samabhAvanuM sukha che ane zAtAnA sukhathI te sukha atizayatAne pAme che. II8/lA avataraNikA :krama prApta mohanIyakarmanI prakRti batAve che - sUtra : darzanacAritramohanIyakaSAyanokaSAyavedanIyAkhyAstridviSoDazanavabhedAH samyaktvamithyAtvatadubhayAni kaSAyanokaSAyAvanantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaMjvalanavikalpAzcaikazaH krodhamAnamAyAlobhAH hAsyaratyaratizokabhayajugupsAstrIpuMnapuMsakavedAH / / 8/10 / / sUtrArtha : darzanamohanIya ane cAritramohanIya, temAM cAritramohanIya kaSAya ane nokaSAya nAmanA che. traNa bheda darzanamohanIyanA che. be bheda cAritramohanIyanA che. temAMthI je kaSAyarUpa cAtrimohanIyanA bheda che te soLa che. nokaSAyarUpa cAritramohanIyanA nava bheda che. ane darzanamohanIyanA samyakta, mithyAtva, ane tadubhayarUpa traNa bheda che. kaSAya ane nokaSAyarUpa cAritramohanIyanA be bheda che temAM kaSAyarUpa cAritramohanIyanA bhedo anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAna, pratyAkhyAnAvaraNa ane saMjavalananA vikalpo eka ekanA krodha, mAna, mAyA, lobharUpa che, AthI 16 bhedo che. hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puruSaveda, napuMsakaveda ema nokaSAyanA nava bhedo che. ll8/1oll Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 tapAdhigamasUtra nAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-10 bhASya : tridviSoDazanavabhedA yathAkramam / mohanIyabandho dvividhaH - darzanamohanIyAkhyazcAritramohanIyAkhyazca / tatra darzanamohanIyAkhyastribhedaH / tadyathA - mithyAtvavedanIyaM, samyaktvavedanIyaM, samyagmithyAtvavedanIyamiti / cAritramohanIyAkhyo dvividhaH - kaSAyavedanIyaM, nokaSAyavedanIyaM ceti / tatra kaSAyavedanIyAkhyaH SoDazabhedaH / tadyathA - anantAnubandhI krodho mAno mAyA lobhaH, evamapratyAkhyAnakaSAyaH pratyAkhyAnakaSAyaH saMjvalanakaSAya ityekazaH krodhamAnamAyAlobhAH SoDaza bhedAH / nokaSAyavedanIyaM navabhedam / tadyathA - hAsyaM, ratiH, aratiH, zokaH, bhayaM, jugupsA, puruSavedaH, strIvedaH, napuMsakaveda iti nokaSAyavedanIyaM navaprakAram / tatra puruSavedAdInAM tRNakASThakarISAgnayo nidarzanAni bhavantIti / evaM mohanIyamaSTAviMzatibhedaM bhavati / anantAnubandhI samyagdarzanopaghAtI, tasyodayAddhi samyagdarzanaM notpadyate, pUrvotpannamapi ca pratipatati / apratyAkhyAnakaSAyodayAd viratirna bhavati / pratyAkhyAnAvaraNakaSAyodayAd viratAviratibhavati, uttamacAritralAbhastu na bhavati / saMjvalanakaSAyodayAd yathAkhyAtacAritralAbho na bhavati / ___ krodhaH kopo roSo dveSo bhaNDanaM bhAma ityanarthAntaram / tasya krodhasya tIvramadhyavimadhyamandabhAvAzritAni nidarzanAni bhavanti / tadyathA - parvatarAjisadRzo bhUmirAjisadRzo vAlukArAjisadRza udakarAjisadRza iti / tatra parvatarAjisadRzo nAma yathA prayogavisrasAmizrakANAmanyatamena hetunA parvate rAjirutpannA naiva kadAcidapi saMrohati, evamiSTaviyojanAniSTayojanAbhilaSitAlAbhAdInAmanyatamena hetunA yasyotpannaH krodhaH A maraNAnna vyapagacchati jAtyantarAnubandhI niranunayastIvrAnuzayo'pratyavamarzazca bhavati sa parvatarAjisadRzaH, tAdRzaM krodhamanumRtA narakeSUpapattiM prApnuvanti / bhUmirAjisadRzo nAma yathA bhUmerbhAskararazmijAlAdAttasnehAyA vAyvabhihatAyA rAjirutpannA varSApekSa saMrohA paramaprakRSTA'STamAsasthitirbhavati, evaM yathoktanimitto yasya krodho'nekavarSasthAnIyo duranunayo bhavati, sa bhUmirAjisadRzaH, tAdRzaM krodhamanumRtAH tiryagyonAvupapattiM prApnuvanti / vAlukArAjisadRzo nAma yathA vAlukAyAM kASThazalAkAzarkarAdInAmanyatamena hetunA rAjirutpannA vAyvIraNAdyapekSasaMrohA arvAg mAsasya saMrohati, evaM yathoktanimittotpanno yasya krodho'horAtraM pakSaM mAsaM cAturmAsyaM saMvatsaraM vA'vatiSThate sa vAlukArAjisadRzo nAma tAdRzaM krodhamanusRtA manuSyeSUpapattiM prApnuvanti / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 / adhyAya-8 sUtra-10 udakarAjisadRzo nAma yathodake daNDazalAkA'GgulyAdInAmanyatamena hetunA rAjirutpannA dravatvAdapAmutpattyanantarameva saMrohati, evaM yathoktanimittotpanno yasya krodho viduSo'pramattasya pratyavamarzanotpattyanantarameva vyapagacchati sa udakarAjisadRzaH, tAdRzaM krodhamanusRtA deveSUpapattiM prApnuvanti / yeSAM tveSa caturvidho'pi na bhavati te nirvANaM prApnuvantIti / mAnaH, stambhaH, garvaH, utsekaH, ahaGkAraH, darpaH, madaH, smaya ityanarthAntaram / tasyAsya mAnasya tIvrAdibhAvAzritAni nidarzanAni bhavanti / tadyathA zailastambhasadRzaH, asthistambhasadRzaH, dArustambhasadRzaH, tRNastambhasadRza iti / eSAmupasaMhAro nigamanaM ca krodhanidarzanairvyAkhyAtam / - mAyA, praNidhiH, upadhiH, nikRtiH, AvaraNaM, vaJcanA, dambhaH, kUTam, atisandhAnam, anArjavam ityanarthAntaram / tasyA mAyAyAstIvAdibhAvAzritAni nidarzanAni bhavanti / tatha - vaMzakuDaGgasadRzI, meSaviSANasadRzI, gomUtrikAsadRzI, nirlekhanasadRzIti / atrApyupasaMhAranigamane krodhanidarzanairvyAkhyAte / - bhASyArtha :tridviSoDazanavabhedA lobho, rAgo, gArdhyaM, icchA, mUrcchA, snehaH, kAGkSA, abhiSvaGga ityanarthAntaram, tasyAsya lobhasya tIvrAdibhAvAzritAni nidarzanAni bhavanti / tadyathA lAkSArAgasadRzaH, kardamarAgasadRzaH, khaJjana(kusumbha ?)rAgasadRzaH, haridrArAgasadRza iti / atrApyupasaMhAranigamane krodhanidarzanairvyAkhyAte / eSAM krodhAdInAM caturNAM kaSAyANAM pratyanIkabhUtAH pratighAtahetavo bhavanti / krodhasya, mArdavaM mAnasya, ArjavaM mAyAyAH, santoSo lobhasyeti / / 8 / 10 / / kSamA lobhasyeti / / gaje, soja jane navalehI yathAbha che. 21 - te krama ja spaSTa kare che mohanIyano baMdha be prakArano che. darzanamohanIya nAmano ane cAritramohanIya nAmano. tyAM=darzanamohanIya ane cAritramohanIyamAM, darzanamohanIya nAmano moha traNa bhedavALo che. te A pramANe - mithyAtvarUpe vedana karavA yogya karma mithyAtvavedanIya, samyaktvarUpe vedana karavA yogya karma samyaktvavedanIya (ane) samyaktvamithyAtvarUpe vedana karavA yogya karma samyagmithyAtvavedanIyakarma. 'iti' zabda harzanamohanIyanA 3 lehanI samApti bhATe che. - cAritramohanIya nAmano moha be bhedavALo che kaSAyarUpe vedanIya ane nokaSAyarUpe vedanIya. 'iti' zabda yAritra mohanIyanA je lehanI samApti bhATe che. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 tattvArthAdhigamasutra bhAga-4) adhyAya-8 | sUtra-10 tyAM=cAritramohanIyanA be bhedamAM, kaSAyarUpe vedanIyakarma 16 bhedavALuM che. te A pramANe - anaMtAnubaMdhI krodha-mAna-mAyA-lobha, e rIte apratyAkhyAna kaSAya, pratyAkhyAtAvaraNakaSAya, saMjvalana kaSAya eka eka krodha-mAna-mAyA-lobhavALA che. ethI 16 bhedo che. lokaSAyavedanIya nava medavALuM che te A pramANe - hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, puruSaveda, strIveda, napuMsakaveda, e pramANe nokaSAyarUpe vedanIyakarma nava prakAranuM che. tyAM=nava lokaSAyamAM, puruSavedAdimAM tRNano agni, kASThano agni ane karISano agni =bakarInI lIMDIno agni, dAMta che tRNaagni jevo puruSavedano udaya che, kASThaagni jevo strIvedano udaya che ane bakarInI lIMDInA agni jevo napuMsakavedano udaya che. e rIte mohanIyatA 28 bhedo thAya che. anaMtAnubaMdhI samyagdarzanano upaghAtI che. hiM=je kAraNe, tenA udayathI=anaMtAnubaMdhI kaSAyanA udayathI, samyagdarzana utpanna thatuM nathI ane pUrvamAM utpanna thayeluM paNa nAza pAme che. apratyAkhyAna kaSAyanA udayathI virati thatI nathI. pratyAkhyAna kaSAyanA udayathI viratAvirati thAya che=dezavirati thAya che, paraMtu uttama evA cAritrano lAbha thato nathI. saMjavalana kaSAyanA udayathI yathAkhyAtacAritrano lAbha thato nathI. krodhakaSAyanA paryAyavAcI batAve che - krodha, kopa, roSa, dveSa, bhAMData=bhAMDavuM, ane bhAma=IrSA, e anarthAntara che=ekAryavAcI zabdo che. te A krodhanA tIvra, madhyama, vimadhyama ane aMdabhAvane Azrita daSTAMto che. te A pramANe - parvatanI zaji sadaza=parvatanI rekhA jevo, tIvra pariNAma che. bhUminI rAjI jevo=bhUminI rekhA jevo, madhyama pariNAma che, vAlukAnI rAjI jevo=retInI rekhA jevo, vimadhyama pariNAma che. ane pANInI rAjI jevo=pANInI rekhA jevo, maMda pariNAma che. ti' zabda krodhanA cAra bhedonA svarUpanI samApti mATe che. tyAM=krodhanA cAra bhedamAM, (anaMtAnubaMdhI krodhakaSAya :-) parvatanI rekhA jevo eTale je pramANe prayoga, visasA, ane mizranA atyatama hetu vaDe utpanna thayelI evI parvatanI rekhA kyAreya paNa saMroha pAmatI nathI e rIte ISTatA viyojana, aniSTatA yojana, abhilalitano alAbha AdinA anyatamarUpa hetuthI jene utpanna thayelo krodha AmaraNa sudhI vyaya pAmato nathI, jAtyaMtaramAM anusaraNa kare che=bIjA bhavamAM anuvRttirUpe Ave che, niranunaya che=namratAnA pariNAma vagarano che, tIvra anuzaya che-tIvra TheSavALo che, apratyavamarzavALo che-paramArthane jovAmAM vicAra na kare tevo che, te parvatarAjI samAna che; tevA prakAranA krodhamAM maranArA jIvo narakamAM utpanna thAya che. apratyAkhyAtAvaraNa krodhakaSAya - bhUmirAjI sadaza krodha eTale je pramANe sUryanAM kiraNonA jALAne kAraNe zoSAyelA snehavALI vAyuthI haNAyelI evI bhUminI utpanna thayelI rAjI varSAnI Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 svArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-10 apekSAe saMrohaNa pAmanArI parama prakRSTa ATha mAsanI sthitivALI hoya che. e rIte yathokta nimittavALo jeno krodha anekavidha sthAyI duranunayavALo che, te bhUmirAjI sadaza che; tevA krodhathI marelA jIvo tiryaMca yonimAM utpattine prApta kare che. pratyAkhyAtAvaraNa krodhakaSAya:- retImAM paDelI rekhA sadeza krodha eTale je pramANe retImAM kASThathI, zalAkAthI ke kAMkarA AdimAMthI koIka hetuthI utpanna karAyelI rekhA vAyunA vAvA AdinI apekSAe eka mahinAnI aMdara saMroha pAme che arthAt te rekhA naSTa thAya che. e rIte pUrvamAM kahelA nimittathI utpanna thayelo jeno krodha ahorAtra, pakSa, mAsa, cAturmAsa ke varSa sudhI rahe che, te vAyukArAjI sadaza krodha che; tevA prakAranA krodhamAM maranAro jIva manuSyamAM utpattine prApta kare che. saMjvalana krodhakaSAya - udakarAjI sadaza krodha eTale je pramANe pANImAM daMDa, zalAkA, aMgulI AdinA anyatama hetuthI utpanna karAyelI rekhA pANInuM dravapaNuM hovAthI utpatti anaMtara ja saMroha pAme che-te rekhA dUra thAya che, e rIte pUrvamAM kahelAM nimitothI thayelo jeno krodha apramata evA vidvAnane pratyavamarzanI utpatti anaMtara ja=krodhanA vAstavika svarUpanA avalokananI utpatti anaMtara ja, dUra thAya che, te udakarAjI sadaza che; tevA krodhamAM maranAro devabhavamAM utpatine prApta kare che. jeone vaLI A cAre paNa prakArano krodha nathI teo nivaNane prApta kare che. mAnakaSAyanA paryAyavAcI batAve che - mAna, staMbha, garva, utsaka, ahaMkAra, darpa, mada, smaya e badhA ekAryavAcI zabdo che. te A mAnatA tIvrAdi bhAvo Azrita daSTAMto che. te A pramANe - parvatanA staMbha jevo, hADakAnA staMbha jevo, lAkaDAnA staMbha jevo ane latAnA staMbha jevo mAnakaSAya che. Amato upasaMhAra=mAnakaSAyano upasaMhAra ane nigamata krodhatAM dagaMtothI vyAkhyAta che. mAyAkaSAyanA paryAyavAcI batAve che - mAyA, praNidhAna, upadhi, vikRti, AvaraNa, vaMcatA, daMbha, jUTamati, saMdhAna, anAjIva e ekAryavAcI zabdo che. te mAyAnA tIvrAdi bhAva Azrita daSTAMto che. te A pramANe - vaMzanA kuDuMga jevIkavAMsanA mULa jevI, meSatA ziMgaDA jevI, gomUtrikA jevI, nirlekhana jevI cAra prakAranI mAyA che. ahIM paNa upasaMhAra ane nigamata krodhanA daSTAMtathI vyAkhyAna karAyA. lobhakaSAyanA paryAyavAcI batAve che - lobha, rAga, gRddhi, icchA, mUcha, sneha, kAMkSA, abhivaMga, e ekAryavAcI zabdo che. te A lobhanA tIvrAdi bhAvo Azrita daSTAMto che. te A pramANe - lAkSArAga sadaza, kaImarAga sadaza, kusummarAga sadaza, haridrArAga sadaza cAra prakAranA lobha che. ahIM paNa=lobhamAM paNa, upasaMhAra ane nigamata krodhanA dAMtathI vyAkhyAna karAyA. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-10 A krodhAdi cAra kaSAyonA pratyenIkabhUta, pratighAtanA hetu hoya che. te A pramANe - krodhanA pratyanIkabhUta ane pratighAtano hetu kSamA che. mAnato pratyenIkabhUta ane pratighAtano hetu mAdava che. mAyAno pratyenIkabhUta ane pratighAtano hetu Arjava che. lobhano pratyenIkabhUta ane pratighAtano hetu saMtoSa che. tti' zabda bhASyanI samApti mATe che. II8/10mAM bhAvArtha :mohanIsakarmanI uttarakarmaprakRtioH mohanIya karmanA zUlathI be bhedo che. darzanamohanIya ane cAritramohanIya. darzanamohanIyakarma - AtmAnA pAramArthika svarUpanA darzanamAM AvAraka karma te darzanamohanIya che. darzanamohanIyanA udayavALA jIvane AtmAnuM pAramArthika svarUpa dekhAtuM nathI, tethI sarva karma rahita mohathI anAkuLa evuM siddha sadaza potAnuM svarUpa ja jIva mATe hitakArI che, tevo bodha thato nathI. mithyAtvanA udayane kAraNe deha sAthe potAno abheda pratyakSathI dekhAya che, tethI tene 'deha svarUpa ja huM chuM ane dehane anukULa evI bAhya sAmagrI ja mArA sukhanuM sAdhana che' tevuM jaNAya che. jeone darzanamohanIyano kSayopazama thayelo che teone siddhaavasthA sArabhUta jaNAya che ane tenI prAptino upAya jinavacana anusAra sarva ucita pravRtti jaNAya che. tethI jinavacana pratyeno utkaTa rAga hoya che ane zaktinA prakarSathI jinavacanane jANavA ane jANIne zakti anusAra jIvanamAM sevana karavAnI utkaTa icchA thAya che. jinavacanathI viparIta koIka sthAnamAM anAbhogathI ruci thaI hoya topaNa tarata ja nimittane pAmIne nivartana pAme che; paraMtu jinavacanathI anivartanIya ruci thavI te darzanamohanIyanA udayanuM kArya che. je jIvoe darzanamohanIyano kSayopazama karyo che tevA jIvomAM mithyAtvarUpe vedanIya, samajvarUpe vedanIya ane samyapha mithyAtvarUpe vedanIya traNa darzanamohanIyanI prakRtio vidyamAna che. je jIvo satata jinavacanathI AtmAne bhAvita rAkhIne darzanazuddhinA upAyo seve che, teone samajvarUpe vedanIyakarma udayamAM Ave che; tethI kSayopazamabhAvanuM samyakta varte che. teo paNa pramAdamAM hoya tyAre jo mithyAtvarUpe vedanIyakarma ke samyaktamithyAtvarUpe vedanIyakarma vipAkamAM Ave, to temano samyaktathI pAta thAya che. je jIvoe darzanamohanIyano kSayopazama karyo nathI teone mithyAtvarUpe vedanIyakarma ja sadA vipAkamAM Ave che. AvA paNa jIvo koIka rIte saMsAranA vAstavika svarUpane jonArA thAya, jethI tenA kAraNe temane saMsAranA paribhramaNathI potAnuM rakSaNa karavAnI icchA thAya tethI tenA upAyarUpe tattva jANavA yatna kare, tyAre udayamAna mithyAtva paNa maMda-maMdatara thAya che ane tattva jANavAnA yatnathI jyAre karma rahita zuddha AtmAnuM pAramArthika svarUpa yathArtha dekhAya che, tyAre samyagdarzananI prApti thAya che. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8| sUtra-10 cAritramohanIyakarma : vaLI cAritramohanIyakarma be bhedavALuM che. kaSAyarUpe vedanIya ane nokaSAyarUpe vedanIya. kaSAya eTale jenAthI kaSarUpa saMsArano AyaElAbha, thAya te kaSAya. te svarUpe vedanIyakarma te kaSAyavedanIyakarma. tethI e prApta thAya ke 10 prakAranA kaSAyomAMthI koIpaNa kaSAyano udaya saMsAranI prAptinuM kAraNa che. tethI kaSAyarUpe vedanIyakarmathI saMsAranA lAbhanI prApti che. vaLI nokaSAya e svayaM kaSAya nathI, paraMtu kaSAyamAMthI udbhava thayelA kaMIka kaSAyanA aMzanA pariNAmavALA ane kaSAyanI vRddhinA kAraNa evA pariNAmo che. te svarUpe vedanIyakarma te nokaSAyarUpe vedanIyakarma che. kaSAyarUpe vedanIyakarma soLa bhedavALuM che. anaMtAnubaMdhI krodha-mAna-mAyA-lobha e rIte apratyAkhyAnIya krodha-mAna-mAyA-lobha, pratyAkhyAnAvaraNIya krodha-mAna-mAyA-lobha ane saMjvalana krodha-mAna-mAyA-lobha ema kaSAyanA soLa bhedo che. anaMtAnubaMdhI kaSAya - je kaSAya uttarottara vRddhinA pravAhane calAve tevA anaMta anubaMdhavALo che, te anaMtAnubaMdhI kaSAya che. A anaMtAnubaMdhI kaSAya kAMIka maMda thAya che, tyAre sthUlathI kaMIka tattvano bodha thAya che, te aMzathI teno anubaMdha tUTe che. je aMzathI tattvano sUkSma bodha nathI, te aMzathI atattvamAM tattvanI buddhi che, te aMzathI anaMta anubaMdha che. sarva karma rahita zuddha AtmAnI avasthA jeTalA aMzathI jIvane suMdara jaNAya ane tenI prAptinA upAyabhUta bhAvasAdhupaNA pratyeno rAga jeTalA aMzathI thAya ane AtmAnI zuddha avasthA pratyeno rAga tathA tenI prAptinA upAyabhUta jinavacana pratyeno rAga jeTalA aMzathI te jIvamAM varte che teTalA aMzathI AtmA potAnA mULa svabhAva tarapha gatimAna thAya che, tethI saMsAranA kAraNabhUta anaMtAnubaMdhI kaSAyano kramazaH uccheda thAya che. apratyAkhyAnI cakaSAya : vaLI jIvane AtmAnA zuddha svarUpa pratye atyaMta rAga thavA chatAM dezathI paNa pApanI virati karavAne anukULa prayatna karavAmAM bAdha kare tevA kaSAyano udaya apratyAkhyAnakaSAya che=saMpUrNa pratyAkhyAnano avarodha kare tevo kaSAya che. tethI anaMtAnubaMdhI kaSAyano vigamana thavA chatAM mokSane anukULa viratimAM pravRtti karavAmAM bAdhaka je kaSAyano udaya te apratyAkhyAna kaSAya che. pratyAkhyAnAvaraNIyakaSAya : vaLI saMpUrNa pApanA virAmarUpa je pratyAkhyAna tene AvaraNa karanAro evo je kaSAyano udaya te pratyAkhyAnAvaraNakaSAya che. tethI apratyAkhyAnakaSAyanA kSayopazamavALA zrAvakane dezaviratinI prApti hovA chatAM pratyAkhyAnAvaraNakaSAyanA udayathI sarvaviratino pariNAma thato nathI. AthI ja sAdhuveSamAM hoya, sAdhvAcAranuM pAlana thatuM hoya, Ama chatAM pratyAkhyAnanA AvAraka kaSAyo kSayopazamabhAvane pAme nahIM to Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 / sUtra-10 bhAvathI saMpUrNa pApanA virAmanI prApti thatI nathI. tethI te te nimittone pAmIne bAhya padArtho sAthe saMzleSavALuM citta hovAthI aviratinA pariNAmanI ja prApti thAya che. saMjvalanakaSAya H vaLI pratyAkhyAnAvaraNakaSAyanA udayathI apratyAkhyAnakaSAyanA kSayopazamavALA jIvone dezaviratinI prApti thavA chatAM uttamacAritrano lAbha thato nathI arthAt saMsAranA sarva bhAvothI cittano virAma karIne traNa guptionA sAmrAjyapUrvaka mohanA unmUlana mATe yatna thAya tevA uttama cAritrano lAbha thato nathI. jeone pratyAkhyAnAvaraNakaSAyano kSayopazama che teone traNa guptinA sAmrAjyarUpa uttama cAritrano lAbha thAya che; topaNa saMjvalanakaSAyanA udayathI yathAkhyAtacAritrano lAbha thato nathI je yathAkhyAtacAritra zuddha AtmAmAM sthira thavArUpa pUrNacAritrano pariNAma che tevA cAritrano lAbha thato nathI arthAt vItarAgabhAvarUpa cAritrano lAbha thato nathI. vaLI anaMtAnubaMdhI Adi cAre kaSAyo krodha-mAna-mAyA ane lobha svarUpa che. temAMthI prathama krodhakaSAyanuM svarUpa batAve che - krodhakaSAya H sau prathama krodhakaSAyanA paryAyavAcI zabdo kahe che krodha, kopa, roSa, dveSa, bhaMDana ane bhAma e krodhanA paryAyavAcI zabdo che. koIpaNa pratikULa bhAvone joIne cittamAM alpa paNa aruci, aNagamo Adi koIpaNa bhAvo thAya te krodha svarUpa che. te krodha tIvra, madhyama, vimadhyama, ane maMda bhAvane AzrayIne cAra bhedavALo che. temAM je tIvra krodha che te anaMtAnubaMdhIkaSAyarUpa che, madhyama krodha che te apratyAkhyAnakaSAyarUpa che, vimadhyama krodha pratyAkhyAnAvaraNakaSAyarUpa che ane maMdabhAvavALo krodha saMjvalananA udaya svarUpa che. A cAra prakAranA krodhane dRSTAMtathI spaSTa kare che je parvatanI rAjI=rekhA, jevo krodha che te tIvra krodha che=anaMtAnubaMdhI krodha che. jema prayoga dvArA ke visrasA pariNAma dvArA ke ubhaya dvArA parvatamAM utpanna thayelI tirADa kyAreya paNa saMroha pAmatI nathI e rIte potAnA iSTano viyoga koInAthI thayela hoya tenA kAraNe koIne koInA pratye dveSa thayo hoya ke aniSTano saMyoga koInAthI thayela hoya tenA kAraNe koInA pratye dveSa thayo hoya ke icchita vastunI aprApti koInAthI thayela hoya tenA kAraNe koInA pratye dveSa thayo hoya te dreSa AmaraNa sudhI jato nathI, te anaMtAnubaMdhIkaSAyarUpa dveSa che. tethI e prApta thAya ke potAnI iSTa vastuno viyoga koI karAve tenA pratye dveSa thAya che, athavA aniSTa vastunuM koI yojana karAve tenA pratye dveSa thAya che, athavA aniSTa vastunI prApti pratye dveSa thAya che ane potAne icchita prAptimAM koI vighna karAve tenA pratye dveSa thAya che. jema parvatamAM paDelI moTI tirADa Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-8 | sUtra-10 27 kyAreya dUra thatI nathI tema je jIvone koInA pratye utpanna thayelo dveSa eTalo tIvra hoya ke pote ucita ja karyuM che tevA daDha viparyAsathI yukta hovAne kAraNe nivartana pAme tevo nathI, te tIvra krodha che mATe anaMtAnubaMdhI kaSAya che. Ama chatAM tevA anaMtAnubaMdhI kaSAyavALA jIvomAMthI je jIvo upadeza Adi pAmIne vivekayukta thAya temano TheSa pUrvamAM bhale nivartana na pAme tevo hato, paraMtu vivekaprAptine kAraNe pragaTela samyaktAdinI prAptithI nivartana pAme che. ahIM tIvra zabdathI gussAnI mAtrAnuM grahaNa nathI, paraMtu potAne je dveSa thayo che te anucita hovA chatAM temAM ucitatAnI buddhi che ane anucitatAnI buddhi nathI te rUpa tIvratA che. tethI te jIvamAM vartatA krodhane vaza te jIvane je bAhya kRtya koIkanAthI thayuM che te anucita che tevI buddhi vartatI hoya che; paraMtu pote kaSAya kare che, te potAne mATe anucita che tevI buddhi nathI. Avo alpamAtrAvALo kaSAya paNa paramArthathI tIvra che. AthI sUkSma paNa dveSa, krodha Adi bhAvo jIvamAM thAya che te jIvanI vihvaLatA svarUpa che; chatAM jIvane te anucita jaNAtA nathI te viparyA che, tethI anaMtAnubaMdhI che. je dveSamAM 'A keSa AtmAne vihvaLatA karAvanAra che, tethI mAre karavo ucita nathI' evI buddhi che te dveSa tIvra nathI. AthI ja mithyAtvanI maMda avasthAmAM paNa je kaSAya potAnA mATe anucita che tevI buddhi varte che teTalA aMzamAM te kaSAya tIvra nathI; Ama chatAM te kaSAya viratinA pariNAma sAthe joDAyelo na hoya to apratyAkhyAnIyakaSAyanA udaya tulya madhyama paNa hoI zake. vaLI mithyAtva avasthAmAM paNa je kaSAya tIvra nathI ane viratinI pravRttimAM prayatnazIla hovAne kAraNe viratinA kaMIka pariNAmane sparzanAro che, jethI tapa pratye rAga, tyAga pratye rAga vartato hoya, athavA potAnAmAM vartatA pramAda pratye dveSa vartato hoya, to te aMzathI te kaSAya vimadhyama bhAvavALo paNa hoI zake. vaLI mithyAtva avasthAmAM ja saMpUrNa niravadya jIvana jIvavA pratyenA prayatnavALA sAdhumAM je prazasta dveSano pariNAma vartato hoya, jenA kAraNe potAnI sthUla buddhi anusAra sarva sAvadya pratye dveSa kare che te maMdabhAvavALo krodhano kaSAya che, ema kahI zakAya. AnAthI e phalita thAya ke mithyAtva avasthAmAM paNa jIvanA upayoga anusAra tIvra, madhyama, vimadhyama ane maMdabhAvavALo krodhakaSAya vartato hoya che. tethI je mithyAdRSTi jIvamAM krodhakaSAya pratye aruci nathI; paraMtu te kaSAya tene hitanuM sAdhana dekhAya che, tevI tIvra mAtrAthI maMda kakSAno paNa gusso anivartinIya hovAthI tIvra che. vaLI je jIvane bhogAdi pratye vRtti che, viratino pariNAma leza paNa nathI chatAM potAno kaSAya e jIvanI suMdara avasthA nathI tevo bodha che te vakhate vartato kaSAyano upayoga mAtrAthI tIvra hoya ke maMda hoya to paNa te madhyama kaSAya kahI zakAya. vaLI mithyAtva avasthAmAM ja koI jIvano duSkatanI gartA karatI vakhate duSkata pratyeno dveSa che, je dezaviratinI virAdhanArUpa anucita AcAro pratye che to te dveSa vimadhyama kahI zakAya. vaLI koI mithyASTi jIva ja apunabaMdhaka avasthAmAM hoya, sAdhupaNuM grahaNa karela hoya ane sAdhvAcAra pratye atyaMta rAga hovAthI sAdhvAcAra pratyenI potAnI alanA pratye dveSa vartato hoya to te dveSa maMdabhAvavALo che; kema ke te dveSa kaSAyonA unmelananuM kAraNa che. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-10 A prakArano artha ka2vAnuM kAraNa e che ke je mithyAdRSTi jIvo yogamArganI bhUmikAmAM Ave che tyAre tattvanI sanmukha bane che. te vakhate samyaktva nahIM hovA chatAM kaMIka samyaktvanA aMzo varte che. AthI ja sAcI zraddhAthI yukta evo bodha teomAM varte che ane potAnA bodha anusAra yama-niyamAdinI AcaraNA paNa teo kare che, tethI je aMzamAM temano yathArtha bodha che te aMzamAM viparyAsa nathI. vaLI te bodha dezivatinI AcaraNAne abhimukha che ke sarvaviratinI AcaraNAne abhimukha che tene AzrayIne tenA kaSAyano upayoga varte che. e vakhatano kaSAyano upayoga uttara uttaranA guNasthAnakamAM javAnuM kAraNa bane che, mATe te kaSAyano upayoga sAnubaMdha nathI. vaLI tIvra krodhakaSAya A bhava sudhI nAza pAmato nathI, anya bhavamAM sAthe Ave che, niranunaya hoya che=namratA vagarano hoya che, tIvra anuzayavALo hoya che-tIvra dveSavALo hoya che, ane pratyavamarzavALo hoya che arthAt tenA vAstavika svarUpano vicAra na kare tevA prakArano hoya che, te parvatamAM paDela rAjI= rekhA arthAt tirADa jevo che. A prakAranA kathanathI e prApta thAya ke je kaSAya mAtrAthI tIvra hoya ke maMda hoya, paraMtu kaSAya kaSAyarUpe ke vihvaLatArUpe jaNAto nathI, paraMtu potAnA iSTano upAya dekhAya che; tenAthI paDelA kaSAyanA saMskAro ghaNA bhavo sudhI anuvRttirUpe cAle tevA hovAthI anya bhavamAM sAthe AvanAra che. vaLI te kaSAya potAnA iSTanuM sAdhana jaNAtuM hovAthI anunayavALo nathI. vaLI te kaSAya ucita jaNAto hovAthI tIvra dveSavALo che ane tenA vAstavika svarUpane vicAravA mATe upayoga na pravarte tevA prakAranA pariNAmavALo che. te parvatarAjI jevo che. AvA krodhavALA jIvo marIne narakamAM utpanna thAya che. tethI e prApta thAya ke jyAre jyAre anivartanIya kaSAyano udaya hoya ane temAM viparyAsabuddhi sthira hoya, te vakhate je krodhano aMza che te avazya narakanuM ja kAraNa bane che. sUryanAM kiraNonA jALAthI sukAyelI snigdhatAvALI bhUmimAM vAyunA kAraNe vizeSa bheja sukAvAthI tirADo paDe che, je varasAda paDavAthI purAya che. AvI tirADo prakRSTa ATha mAsanI sthitivALI hoya che. te rIte jeone potAno krodhakaSAya jIvanI ucita pariNati nathI tevo bodha che, chatAM iSTa viyogAdi nimittane pAmIne koIkanA pratye krodha thayo hoya to te krodha duranunaya hoya che ane aneka varSa sthAyI hoI zake che, je bhUmirAjI sadaza che arthAt madhyama che. Azaya e che ke jeomAM kAMIka viveka pragaTelo che, jethI potAnI krodhanI prakRti jIva mATe ahitarUpa lAge che, chatAM bhogAdinA tevA prakAranA rAganA kA2Ne koI iSTa vastuno viyoga Adi thatAM hoya tyAre temAM je nimittakA2Na hoya tenA pratye dveSa thAya che; te krodhamAM namratA vagarano pariNAma hoya che, te madhyama prakArano krodha che. AvA krodhavALo jIva mRtyu pAme to tiryaMcayonimAM utpanna thAya che. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 / adhyAya-8 | sUtra-10 vaLI jema bhUminI rAjI varSAnI apekSAe saMrohaNa pAme che ane prakRSTa ATha mAsanI sthitivALI hoya che tema prastuta krodha koIka sAmagrI pAmIne nivartana pAme tevo hoya che, chatAM koIka nimitta pAmIne te krodha aneka varSo sudhI paNa rahI zake che. tethI jenA pratye dveSa thayo hoya te dveSanI abhivyakti ghaNAM varSo pachI paNa nimittane pAmIne thAya che. Ama chatAM anubaMdhavALo krodha nahIM hovAthI kaMIka kaMIka kSINa thAya che. tethI mRtyu sudhI anusaranAro banato nathI ane janmAMtaramAM paNa anusaranAro banato nathI. retImAM kASTha-zalAkAdithI rekhA karavAmAM Ave ane vAyu Adi vAya to te rekhA dUra thAya che athavA mahinA pUrve te rekhA dUra thAya che. A rIte jeone koIka nimitte koIkanA pratye gusso thayo che te krodha ahorAtra-pakSa-mAsa-cAra mahinA ke varSa sudhI rahe che te vAyukArAjI sadaza che, je vimadhyama krodha che, temAM maranArA jIvo manuSyagatimAM jAya che. madhyamakaSAyamAM duranunayano pariNAma che ane vimadhyamamAM duranunayano pariNAma nathI. tethI prasaMge namratA tarapha javAno svabhAva che. tethI krodhamAM zithilatA hovAne kAraNe manuSyagatinuM kAraNa bane che. jema pANImAM daMDa-zalAkA AdithI rekhA karavAmAM Ave to utpattinI sAthe ja te rekhA dUra thAya che e rIte pUrvamAM kahelAM nimittothI koI mahAtmAne krodha thAya ane vidvAna evA te apramatta mahAtmAne ati krodhanA svarUpanI vicAraNAmAtrathI utpatti pachI tarata ja krodha dUra thAya che, te udakarAjI jevo maMdabhAvavALo krodha che. AvA krodhamAM koI mRtyu pAme to devabhavamAM utpanna thAya che. AnAthI e prApta thAya ke bAhya padArthanA nimittane pAmIne koI mahAtmAne krodha utpanna thayo hoya topaNa krodhanA vAstavika svarUpane te mahAtmA jANe che ane krodhanA nivartanapUrvaka kSamAmAM yatna karavAnA abhilASavALA che. Ama chatAM anAbhogAdithI nimittane pAmIne krodha thayelo hoya tyAre tatkAla ke kAMIka vilaMbanathI te krodhanuM vAstavika svarUpa vicAravAthI te krodha nivartana pAme tevo che, te krodha maMda pariNAmavALo che. vaLI koI jIvane te krodhano udaya ja duSkatagarlAdimAM pravartato hoya tyAre te krodhano udaya kSamAdi bhAvone anukULa ucita pariNAmavALo hovAthI devagatinuM ja kAraNa che. AthI ja mithyAdRSTi jIva paNa mithyAtvanI maMda avasthAmAM duSkato pratye gaha, niMdA kare che tyAre teno kaSAya prazasta pariNAmavALo hovAthI devagatinI prAptinuM kAraNa bane che. te kaSAya jyAre bAhya viSayamAM pravartato hoya tyAre paNa jalanI rAzi jevo maMdabhAvavALo hoya to devagatinI prAptinuM kAraNa bane che. ahIM saMkSepathI e prApta thAya ke parvata majabUta pattharano che, emAM tirADa purAvI ati duSkara che. tenA karatAM mATInI bhUmi sUryanA tApathI sukAyelI hoya, ane vAyunA vAvAnA kAraNe atyaMta bheja sukAvAthI temAM je tirADa paDe che te parvata jevI majabUta nathI; paraMtu kAMIka zithilamULavALI che. tenA karatAM paNa retImAM zalAkAdithI karAyelI tirADa atyaMta zithilamULavALI hoya che, jene pUravI ati sukara che, ane tenA karatAM paNa pANImAM karAyelI rekhA tarata ja nivartana pAme tevI hoya che. te ja pramANe bAhya padArthone AzrayIne thayelA krodhamAM paNa tIvra-madhyama-vimadhyama ane maMda e cAra bhAvonI prApti che. vaLI vivekasaMpanna Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-10 jIva tattvAtattvanI vicAraNA kare che, te vakhate duSkata pratye je dveSa thAya che te kSayopazamabhAvanA upayoga Atmaka hovAthI kSamAdine anukULa jIvanA pariNAma svarUpa che, tethI te vakhate sAkSAt kaSAyano udaya nathI, paraMtu kaSAyano kSayopazamabhAva varte che. tethI te upayogamAM prAyaH devagatinI ja prApti thavI joIe, A prakArano artha amane jaNAya che. vizeSa bahuzruto vicAre. vaLI jeone A cAre prakArano krodha nathI, teo nirvANane pAme che. tethI e prApta thAya ke je mahAtmA potAnI je bhUmikA anusAra jinavacananuM daDha avalaMbana laIne duSkata pratye dveSa kare che tyAre cAre prakAranA kaSAyomAMthI koI kaSAyano upayoga nathI; paraMtu vidyamAna te cAre kaSAyo kSayopazamabhAvane abhimukha jAya che. tethI ja duSkata pratyenA dveSano pariNAma, sukRtanA anumodanano pariNAma ke sukRtanA sevanano pariNAma daDha praNidhAnapUrvakano vartato hoya to kSayopazamabhAvane pAmatA te cAre kaSAyo aMte kSAyikabhAvamAM jAya che tyAre A cAre kaSAyo teone nathI, tethI teo nirvANane pAme che. tethI jeo kSayopazamabhAvanA upayogavALA che teo nirvANane pAmatA nathI topaNa nirvANane abhimukha jAya che. mAnakaSAya : mAnakaSAyanA paryAyavAcI batAve che - mAna, staMbha, garva, utsaka, ahaMkAra, darpa, mada, aya e badhA mAnakaSAyanA anarthAntara che. koI satkAra kare tyAre jIvane prIti thAya te mAna che. koI satkAra na kare tyAre tene darpa thAya che arthAt ahaMkAra thAya che ke A mAro satkAra karatA nathI te paNa mAne che. potAnI bhUmikAnusAra badhA Adara satkAra kare, evA upayoganuM pravartana, te mAnano pariNAma che. jyAre guNavAna pratyenA namrabhAvano upayoga vartato hoya tyAre mAnakaSAyano kSayopazamabhAva varte che. anyathA svabhUmikA anusAra cAra kaSAyomAMthI nimittAnusAra mAnakaSAyano upayoga jIvane varte che. te mAnanA tIvra Adi bhAvone AzrayIne daSTAMto A pramANe che : (1) zailastaMbha, (2) asthitaMbha, (3) dArustaMbha ane (4) latAtaMbha. parvatanA staMbha jevo tIvra arthAt anaMtAnubaMdhI mAna che. jema parvata saheja paNa name nahIM tema anaMtAnubaMdhImAnakaSAyavALo saheja paNa name nahIM. AvA prakArano mAnakaSAya narakagatinuM kAraNa che. hADakAnA staMbha sadaza madhyama arthAtu apratyAkhyAnIya mAnakaSAya che. jema hADakAne tApaNAdithI tapAvIne kaMIka yatnathI vALI zakAya che, to paNa tene namra karavuM kaMIka kaThaNa che, tema jeno mAnakaSAya muzkelIthI kAMIka namra thAya tevo che; kema ke mAnakaSAya ucita nathI tevo kAMIka bodha che, tethI nivartana pAme tevo kaMIka aMzathI zithila che temano mAnakaSAya apratyAkhyAnIya che. AvA prakAranA mAnakaSAyano udaya tiryaMcagatinuM kAraNa che. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-10 31 vaLI dAru=lAkaDAnA staMbha, jevo vimadhyama arthAt pratyAkhyAnAvaraNIya mAnakaSAya che. jema lAkaDuM pANImAM palALavA vagerenI pravRtti dvArA vALavuM zakaya che, tema jeno mAnakaSAya asthinA staMbha karatAM paNa kaMIka zIghra name tevo che temano mAnakaSAya pratyAkhyAnAvaraNIya che. AvA prakAranA mAnakaSAyano udaya manuSyagatinuM kAraNa che. vaLI latAnA staMbha jevo maMda arthAt saMjvalana mAnakaSAya zIghra nivartana pAme tevo che. jema vRkSanI latAne saraLatAthI vALI zakAya che, tema saMjvalana mAnakaSAyavALA jIvone koIka nimitte mAnakaSAyanA svarUpanI upasthiti thAya to tarata nivartana pAme che. jeone guNo ja sAra lAge che ane guNavAna pratye namrabhAva ja jIvano suMdarabhAva che tevI buddhi sthira che, chatAM pramAdane vaza koIkathI apAtA mAnanI asara thAya ke tarata ja te mAnanA kutsita pariNAmanuM smaraNa thAya, temano mAnakaSAya saMjvalana che. guNavAnanA guNone smaraNa karIne niraMhakArI mahAtmAo pratye namrabhAvavALA thAya che, teono mAnakaSAya latA jevo hoya che. AvA prakAranA mAnakaSAyano udaya devagatinuM kAraNa che. je mahAtmAo guNavAnanA guNothI bhAvita che ane tenA kAraNe lokothI Adara-satkAra thato hoya topaNa teonuM citta uttama guNavAna puruSonA guNothI vAsita hovAne kAraNe teonI jema guNo tarapha nameluM ja che, tethI lokothI apAtA mAnanI asara paNa teone thatI nathI, teo mArdava svabhAvavALA che. mArdava svabhAvamAM AyuSyano baMdha thAya to avazya devabhavanI prApti thAya. mAyAkaSAyaH mAyAkaSAyanA paryAyavAcI batAve che mAyA, praNidhi, upadhi, nikRti, AcaraNa, vaMcanA, daMbha, phUTa, atisaMdhAna, anArjava ekArthavAcI che. koIne ThagavAnI vRtti che te mAyA che. koI sAdhune saMyamanA pariNAmamAM praNidhAna na hoya paraMtu asaMyamanI pravRttimAM citta pravartatuM hoya, tyAre asaMyamanA praNidhAnanA kAraNe praNidhirUpa mAyAnI prApti thAya che; kema ke pote bhAvathI saMyamI nathI, chatAM saMyamI dekhADe che. koIka dharmanI upAdhithI padArthane ayathArtha rIte batAvavo te upadhirUpa mAyA che. dA. ta. koIkamAM koIka dharma na hoya, paraMtu svakalpanAthI te dharmanuM AropaNa karIne tevA svarUpavALo te che ema kahevuM te upadhirUpa mAyA che. nikRti AtmavaMcanA che. viparIta AcaraNa=aMtaraMga pariNAma kAMIka hoya ane bAhya kaMIka dekhADavAmAM Ave te, mAyA che. koIne ThagavAmAM Ave te vaMcanArUpa mAyA che. pote jevo na hoya tevo dekhADavA mATe daMbha kare te daMbharUpa mAyA che. koIne khoTuM sAcuM kahe te kUTarUpa mAyA che. koIne ThagavAmAM Ave te atisaMdhAnarUpa mAyA che. ArjavasvabhAvano abhAva te anArjavarUpa mAyA che. tethI mAyAnA parihAranA arthIe sadA Arjava svabhAva prApta thAya tevo yatna karavo joIe. A mAyAnA tIvra Adi bhAvone AzrayIne dRSTAMto A pramANe che. (1) vaMzakuDaMgasadaza, (2) meSaviSANa (3) gomUtrikA sadeza ane (4) nirlekhana saMdeza. saddeza, Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 / sUtra-10 vaMzakuDuMga arthAt vAMsanAM mULa ati vakra hoya che, jenI vakratA koI rIte nivAraNa thaI zake tevI nathI. A vaMzakuDuMga jevI mAyA tIvra arthAt anaMtAnubaMdhI mAyA che. je jIvone potAnAmAM rahela mAyAno svabhAva potAnI iSTa prAptino upAya jaNAya che ane tenAthI ja pote kuzaLatApUrvaka sarva kAryo sAdhI zake tevo bodha che tevA jIvomAM vartatI mAyAnI tIvratA nivartana pAme tevI nathI. te mAyAmAM ucitatAno bodha hovAnA kAraNe anaMta pravAha calAve tevA sAmarthyavALI te mAyA che, mATe te mAyAne tIvra arthAt anaMtAnubaMdhI mAyA kahevAmAM Ave che. AvA prakAranI mAyA narakagatinuM kAraNa che. 32 meSaviSANa=bakarInA ziMgaDA, jevI madhyama arthAt apratyAkhyAnIya mAyA che. je jIvo pote kyAreka mAyA karatA hoya, tyAre paNa A mAyA ucita nathI tevo kAMIka bodha hoya che, Ama chatAM te mAyAnA nivartanane abhimukha koI yatna karatA nathI; paraMtu aviratinA pariNAmane kAraNe te mAyAthI thatA lAbhane ja joIne te mAyAmAM sadA prayatnavALA rahe che te mAyA madhyamakakSAnI mAyA che. AvA prakAranI mAyA tiryaMcagatinuM kAraNa che. gomUtrikA=gAyanA mUtra, saddeza vimadhyama arthAt pratyAkhyAnAvaraNIya mAyA che. jema gAyanuM mAruM jamIna upara paDe, tyAre vAMkuMcUkuM hoya che. te dhULamAM paDela mAtrunI rekhA sukAyA pachI pavanAdinA kAraNe sIdhI thAya che; tema jene pote mAyA kare che te ucita nathI evo bodha che; eTaluM ja nahIM paNa, prasaMge-prasaMge kaMIka mAyAne alpa karavA prayatna paNa kare che tevA jIvonI mAyA gomUtrikA sadeza hoya che, tethI saMvegapUrvakanA upadeza Adine pAmIne sukhapUrvaka nivartana pAme che. AvA prakAranI mAyA manuSyagatinuM kAraNa che. tethI tevI mAyA jyAre vartatI hoya te vakhate jIva mRtyu pAme to manuSyagatimAM jAya che. nirlekhana sadeza maMdabhAvavALI arthAt saMjvalana mAyA che. jema lekhananI kriyAthI koIka vakra lITI thayelI hoya tene alpa AyAsathI sIdhI karI zakAya che; tema jeo kaSAya rahita avasthAnA atyaMta arthI che ane satata kaSAyonA pratipakSanA bhAvana dvArA AtmAne bhAvita kare che, tevA paNa jIvone koIka nimitte mAyAno pariNAma thAya ane tarata vimarza thAya to nivartana pAme che. jema gocarImAM gayela mahAtmAe koIka viziSTa dravyane joIne pRcchA karI ke Aje kema A banAvela che ? tyAre bhaktivALA zrAvake kahyuM ke Aje mahemAna AvavAnA hatA tethI banAvyuM che. tyAre bhikSA levA taraphanuM kaMIka valaNa hovAne kAraNe zrAvakanA te vacanaprayogamAM kAMIka sakaMpatA ane pAse UbhelA anyanA mukha upara hAsyane kAraNe A doSita che, tevo nirNaya hovAnI saMbhAvanA hovA chatAM levAnI vRttithI bhikSA grahaNa kare che, tyAre AtmavaMcanArUpa ISad mAyA te sAdhune prApta thAya che, chatAM bhikSA grahaNa karyA pachI zrAvakanA vacananI sakaMpatA ane anyanA mukhanA hAsyanA baLathI A bhikSA doSita che evo nirNaya thAya che. tethI guru AgaLa yathArtha prakAzana kare che. te vakhate thayelI mAyA ucita vicAraNA dvArA nivartana pAme tevI hovAthI maMda bhAvavALI hatI; tema je jIvo koIpaNa prasaMge koIpaNa mAyAno pariNAma kare tyArapachI vimarza dvArA te nivartana pAme tevo zithila hoya to te nirlekhana sadazI maMdabhAvavALI Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-10 33 mAyA che. AvA prakAranI mAyA devagatinuM kAraNa che, tethI tevI mAyA jyAre vartatI hoya te vakhate jIva mRtyu pAme to devagatimAM jAya che. vaLI mAyAnA pratipakSanuM bhAvana karIne ArjavabhAvane pragaTa karavA arthe udyama karatA hoya temane mAyAno kSayopazamabhAvano pariNAma hovAthI te kSayopazamabhAva uttara uttara vRddhi pAmIne mokSanuM kAraNa che. jIva kSayopazamabhAvanA ArjavabhAvamAM mRtyu pAme to prAyaH devagatimAM utpanna thAya che. lobhakaSAya : lobhanA paryAyavAcI batAve che lobha, rAga, gRddhi, icchA, mUrchA, sneha, kAMkSA, abhiSyaMga A badhA ekArthavAcI zabdo che. vastunI prAptino abhilASa e lobha che. vastu pratyeno rAga e lobhano paryAya che. iSTavastumAM gRddhi e paNa lobhano ja paryAya che. koI vastunI prAptinI icchA te paNa lobhano ja paryAya che. koI vastunI prApti thaI hoya ke na paNa thaI hoya topaNa vastu pratyenI mUrchA e paNa lobhano ja paryAya che. vaLI vastune joIne sneha thAya e paNa lobhano ja pariNAma che. vaLI koIka vastune prApta karavAnI kAMkSA che te paNa lobhano pariNAma che. vaLI koIka vastu pratye abhiSyaMga=snigdhabhAva te paNa lobhano pariNAma che. lobhanA tIvra Adi cAra bhedo che. lAkSAnA raMga jevo tIvra arthAt anaMtAnubaMdhI lobha che. tethI e prApta thAya ke lAkSAno raMga vastra upara lAgelo hoya te atyaMta sthira hoya che. vastra jIrNa thAya topaNa te raMga jAya nahIM tema je jIvone lobhamAM sukhanI buddhi che, tethI te lobha tene tyAga karavA yogya bhAsato nathI, paraMtu sukhanuM ja aMga che tevI buddhi che, tethI kyAreya nivartana pAme tevo nathI; phaLarUpe anaMta anubaMdhavALo che arthAt te lobhanA saMskAro uttara uttaranA lobhane askhalita utpanna karavA samartha che. AvA paNa lobha kaSAyavALo jIva koIka nimittane pAmIne samyaktva pAme to uttaramAM te lobha tene asAra jaNAya che; chatAM pUrvamAM te lobhano pariNAma evo tIvra hato ke je anaMta anubaMdhane calAve tevuM sAmarthya dharAvato hato. AvA prakAranA kaSAyamAM mRtyu pAmanAra jIva narakagatimAM jAya che. AthI ja mammaNa zeTha lobhakaSAyane vaza sAtamI narakamAM gayA che. vaLI kardamarAga jevo madhyama arthAt apratyAkhyAnIya lobha che. jema kAdava vastra u5ra lAge te prayatnathI dUra thaI zake che, topaNa sukhapUrvaka te kAdavano DAgha jato nathI. A rIte jeone lobhakaSAya sAra jaNAto nathI, topaNa lobhakaSAyane kAraNe dhanAdi prApta thatA hoya, tyAre tene tyAga ka2vAno pariNAma thato nathI. Avo lobhano kaSAya kardama rAga jevo che. AthI ja jeone kAMIka dharmabuddhi che, tapa-tyAga pratye bahumAna che topaNa lobhane vaza dhanAdi maLatA hoya tyAre tene saMkoca karavArthe koI pariNAma thato nathI, paraMtu tenA pratye mUrchA ja varte che. AvA prakAranA kaSAyamAM mRtyu pAmanAra jIva tiryaMcagatimAM jAya che. vaLI kusuMbharAga jevo vimadhyama arthAt pratyAkhyAnIya lobha che, je kardamarAga karatAM kaMIka sukhapUrvaka Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-10, 11 nivartana pAme tevo che. kesuDAnA phUlano raMga vastu upara lAgelo hoya to mahenatathI ja dUra thAya che tema jeone lobhakaSAya sAro nathI tevI buddhi che ane potAne lobhakaSAya thAya che tyAre tenA nivartana mATe kAMIka yatna paNa kare che, chatAM te lobha mITho lAge che, tethI zIdhra nivartana pAme tevo nathI. AvA prakAranA kaSAyamAM mRtyu pAmanAra jIva manuSyagatimAM jAya che. vaLI haLadaranA raMga jevo maMdabhAvavALo arthAtu saMjvalana lobha che. jema haLadarano raMga vastrane aDe ane tene sApha karIne tApamAM rAkhavAmAM Ave to tarata nivartana pAme che tema jeone koIka nimitte koIka vastu pratye rAga thayo hoya topaNa rAganA vAstavika svarUpanuM vimarza kare to te rAga tarata nivartana pAme che, te rAga haLadaranA raMga jevo che. AvA prakAranA kaSAyamAM mRtyu pAmanAra jIva devagatimAM jAya che. vaLI jeone guNo pratyeno rAga varte che teo svabhUmikAnusAra guNanI vicAraNA karatA hoya, guNa prAptinA upAyonI vicAraNA karatA hoya, guNavAna pratye bahumAnavALA hoya te vakhate teono rAga lobhanA kSayopazamabhAvanA pariNAma svarUpa che, tethI prazasta evo te rAga avazya devagatinuM kAraNa bane che. je jIvomAM samyakta vidyamAna che teone sarvavirati pratyeno utkaTa rAga hovAne kAraNe bhogAdi karatA hoya tyAre paNa tenA nivartana mATeno kaMIka sUkSma yatna cAlato hoya che, tethI teonI saMvegasArA pApapravRtti hoya che. tenA kAraNe teo koIpaNa kaSAyanA upayogamAM mare topaNa devagatimAM jAya che. paraMtu pramAdayukta jIvone apratyAkhyAnIya Adi kaSAyo guNasthAnakathI pAta karAvIne tiryaMca Adi gatinI prApti karAve che. vaLI A krodha, mAna, mAyA, lobha cAra kaSAyonA virodhanA pariNAmarUpa ane krodhAdinA saMskAronA nAzanA hetubhUta kSamA, mArdava, Arjava ane saMtoSa Atmaka cAra pariNAmo che. je mahAtmA potAnI bhUmikA anusAra kSamAdi bhAvonA svarUpano yathArtha bodha karIne te bhAvonA saMskAro AdhAna thAya tevo yatna kare che tyAre mithyAtva avasthA hoya topaNa kSamA Adi bhAvone anukULa rAgano upayoga pravartato hoya to krodhAdi cAre kaSAyomAMthI audayikabhAvano koIno upayoga nathI, paraMtu kSayopazamabhAvano upayoga che. tethI te vakhate te jIvo akaSAyavALA che. A kSamAdi cAra upayogo krodhAdi cAra kaSAyanA pratyenIkabhUta che viruddha pariNAma svarUpa che, ane AtmAmAM vartatI krodhAdinI pariNatinA pratighAtanA hetu che. tethI udayamAna evA te te kaSAyo kSamAdinA upayogathI kSayopazamabhAvane pAmatA hoya che ane kSayopazamabhAvanI vRddhi dvArA kSAyikabhAva tarapha jatA hoya che. I8/1nA avataraNikA - have krama prApta cAra AyuSya kahe che - sUtra : nArakatairyagyonamAnuSadaivAni / / 8/11 / / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 tasvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-11, 12 sUtrArtha : nAraka=narakagati saMbaMdhI, tUryagyona=tiryaMcagati saMbaMdhI, mAnuSa=manuSyagati saMbaMdhI, ane deva-devagati saMbaMdhI, (ema cAra prakAranAM AyuSya che ema anvaya che.) Il8/11II bhASya : AyuSvaM caturbhedam - nArakaM, tairyagyonaM, mAnuSaM, daivamiti / / 8/11 / / bhASyArtha - gayu phevajiti AyuSka cAra bhedavALuM cheH tAraka=narakagati saMbaMdhI AyuSya, vairyagyota= tiryaMcagati saMbaMdhI AyuSya, mAnuSamanuSyagati saMbaMdhI AyuSya, ane deva-devagati saMbaMdhI AyuSya. ti' zabda cAra prakAranA AyuSyanA bhedonI samApti arthe che. I8/11aaaa bhAvArtha : AyuSyakarmabaMdhane anukULa adhyavasAyathI AyuSyabaMdha thAya che. te adhyavasAya pramAdadazAno pariNAma che. je pariNAmamAM caDa-Utara thatI hoya tevA gholanA pariNAmathI AyuSya baMdhAya che. zubha adhyavasAyathI thato AyuSyakarmano baMdha sadgatino hoya che jyAre azubha adhyavasAyathI thato AyuSyakarmano baMdha durgatino hoya che. sAmAnyathI manuSya tathA tiryaMcone potAnA jIvananA trIjA-trIjA bhAge jo te prakArano adhyavasAya thAya to tyAre AyuSya baMdhAya che; anyathA jIvananA aMta samaye te baMdhAya ja che. devone tathA prAyaH nArakone jIvananA aMtima cha mahinAmAM AyuSya baMdhAya che. te AyuSyabaMdhAnusAra te te bhavanI prApti thAya che. te bhava navA karmabaMdha, karmano udaya, karmano kSayopazama, karmano upazama Adi pratye dravyAdi pAMca kAraNo aMtargata eka kAraNa bane che. tethI apekSAe bhavanI prApti paNa bhAvinA hita sAthe ke bhAvinA ahita sAthe prabaLa kAraNarUpe joDAyela che. mATe bhAvinA ahitanA rakSaNArthe uttarano bhava suMdara prApta thAya te mATe satata yatna karavo joIe. II8/11 avataraNikA :have krama prApta nAmakarmanA bhedo kahe che - sUtra : gatijAtizarIrAGgopADganirmANabandhanasavAtasaMsthAnasaMhananasparzarasagandhavarNAnupUrvyagurulaghUpaghAtaparAghAtAtapodyotocchvAsavihAyogatayaH pratyekazarIratrasasubhagasusvarazubhasUkSmaparyAptasthirAdeyayazAMsi setarANi tIrthakRttvaM ca / / 8/12 / / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 sUtrArtha : -- gati, bhati, zarIra, aMgopAMga, nirmANa, jaMdhana, saMghAtana saMsthAna, saMhanana, sparza, rasa, gaMdha, varga, khAnupUrvI, agurulaghu, upaghAta, parAghAta, khAtapa, dhota, ucchvAsa, vihAyogati, pratye, zarIra, asa, subhaga, susvara, zubha, sUkSma, paryApta, sthira, Aheya, yaza ItarapUrvaka=pratyekAdi daza prakRtiothI ItarapUrvaka, evI daza prakRtio ane tIrthaMkara. 8/12|| bhASya : gatinAma jAtinAma zarIranAma aGgopAGganAma nirmANanAma bandhananAma saGghAtanAma saMsthAnanAma saMhanananAma sparzanAma rasanAma gandhanAma varNanAma AnupUrvInAma agurulaghunAma upaghAtanAma parAghAtanAma AtapanAma udyotanAma ucchvAsanAma vihAyogatinAma / pratyekazarIrAdInAM setarANAM nAmAni / tadyathA pratyekazarIranAma sAdhAraNazarIranAma trasanAma sthAvaranAma subhaganAma durbhaganAma susvaranAma duHsvaranAma zubhanAma azubhanAma sUkSmanAma bAdaranAma paryAptanAma aparyAptanAma sthiranAma asthiranAma AdeyanAma anAdeyanAma yazonAma ayazonAma tIrthakaranAma ityetad dvicatvAriMzadvidhaM mUlabhedato nAmakarma bhavati / uttaranAmAnekavidham / tadyathA gatinAma caturvidham - narakagatinAma, tiryagyonigatinAma, manuSyagatinAma, devagatinAma / jAtinAmno mUlabhedAH paJca / tadyathA - ekendriyajAtinAma, dvIndriyajAtinAma, trIndriyajAtinAma, caturindriyajAtinAma, paJcendriyajAtinAmeti / tatvArthAdhigamasUtra bhAga - 4 / adhyAya-8 / sUtra- 12 ekendriyajAtinAmAnekavidham / pRthivIkAyika jAtinAma, apkAyikajAtinAma, tejaH kAyikajAtinAma, vAyukAyikajAtinAma, vanaspatikAyikajAtinAmeti / tatra pRthivIkAyikajAtinAmAnekavidham / tadyathA - zuddhapRthivIzarkarAvAlukopalazilAlavaNAyastraputAmrasIsakarUpyasuvarNavajraharitAlahiGgulakamanaHzilAsasyakAJjanapravAlakAbhrapaTAbhravAlikAjAtinAmAdi gomedakarucakAGkasphaTikalohitAkSajalAvabhAsavaiDUryacandraprabhacandrakAntasUryakAnta nAmAdi / - jalakAntamasAragalvAzmagarbhasaugandhikapulakAriSTakAJjanamaNijAtinAmAdi ca / apkAyikajAtinAmAnekavidham / tadyathA upakledAvazyAyanIhArahimaghanodakazuddhodakajAti aGgArajvAlA'lAtArcirmurmurazuddhAgnijAtinAmAdi / tejaHkAyikajAtinAmAnekavidham / tadyathA - - Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 tatvArthAdhigamasUtra lAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-12 vAyukAyikajAtinAmAnekavidham / tadyathA - utkalikAmaNDalikAjhajhakAghanasaMvartakajAtinAmAdi / vanaspatikAyikajAtinAmAnekavidham / tadyathA - kanda-mUla-skandha-tvak-kASTha-patra-pravAlapuSpa-phala-gulma-guccha-latA-vallI-tRNa-parva-kAya-zevAla-panaka-valaka-kuhanajAtinAmAdi / evaM dvIndriyajAtinAmAnekavidham, evaM trIndriyacaturindriyapaJcendriyajAtinAmAdInyapi / zarIranAma paJcavidham, tadyathA - audArikazarIranAma, vaikriyazarIranAma, AhArakazarIranAma, taijasazarIranAma, kArmaNazarIranAmeti / aGgopAGganAma trividham / tadyathA - audArikAGgopAGganAma, vaikriyazarIrAGgopAGganAma, AhArakazarIrAGgopAGganAma / punarekaikamanekavidham / tadyathA-aGganAma tAvat zironAma, uronAma, pRSThanAma, bAhunAma, udaranAma, pAdanAma / upAGganAmAnekavidham / tadyathA - sparzanAma, rasanAma, ghrANanAma, cakSurnAma, zrotranAma / tathA mastiSkakapAlakRkATikAzaGkhalalATatAlukapolahanucibukadazanauSThabhUnayanakarNanAsAdhupAGganAmAni zirasaH / evaM sarveSAmaGgAnAmupAgAnAM nAmAni / jAtiliGgAkRtivyavasthAniyAmaka nirmANanAma / satyAM prAptau nirmitAnAmapi zarIrANAM bandhakaM bandhananAma / anyathA hi vAlukApuruSavadanaddhAni zarIrANi syuriti / baddhAnAmapi ca saGghAtavizeSajanakaM pracayavizeSAt saGghAtanAma dArumRtpiNDAyaHsaGghAtavat / saMsthAnanAma SaDvidham / tadyathA - samacaturasranAma, nyagrodhaparimaNDalanAma, sAdinAma, kubjanAma, vAmananAma, huNDanAmeti / saMhanananAma SaDvidham / tadyathA - vajrarSabhanArAcanAma, ardhavajrarSabhanArAcanAma, nArAcanAma, ardhanArAcanAma, kIlikAnAma, sRpATikAnAmeti / sparzanAmASTavidhaM kaThinanAmAdi / rasanAmAnekavidhaM tiktanAmAdi / gandhanAmAnekavidhaM surabhigandhanAmAdi / varNanAmAnekavidhaM kAlanAmAdi / gatAvutpattukAmasyAntargatau vartamAnasya tadabhimukhamAnupUrvyA tatprApaNasamarthamAnupUrvInAmeti / nirmANanirmitAnAM zarIrAGgopAGgAnAM vinivezakramaniyAmakamAnupUrvInAmetyapare / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tArthAdhigamasUtra bhAga-4 / adhyAya-8 / sUtra - 12 agurulaghupariNAmaniyAmakamagurulaghunAma / zarIrAGgopAGgopaghAtakamupaghAtanAma, svaparAkramavijayAdyupaghAtajanakaM vA / paratrAsapratighAtAdijanakaM parAghAtanAma / AtapasAmarthyajanakamAtapanAma / prakAzasAmarthyajanakamudyotanAma / prANApAnapudgalagrahaNasAmarthyajanakamucchvAsanAma / labdhizikSaddhipratyayasyAkAzagamanasya janakaM vihAyogatinAma / pRthakzarIranirvartakaM pratyekazarIranAma, anekajIvasAdhAraNazarIranirvartakaM sAdhAraNazarIranAma / trasabhAvanirvartakaM trasanAma / sthAvarabhAvanirvartakaM sthAvaranAma / saubhAgyanirvartakaM subhaganAma / daurbhAgyanirvartakaM durbhaganAma / sausvaryanirvartakaM susvaranAma, dauH svaryanirvartakaM duHsvaranAma / zubhabhAvazobhAmAGgalyanirvartakaM zubhanAma / tadviparItanirvartakaM azubhanAma / sUkSmazarIranirvartakaM sUkSmanAma / bAdarazarIranirvartakaM bAdaranAma / 38 paryAptiH paJcavidhA / tadyathA AhAraparyAptiH, zarIraparyAptiH, indriyaparyAptiH, prANApAnaparyAptiH, bhASAparyAptiriti / paryAptiH kriyAparisamAptirAtmanaH / zarIrendriyavAGmanaH prANApAnayogyadalikadravyAharaNakriyAparisamAptirAhAraparyAptiH / gRhItasya zarIratayA saMsthApanakriyAparisamAptiH zarIraparyAptiH / saMsthApanaM racanA ghaTanamityarthaH / tvagAdIndriyanirvartanakriyAparisamAptirindriyaparyAptiH / prANApAnakriyAyogyadravyagrahaNanisargazaktinirvartanakriyAparisamAptiH prANApAnaparyAptiH / bhASAyogyadravyagrahaNanisargazaktinirvartanakriyAparisamAptirbhASAparyAptiH / manastvayogyadravyagrahaNanisargazaktinirvartanakriyAparisamAptirmanaHparyAptirityeke / AsAM yugapadArabdhAnAmapi krameNa samAptiruttarottarasUkSmataratvAt sUtradArvAdikartanaghaTanavat / yathAsaGkhyaM ca nidarzanAni - gRhadalikagrahaNastambhasthUNAdvArapravezanirgamasthAnazayanAdikriyAnirvartanAnIti / paryAptinirvartakaM paryAptinAma, aparyAptinirvartakamaparyAptinAma, (aparyAptinAma) tatpariNAmayogyadalikadravyamAtma (nA) nopAttamityarthaH / sthiratvanirvartakaM sthiranAma / viparItamasthiranAma / AdeyabhAvanirvartakamAdeyanAma, viparItamanAdeyanAma / yazonirvartakaM yazonAma, tadviparItamayazonAma / tIrthakaratvanirvartakaM tIrthakaranAma / tAMstAn bhAvAn nAmayatIti nAma / evaM sottarabhedo nAmakarmabhedo'nekavidhaH pratyetavyaH ||8 / 12 / / - bhASyArtha : - gatinAma ...... pratyetavyaH / / gatinAbharbha, bhatinAbharbha, zarIranAmarbha, aMgopAMganAmarbha, nirmANanAmarma, baMdhananAbharbha, saMghAtanAbharbha, saMsthAnanAmarbha, saMhanananAmarbha, sparzanAmarbha, rasanAmarbha, gaMdhanAma'rbha, vahurganAbharbha, AnupUrvInAmarma, agurulaghunAbharma, upaghAtanAbharbha, parAdhAtanAbharbha, AtapanAmakarma, udyotanAmakarma, ucchvAsanAmakarma, vihAyogatinAmakarma; pratyekazarIra Adi nAmakarma itarapUrvaka. te A pramANe - pratyekazarIranAmakarma-sAdhAraNazarIranAmakarma, trasanAmakarma-sthAvaranAmakarma, subhaganAmakarma-durbhaganAmakarma, susvaranAmakarma-duHsvaranAmakarma, zubhanAmakarma-azubhanAmakarma, sUkSmanAmakarma Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-8 | sUtra-12 bAdaranAmakarma, paryApta nAmakarma-aparyApta nAmakarma, sthiratAmakarma-asthiratAmakarma, AyanAmakarmaanAdeyanAmakarma, yazanAmakarma-ayazanAmakarma, (tathA) tIrthaMkaranAmakarma. e pramANe A 42 prakAre mULabhedathI nAmakarma che. ane uttarAmaprakRti aneka prakAre che. te A pramANe - gatinAmakarma cAra prakAre - narakagatinAmakarma, tiryaMcayotigatinAmakarma, manuSyagatinAmakarma, devagatinAmakarma. jAtinAmakarmanA mULabhedo pAMca che. te A pramANe - ekendriya jAtinAmakarma, beIndriyajAtinAmakarma, teIndriyajAtinAmakarma, cauridriyajAtinAmakarma, paMcendriyajAtinAmakarma. ti' zabda jAtinAmakarmanA pAMca prakAranI samApti arthe che. ekendriya jAtinAmakarma aneka prakAranuM che. te A pramANe - pRthvIkAyajAtinAmakarma, aplAyajAtinAmakarma. teukAyajAtinAmakarma, vAukAyajAtinAmakarma, vanaspatikAyajAtinAmakarma. tti' zabda ekendriyajAtinAmakarmanA pAMca prakAranI samApti arthe che. tyAM pRthvIkAyajAtinAmakarma aneka prakAranuM che. te A pramANe - zuddhapRthvI, zarkarA, vAlukA, upala, zilA, lavaNa, ayA=loDhuM, tra5, tAmra, sIsaka, rUpya, suvarNa, vaja, haritAla, hiMgalaka, manazilA, sabhya, kAMcana, pravAlaka, abhrapaTala, abhravAlikA jAtinAmakarma Adi ane gomedaka, rucaka, aMka, sphaTika, lohitAkSa, jalAvabhAsa, vaiDUrya, caMdraprabha, caMdrakAMta, sUryakAMta, jalakAMta, masAragalla, azrugarbha, saugandhika, pulaka, ariSTa, kAMcanamaNijAtinAmakamadi. aplAyajAtinAmakarma paNa aneka prakAranuM che. te A pramANe - upaleda, avazyAya=jhAkaLa, nIhAra, hima, ghanodaka zuddhodakajAtinAmakarmAdi. teukAyajAtinAmakarma aneka prakAranuM che. te A pramANe - aMgAra, vAlA, alAta, arci, muskura, zuddhaagni jAtinAmakarmAdi. vAukAyajAtinAmakarma aneka prakAranuM che. te A pramANe - utkalikA, maMDalikA, jhaMjhA, ghanasaMvartakajAtinAmakarmAdi. vanaspatikAyajAtinAmakarma aneka prakAranuM che. te A pramANe - kaMda, mULa, skaMdha, tvaca, kASTha, patra, pravAla, puSpa, la, gulma, guccha, latA, vallI, tRNa, parva, kAya, zevAla, panakavalaka, kuhanajAtinAmakarmAdi. e pramANe beIndriyajAtinAmakarma aneka prakAranuM che. e pramANe te indriya, cauriMdriya, paMcendriya jAtinAmakarmAdi paNa aneka prakAranuM che. zarIranAmakarma pAMca prakAranuM che. te A pramANe - dArikazarIranAmakarma, vaikriyazarIranAmakarma, AhArakazarIranAmakarma, tejasazarIranAmakarma, kAmaNazarIranAmakarma. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4| adhyAya-8 | sUtra-12 'tti' zabda zarIranAmakarmanA pAMca prakAranI samApti arthe che. aMgopAMganAmakarma traNa prakAranuM che. te A pramANe - dArikazarIrasaMgopAMganAmakarma, vakriyazarIrasaMgopAMganAmakarma, AhArakazarIrasaMgopAMganAmakarma, vaLI ekeka dArikazarIrasaMgopAMganAmakarma Adi ekeka, aneka prakAranuM che. te A pramANe - temAM aMgatAmakarma (A pramANe che -) ziravAmakarma, uranAmakarma, pRSThanAmakarma, bAhunAmakarma, udaranAmakarma, pAdanAmakarma. upAMganAmakarma aneka prakAranuM che. te A pramANe - sparzatAmakarma, rasanAmakarma, ghANanAmakarma, cakSunAmakarma, zrotranAmakarma. tathA mastika, kapAla, kukATikA, zaMkhala, lATa, tALavuM, kapALa, dADhI, cibuka, dazana, oSTha, bhramara, nayana, karNa, nAsikAdi upAMga mastakatA che. e pramANe sarva aMga-upAMgonAM nAmaka che. jAtimAM liMga ane AkRtinI vyavasthAnuM niyAmaka nimaNanAmakarma che. nirmita evA zarIranI prApti thaye chate baMdha=zarIrano jIvapradeza sAthe baMdhaka, baMdhananAmakarma che. anyathA vAlukAnA retInA, puruSanI jema abaddha zarIro thAya. baddha thayelA zarIranuM pracaya vizeSathI saMghAtavizeSa jAtaka saMghAtanAmakarma che, kASTha, mATInA piMDa ane lokhaMDanA piMDanA saMghAtanI jema. saMsthAnanAmakarma cha prakAranuM che. te A pramANe - samacaturasasaMsthAnavAmakarma, vyagrodhaparimaMDalasaMsthAnanAmakarma, AdisaMsthAnanAmakarma, kubnasaMsthAnanAmakarma, vAmana saMsthAnanAmakarma, huDakasaMsthAnanAmakarma. 'ti' zabda saMsthAnanAmakarmanA cha prakAronI samApti arthe che. saMghayaNanAmakarma cha prakAranuM che. te A pramANe - vajaRSabhatArAcasaMghayaNatAmakarma, ardhavajaRSabhatArAcasaMghayaNanAmakarma, tArAcasaMghayaNanAmakarma, ardhanArAcasaMghayaNanAmakarma, kIlikAsaMghayaNanAmakarma, sRpATikAsaMghayaNanAmakarma. rati' zabda saMghayaNanAmakarmanA cha prakAronI samApti arthe che. sparzanAmakarma ATha prakAranuM kaThinanAmakarmAdi. rasanAmakarma aneka prakAranuM tiktanAmakarmAdi. gaMdhanAmakarma aneka prakAranuM surabhigaMdhanAmakamadi. varNanAmakarma aneka prakAranuM kAlanAmakamadi. bIjI gatimAM utpattinI kAmanAvALA jIvane aMtaraMga gatimAM-aMtarAlamAM, vartatA jIvane tenA abhimukha=navI gatine abhimukha, AnupUrvIthI tenA prApaNamAM samartha=prApta karavA yogya gatinA prApaNamAM samartha, AnupUrvInAmakarma che. nirmANanAmakarmathI nirmita zarIra ane aMgopAMgatA vilivezano je krama=sthApavAno je krama, tenuM niyAmaka AnupUrvI che tema bIjA kahe che. agurulaghunA pariNAmanuM niyAmaka agurulaghunAmakarma che. zarIra, aMga ane upAMganuM upaghAtaka upaghAtanAmakarma che. athavA svaparAkrama ane vijaya AdinA upaghAtanuM janaka upaghAtanAmakarma che. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 tattvAdigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-12 parane trAsa, paranI pratibhAno pratighAta, parane saMkSobhAdi janaka parAghAtanAmakarma che. ApanA sAmarthyanuM janaka AtapanAmakarma che. prakAzanA sAmarthyanuM janaka udyotanAmakarma che. zvAsocchavAsanA pudgalatA grahaNanA sAmarthanuM janaka ucchavAsanAmakarma che. labdhipratyayane kAraNe=labdhihetune kAraNe ane zikSAnI Rddhi pratyayane kAraNe=zikSaNa levAne kAraNe, AkAzagamananuM janaka vihAyogatinAmakarma che. svataMtra zarIranuM vivartaka karma pratyekazarIranAmakarma che. aneka jIvonuM eka zarIra te sAdhAraNa zarIra tenuM vivartaka karma sAdhAraNazarIranAmakarma che. traNabhAvanuM nirvartaka karma trasavAmakarma che. sthAvarabhAvanuM nirvataka karma sthAvara nAmakarma che. saubhAgyanuM nirvataka karma sabhagatAmakarma che. dorbhAgyanuM nirvataka karma durbhaganAmakarma che. susvAranuM nirvataka karma susvAranAmakarma che. duHsvaranuM nirvataka karma duHsvAranAmakarma che. zubhabhAvatuM=zarIranA zubhabhAvanuM, zobhAnuM=zarIranI zobhAnuM, ane mAMgalyanuM zarIranA mAMgalyanuM, tirvartaka zubhanAmakarma che, tenAthI viparIta azubhanAmakarma che. sUkSmazarIranuM nirvartaka sUkSmanAmakarma che, bAdarazarIranuM nirvataka bAdaranAmakarma che. paryApti pAMca prakAranI che. te A pramANe - AhArapati , zarIraparyApti, IndriyaparyApti, zvAsozvAsaparyApti, bhASAparyApti. tti' zabda paryAptinA pAMca prakAronI samApti arthe che. paryAptinI vyAkhyA kare che - AtmAnI kriyAnI parisamApti paryApti che. zarIra, indriya, vANI, mana, prANApAna yogya dakirUpa dravyanA grahaNanI kriyA enI parisamApti AhAraparyApti che. gRhIta evA dalikane zarIrapaNArUpe saMsthApananI kriyAnI parisamApti zarIraparyApti che. saMsthApananA paryAyavAcI batAve che - saMsthApana, racanA, ghaTanA e saMsthApaka zabdano artha che. tvacAdi=cAmaDI Adi, indriya nirvatananI kriyAnI parisamApti indriya paryApti che. prANApAnakriyAyogya dravyanA grahaNa-visarganI zakti, tenA nirvartananI kriyA tenI parisamApti prANApAnaparyApti che. bhASAyogya dravyanA grahaNa-visarganI zakti tenA nirvatananI kriyAnI parisamApti te bhASAparyApti che. manapaNAyogya dravyanA grahaNa-visarganI zakti tenA nirvatananI kriyAnI parisamApti mata-paryApti che, te pramANe eka AcArya kahe che. yugapad Arabdha paNa A paryAtionI kramathI samApti thAya che; kema ke uttara-uttaranuM sUkSmatarapaNuM che. sUtrakartana=sUtaranuM kAMtaNa, ane dArUghaTata=lAkaDAnA ghaDavA, AdinI jema uttara uttaranI Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 / sUtra-12 paryAptionuM sUkSmapaNuM hovAthI kramathI samApti che, ema anvaya che. ane yathAsaMkhya yathAkrama, cha paryAptinAM dRSTAMto che. jema prathama gharanI sAmagrInuM grahaNa thAya che ema prathama AhAraparyApti dvArA anya paryAptinI sAmagrInuM grahaNa thAya che. tyArapachI staMbha nirmANa karAya che tema zarIraparyAptirUpa staMbhanuM nirmANa karAya che. tyArapachI sthUNA=ucita khIlAo, Adi goThavAya che tema IndriyaparyApti ucita sthAne ucita indriyonuM nirmANa kare che. tyArapachI gRhanuM dvAra karAya che ema zvAsocchvAsa grahaNa karavA mATe zvAsocchvAsaparyApti karAya che. ane dvAra karyA pachI gRhanA pravezanirgama sthAno karAya che=eka gharamAMthI bIjA gharamAM javAnA ane praveza karavAnA bhUminA sthAnonuM nirmANa karAya che, tema bhASAparyAptinuM nirmANa karAya che. ane tyArapachI zayanAdi kriyAnAM sthAno banAvAya che tema manaparyAptinuM nirmANa thAya che. paryAptinuM nirvartaka paryAptinAmakarma, aparyAptinuM nirvartaka aparyAptinAmakarma. aparyAptinAmakarma eTale tat pariNAmayogya dalikadravyanuM AtmA vaDe agrahaNa. 42 sthiratvanuM nirvartaka sthiranAmakarma, tenAthI viparIta asthiravAmakarma, AdeyabhAvanuM nirvartaka AdeyanAmakarma, tenAthI viparIta anAdeyanAmakarma. yazanuM nirvartaka yazanAmakarma, tenAthI viparIta ayazanAmakarma, tIrthaMkarapaNAnuM nirvartaka tIrthaMkaranAmakarma. te te bhAvone kare che te nAmakarma. A rIte uttarabheda sahita nAmakarmanA bhedo aneka prakAranA svIkAravA joIe. / / 8/12 / / bhAvArtha: nAmakarma : nAmakarma AtmAne te te bhAvorUpe kare che. nAmakarma AtmAnA asaMkhya bhAvo kare che, tethI tenA asaMkhyAtA bhedonI prApti thAya topaNa sthUla saMgrahathI gatinAmakarma Adi 42 mULaprakRtio graMthakArazrIe batAvI che ane tenA uttarabhedo aneka che, te batAvyA che. tenAthI bodha thAya che ke saMsAravartI jIvo te te gatiomAM te te nAmakarmanA udayathI jAya che, te gatimAM paNa keTalAka ekendriyajAtivALA, to keTalAka beindriyajAtivALA thAya che. A sarva bhedo te te jAtinAmakarmanA udayathI thAya che, temAM paNa avAMtara aneka bhedo paDe che. AthI ja pRthvIkAyanA paNa avAMtara bhedo jAtinAmakarmanA avAMtara bhedarUpe bhASyakArazrIe batAvyA che, te rIte pazumAM paNa avAMtara jAti siMha, hAthI Adi paDe che. te jAtinA ja avAMtara bhedo che. vaLI te gati ane te jAtimAM utpanna thayelA jIvo zarIra ane aMgopAMgAdinI racanA kare che te sarvamAM judAM judAM nAmakarmo kAraNabhUta che, te pramANe zarIranI racanA thAya che. zarIranAmakarmamAM paNa dareka manuSyonI potapotAnI anya karatAM vilakSaNa AkRti thAya che, te vilakSaNa AkRti pratye nirmANanAmakarma kAraNa che. nirmANanAmakarmane kAraNe ja koI jIvanuM zarIra strIrUpe bane che. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-12 strInuM paNa zarIra bhinna bhinna AkAravALuM paraspara dekhAya che tenuM niyAmaka nirmANanAmakarma che. tethI nirmANanAmakarmanA anusAra strI-puruSa-napuMsaka zarIranI prApti ane te te vilakSaNa AkAranI prApti thAya che. vaLI saMsArI jIvonuM je zarIra bane che temAM zarIrano zubha bhAva, zarIranI suMdara zobhA ane zarIramAM aneka maMgalakArI lakSaNo zubhanAmakarmanA udayathI thAya che. AthI ja tIrthakaronA prakRSTa zubhanAmakarmanA kAraNe 1008 lakSaNathI yukta zarIra bane che. vaLI saMsArI jIvo zarIranI racanA kare che tyAre pAMca paryAptionI prApti che. bhASyakArazrIe manano indriyaparyAptimAM aMtarbhAva karela che, tethI pAMca paryApti grahaNa karela che. anya matAnusAra manaparyAptine pRthagu paNa bhASyakArazrIe grahaNa karela che. tethI 6 paryApti che. vaLI jIva utpanna thAya che tyAre je AhAranA pudgalo grahaNa kare che, te pudgalone zarIra Adi banAvavA mATe pAMca vibhAgathI grahaNa kare che te AhAraparyApti che. tethI e prApta thAya ke grahaNa karAyelA AhAra pudgalone anya pAMca paryAptirUpe vibhAjana karavuM te AhAraparyApti che. jema gRhanirmANa mATe gharanI sAmagrInA daliko ekaThA karAya che tema pAMca paryAptine anukULa dalikanuM grahaNa AhAraparyAptithI thAya che. tethI e prApta thAya ke AhAraparyAptithI je dalika grahaNa thAya che te dalikomAM paNa paraspara koIka vizeSatA che. temAMnA keTalAka daliko zarIraparyApti mATe upayogI thAya tevA che, keTalAka daliko indriyaparyApti mATe upayogI thAya tevA che, keTalAka daliko zvAsocchavAsaparyApti mATe upayogI thAya tevA che, keTalAka daliko manaparyApti mATe upayogI thAya tevA che ane keTalAka daliko bhASAparyApti mATe upayogI thAya tevA che. A pudgalomAMthI zarIrayogya pagalone zarIrarUpe saMsthAnanI kriyAnI samApti thAya arthAt zarIrarUpe racanAnI samApti thAya te zarIraparyApti che. vaLI indriyayogya pulomAMthI pAMceya indriyonuM ane manayogya pagalomAMthI mananuM nirmANa indriyaparyApti kare che. indriyaparyApti pUrI thAya tyAre indriyanI ane mananI racanAnI samApti thAya che. vaLI keTalAka manaparyAptine pRtha- grahaNa kare che. temanA mata pramANe manaparyApti sarva paryAptinA uttaramAM thAya che. vaLI A traNa paryAptio te te pudgalothI te te zarIrAdinI racanArUpa hovAthI temAM zakti zabdano prayoga bhASyakArazrIe karyo nathI. jema AhAraparyApti pUrI thayA pachI te paryApti dvArA ja uttaranA zarIranA nirmANanA pagalo zarIraparyAptithI ja thAya che ane indriya nirmANanA pudgalo indriyaparyAptithI ja thAya che. vaLI indriyaparyApti thayA pachI zvAsocchavAsavargaNAne grahaNa karI zake tevA dArika pudgalothI nirmANa thayelI zvAsocchavAsaparyApti che. zvAsocchavAsaparyAptimAM tevI zakti che ke tenA dvArA jIva zvAsocchavAsavargaNAnuM grahaNa ane nisarga kare che. te rIte audArika vargaNAthI bhinna evA bhASAyogya dravyane grahaNa ane nisarga karavAnI zaktirUpa bhASAparyApti pragaTa thAya che. A bhASAparyApti manuSya-tiryaMcone dArika pudgalonI banelI che, jyAre deva-nArakone vaikriya pugalonI banelI che. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-12, 13 vaLI bhASAparyAptinI prApti thayA bAda manovargaNAnA pudgalonA grahaNa ane nisargane anukULa zaktirUpa manaparyApti pragaTa thAya che, jenAthI jIva manovargaNAnA pudgalone grahaNa karIne manarUpe pariNamana pamADe che ane nisarga kare che. A manaparyApti manuSya ane tiryaMcane audArika pugalonI banelI che ane devo tathA nArakIone vaikriya pudgalonI banelI che. A rIte jIvane aneka prakAranA svarUpanI prApti karAvanAra nAmakarmanA aneka bhedo che. tethI jIvanI aMdara zarIrane AzrayIne jeTalAM jeTalAM judAM judAM kAryo che teTalAM teTalAM kAryane anurUpa nAmakarmanA bhedonI paNa prApti che. II8/12aa avataraNikA : 44 have kramaprApta gotrakarmanA bhedo batAve che sUtra : sUtrArtha ucca ane nIca be gotra che. II8/134] : - 3ccerrIvaizva / / 8/13 / / bhAvArtha: gotrakarma : bhASya : uccairgotraM nIcairgotraM ca (dvibhedaM gotram) / tatroccairgotraM dezajAtikulasthAnamAnasatkAraizvaryAdyutkarSanirvartakam / viparItaM nIcairgotraM caNDAlamuSTikavyAdhamatsyabandhadAsyAdinirvartakam / / 8 / 13 / / 1 bhASyArtha : jyeoMtra ..... nirvartam / / uccagotra ane nIcagotra, tyAM uccagotra deza, jAti, kuLa sthAna, mAna, satkAra, aizvaryAdi utkarSanuM nirvartaka che. tenAthI viparIta nIcagotra che. caMDAla, muSTika=kasAI, vyAdha=zikArI, matsyabaMdha=mAchImAra, dAsyAdinuM nirvartaka che. 8/13 / / guNavAnanA guNo pratyenA namrabhAvathI uccagotra baMdhAya che. vaLI potAne prApta thayelA aizvarya, jAti Adi pratye jeone ahaMkAra nathI ane potAnI te prakAranI atizayatAne kAraNe bIjAne tuccharUpe jovAnI vRtti nathI teone paNa uccagotrano baMdha thAya che, chatAM jIva svabhAve nimittAnusAra bhAvonuM parivartana thatuM hoya che. tethI uttama prakRtivALA jIvone paNa jyAre nimittane pAmIne mAna Adi kaSAya thAya che tyAre nIcagotranA baMdhanI prApti thAya che. jeo uccagotra bAMdhe che teo uccagotranA avAMtara bhedo anusAra ucca deza, uccajAti, uccakula Adine prApta kare che ane temAM paNa uccatAnI taratamatAnI prApti tenA Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8/ sUtra-13, 14 adhyavasAyathI baMdhAyelA uccagotranI taratamatAne AdhIna che. tethI madasthAna Adino tyAga karIne satata guNavAnanA guNonA smaraNapUrvaka temanA pratye namratA keLavIne mArdavabhAvamAM udyama karavo joIe. jethI uccagotranI prApti dvArA sarvakalyANanI paraMparAnI prApti thAya. vaLI nIcagotrane anukULa evA mAna Adi kaSAyo jIvanamAM thayA hoya tenI niMdA Adi karIne tenAthI baMdhAyelA nIcagotranA nAza mATe satata udyama karavo joIe, anyathA nIcagotranA baMdhane kAraNe caMDAlAdi ke hiMsakAdi phaLonI prApti dvArA anarthanI paraMparAnI prApti thAya. tethI anAbhogAdithI paNa madAdi thayelA hoya ke uttamapuruSonI AzAtanA thayelI hoya to tenI niMdA-gaha karIne zuddhi karavI joIe, jethI nIcagotranI prApti dvArA anarthanI paraMparAnI prApti na thAya. l8/13 avataraNikA :have krama prApta aMtarAyakarmanuM svarUpa batAve che - sUtra : dAnAdInAm / / 8/14 / / sUtrArtha :dAnAdino aMtarAya che. II8/14ll bhASya : antarAyaH paJcavidhaH / tadyathA - dAnasyAntarAyaH, lAbhasyAntarAyaH, bhogasyAntarAyaH, upabhogasyAntarAyaH, vIryasyAntarAya iti / / 8/14 / / bhASyArtha : sattarAyaH .... ti | aMtarAya pAMca prakAranA che. te A pramANe - dAnano aMtarAya, lAbhano aMtarAya, bhogano aMtarAya, upabhogano aMtarAya, vIryano aMtarAya. ti' zabda aMtarAyanA pAMca prakAranI parisamApti arthe che. II8/14 bhAvArtha aMtarAya eTale te vastunI prAptimAM vipna ke te kRtya karavAmAM viM. (1) dAnAMtarAyakarma : dAnAMtarAyakarma dAna ApavAnI kriyAmAM jIvane vina kare che. koI vyakti pAse potAnI AjIvikAthI adhika dhananI prApti hoya ane darzanamohanIyakarmano kSayopazama thayela hovAthI bodha hoya ke uttamapAtranI bhaktimAM ja mArA dhananuM sAphalya che. tethI guNavAnane joIne bhakti karavAno adhyavasAya thavA chatAM pUrvamAM Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 tattvAdigamasutra bhAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-14 bAMdhela dAnAMtarAyakarmanA udayane kAraNe dAna ApavAnA utsAhamAM te karma viddha kare che. tethI dAna ApavAno pariNAma hovA chatAM jIvane dAna ApavAno utsAha thato nathI. AnAthI e prApta thAya ke koI jIva pAse dhana na hoya to dAna na paNa Ape, chatAM jenuM citta tattvathI bhAvita che arthAt guNavAnanA guNone joIne temane dAna ApIne Atmahita sAdhavAnI icchA che, paraMtu sAmagrInA abhAvane kAraNe dAnanI kriyA thatI nathI topaNa aMtaraMga pariNAma dAna ApavAne anukULa alita pravartato hoya to dAnAMtarAyakarmano udaya nathI. AthI ja jIrNa zeTha bhagavAnane dAna ApavA mATe atyaMta sanmukha pariNAmavALA che, tethI dAna lenAra pAtranA abhAvane kAraNe dAnanI kriyA nahIM hovA chatAM bhagavAnane dAna ApavAnA adhyavasAyathI vizuddha koTinA dAnadharmane sevIne guNasthAnakanI vRddhine prApta kare che. vaLI keTalAka jIvone anya prakArano dAnAMtarAyano udaya hoya che, jethI guNavAnane joIne dAna ApavAno pariNAma thayo hoya, potAnI pAse sAmagrI vidyamAna hoya tema chatAM gharanI anya vyaktionI tevA prakAranI viparIta prakRtine kAraNe dAna karavAnA utsAhano bhaMga thAya che, te dAnAMtarAyakarma che. dAnAMtarAyano kSayopazama vivekapUrvakano hoya to guNavRddhinuM kAraNa bane che ane mohathI yukta hoya to avivekapUrvaka dAna karIne mohadhArAnI vRddhi paNa kare che. koI eka karmano kSayopazama anya karmanA udayathI AkrAnta bane tyAre viparIta phaLavALo paNa bane che. AthI ja dAnAMtarAyanA kSayopazamavALA udAra prakRtivALA jIvo paNa avivekavALI avasthAmAM yathA-tathA dAna karIne mohadhArAnI vRddhi kare che. vaLI je jIvo ajJAnane kAraNe dAna saMbaMdhI viparIta pravRtti karavA chatAM tenA pratye baddha rAgavALA na hoya to ucita vivekanI sAmagrI prApta thAya to nirvartana pAme tevA hoya che. AvA jIvo bhadraka prakRtithI je kAMI dAnanI kriyA kare che temAM dayAno pariNAma hoya to te pariNAmane anurUpa dAnanA uttamaphaLane meLave che. (2) lAbhAMtarAyakarma - dhanAdi bAhya padArthonI prAptino arthI jIva tenI prApti mATenA ucita upAyane jANIne dhanAdi prApta thAya te rIte ja yatna karato hoya te chatAM dravya-kSetra AdinI viSamatAne kAraNe teno prayatna niSphaLa jAya tyAre lAbhAMtarAyanA udayane kAraNe tene te prayatnanuM phaLa prApta thatuM nathI. vaLI koI avivekavALo jIva yathAtathA prayatna kare ane phaLa prApta na thAya tyAre lAbhAMtarAyano udaya vidyamAna che, chatAM samyagu prayatnathI kSayopazamabhAvane pAme tevo lAbhAMtarAyano udaya hato ane samyagu prayatnanA abhAvane kAraNe lAbhAMtarAyano udaya lAbhanI prApti thavAmAM vijJabhUta bane che. vaLI keTalAka jIvo samyagu prayatna karatA hovA chatAM utkaTa lAbhAMtarAyano udaya hoya to niSphaLatAne prApta kare che. jema DhaMDhaNa RSi saMyamanA kaMDakomAM vartatA hatA; A saMyamano pariNAma ja bhUtakALanA lAbhAMtarAyanA kSayopazamanuM prabaLa kAraNa che. paraMtu bhAvacAritranA pariNAmane sparzanArA DhaMDhaNaRSine Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-14 utkaTa lAbhAMtarAyano udaya hovAne kAraNe bhikSA mATe pratidina ucita rIte aTana ka2vA chatAM bhikSAnI prApti thatI na hatI ane temanA cAritranA pariNAmathI paNa temano lAbhAMtarAyano udaya kSayopazamabhAvane pAmato na hato. prastutamAM vivekapUrvakanI bhikSATananI kriyAthI paNa DhaMDhaNaRSine je lAbhAMtarAyano kSayopazama na thayo te baLavAna lAbhAMtarAyanA udayanuM kArya che. 47 vaLI koI mahAtmA sUtronA gaMbhIra arthone yathArtha jANanArA hoya ane te sUtronA arthamAM yathArtha upayoga rAkhIne svAdhyAyAdi karatA hoya ke saMyamanI sarva ucita kriyAo vidhinA dRDha praNidhAnapUrvaka karatA hoya to pUrvanuM baMdhAyeluM lAbhAMtarAya paNa temanA upayoganA pariNAmane anusaranAra kSayopazamabhAvane pAme che. AthI ja lAbhAMtarAyanA udayavALA muni paNa saMyamanA adhyavasAyathI lAbhAMtarAyano kSayopazama prApta karIne durlabha evI paNa nirdoSa bhikSA sukhapUrvaka prApta karI zake che. (3-4) bhogAMtarAyakarma ane upabhogAMtarAyakarma : bAhya padArtho bhoganI sAmagrI che. temAMthI je eka vakhata vaparAzano viSaya bane tene bhoga kahevAya che, jyAre je aneka vakhata vaparAzano viSaya bane tene upabhoga kahevAya che. jema AhAra eka vakhata vAparyA pachI pharI pharI teno te ja AhAra upabhogano viSaya banato nathI. jyAre vastrAdi eka vakhata vAparyA pachI pharI pharI upabhogano viSaya bane che. tethI bhoganI sAmagrIne AzrayIne bhoga ane upabhogarUpe vibhAga pADela che. bhoga tathA upabhogamAM aMtarAya kare tevuM karma te bhogAMtarAya ane upabhogAMtarAya che. jema koI pAse dhanAdi hoya, bhoga sAmagrI vidyamAna hoya chatAM potAnA tevA prakA2nA zarIranA saMyoganA kAraNe tene bhogavI na zake te bhogamAM aMtarAya karanAra bhogAMtarAyakarmanuM kArya che. vaLI punaH punaH bhogano viSaya thAya tevI strI Adi vastu upalabdha hoya, bhogavavAnI icchA hoya, te chatAM tevA prakAranA zarIra AdinA saMyogane kAraNe upabhoga na karI zake te upabhogamAM aMtarAya karanAra upabhogAMtarAyakarmanuM kArya che. jeone bhogAMtarAyakarma ane upabhogAMtarAya karmano kSayopazama pracura che tevA vAsudevAdi te prakAranA zarIranA baLanI prAptine kAraNe aneka prakAranA bhoga-upabhogAdi karI zake che. (5) vIryaMtarAyakarma : koIpaNa kSetramAM icchAnusAra vIrya pravartAvavAmAM bAdhaka karma vIrmAMtarAya che. AthI ja koI sAdhu mokSanA arthI hoya, darzanamohanIyano kSayopazama hoya tethI tattva yathArtha dekhAtuM hoya ane tenA kAraNe jinavacana anusAra ucita yatna karavAthI guNasthAnakanI vRddhi thAya che evo sthira nirNaya hoya, chatAM te te dharmAnuSThAnamAM samyag vIrya pravartAvavAmAM bAdhaka evA vIryaMtarAyano udaya hoya to baLavAna icchA hovA chatAM ucita anuSThAnamAM samyag yatna karI zakatA nathI. tethI te ucita anuSThAna dvArA bAdha pAme tevuM cAritramohanIya karma hoya topaNa ucita prayatnanA abhAvane kAraNe te cAritramohanIyano kSayopazama thato nathI. te rIte saMsAranA kSetramAM paNa je je kSetramAM je je kAryane anukULa je je prakAranA vIryanA pravartananI apekSA hoya te prakAre vIrya pravartAvI na zake te vIryaMtarAyakarmanA udayanuM kArya che. II8/14 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-8| sUtra-15 bhASya : 3: pravRttivaH sthitivardhA vasthAne - bhASyArtha - prakRti baMdha kahevAyo, sthitibaMdhane ame kahIe chIe - sUtraH AditastisRNAmantarAyasya ca triMzat sAgaropamakoTIkoTyaH parA sthitiH 8/2 sUtrArtha : AdithI traNa prakRtionI ane aMtarAyanI 30 koTAkoTI sAgaropama utkRSTa sthiti che. I8/15 bhAga - AditastisRNAM karmaprakRtInAM jJAnAvaraNadarzanAvaraNavedyAnAM, antarAyaprakRtezca triMzat sAgaropamakoTIkoTyaH parA sthitiH / / 8/15 / / bhASyArtha - mAhistiskRvi sthitiH | AdithI traNa karmaprakRtionI=jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIyanI, ane aMtarAya karmaprakRtinI trIsa koTAkoTi sAgaropama utkRSTa sthiti che. II8/1pA. bhAvArtha je jIvone paMcendriyapaNuM maLyuM hoya temane nimittane pAmIne utkRSTa saMkleza thAya che tyAre jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya ane aMtarAya e cAra karmaprakRtio utkRSTathI trIsa koTAkoTi sAgaropamanI sthiti baMdhAya che. jeTalI karmanI sthiti vadhAre eTalI jIvamAM malinatAnI adhika prApti thAya che. AthI ja je jIvo utkRSTa saMkleza kare tevA che te jIvomAM utkRSTa saMkleza akALamAM utkRSTa saMkleza nahIM hovA chatAM utkRSTa saMkleza karavAnI yogyatA vidyamAna che. evA jIvo nimittane pAmIne utkRSTa saMkleza kare che, je kyAreka krodhakaSAyarUpa hoya, kyAreka mAnakaSAyarUpa hoya, kyAreka mAyAkaSAyarUpa hoya, to kyAreka lobhakaSAya-rUpa paNa hoya; AthI ja utkRSTa lobhanA saMklezane kAraNe mammaNa zeThane sAtamI narakanI prApti thaI. jeone vartamAnamAM utkRSTa saMkleza vartato nathI ane sAmagrIne pAmIne saMkleza vagaranI evI siddhaavasthAne kAMIka sanmukha thayA che tevA jIvone utkRSTa saMkleza prApta thato nathI. AvA jIvo guNo pratyenA Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-15, 16 advaiSavALA hoya che. tethI guNone kAMIka abhimukha bhAva hovAthI teomAM utkRSTa saMkleza karavAnI zaktino abhAva prApta thAya che. vaLI ekendriyAdi keTalAka jIvo rasanendriya Adi indriyanA abhAvane kAraNe ane mananI zakti atyaMta alpa hovAne kAraNe atyaMta saMkleza karatA nathI, tethI temane utkRSTa karmasthitino baMdha thato nathI. temAM paNa ekendriyanA jIvo to eka sAgaropama sthitithI adhika karmasthiti paNa bAMdhatA nathI tattvane sanmukha jeonI cetanA leza paNa thaI nathI tevA jIvomAM utkRSTa saMklezanI yogyatA paDI che. AvA jIvo nimittane pAmIne utkRSTa saMkleza kare che tyAre jJAnAvaraNIya Adi cAra prakRtionI utkRSTa sthiti bAMdhe che. I8/1pa sUtraH saptatidanIyastha 8/DyA sUtrArtha : mohanIyanI 70 koTAkoTI sAgaropama utkRSTa sthiti che. II8/16 bhASya : mohanIyasya karmaprakRteH saptatisAgaropamakoTIkoTyaH parA sthitiH / / 4/16 / / bhASyArtha : modanIyA .. sthitiH | mohanIya karmaprakRtinI 70 koTAkoTI sAgaropama utkRSTa sthiti che. li8/16il bhAvArtha : jIvamAM jeTalo saMklezano pariNAma adhika teTalo mohano pariNAma adhika. saMsArI jIvone caramAvartanI prApti pUrve saMklezano pariNAma atyaMta hoya che. tethI te vakhate koIka nimittane pAmIne te saMklezano pariNAma upayogarUpe atyaMta thAya che tyAre 70 koTAkoTI sAgaropamanI sthiti baMdhAya che. AthI tIvra saMklezavALA jIvo kyAreka atikrodhane vaza hoya tyAre utkRSTa sthiti bAMdhe che to vaLI kyAreka lobhane vaza hoya tyAre paNa utkRSTa sthiti bAMdhe che. tethI koIpaNa kaSAyamAM tIvra upayoga vartato hoya to te upayoganA baLathI saMklezano pariNAma atizayita thAya che. jenA kAraNe mohanIyakarmaprakRtinI 70 koTAkoTI sAgaropama sthiti baMdhAya che. jeoe kaMIka aMzathI saMsAra nirguNa jANyo che tevA jIvone koIka nimittane pAmIne kaSAyano udraka thAya topaNa utkRSTa sthitibaMdhane anukULa saMkleza thato nathI. jema jema mohanIyakarmanI sthiti adhika-adhika thAya che tema tema jIva guNane vimukha thAya che. jema jema mohanIyakarmanI sthiti Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-8 | sUtra-16, 17, 18 alpa-alpatara thAya che tema tema jIva guNane abhimukha thAya che ane saMsAranA vAstavika svarUpanA bhAvanathI mohanIyakarmaprakRtinI sthiti alpa-alpatara thAya che. ll8/1aaaa sUtra : nAmagotrayoviMzatiH / / 8/17 / / sUtrArtha - nAmagotranI 20 koTAkoTI sAgaropama utkRSTa sthiti che. 8/17nA bhASya : nAmagotraprakRtyoviMzatiH sAgaropamakoTIkoTyaH parA sthitiH / / 8/17 / / bhASyArtha nAmanotrakorvittiH .... sthitiH || nAmakarma ane gotrakarmarUpa prakRtinI utkRSTa sthiti 20 koTAkoTI sAgaropama che. II8/1NA. bhAvArtha : jIva jyAre ati saMkliSTa pariNAmamAM varte che tyAre nAmakarma ane gotrakarmanI paNa utkRSTa sthiti bAMdhe che. A vakhate tene avazya azubhanAmakarma ane nIcagotra ja baMdhAya che, jethI atyaMta kadarthanA karanArA bhavonI prApti thAya che. jema jema adhyavasAyamAM saMklezano atizaya bhAva tema tema nAmakarma ane gotrakarmanI adhika sthiti baMdhAya che. utkRSTa 20 koTAkoTi sAgaropamanI sthitinA baMdhakALamAM utkRSTa saMkleza varte che, tethI nAmakarma ane gotrakarma azubha ja baMdhAya che. zubhagotrakama utkRSTathI 10 koTAkoTI sAgaropama sthitinuM baMdhAtuM hoya che. jema jema zubhanAmakarmanI ane zubhagotrakarmanI sthiti alpa tema tema temanI zubhatAnI prakarSatA ane jema jema zubhanAmakarmanI ane zubhagotrakarmanI sthiti adhika tema tema temanI zubhatAnI alpatA. II8/17mAM sUtra : trayastriMzat sAgaropamANyAyuSkasya / / 8/18 / / sUtrArtha :vaLI AyuSyanI 33 sAgaropamanI sthiti che. ll8/18 bhASya : AyuSkaprakRtestrayastriMzat sAgaropamANi parA sthitiH / / 8/18 / / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAvagamasutra bhAga-4 | adhyAya-8 | sutra-18, 19, 20 pa1 bhASyArtha : AyuSyapravRttei .... sthitiH | AyuSyaprakRtinI 33 sAgaropamanI utkRSTa sthiti che. II8/18 bhAvArtha : jIva azubha Ayu bAMdhato hoya tyAre jo utkRSTa saMkleza vartato hoya tyAre sAtamI narakanuM 33 sAgaropamanuM narakAyuSya bAMdhe che ane jIvamAM pravartamAna saMkleza atyaMta kSINa avasthAmAM hoya tyAre anuttaravimAna aMtargata sarvArthasiddha anuttaravimAnanuM 33 sAgaropamanuM devaAyuSya bAMdhe che. tethI utkRSTa saMkleza ane utkRSTa vizuddhi utkRSTa AyuSya pratye kAraNa che. I8/18 sUtra : aparA dvAdaza muhUrtA vedanIyasya / / 8/19 / / sUtrArtha : vedanIyakarmanI bAra muhUrtanI jaghanya sthiti che. I8/19ll. bhASya : vedanIyaprakRteraparA dvAdazamuhUrtA sthitiriti / / 8/19 / / bhASyArtha :veranI pravRttei .. sthitiriti | vedanIya prakRtinI apara=jaghanya, sthiti bAra muhUrtanI che. tti' zabda bhASyanI samAptimAM che. ll8/19 bhAvArtha - upazamazreNimAM caDelA jIvane vItarAgadazAnI prApti pUrve paNa atyaMta saMkleza naSTaprAyaH thayo hoya che. te vakhate utkRSTa rasabaMdhayukta zatAvedanIyakarma baMdhAya che, jenI jaghanya sthiti bAra muhUrtanI hoya che. jema jema tenI sthiti adhika tema tema zAtA vedanIyanA rasanA mAtrAnI alpatA thAya che. I8/1 sUtra - nAma trayoraNo I8/20nA sUtrArtha : nAmagotranI ATha muhUrtanI jaghanya sthiti che. II8/20ll bhASya : nAmagotraprakRtyoraSTau muhUrtA aparA sthitirbhavati / / 8/20 / / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-8 | sUtra-20, 21 bhASyArtha : nAnanotramakRtyora.... sthitirmavati nAma ane gotra prakRtinI jaghanya sthiti ATha muhUrta che. li8/20gA. bhAvArtha : kSapakazreNimAM ke upazamazreNimAM pravartamAna jIva vItarAga thavAnI taiyArImAM hoya, tyAre temanAmAM sthitibaMdhane anukULa rAgano aMza alpamAtrAmAM hoya che ane cittanI vizuddhi atyaMta vipula mAtrAmAM hoya che. tethI te jIva je nAmakarma ane gotrakarma bAMdhe che te atyaMta uccakoTInAM hoya che, jeno jaghanya sthitibaMdha ATha muhUrtano hoya che. I8/2nA sUtra : zeSANAmantarmuhUrtam / / 8/21 / / sUtrArtha : zeSano=vedanIya, nAma, gotra prakRtithI zeSano, aMtarmuhUrta jaghanya sthitibaMdha che. II8/2ll bhASya :__ vedanIyanAmagotraprakRtibhyaH zeSANAM jJAnAvaraNadarzanAvaraNamohanIyAyuSkAntarAyaprakRtInAmaparA sthitirantarmuhUrtaM bhavati / / 8/21 / / bhASyArtha venI ....... mavati aa vedanIya, nAma, (a) gotra prakRtithI zeSa evA jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya, AyuSya, aMtarAya prakRtionI aparAsthiti=jaghanyasthiti, aMtarmuhUrta che. II8/21II bhAvArtha - pUrvamAM vedanIyakarma, nAmakarma ane gotrakarmanI jaghanya sthiti batAvI. tenA karatAM anya evA jJAnAvaraNIyakarma ane darzanAvaraNIyakarmanI jaghanyasthiti dazamAM guNasthAnakanA aMta samaye aMtarmuhUrtanI baMdhAya che. tyArapachI mohano abhAva hovAne kAraNe mohathI anAkuLa evA matijJAnAdinA aMzamAM rahelA zeSa ajJAnanA pariNAmathI jJAnAvaraNIyakarmano baMdha thato nathI. AthI ja bAramA guNasthAnakamAM rahelA vitarAga kevaLajJAnavALA nathI tethI ajJAna aMza che, topaNa mohano vikAra nahIM hovAthI jJAnanI vikRti nathI tethI jJAnAvaraNIyakarmano baMdha nathI. vaLI mohanIyakarma dazamA guNasthAnaka sudhI udayamAM hoya che temAM navamAM guNasthAnaka sudhI bAdara lobhano udaya che tyAre navamA guNasthAnakanA aMte saMjavalana lobhanI aMtarmuhUrta sthiti baMdhAya che. dezamAM Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa3. tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-8| sUtra-21, 22 guNasthAnakamAM sUkSma mohano udaya hovA chatAM mohano baMdha nathI mATe navamA guNasthAnakanA aMte jaghanya mohanI sthitino baMdha che. kSullaka AyuSya bAMdhanArA jaghanya aMtarmuhUrta AyuSya bAMdhe che. vaLI aMtarAyakarma dazamA guNasthAnaka sudhI baMdhAya che. dazamA guNasthAnakanA aMtakALamAM aMtarmuhUrta sthitivALuM aMtarAyakarma bAMdhe che. II8/21aaaa avataraNikA : uktaH sthitibandhaH / anubhAvabandhaM vakSyAmaH - avataraNiyArtha: sthitibaMdha kahevAyo, have anubhAvabaMdha kahevAya che =karmano vipAka e rUpa anubhAva tene anukULa evo baMdha ame kahIe chIe - bhAvArtha pUrvamAM karmanI sthitino baMdha zuM che ? te batAvyuM. have anubhAvabaMdha batAve che. temAM anubhAva eTale kArya arthAtu baMdhAyelI prakRtinuM vipAka dvArA prApta thatuM kArya. te kAryane pragaTa kare tevI zakti te te karmomAM vidyamAna che. te zaktirUpa je baMdha che te anubhAvabaMdha che. te anubhAvabaMdhane kahe che - sUtra : vipAko'nubhAvaH / / 8/22 / / sUtrArtha : vipAka anubhAva che. IITa/racA bhASya : sarvAsAM prakRtInAM phalaM vipAkodayo'nubhAvo bhavatIti / vividhaH pAko vipAkaH, sa tathA cAnyathA cetyarthaH / jIvaH karmavipAkamanubhavan karmapratyayamevAnAbhogavIryapUrvakaM karmasaMkramaM karoti / uttaraprakRtiSu sarvAsu mUlaprakRtyabhinnAsu, na tu mUlaprakRtiSu saGkramo vidyate, bandhavipAkanimittAnyajAtIyakatvAt / uttaraprakRtiSu ca darzanacAritramohanIyayoH samyagmithyAtvavedanIyasyAyuSkasya ca jAtyantarAnubandhavipAkanimittAnyajAtIyakatvAdeva saGkramo na vidyate / apavartanaM tu sarvAsAM prakRtInAM vigha aa tAyuga cADyA (2, . 1ra) pATI ra2A. bhASyArtha : sarvAsa vyAyAm sarva prakRtionuM phaLa evo vipAkodaya e anubhAva che. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa4 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-22 vipAka zabdanI vyutpatti batAve che - vividha pAka vipAka che aneka prakAranuM phaLa te vipAka che. ane te=vipAka, tathA che=je prakAre baMdha vakhate karmamAM zakti pragaTa thayelI te zakti anurUpa ja phaLa che tethI te vipAka tathA che, ane anyathA che=bAMdhatI vakhate je karmamAM je prakAranI zakti utpanna thayelI tenAthI anya prakAre vipAka che. kaI rIte anya prakArano vipAka che ? tene spaSTa karavA arthe kahe che - jIva karmavipAkane anubhavato koI cokkasa karmanA phaLane anubhavato, karma pratyaya jasudayamAna evA karmapratyaya ja, anAbhoga vIryapUrvaka karmanuM saMkramaNa kare che. te saMkramaNa anyathA vipAka che, ema avaya che. te saMkramaNa zemAM thAya che ? te spaSTa kare che - mULaprakRtithI abhinna evI sarva uttaraprakRtimAM thAya che; paraMtu mULa prakRtimAM saMkramaNa thatuM nathI; kema ke baMdhanimittathI ane vipAkavimittathI atyajAtipaNuM che=mULa prakRtionuM acajAtipaNuM che. vaLI uttara pravRtiomAM darzanacAritra-mohanIya=darzanamohanIyanuM ane cAritramohanIyatuM, (tathA) samyamithyAtvavedanIyanuM ane AyuSkanuM saMkramaNa thatuM nathI; kema ke jAtyaMtaranA anubaMdhanA vipAkanuM nimittapaNuM hovAthI anya jAtIyapaNuM ja che. vaLI sarva prakRtiomAM apavartana thAya che. ane te AyuSkathI=adhyAya-2, sUtra-pa2mAM batAvela AyuSyatA apavartananA prasaMgathI, vyAkhyAta che. I8/22I bhAvArtha : jIva jyAre karma bAMdhe che tyAre jIvanA adhyavasAyanA nimittane pAmIne baMdhAtAM karmomAM jJAnane AvaravAnI zakti utpanna thAya che, darzanane AvaravAnI zakti utpanna thAya che ke anya koI prakAranI AvaraNazakti utpanna thAya che athavA anya koI prakAranAM kArya karavAnI zakti utpanna thAya che, te vipAkane anukULa baMdha che. baMdhAyeluM evuM te karma vipAkamAM Ave che te anubhAva che. prastuta sUtramAM sarva prakRtionuM je phaLa che te vipAkodaya che, te anubhAva che ema kahela che. tethI e prApta thAya ke jJAnAvaraNa Adi prakRtio je je prakAranAM phaLa Ape che te vipAka che; A vipAka ja anubhAva che. baMdhAyelI karmanI prakRtiono vividha pAka=judA judA prakAranuM phaLa, te vipAka che. te vipAka je rIte prakRti baMdhAyela hoya te prakAre ja phaLa Ape tyAre te prakAre teno vipAka che tema kahevAya. keTalIka vakhata karmaprakRti je prakAre baMdhAyelI hoya tenA karatAM anya prakAre phaLa Ape che. tethI te prakRtino vipAka anya prakAre che, tema kahevAya che. kaI rIte baMdhAyelI prakRti anya prakAre vipAka Ape che ? te spaSTa karatAM kahe che - jIva koIka udayamAna karmanA vipAkane anubhavato, te karmanA pratyayane kAraNe ja te udayamAna karmanA Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-8 | sUtra-22 pariNAmane kAraNe ja, anAbhogavIryapUrvaka karmanuM saMkramaNa kare che. jema koI jIvane azAtAne anukULa dravya-kSetra AdinI prApti thAya tyAre te karmanA vipAkane te anubhave che. te vakhate azAtAvedanIyakarmanA vipAkanA anubhavane kAraNe ja tenuM anAbhogavIrya te vakhate sattAmAM rahela zAtAvedanIyakarma jeno abAdhAkALa pUro thayo che ane udayane pAmela che; paraMtu phaLa ApavA samartha nathI tevI zAtAvedanIyakarmanI prakRtine tibukasaMkramaNa dvArA azAtArUpe saMkramaNa kare che. te vakhate te jIvanuM anAbhogavIrya ja te karmaprakRtinuM saMkramaNa kare che. tenA kAraNe te prakRti je prakAre baMdhAyelI tenAthI anyathA prakAre vipAkane prApta kare che. A saMkramaNa mULaprakRtithI abhinna evI sarva uttaraprakRtimAM thAya che. tethI e prApta thAya ke jJAnAvaraNIya je mULa prakRti che tenAthI abhinna evI matijJAnAvaraNIya, zrutajJAnAvaraNIya, avadhijJAnAvaraNIya, mana:paryavajJAnAvaraNIya ane kevalajJAnAvaraNIya sarvamAM anAbhogavIryathI paraspara saMkramaNa thayA kare che. tethI keTalIka prakRti udayamAM Ave che tyAre je rIte baMdhAyelI te rIte ja udayamAM Ave che ane keTalIka pravRtio je prakAre baMdhAyelI tenAthI anyathArUpe thaIne vipAkamAM Ave che. dA. ta. vartamAnamAM je matijJAnAvaraNIyakarmano udaya vartI rahyo che, emAM matijJAnanuM AvAraka karma udayamAM che. temAMthI keTalAka daLiyA je baMdha vakhate matijJAnAvaraNarUpe baMdhAyelA te ja prakAre matijJAnanA AvaraNarUpe atyAre vipAkamAM AvelA che, jyAre keTalAka daLiyA pUrvamAM zrutajJAnAvaraNa, avadhijJAnAvaraNa AdirUpe baMdhAyelA ane anAbhogavIryathI matijJAnAvaraNarUpe saMkramaNa pAmIne vartamAnamAM matijJAnAvaraNarUpe udayamAM Ave che. tethI e prApta thAya ke vartamAnamAM matijJAnAvaraNarUpe udayamAM AvatA karmamAMthI amuka aMza matijJAnanuM AvaraNa kare che ane amuka aMzanA kSayopazamathI matijJAnano kSayopazama thAya che. temAMthI paNa keTalAka daLiyA matijJAnAvaraNarUpe ja baMdhAyelA ane keTalAka daLiyA baMdha vakhate zrutajJAnAvaraNa AdirUpe baMdhAyelA chatAM saMkramaNa dvArA anyathArUpe arthAt matijJAnAvaraNarUpe thaIne vipAkamAM Ave che. mULaprakRtithI abhinna sarva uttaraprakRtiomAM karmanuM saMkramaNa thAya che, je saMkramaNa thayA pachI anyathArUpe vipAkamAM Ave che. anya mULa prakRtimAM karmanuM saMkramaNa thatuM nathI. tethI e prApta thAya ke jJAnAvaraNIyanI avAMtara matijJAnAvaraNIya, zrutajJAnAvaraNIya Adi uttaraprakRtio baMdhanimitta anyajAtIya nathI, paraMtu jJAnAvaraNIyarUpa ekajAtIya che ane vipAkanimitta paNa jJAnAvaraNIyarUpa ekajAtIya che, tethI paraspara teonuM saMkramaNa thAya che. jyAre jJAnAvaraNIya Adi mULa ATha prakRtio te prakArathI anyajAtIya che, jethI baMdha nimittaka paNa bhinna prakAranAM kArya karavAnA svabhAvavALI che, mATe teomAM paraspara saMkramaNa thatuM nathI. AthI ja mULaprakRtiono bheda uttaraprakRti karatAM judo pADela che. vaLI darzanamohanIya ane cAritramohanIya prakRtionuM paraspara saMkramaNa thatuM nathI. joke darzanamohanIya Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paka tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-22 ane cAritramohanIya mohanIyanI uttaraprakRti hovAthI paraspara saMkramaNa thavuM joIe, chatAM paNa jAyaMtaranA anusaraNa kare evA vipAkanA nimitta darzanamohanIya, cAritramohanIya che, tethI te banne anya jAtIya ja che, mATe te bannemAM saMkramaNa thatuM nathI. jema jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya anyajAtIya prakRti hovAthI te bemAM saMkramaNa thatuM nathI, tema darzanamohanIya ane cAritramohanIyanI prakRtio paNa jAtyaMtara prakRti sadaza ja vipAkanuM kAraNa hovAne kAraNe anya jAtIya zAstrakAro svIkAre che, mATe saMkramaNa thatuM nathI. vaLI cAra AyuSyanuM paNa paraspara saMkramaNa thatuM nathI; kema ke jAtyaMtara anubaMdha dvArA vipAkanuM nimitta cAre AyuSya che. tethI te cAre AyuSyamAM anya jAtIyapaNuM che, mATe temAM saMkramaNa thatuM nathI. vaLI darzanamohanIyanI prakRtio traNa che : samyakvamohanIya, mithyAtvamohanIya ane mizramohanIya. A traNe prakRtio joke saMkramaNa pAme che arthAt jIva mithyAtva avasthAmAM hoya tyAre sattAmAM rahela mizramohanIya ane samyakvamohanIya mithyAtvarUpe saMkramaNa pAme che ane samyakta avasthAmAM hoya tyAre sattAmAM rahela mizramohanIya ane mithyAtvamohanIya samyaktarUpe saMkramaNa pAme che; paraMtu samyagumithyAtvavedanIya trIjA guNasthAnakamAM udayarUpe varte che tyAre samyagumithyAtvavedanIyano mithyAtvamAM ke samyakvamohanIyamAM saMkrama thato nathI; kema ke samyagRmithyAtvavedanIya jyAre vedana thatuM hoya tyAre jAtyaMtara anubaMdhanA vipAkanuM nimitta hovAthI anya jAtIya che arthAt samyakvamohanIya ane mithyAtvamohanIya karatAM jAtyaMtaranA anubaMdhanA vipAkanuM nimitta samyagumithyAtvavedanIyarUpa mizramohanIya che. trIjA guNasthAnakamAM vartatuM mizramohanIya anya jAtIya che arthAt mithyAtvamohanIya ane samyakvamohanIya karatAM anya jAtIya che. tethI samyagumithyAtvavedanIyano saMkrama thato nathI. jema matijJAnanA udayanuM vedana vartatuM hoya tyAre paNa matijJAnAvaraNIyakarma zrutajJAnAvaraNIyakarma AdimAM saMkramaNa pAme che; kema ke anya jAtIya nathI. jyAre mizraguNasthAnakamAM vedana thatuM samyagRmithyAtva, matijJAnanI jema sajAtIya evI samyakvamohanIya ane mithyAtvamohanIyamAM saMkramaNa pAmatuM nathI; kema ke te vakhate mizramohanIya anyajAtIya che. A rIte baMdhAyelI keTalIka prakRti je prakAre baMdhAyelI hoya te prakAre vipAka phala Ape che ane keTalIka prakRti saMkramaNa pAmIne baMdhAyela karatAM anya prakAre vipAka batAve che, te atyAra sudhI batAvyuM. vaLI karmaprakRtiomAM rasa ane sthitinuM apavartana thAya che jenA kAraNe paNa te prakRti je prakAre baMdhAyelI hoya tenAthI anya prakAre vipAkamAM Ave che. jema koI prakRti ghaNA rasavALI baMdhAyelI hoya ane te prakAre vipAkamAM Ave to tenuM phaLa ati tIvra prApta thAya, paraMtu tenA udayakALanI prApti pUrve ja koIka adhyavasAyanA nimitte tenA rasanuM apavartana thAya to te karma maMda anubhAvapUrvaka vipAkamAM Ave che. tethI apavartanAthI paNa te prakRtino anyathA vipAka prApta thAya che. A apavartana sarva prakRtiomAM thAya che. tethI je prakRtio je rasathI baMdhAyelI hoya tenA karatAM maMda rasa thaIne Ave ane je sthitivALI baMdhAyelI hoya te sthiti alpa thaIne Ave tyAre teno anyathA vipAka prApta thAya che. AthI ja yogamArgamAM pravRtta Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa7 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-8 | sUtra-22, 23, 24 mahAtmA baMdhAyelI dIrgha sthitivALI karmarUpI latAne tattva taraphanA sanmukha thayelA bhAvane kAraNe alpa sthitivALI ane alparasavALI kare che tyAre sattAmAM rahela sarva prakRtio apavartana pAmIne anyathA prakAre udayamAM Ave che. ll8/razA sUtra : sa yathA nAma / / 8/23 / / sUtrArtha : te=vipAka, nAma anusAra che=je prakRtinuM je nAma che te anusAra teno vipAka che. II8/23 bhASya - so'nubhAvo gatinAmAdInAM yathA nAma tathA vipacyate / / 8/23 / / bhASyArtha : soDanumAvo .......... vipate . te=anubhAva=prakRtinuM kArya, gatinAmakarma AdinuM je pramANe nAma che, te pramANe vipAkane pAme che. ll8/23aaaa bhAvArtha : zAstramAM je je karmaprakRtio che te te prakRtionAM je je nAmo ApyAM che te sarva nAmo te prakRtionA kAryane sAme rAkhIne ja apAyAM che. AthI ja jJAnane AvaraNa kare tevI je prakRti tene jJAnAvaraNa kahevAya che. jJAnAvaraNIyakarmanI uttaraprakRtimAM paNa AtmAnuM je matijJAna che tenuM je AvaraNa kare tene matijJAnAvaraNa kahevAya che. tethI e prApta thAya ke je prakRtinuM je nAma che te nAmane anurUpa ja te prakRti vipAkamAM Ave che arthAt te prakAranA kAryane kare che. sUtrAnusAra jJAnAvaraNAdi je prakRtinAM je nAmo che te nAmAnusAra te prakRtino vipAka che, te batAvavA mATe bhASyakArazrIe jJAnAvaraNAdinuM yathAnAma vipAka che tema kahevuM joIe; tene badale gatinAmAdino je yathAnAma vipAka che te anubhAva che tema kahyuM, tethI e prApta thAya ke jIva gatinAmakarmane kAraNe zarIradhArI thAya che, tevA jIvomAM ja anya sarvakarmono vipAka thAya che; paraMtu zarIra vagaranA AtmAmAM koI karmano vipAka thato nathI, te batAvavA arthe nAmakarmane pradhAna karIne ahIM kahela che ke gatinAma AdinuM je pramANe nAma che, te prakAre ja vipAka che. tethI arthathI sarva prakRtiomAM je nAma che te prakAre vipAka che tema prApta thAya che. I8/23aaaa sUtra : tatazca nirjarA / / 8/24 / / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 sUtrArtha ane tenAthI=karmanA vipAkathI, nirjarA che. II8/24 // bhASyaH - tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-24, 25 tatazca=anubhAvAt, karmanirjarA bhavati / nirjarA kSayo vedanetyanarthAntaram / atra cazabdo detvantaramapekSate / 'tapasA nirnA 6' (a. 1, sU. 3) kRti vakSyate // 8/24 / / bhASyArtha : tatane .... vakSyate / / ane tethI=karmanA anubhAvathI, karmanI nirjarA thAya che. nirjarAnA paryAyavAcI batAve che - nirjarA, kSaya, vedanA anarthAMtara che=ekArthavAcI zabdo che. ahIM=prastuta sUtramAM, 'ca' zabda hetuaMtaranI=anya hetunI, apekSAvALo che. te hetuaMtara ja spaSTa kare che 'ane tapathI nirjarA thAya che' (adhyAya-9, sUtra-3) te pramANe kahevAze. / / 8/24aa -- bhAvArtha : je je karma vipAkamAM Ave che te potAnuM kArya karIne AtmapradezothI pRthak thAya che. tethI vipAkathI nirjarAnI prApti thAya che. A nirjarA be prakAranI che : (1) sakAmanirjarA ane (2) akAmanirjarA. A banne prakAranI nirjarAmAM karmanI sattAnI sthitinA u52nAM sthAnomAMthI karmadalikonA rasanuM apavartana karIne karmadalikono udaya AvalikAmAM prakSepa karAya che. tethI rasanA apavartanane kAraNe kSINa zaktivALA thayelA te daLiyA potAnuM kaMIka kArya karIne nirjarAne pAme che. sAmAnya rIte du:kho veThIne jIva akAmanirjarA kare che tyAre kharAbarUpe vedana karavA yogya te karma kSINa thavAthI jIvamAM kyAreka guNanI paNa prApti thAya che to kyAreka te kaSTanA vedanakALamAM tIvra ArtadhyAnAdi thAya to te jIva adhika kliSTa karmo bAMdhe che. topaNa udayamAna karmo pratikULarUpe hoya ke anukULarUpe hoya te sarvanuM vedana thaIne AtmAthI chUTAM paDe che te nirjarA che. je mahAtmAo ucita pravRtti karIne atyaMtaratapa ane bAhyatapa dvArA ghaNAM karmone udaya AvalikAmAM prakSepa kare che tyAre, vipula pramANamAM karmanI nirjarA thAya che, je sakAmanirjarA che. te paNa karmanA vipAkathI ja thAya che; phakta te karmano vipAka sakAmanirjarAmAM pradezodayarUpe hoya che to vaLI akAmanirjarAmAM phala Ape tevo vipAkodayarUpe hoya che, paraMtu karmano udaya thayA vagara nirjarA thatI nathI. II8/24 // bhASyaH ukto'nubhAvabandhaH, pradezabandhaM vakSyAmaH Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa9 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-8 | sUtra-2pa bhAvArtha anubhAvabaMdha kahevAyo. have pradezabaMdhane ame kahIe chIe - sUtra - nAmapratyayAH sarvato yogavizeSAt sUkSmaikakSetrAvagADhasthitAH sarvAtmapradezeSu anantAnantapradezAH / / 8/25 / / sUtrArtha : nAmapratyayavALA=kArmaNazarIranAmakarma kAraNavALA, (pugalo baMdhAya che,) sarvathI baMdhAya cheHchae dizAmAMthI baMdhAya che, yogavizeSathI baMdhAya che mana-vacana-kAyAnA yogothI baMdhAya che, sUma, eka kSetra avagADha ane sthita pagalo baMdhAya che, sarva AtmapradezomAM baMdhAya che, anaMtAnaMta pradezavALA kArmaNapugalo baMdhAya che, te pradezabaMdha che. ll8/rapI bhASya : nAmapratyayAH pudgalAH badhyante / nAma pratyaya eSAM te ime nAmapratyayAH / nAmanimittA nAmahetukA nAmakAraNA ityarthaH / sarvatastiryagUrdhvamadhazca badhyante / yogavizeSAt kAyavAGmanaHkarmayogavizeSAcca badhyante / sUkSmA badhyante, na bAdarAH / ekakSetrAvagoDhA badhyante, na kSetrAntarAvagADhAH / sthitAzca badhyante, na gatisamApannAH / sarvAtmapradezeSu sarvaprakRtipudgalAH sarvAtmapradezeSu badhyante / ekaiko hyAtmapradezo'nantaiH karmapradezairbaddhaH / anantAnantapradezAH karmagrahaNayogyAH pudgalA badhyante / na tu (?) saGkhyeyAsaGkhyeyAnantapradezAH / kutaH ? agrahaNayogyatvAt pradezAnAmiti / eSa pradezabandho bhavati / / 8/25 / / bhASyArtha: nAmapratyayaH .... bhavati | rAmapratyayavALA pudgalo baMdhAya che. nAmapratyaya che jeone, te A nAmapratyayavALA che=nAmanimittavALA che=jAmahetuvALA cheHnAmakaraNavALA che=kAmaNazarIranAmakarmanA kAraNavALA badhyamAna pudgalo che, e pramANe artha che. vaLI te sarvathI-tiryam, Urdhva ane adho sarva dizAthI baMdhAya che=tiryam cAra dizA, cAra vidizA, Urdhva ane adho ema daza dizAthI karmo baMdhAya che. zenA kAraNe baMdhAya che ? tethI kahe che - yogavizeSathI baMdhAya che =kAyakarmayoga, vAkarmayoga ane makarmayoga vizeSathI baMdhAya che. ahIM 'kAra sarvathI ane yogavizeSathI baMdhAya che evA samuccaya mATe che. vaLI je karmo baMdhAya che te Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Go tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-8| sUtra-2pa sUkSma baMdhAya che, bAdara nahIM. eka kSetra avagADha baMdhAya che=je AkAzapradeza upara jIvapradeza che te AkAzapradeza upara rahelA kAmaNapudgalo baMdhAya che, paraMtu kSetramaMtaramAM avagADha kArmaNapudgalo baMdhAtA nathI. vaLI je AkAzapradeza upara AtmA rahelo che, te AkAzapradeza upara sthira rahela kAmaNavargaNAtA pudgalo baMdhAya che, paraMtu gatine pAmelA pudgalo baMdhAtA nathI=anya AkAzapradeza upara AvelI kAmaNavargaNA baMdhAtI nathI, paraMtu pote je AkAzapradeza upara rahela che, e AkAzapradeza upara sthira rahelI kAmaNavargaNA jIvathI baMdhAya che. sarva AtmapradezomAM baMdhAya che=jIvanA badhA AtmapradezomAM sarva prakRtinA pudagalo baMdhAya che=vartamAna samayamAM je je karmo bAMdhe che te sarva prakRtionAM karmo sarva AtmapradezamAM baMdhAya che. vaLI eka eka Atmapradeza anaMtA karmapradezothI baMdhAyelo thAya che jIvavA dareka pradezo upara AThe karmo baMdhAya che ane te eka eka Atmapradeza anaMtA karmapradezothI baddha thAya che. vaLI anaMtAnaMta pradezavALA grahaNayogya karmapudagalo baMdhAya che; paraMtu saMkhyaya, asaMkhyaya ke anaMta pradezavALA pudgalo baMdhAtA nathI; kema ke teTalA pradezonuM agrahaNayogyapaNuM che, A pradezabaMdha che. w8/2pA bhAvArtha pradezabaMdha eTale AtmA sAthe baMdhAyelA kArmaNapudgalono jaththo. A kArmaNapudgalo kArmaNazarIranAmakarmanA udayathI jIvanI sAthe baMdhAya che, te batAvavA mATe sUtramAM kahyuM ke nAmapratyayavALA pudgalo baMdhAya che. ahIM koIne bhrama thAya ke jJAnAvaraNIya Adi nAmapratyayavALA pudgalo baMdhAya che, tenuM nirAkaraNa karavA arthe bhASyakArazrIe spaSTatA karI ke nAmanimitta arthAt nAmahetu arthAt nAmakaraNavALA pagalo baMdhAya che. tethI e prApta thayuM ke kAzmaNazarIranAmakarmarUpa nAmakaraNavALo pradezabaMdha che; kema ke jo kArmaNazarIranAmakarmano udaya na hoya to te pudgalo baMdhAya nahIM. AthI ja kArmaNazarIranAmakarmanA udayavALA kevalIne paNa pradezabaMdhanI prApti che. vaLI te pudgalo jIva kayAMthI grahaNa kare che ? te spaSTa karavArthe graMthakArazrI kahe che - sarvathI grahaNa kare che arthAt tirtho cAra dizA ane cAra vidizA, tathA Urdhva ane adho ema daze dizAthI grahaNa kare che. tethI e prApta thAya ke je AkAzapradeza upara jIva rahela che te AkAzapradeza upara rahela kArmaNavargaNAo kArmaNazarIranAmakarmanA udayathI jIva daze dizAomAMthI grahaNa kare che. zenAthI grahaNa kare che ? te spaSTa karavA arthe graMthakArazrI kahe che - yogavizeSathI baMdhAya che jIvanI kAyAnuM karma, vANInuM karma ane mananuM karma e rUpa yogavizeSathI anaMtAnaMta pradezarUpa pradezabaMdha thAya che. tethI e prApta thAya ke jeTalA aMzamAM yogavyApAra adhika, teTalA aMzamAM pradezabaMdha adhika ane jeTalA aMzamAM yogavyApAra alpa. teTalA aMzamAM pradezabaMdha alpa thAya che. vaLI, pradezabaMdhanA pudgalo sUkSma baMdhAya che, bAdara baMdhAtA nathI; kema ke kArmaNavargaNA sUkSma pariNAmavALI Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u1 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-5, 26 che. kAzmaNavargaNAnA pugalo ja karmarUpe baMdhAya che. vaLI, jIvapradezanI sAthe eka kSetramAM avagADha rahelA pudgalo baMdhAya che, paraMtu anya AkAzapradeza upara rahelA kArmaNapugalo baMdhAtA nathI arthAt je AkAzapradeza upara jIvanA pradeza che te AkAzapradezathI anya najIkanA ke dUranA AkAzapradeza upara rahelA kArmaNapugalo baMdhAtA nathI. vaLI je kArmaNavargaNAo potAnA avagADha AkAzapradeza upara rahelI che, te ja yogane AzrayIne baMdhAya che. je kArmaNavargaNA gatipariNAmavALI che te kArmaNavargaNA gatipariNAmane kAraNe gamana karatA te AkAzapradeza upara Avela hoya topaNa te kAmaNavargaNA baMdhAtI nathI. paraMtu je kArmaNavargaNA te AkAzapradeza upara sthira rahela che te ja baMdhAya che. vaLI jIvanA Atmapradezone sparzanArA, sarva AkAzapradezamAM rahelA sarva prakRtinA pudgalokajJAnAvaraNIya Adi ane tenI uttaraprakRtirUpa sarva prakRtinA pudgalo, sarva AtmapradezamAM baMdhAya che. tethI e prApta thAya ke jIva jeTalA AkAzapradezane avagAhIne rahelo che tyAMnA sarva AkAzapradezamAM rahelA kArmaNapudgalo jIvanA yogathI grahaNa thAya che. jIva potAnA adhyavasAya anusAra je je mULaprakRtio ane tenI uttaraprakRtio vartamAna samayamAM bAMdhe che te sarva prakRtio "koI eka AtmapradezamAM koI eka prakRti baMdhAya che, to anya koI AtmapradezomAM anya prakRtio baMdhAya che." tevo niyama nathI; paraMtu je koI prakRtio baMdhAya che te sarva prakRtinA daLiyA sarva AtmapradezomAM prApta thAya che. vaLI jIvanA jeTalA Atmapradezo che temAMthI eka eka Atmapradeza anaMtA karmapradezothI baddha che. tethI e prApta thAya ke AtmAnA asaMkhyAta pradezo che, je cauda rAjalokanA AkAzapradezo tulya che. tevA paNa AtmAe vartamAnanA deha pramANa AkAzamAM avagAhana karela hovAthI tenA ghaNA Atmapradezo eka eka AkAzapradeza upara avagAhana karI rahelA che. tethI deha pramANa AkAzapradezomAMthI dareka AkAzapradeza upara jIvanA asaMkhyAta Atmapradezo rahelA che. temAMthI dareka Atmapradezo upara anaMta karmapradezo baMdhAyelA che. ATha rucakapradezane choDIne sarva Atmapradezo karmathI atyaMta vyApta che. vaLI jIva potAnA vyApArathI je kArmaNapudgalo grahaNa kare che te anaMtAnaMta pradezavALA grahaNayogya karmayugalone grahaNa kare che, paraMtu saMkhyAta, asaMkhyAta ke anaMta pradezavALA pudgalone grahaNa karato nathI; kema ke te pradezonuM karmarUpe agrahaNayogyapaNuM che. arthAt je kaMdho saMkhyAta, asaMkhyAta ke anaMta paramANunA banelA che te jIvathI grahaNayogya nathI. A prakArano je anaMta pradezonA samUharUpa karmabaMdha thAya che te pradezabaMdha che. ll8/rapA. avataraNikA : sarvaM caitadaSTavidhaM karma puNyaM pApaM ca, tatra - avataraNikArya : ane sarva A ATha prakAranuM karma puNya ane pApa che. tyAM=puNya ane pApamAM, puNya batAve che - Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-26 bhAvArtha: pUrvamAM prakRtibaMdha, sthitibaMdha, anubhAvabaMdha ane pradezabaMdha kahyo, te sarva baMdha ATha prakAranA karmarUpa che arthAt karma baMdhAtI vakhate ATha karma baMdhAtAM hoya to ATha karmanA baMdha svarUpa che ane sAta karma baMdhAtAM hoya to sAta karmanA baMdha svarUpa che; paraMtu sattAmAM ATha prakAranA karma svarUpa che. je karma anukULa vipAkavALuM hoya te puNyarUpa che ane je pratikULa vipAkavALuM hoya te pAparUpa che. temAM puNyakarma kayuM che ? te batAve che sUtra H kara sadvedyasamyaktvahAsyaratipuruSavedazubhAyurnAmagotrANi puNyam / / 8 / 26 / / sahedha=zAtAvedanIya, samyaktva=samyaktvamohanIya, hAsyamohanIya, ratimohanIya, puruSaveda, zubhAyuSya, zubhanAma (ane) zubhagotra puNya che. II8/26 / / bhASyaH sadvedyaM bhUtavratyanukampAdihetukaM samyaktvavedanIyaM kevalizrutAdInAM varNavAdAdihetukaM, haasyvednIyaM, rativenI, puruSavenIyaM, zumamAyu mAnuSa veva ca, zumanAma gatinAmAvInAM, zuma gotra=3ccegotramityartha:| kRtyetavaSTavidha varma mukhyam, gato'nyat pAmiti ||8/ra6|| iti tattvArthAdhigame'rhatpravacanasaMgrahe aSTamo'dhyAyaH samAptaH / / sUtrArtha : -- bhASyArtha sadyaM pApam / / bhUta-vratInI anukaMpA Adi hetuvALuM saddedya puNya che=jIvonI anukaMpA, vratI evA zrAvaka ane sAdhunI anukaMpA Adi hetuvALuM zAtAvedanIyakarma puNyarUpa che. kevalI, zruta AdinA varNavAda Adi hetuka evuM samyaktvavedanIyakarma puNyakarma che. hAsyavedanIya, rativedanIya ane puruSavedanIya A traNa nokaSAyanI prakRti paNa puNyaprakRti che. manuSya ane deva saMbaMdhI zubha AyuSya puNya che. gatinAma AdinAM zubha nAmo puNya che. zubhagotra=uccagotra puNyaprakRti che. A prakAre ATha prakAranuM karma puNya che, AnAthI anya pApa che. : 'kRti' zabda bhASyanI samApti arthe che. / / 8/26 // A pramANe tattvArthAdhigama nAmanA arhat pravacanasaMgrahamAM AThamo adhyAya samApta thayo. // bhAvArtha -- jIvane je anukULarUpe vedana thAya te puNya kahevAya, te dRSTithI vicArIe to zAtAvedanIyakarma jIvane Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u3 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-8 | sUtra-26 anukULarUpe vedanA thAya che, mATe puNyakarma che. vaLI, jIvo pratyenI dayAdine kAraNe ane vatI pratyenI dayAdine kAraNe tevI puNyaprakRti baMdhAya che. vaLI je jIvo samyakta pAmyA hoya teo paNa kevalI, zruta AdinA varNavAda Adi kare tyAre teono guNapakSapAtano upayoga tIvra hovAthI samyakvamohanIyakarma vizeSathI prApta thAya che. samyakvamohanIyakarmano baMdha thato nathI, tethI tenA hetuonuM sevana karavAthI sattAmAM rahelA mithyAtvamohanIyakarmanA daLiyA samyakvamohanIyakarmarUpe saMkramaNa=pariNamana, pAme che. samyaktavedanIyakarmanA udayane kAraNe jIvane tattva yathAvatuM bhAse che, jethI sukhanuM vadana thAya che, mATe samyaktavedanIya puNyaprakRti che. hAsyamohanIya, ratimohanIya ane puruSaveda traNe nokaSAya hovA chatAM jIvane anukULarUpe vedanA thAya che. tethI ahIM temane puNyaprakRtirUpe batAvyAM che, jyAre karmagraMthamAM mohanI prakRti mohanIyarUpe AtmAnI vikRti karanAra hovAthI tene pApaprakRtirUpe kahela che. tethI padArthane jonArI nadRSTi anusAra karmagraMthanI daSTi ane tattvArthakAranI dRSTi bhinna hovAthI koI virodha nathI. vaLI jIvane manuSyabhava ane devabhavane anukULa zubhAyuSya udayamAM vartatuM hoya te sukharUpe vedanA thAya che, mATe puNya prakRti che. jIva mATe AyuSya beDarUpa che e vivakSA karIe to tene puNya kahI zakAya nahIM, chatAM anukULa vedananI apekSAe tene puNya kahevAmAM virodha nathI. AnAthI e prApta thAya ke jeone kharAba manuSpAyuSya maLyuM che ane philmISika Adi kharAba devabhava maLyo che, e puNyaprakRti nathI, paraMtu pratikULarUpe vedanIya hovAthI pApaprakRtirUpa che. tiryaMca-narakAyuSya paNa jIvane pratikULarUpe vedanIya hovAthI pApaprakRtirUpa che. vaLI gatinAmakarma AdimAM je zubha nAmakarmo che ane uccagotrakama che te jIvane anukULarUpe vedanA thAya che, mATe puNyaprakRti che. A sUtramAM batAvela ATha prakRtio choDIne sarva karmaprakRtio pApaprakRtirUpa che; kema ke jIvane pratikULarUpe vedanIya che. II8/2aaaa AThamo adhyAya samApta Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-1 To navamA dhyAyaH | bhASya : ukto bandhaH / saMvaraM vakSyAmaH - bhASyArtha: baMdha kahevAyo, saMvarane ame kahIzuM - sUtra: gADhanirodhaH saMvaraH 1/1 sUtrArtha : Azravano nirodha saMvara che. II9/1II bhASya : yathoktasya kAyayogAderdvicatvAriMzadvidhasyAsravasya nirodhaH saMvaraH / / 9/1 / / bhASyArtha yatho II9/1II saMvara: | yathokta kAyayogAdinA 42 prakAranA Azravano virodha saMvara che. bhAvArtha : chaTTA adhyAyanA pahelA sUtramAM mana-vacana-kAyAnA traNa yogo batAvyA tathA sUtra-6mAM sAMparAyika Azrava batAvatAM pAMca avrato, cAra kaSAya, pAMca indriya ane 25 kriyA batAvela, je 42 bheTavALA Azravo che. A kAyayogAdi 42 prakAranA Azravono nirodha e saMvara che. Azaya e che ke saMsArI jIvo sAMparAyika AzravavALA hoya che, tyAre yathAyogya 39 bhedovALA AzravanI prApti thAya che ane mana-vacana-kAyAnA yoganI prApti thAya che. tethI 4ra bhedovALA AzravanI prApti thAya che. jIvamAM jyAre viveka pragaTe che tyAre te AzravanA avAMtara bhedo sahita te 42 bhedonuM sUkSma svarUpa jANIne te AzravanA nirodha mATe je koI yatna kare che tyAre kaMIka kaMIka aMzathI Azravano nirodha thAya che, teTalA aMzamAM tene saMvaranI prApti thAya che. je kALe jIvano manoyoga Azrava nirodha mATe vyApAravALo nathI hoto tyAre tene te te AzravanI prApti thAya che ane je je Azravono pUrvamAM nirodha thayelo che te paNa vartamAnanA AzravanA upayogathI pharI pragaTa thAya che. mATe svabhUmikA anusAra ucita pravRtti karIne uttara-uttaranA AzravanA nirodha mATe yatna karavo joIe. II9/1 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthIpagamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sutra-2, 3 G4 sUtra : sa guptitithanuprekSAparISadanavaritre 1/rA sUtrArtha - te arthAt saMvara gupti, samiti, dharma, anapekSA, pariSahajaya ane cAritrathI prApta thAya che. II/II bhASya : sa eSa saMvara ebhirguptyAdibhirabhyupAyairbhavati / / 9/2 / / bhASyArthaH sa... bhavati | ta=saMvara, A gupti Adi upAyo vaDe=sUtramAM batAvyA te gupti, samiti, dharma, anuprekSA, pariSahajaya ane cAritra vaDe, thAya che. II9/rA bhAvArtha - je jIvo saMsAranuM vAstavika svarUpa samyagu avalokana karavA yatna kare che tyAre te te aMzamAM temanuM citta sAMsArika bhAvothI gupta thAya che ane AtmAnA hitane anukULa upayogavALuM bane che. vaLI, jIvane jyAre chaThThA guNasthAnakanI prApti thAya che tyAre jIvamAM traNa guptinuM sAmrAjya prApta thAya che, phalataH vizeSa prakAranA saMvaranI prApti thAya che. tene sAme rAkhIne ahIM gupti AdinI AcaraNAthI saMvara thAya che, tema kahela che. I9/cA bhASya : kiJcAnyat - bhASyArthaH vaLI anya zuM che ?=saMvarano anya upAya zuM che? te batAvatAM saMvarajavya nirjarAno upAya paNa batAve che - sUtra : tapasyA nirNA A2/rUA sUtrArtha:tapathI nirjarA che. ane "gha' zabdathI saMvaranuM grahaNa che. II9/3 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4| adhyAya-9 | sUtra-3, 4 bhASya : tapo dvAdazavidhaM vakSyate (a09, sU0 19-20), tena saMvaro bhavati nirjarA ca / / 9/3 / / bhASyArtha: to ...... ra adhyAya-9, sUtra-19-20mAM bAra prakArano tapa kahevAze. tenAthI tapathI, saMvara thAya che ane nirjarA thAya che. I9/3 bhAvArtha AtmAmAM karmanA AgamananA rodhane anukULa jIvano pariNAma saMvara kahevAya che. AtmAmAM baMdhAyelAM karmonuM AtmAthI parizATana nirjarA kahevAya che. te nirjarA bAra prakAranA tapathI thAya che, ema AgaLamAM kaheze, te bAra prakAranA tapathI AtmAmAM AzravanA rodharUpa saMvara paNa thAya che. tethI bAra prakAranA tapanAM be kArya cheH Azravano nirodharUpa saMvara ane pUrvanA baMdhAyelA karmanA nAzarUpa nirjarA. II/II avataraNikA : trAdi - 3 vitA (. 1, sU0 2) - miraDuvA saMvaro mavatIti . tatra . guptyAdaya iti ?, atrocyate - avataraNikArya - ahIM tapathI nirjarA thAya che ane saMvara thAya che ema kahyuM tyAM, prazna kare che - tamArAthI gupti Adi upAyo vaDe saMvara thAya che e pramANe kahevAyuM tyAM gupti Adi zuM che? e prakAranA praznamAM uttara Ape che - sUtra - samyagyoganigraho guptiH / / 9/4 / / sUtrArtha - samyak yogano nigraha gupti che. II/4 bhASya : samyagiti vidhAnato jJAtvA'bhyupetya samyagdarzanapUrvakaM, trividhasya yogasya nigraho guptiH / kAyaguptiH, vAgguptiH, manoguptiriti / tatra zayanAsanAdAnanikSepasthAnacakramaNeSu kAyaceSTAniyamaH kaayguptiH| yAcanapRcchanapraznavyAkaraNeSu vAniyamo maunameva vA vAgguptiH / sAvadyasaGkalpanirodhaH kuzalasaGkalpaH kuzalAkuzalasaGkalpanirodha eva vA manoguptiriti / / 9/4 // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-4 bhASyArtha saciita .... manotiriti | samyam e pramANe. vidhAnathI=bhedathI, jANIne samyagdarzanapUrvaka svIkAra karIne trividha yogano vigraha gupti che. te gupti 3 prakAranI che kAyagupti, vacanagupti ane matogati. ti' zabda traNa prakAranI guptinI samAptimAM che. tyAMetraNa guptimAM, zayanatA, AsananA grahaNamAM ane vikSepamAM, sthAnanI ane caMkramaNanI kriyAmAM kAyaceSTAno niyama=jitavacanathI niyaMtrita kAyaceSTAnuM pAlana, kAyagupti che. yAcana, pRcchana ane praznanA javAbamAM vANIno niyama=jinavacanathI niyaMtrita vAkaceSTAnuM pAlana, athavA mauna e vacanagupti che. sAvadhavA saMkalpano virodha, kuzalano saMkalpa athavA kuzala-akuzala saMkalpano virodha ja manogupti che. "tti' zabda bhASyanI samAptimAM che. I9/4 bhAvArtha - sUtra-2mAM kahela ke gupti AdithI AzravanA nirodharUpa saMvaranI prApti thAya che. tethI sau prathama guptinuM svarUpa batAvatAM kahe che - koI mahAtmA mana-vacana-kAyAnA aguptinA kAraNabhUta bhedone yathArtha jANe ane jANyA pachI te ja prakAre ruci kare ke A sarva bhedo mArA mATe karmabaMdhanAM kAraNa che, mATe aniSTabhUta che, tethI mAre teno nirodha karavo joIe. A prakAre ruci karIne samyagdarzanapUrvaka arthAt AtmAnuM nistaraMga samudra jevuM mohathI anAkuLa evuM pAramArthika svarUpa che, tenA yathArtha darzanapUrvaka, tenI prAptinuM kAraNa bane e rIte trividha yogano nigraha kare te gupti che. te gupti kAyagupti, vacanagupti, ane manogupti ema traNa bhedavALI che. (1) kAyagupti - je mahAtmAnuM citta potAnA bhAvaprANanA rakSaNa mATe tatpara thayeluM che, temane pakAyanA pAlanano adhyavasAya varte che. tethI saMyamanA prayojana arthe zayana kare, Asana Adi grahaNa kare ke eka sthAnamAMthI anya sthAnamAM jAya te sarva kRtyomAM koI jIvonI hiMsA na thAya, koInA kaSAyono udraka na thAya te prakAranI ucita yatanApUrvaka te te kAryo kare che, je kAyagupti che. (2) vacanagupti - vaLI sAdhune guNasthAnakanI vRddhinuM prayojana hoya ane tenA mATe koI vastunI yAcanA Avazyaka hoya te vakhate saMyamavRddhinuM kAraNa na bane tevI vastu mArAthI grahaNa thAya nahIM e prakAranA jinavacananA Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-4 niyaMtraNa=aMkuza, heThaLa vastunI yAcanA kare ke koI vastunI pRcchA kare ke tattvane jANavAnA prayojanathI guru Adine koI prazna kare te vakhate vacanaguptino leza paNa bhaMga na thAya evo vANI uparano niyama athavA koIkane koI praznano uttara ApatI vakhate guptino leza paNa bhaMga na thAya te prakAranA saMyamapUrvaka bole te vacanagupti che. athavA mana-vacana-kAyA saMvRta ka2Ine bolavAnA abhAvarUpa mauna jyAM vartatuM hoya ane citta saMyamanI pravRttimAM te prakAranA saMvarabhAvavALuM vartatuM hoya, jenAthI karmabaMdhane anukULa aMtaraMga koI upayoga na UThe te prakAre vANIno saMvara te maunarUpa vacanagupti che. 68 (3) manogupti vaLI sAvagha pravRttinA saMkalpanA nirodharUpa manogupti che. tethI e prApta thAya ke koI padArtha pratyenA ISad rAgathI tenI vicAraNA karavAmAM Ave tyAre manogupti nathI, paraMtu mananI agupti ja varte che. koI mahAtmA sarva prakA2nA sAvaghanA saMkalpanA nirodha mATe yatna karatA hoya tyAre temane manogupti che. AthI ja duSkRtonA ucita smaraNapUrvaka tenI niMdAne anukULa dRDha rIte mana pravarte che tyAre manoguptinI prApti thAya che. vaLI kyAreka jIva kuzalano saMkalpa karIne guNasthAnakanI vRddhi karavA yatna kare che tyAre kuzalanA saMkalparUpa manogupti varte che. A be manoguptio dezathI ane sarvathI hoya che. dezathI dezaviratidhara zrAvakane hoya che ane sarvathI sarvaviratidhara munione hoya che. : dezaviratidhara zrAvaka paNa jyAre sAvaghanA saMkalpanA nirodhamAM yatna karatA hoya ke kuzalano saMkalpa karatA hoya tyAre dezathI te be manoguptinI prApti che. je jIvo samyaktva pAmyA nathI paraMtu samyaktva prati abhimukha bhAvavALA che athavA samyaktvane pAmelA che paraMtu dezaviratine pAmelA nathI teo paNa jyAre jyAre upayogapUrvaka sAvaghanA saMkalpano nirodha karavA yatna kare che athavA kuzalano saMkalpa kare che tyAre tyAre kaMIka aMzathI manoguptinA pariNAmanI prApti thAya che. AthI ja zrAvaka paNa upayogapUrvaka sAdhudharmanI zaktinA saMcayArthe te te prakAranA muninA bhAvone spaSTa karanArA zlokothI AtmAne bhAvita karavA yatna kare che tyAre kuzalanA saMkalparUpa manogupti varte che. vaLI, keTalAka munio nirvikalpadazArUpa sAmAyikamAM varte che tyAre kuzalAkuzala banne prakAranA saMkalpano nirodha varte che, je vItarAga thavAne anukULa samatAnA pariNAma svarUpa trIjI manogupti che. je sAdhuo nirvikalpadazAne prApta karI zakatA nathI; chatAM dharmanA upakaraNarUpe ja dehamAtrane dhAraNa kare che, paraMtu deha pratyenI mamatAvALA nathI, zAtAnA arthI nathI, azAtAnA dveSI nathI; mAtra samabhAvanI vRddhinA ja arthI che teo jyAre jyAre sAvaghanA saMkalpono nirodha ka2vA mATe dRDha udyama kare che tyAre pahelA prakAranI manogupti varte che. zrAvakone deha Adi pratye mamatva hovAthI sAvadyanA saMkalpano nirodha ka2vA yatna kare che tyAre paNa dezathI ja manogupti hoya che. vaLI sAdhuo jyAre asaMgabhAvanI prApti arthe kuzalAnuSThAnanA saMkalpo kare che tyAre kuzalanA saMkalparUpa Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GG tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-4, 5 sarvathI manogupti varte che; kema ke teo deha Adi pratye mamatva vagaranA che. zrAvako paNa svabhUmikA anusAra sarvavirati AdinI zaktinA saMcaya arthe kuzalAnuSThAnanA saMkalpo kare che tyAre paNa deha Adi pratye cittamAM mamatva hovAthI dezathI ja manoguptinI prApti thAya che. II9/4 avataraNikA : sUtra-2mAM kahela ke gupti, samiti AdithI saMvaranI prApti thAya che. tethI guptinuM svarUpa batAvyA pachI krama prApta samitinuM svarUpa batAve che - sUtra : ryAbhASaiSaNA''dAnanikSepotsargAH samitayaH / / 9/5 / / sUtrArtha - IryA, bhASA, eSaNA, AdAna-nikSepa ane utsarga samitio che. ll9/pa bhASya: samyagIryA samyagbhASA samyageSaNA samyagAdAnanikSepau samyagutsarga iti paJca samitayaH / tatrAvazyakAyaiva saMyamArthaM sarvato yugamAtranirIkSaNAyuktasya zanairvyastapadA gatirIryAsamitiH / hitamitAsandigdhAnavadyArthaniyatabhASaNaM bhASAsamitiH / annapAnarajoharaNapAtracIvarAdInAM dharmasAdhanAnAmAzrayasya codgamotpAdanaiSaNAdoSavarjanameSaNAsamitiH / rajoharaNapAtracIvarAdInAM pIThaphalakAdInAM cAvazyakArthaM nirIkSya pramRjya cAdAnanikSepau AdAnanikSepaNAsamitiH / sthaNDile sthAvarajaGgamajantuvarjite nirIkSya pramRjya ca mUtrapurISAdInAmutsarga utsargasamitiriti / / 9/5 / / bhASyArtha : sagI .. satsasamitiriti | samyagu IryA, samyagu bhASA, samyam eSaNA, samyam AdAnanikSepa, samya utsarga e pAMca samiti che. tyAM=pAMca samitiomAM, Avazyaka mATe ja=avazya karavA yogya kArya mATe ja, saMyamanI vRddhinA prayojanathI gamatanI kriyA sarva dizAthI tirjI be dizA ane sanmukha ema sarva dizAthI, yugamAtra nirIkSaNathI Ayukta evA sAdhunI=sADA traNa hAtha bhUminA nirIkSaNamAM upayukta evA sAdhunI, dhIre-dhIre vyasta pada vaDe je gati te IryAsamiti che. hita=hitakArI, mita=parimita, asaMdigdha, anavadya evA prayojanathI niyata bolavuM te bhASAsamiti che. anna, pAna, rajoharaNa, pAtra, vastra AdirUpa dharmasAdhano ane AzrayanA=vasatinA, udgamadoSonuM, utpAdanadoSonuM ane eSaNAdoSonuM varjana eSaNAsamiti che. rajoharaNa, pAtra, vastra AdinuM ane pITha-phalaka Adi Avazyaka kArya mATe nirIkSaNa karIne ane pramArjana karIne Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-5 AdAtatikSepaHgrahaNa ane vikSepa, AdAnanikSepaNAsamiti che. sthAvara ane jaMgama jaMtuthI vajita evA spaMDilamAM=nirdoSabhUmimAM, joIne ane pramAIne mUtra-maLa Adino utsarga-tyAga, te utsargasamiti che. 'tti' zabda bhASyanI samAptimAM che. 9/pA. bhAvArtha : (1) IryAsamiti: sAdhu sarva prayojanathI mana-vacana-kAyAne gupta karIne vItarAganA vacanathI bhAvita thavA ane vItarAga tulya thavA yatna kare che, tethI haMmezAM traNa guptiomAM ja vartatA hoya che. traNa guptivALA muni saMyamavRddhinuM Avazyaka kArya hoya tyAre ja saMyama mATe koIka sthAnathI anya sthAne jAya che ane upAzrayamAM paNa saMyamanI vRddhinA prayojanathI ja gamanAdi ceSTA kare che. jo saMyamanuM prayojana na hoya to upAzrayamAM paNa potAnA mULa sthAnane choDIne anya sthAnamAM jatA nathI; paraMtu guptimAM atizaya yatna dvArA sukhanI vRddhi ane nirlepatAnI vRddhi kare che. vaLI, saMyamanA prayojana arthe gamana karatA hoya tyAre saMmukha traNa dizAnuM avalokana hoya che. sADA traNa hAtha pramANa bhUmimAM sanmukhanI eka dizAmAM koI jaMtu che ke nahIM ane AjubAjunI be dizAmAMthI koI jaMtunuM Agamana che ke nahIM tenuM nirIkSaNa atyaMta upayukta thaIne kare che tyAre sarva jIvo pratye dayALu cittavALA sAdhu potAno dayAno bhAva puSTa-puSTatara thAya te prakAre jIvarakSA mATe atyaMta upayukta thaIne dhImI gatithI javAnI je pravRtti kare che te IryAsamiti che. IryAsamiti kALamAM sAdhu avazya guptivALA hoya che, tethI citta bAhya sarva padArtho pratyenA saMzleSa vagaranuM hoya che. saMyamanI vRddhinA prayojana arthe dayALu cittano leza paNa nAza na thAya te prakAre upayukta thaIne sAdhu gamana kare che te IryAsamiti che. tethI e prApta thAya ke saMvaranA pariNAmarUpa gupti na hoya ane jIvarakSA mATe yatanApUrvaka sAdhu jatA hoya topaNa IryAsamiti nathI ane yatanApUrvaka sAdhu jatA hoya chatAM saMyamavRddhinuM avazya prayojana na hoya topaNa IryAsamiti nathI. (2) bhASAsamiti: sAdhu traNa guptithI gupta hovAne kAraNe vacanaprayoga dvArA game tevA adhyavasAya na thAya tevA saMvaranA pariNAmayukta ja hoya che. tethI mAtra bolavAnI vRttithI teo bolatA nathI; paraMtu bhASAnA prayogathI thoDuMka paNa hita thAya tevuM jaNAya tyAre ja teo bole che, te paNa parimita zabdo dvArA ja bole che. vaLI, je vacano bole che te asaMdigdha hoya che arthAt sAMbhaLanArane temanA prayojanano nirNaya na thAya ane saMdeha utpanna karAve tevA zabdo bolatA nathI. vaLI, anavadya evA prayojananI sAthe niyata evA vacanone bole che, te bhASAsamiti che. jenA baLathI sAdhu saMyamanA kaMDakonI vRddhi kare che ane sva-paranuM hita sAdhe che. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 tattvArthAvagamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-5 Azaya e che ke sAdhu te ja bhASA bole ke jemAM sAvadyanI pravRttinI anumati na hoya ane sAvadyanA pariNAmamAMthI UThelI te bhASA na hoya; paraMtu kevala saMyamavRddhinuM kAraNa hoya ane yogya jIvone mArgaprAptinuM kAraNa hoya evA arthane kahenArI bhASA sAdhu bole che te bhASAsamiti che. (3) eSaNAsamiti: saMyamanI vRddhinA prayojanathI sAdhu dehanuM pAlana kare che, ethI saMyamanI vRddhinuM prayojana na hoya tyAre AhAra Adi koI vastu grahaNa karatA nathI; ane AhAra Adi je kAMI grahaNa kare che te avazya saMyamanI vRddhinuM kAraNa hoya tevA ja grahaNa kare che. saMyamanI vRddhi e nirlepa pariNatinI vRddhi svarUpa che. tethI saMyamanA prayojana arthe anna-pAna-rajoharaNa-pAtra-vastra vagere dharmasAdhano ane upAzraya AdirUpa vasati grahaNa kare tyAre udgamadoSa, utpAdanAdoSa ane eSaNAdoSanA varjanapUrvaka grahaNa kare te eSaNAsamiti che. udgamadoSo zrAvakathI thAya che, utpAdanAdoSo ubhayathI thAya che ane eSaNA doSo sAdhuthI thAya che. A sarva doSono yathArtha bodha karIne tenA varjana mATe sAdhu samyagu yatna kare to te vastra-pAtra Adi jinavacana anusAra grahaNa karelAM hovAthI saMyamavRddhinuM kAraNa bane che. tethI eSaNA samiti guptinI sahavartI ja hoya che ane guptinI vRddhinuM ja kAraNa che. guptinI vRddhithI saMvarabhAvanI vRddhi thAya che, jenAthI nirlepatAnI pariNatirUpa saMyamanA kaMDako vadhe che. (4) AdAnanikSepasamiti: vaLI, sAdhu sadA traNa guptithI gupta thaI zAstrothI AtmAne bhAvita kare che, jethI prayojana na hoya to koI vastunA grahaNa-nikSepa kare nahIM, paraMtu saMyamavRddhinA prayojana mATe avazya upayogI jaNAya tyAre rajoharaNa, pAtra, vastra AdinuM ane pITha-phalaka AdinuM grahaNa kare ane mUke te vakhate jIvarakSA mATe prathama cakSuthI atyaMta upayogapUrvaka nirIkSaNa kare, tyArapachI samyagu vidhipUrvaka pramArjana kare ane tyArapachI vastune grahaNa kare ane te rIte ja cakSuthI nirIkSaNa karIne ane pramArjana karIne vastune sthApana kare. dA.ta. prayojana na hoya tyAre sAdhu sthirAsanamAM besIne svAdhyAya karatA hoya tyAre paNa koI kAraNathI kAyAnI ceSTA karavAnuM prayojana thAya tyAre rajoharaNa grahaNa kare temAM cakSuthI joyA vagara sahasA rajoharaNa grahaNa kare to koI jIvanA vinAzanI saMbhAvanA rahe, tethI dayALu cittavALA sAdhu prathama cakSuthI jyAMthI rajoharaNane grahaNa karavuM che te sthAnane avalokana kare. tyAM koI jIvane jue to yogya rIte tene dUra kare ane koI jIva jaNAya nahIM, topaNa muhapattithI rajoharaNanuM pramArjana kare tyArabAda ja rajoharaNa grahaNa kare. A ja rIte saMyamanAM dareka upakaraNo saMyamavRddhinA prayojanathI grahaNa karavAnAM hoya ke mUkavAnAM hoya tyAre sUkSma avalokana ane pramArjana vagara grahaNa karavAM ke mUkavAM nahIM, te AdAna-nikSepasamiti che. (5) utsargasamiti: vaLI sAdhune potAnA dehanA maLAdinuM visarjana karavAnuM hoya tyAre utsargasamitinA pAlanapUrvaka Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-5, 6 visarjana kare. sthAvara ane trasa jaMtuthI rahita evI nirdoSa bhUmimAM cakSuthI jIvo nathI tenuM nirIkSaNa karyA bAda tevI jIva rahita bhUmine paNa pramArjanA karyA pachI te maLAdine paraThave, jethI sUkSmajIvonI hiMsA thavAno saMbhava na rahe, te utsargasamiti che. A rIte dayALu cittavALA sAdhu satata yatanApUrvaka saMyamane upakAraka parimita ucita pravRttio kare te samitirUpa che. samitikALamAM sAdhu haMmezAM traNa guptiovALA hoya che. tethI sAdhunAM pAMca indriyo ane mana viSayothI atyaMta parAkSukha rahe che. jIvarakSAnI ucita pariNatinA kAraNe sAdhu samitionI sarva ucita yatanA kare che. II9/pA avataraNikA - sUtra-2mAM kahyuM ke gupti, samiti, dharma, anuprekSAdithI AzravatA virodharUpa saMvara prApta thAya che. tethI tyArapachI gupti ane samitinuM svarUpa batAvyuM. have krama prApta saMvaranI prAptinA kAraNabhUta dharmanuM yatidharmanuM, svarUpa batAve che - sUtra - uttamaH kSamAmArdavArjavazaucasatyasaMyamatapastyAgAkiJcanyabrahmacaryANi dharmaH T1/ sUtrArtha : kSamA, mArdava, Arjava, zauca, satya, saMyama, tapa, tyAga, AkiMcaca ane brahmacaryarUpa dazavidha uttama dharma yatidharma, che. III bhASya : ityeSa dazavidho'nagAradharma uttamaguNaprakarSayukto bhavati / tatra kSamA titikSA sahiSNutvaM krodhanigraha ityanarthAntaram / tat kathaM kSamitavyamiti ceducyate - krodhanimittasyAtmani bhAvAbhAvacintanAt / paraiH prayuktasya krodhanimittasyAtmani bhAvacintanAdabhAvacintanAcca kSamitavyam / bhAvacintanAt tAvad vidyante mayi ete doSAH, kimatrAsau mithyA bravItiti kSamitavyam / abhAvacintanAdapi kSamitavyam, naite vidyante mayi doSA yAnajJAnAdasau bravItIti kSamitavyam / kiJcAnyat - krodhadoSacintanAcca kSamitavyam kruddhasya hi vidveSAsAdanasmRtibhraMzavratalopAdayo doSA bhavantIti / kiJcAnyat - bAlasvabhAvacintanAcca parokSapratyakSAkrozatADanamAraNadharmabhraMzAnAmuttarottararakSArtham / bAla iti mUDhamAha, parokSamAkrozati bAle kSamitavyameva evaMsvabhAvA hi bAlA bhavanti diSTyA ca mAM parokSamAkrozati na pratyakSamiti lAbha eva mantavyaH / pratyakSamapyAkrozati bAle kSamitavyam, vidyata Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-6 evaitad bAleSu diSTyA ca mAM pratyakSamAkrozati, na tADayati, etadapyasti bAleSviti lAbha eva mantavyaH / tADayatyapi bAle kSamitavyam evaMsvabhAvA hi bAlA bhavanti, diSTyA ca mAM tADayati, na prANairviyojayatIti / etadapi vidyate bAleSviti, prANairviyojayatyapi bAle kSamitavyam / diSTyA ca mAM prANairviyojayati, na dharmAd bhraMzayatIti kSamitavyam, etadapi vidyate bAleSviti lAbha eva mantavyaH / kiJcAnyat - svakRtakarmaphalAbhyAgamAcca, svakRtakarmaphalAbhyAgamo'yaM mama, nimittamAtraM para iti kSamitavyam / kiJcAnyat - kSamAguNAMzcAnAyAsAdInanusmRtya kSamitavyameveti kSamAdharmaH 1 // bhASyArtha - tyeH ... kSamAgharma | uparamAM varNana karyuM e daza prakArano aNagAra dharma uttama evA guNanA prakarSathI yukta che. kSamAnA paryAyavAcI batAve che - tyAM kSamA, titikSA, sahiSNapaNuM, krodhano vigraha e anarthAntara che=ekAryavAcI zabdo che. te kAraNathIkakSamA e uttamadharma che te kAraNathI, kevI rIte kSamA karavI joIe ? e pramANe jo koI prazna kare to uttara Ape che - krodhanimitta evA kathananA AtmAmAM bhAvAbhAvatA citavatathI kSamA karavI joIe. kevI rIte bhAvAbhAvanuM ciMtavana karavuM joIe ? te batAve che - bIjA vaDe prayoga karAyelA krodha nimittanA AtmAmAM bhAvanA ciMtavanathI ke abhAvanA ciMtavanathI kSamA karavI joIe. bhAvanA ciMtavanathI mArAmAM A doSo vidyamAna che, tethI ahIM A zuM mithyA bole che? arthAt mithyA bolato nathI; ethI kSamA karavI joIe. abhAvanA ciMtavanathI paNa kSamA karavI joIe. kaI rIte kSamA karavI joIe ? ethI kahe che - mArAmAM e doSo vidyamAna nathI jene, ajJAtathI A bole che ethI kSamA karavI joIe. vaLI bIjuM zuM? ethI kahe che - krodhadoSatA ciMtanathI kSamA karavI joIe. hi=je kAraNathI, krodhavALA puruSane vidveSa, AsAdana, smRtibhraMza, vratalopAdi doSo thAya che=krodha utpanna thAya che tyAre citamAM viSa utpanna thAya che. vaLI koInA upara gusso thAya tyAre mAravA mATe AkramaNa karavArUpa AsAdana thAya che. vaLI potAnI maryAdAnI smRtino bhraza thAya che. ane pote je vrato svIkAryA hoya te vratonA lopa pratye paNa krodhane vaza upekSA thAya che. (arthAt krodhanA AvA doSothI prApta atarthonuM ciMtavana karIne kSamA karavI joIe.) Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUtra-6 vaLI bIjuM zuM che ? ethI kahe che bAlasvabhAvanA ciMtavanathI=potAnA mATe anucita bolanArano bAlasvabhAva che e pramANe ciMtavanathI, parokSa ke pratyakSa, Akroza, tADana, mAraNa, dharmabhraMzanA uttarottara rakSaNa mATe krodhano tyAga karIne kSamA karavI joIe. 74 kaI rIte bAlasvabhAva AdinA ciMtavanathI kSamA karavI joIe ? te spaSTa kare che bAla eTale mUDha che. parokSa AkrozavALo bALa hote chate kSamA ja karavI joIe. hi=je kAraNathI, AvA svabhAvavALA bALa hoya che. ane dRSTithI=bhAgyayoge, mane parokSa Akroza kare che pratyakSa nahIM, e prakAre lAbha ja mAnavo joIe. pratyakSa paNa Akroza karatA bALamAM kSamA karavI joIe. (kAraNa) A=Akroza karavuM e, bALamAM hoya ja mATe kSamA karavI joIe. ane bhAgyayoge mane pratyakSa Akroza kare che, mArato nathI. e paNa=tADana paNa, bAlamAM che. ethI lAbha ja jANavo. tADana karatAM paNa bAlamAM kSamA karavI joIe. phri=je kAraNathI, AvA svabhAvavALA bAla hoya che=bIjAne tADana karavAnA svabhAvavALA bAla hoya che. ane bhAgyayoge mane tADana kare che. prANathI viyojana karato nathI=mRtyune prApta karAvato nathI. A paNa bAlamAM vidyamAna che=bIjAnA prANano nAza karavo e paNa bAlomAM vidyamAna che. ethI, prANathI nAza karatAM paNa bAlamAM kSamA karavI joIe. ane bhAgyayoge mane prANathI viyojana kare che, dharmathI nAza karato nathI, ethI kSamA karavI joIe. A paNa=dharmathI nAza karAvavuM e paNa, bAlomAM vidyamAna che, ethI lAbha ja jANavo. vaLI bIjuM zuM ? e batAve che=kSamAnI prApti mATe bIjuM zuM karavuM joIe ? te batAve che potAnA karAyelA karmanA phaLanA svIkArathI kSamA karavI joIe. kaI rIte potAnA karAyelA karmanA phaLanA svIkArathI kSamA karavI joIe ? te spaSTa kare che potAnA karAyelA phLanuM Agamana A mane che. para (to) nimittamAtra che, ethI kSamA karavI joIe. - vaLI anya zuM ? tethI kahe che anAyAsa Adi kSamAguNonuM anusmaraNa karIne=krodha Adi bhAvo AyAsarUpa hovAthI klezarUpa che ane kSamA koI prakAranA prayatnarUpa nahIM hovAthI svasthatArUpa che e prakAre kSamAguNane anusmaraNa karIne, kSamA ja karavI joIe. e kSamAdharma che. 1 / / bhAvArtha: (1) kSamAyatidharma : kSamA e jIvano sahaja dharma che. kSAyikabhAvano kSamAno dharma vItarAgane ja hoya che, jyAre chadmasthane - Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUtra-6 75 kSayopazamabhAvano kSamAdharma hoya che. kSAyikakSamAdharmanA arthI sAdhu jagatanA koI padArtha sAthe sneha dhAraNa karatA nathI ane deha pratye paNa mamatva dhAraNa karatA nathI. je vastu pratye mamatva hoya tenI vyAghAtaka sAmagrI pratye dveSano pariNAma hoya che, Avo dveSano pariNAma sAdhune kyAMya nathI. sAdhu potAnAmAM pragaTa thayela kSamAnA pariNAmane ja atizayita karavA arthe sarva ucita pravRttio kare che, chatAM kSamAno pariNAma kSAyikabhAvarUpa nahIM hovAthI nimittane pAmIne kSamAno virodhI evo krodhano pariNAma sAdhune paNa pragaTa thaI zake che. te pariNAmanA rodha arthe sAdhu kaI rIte ciMtavana kare te prastutamAM bhASyakArazrIe batAvela che. tethI je sAdhu jinavacana anusAra sarva ucita pravRttio karatA hoya teone koI nimittane pAmIne akSamAno pariNAma ullasita thAya nahIM, chatAM tevA nimittane pAmIne akSamAno pariNAma thAya tyAre bhASyakArazrIe je kramathI ciMtavana karavAnuM batAvyuM che te prakAre ciMtavana karIne mahAtmA potAnA kSamApariNAmane susthira kare che. vaLI kSamAdharmano arthI evo koI zrAvaka krodha thavAnAM nimitto prApta thAya tyAre prastutamAM bhASyakArazrIe batAvela te rIte bhAvana karIne krodhano nirodha kare tyAre tene paNa kSamAdharmanI prApti thAya che. zrAvaka sAdhudharmanuM paribhAvana kare tyAre kSamAguNanA bhAvanane kAraNe kSamAdharmanI prApti thAya, topaNa jevI uttama kSamA sAdhune hoya, tevI zrAvakane saMbhave nahIM; kema ke zrAvakane dezathI aviratine kAraNe je je dhana Adi pratye rAgano pariNAma che, tenA nAza pratye dveSano pariNAma che. te pariNAma sAkSAt tenA upayogamAM praviSTa pariNAma che. tethI vartamAnamAM kSamAguNanuM bhAvana kare ane akSamAnA nimittamAM tenA nirodha mATe bhASyakArazrInA vacanAnusAra bhAvana kare, tyAre paNa potAnA dhana Adi pratyenI jeTalA aMzamAM mUrchA che, tenA nAza pratye teTalo ja arucino aMza paDelo che. sarva bhAvo pratye nirlepatAnA bIjabhUta evI uttama kSamA sAdhune ja pragaTe che, zrAvakane tenAthI hIna kakSAnI ja kSamA pragaTe che; kema ke pratyAkhyAnAvaraNakaSAyanI maMdatAjanya kSamA zrAvakane hovA chatAM pratyAkhyAnAvaraNakaSAyanA kSayopazamajanya ane saMjvalanakaSAyanI maMdatAjanya jeTalI kSamA sAdhune ja che, teTalI zrAvakane hoya nahIM. vaLI, saMjvalanakaSAyanA kSayajanya kSAyika kSamA vItarAgane ja che, anyane nahIM. vaLI aviratasamyagdaSTi paNa sAdhudharmanuM paribhAvana kare ke krodhanA nimittakALamAM prastutamAM bhASyakArazrIe batAvyuM tema paribhAvana kare, tyAre te avirata samyagdaSTimAM joke kSamAno pariNAma varte che, topaNa sAdhu jevo ke zrAvaka jevo kSamAno pariNAma nathI; kema ke aviratinA udayane kA2Ne sAdhu ka2tAM ke dezavaratidhara zrAvaka karatAM paNa viSayo pratyeno adhika rAga che. tethI tenA pratipakSa pratye dveSano pariNAma che ane kSamAnA bhAvanakALamAM paNa cittamAM praviSTa evo dveSano pariNAma che. AthI apratyAkhyAnAvaraNakaSAyanI maMdatAjanya kSamAno pariNAma samyagdaSTine che; paraMtu apratyAkhyAnAvaraNakaSAyanA kSayopazamajanya kSamAno pariNAma jevo zrAvakamAM che tevo kSamAno pariNAma avirata samyagdaSTimAM nathI. vaLI maMda mithyAdRSTi jIva paNa sAdhudharmano arthI hoya to vAraMvAra sAdhudharmanuM paribhAvana kare che ane krodhanA nimittanI upasthiti thAya tyAre prastutamAM bhASyakArazrIe je prakAre bhAvananI vidhi batAvI Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-6 te prakAre bhAvana karIne kSamAguNane dhAraNa kare to anaMtAnubaMdhIkaSAyanI maMdatAjanya kSamAno pariNAma tene hoya che; paraMtu anaMtAnubaMdhIkaSAyanA kSayopazamajanya kSamAno pariNAma jevo avirata samyagdaSTimAM che tevo kSamAno pariNAma maMda mithyAddaSTi evA apunarbaMdhaka jIvane nathI. vaLI te apunarbaMdhaka jIva jo zAstravacanAnusAra daza prakAranA yatidharmanuM bhAvana kare ke prastutamAM bhASyakArazrIe kahyuM te prakAre krodhanA nimittakALamAM kSamA mATe yatna kare tyAre vizuddhino prakarSa thAya to aviratasamyagdaSTiguNasthAnaka AdinI prApti paNa te karI zake che ane bhAvano prakarSa thAya to sarvaviratinA pariNAmane paNa sparzI zake che. vaLI koI muni bhAvathI chaThThA guNasthAnakamAM hoya ane krodhanA nimittamAM bhASyakArazrIe kahyuM te prakAre bhAvana karIne kSamAmAM udyama na kare to sarvaviratimAM aticAranI prApti thAya. jo pramAdano atizaya thAya to mithyAtvanI paNa prApti thAya, yAvat anaMta saMsAranI paNa prApti thAya. vaLI ahIM bhASyamAM kahyuM ke krodhanA nimittanI prApti thAya tyAre bhAva-abhAvanuM ciMtavana karavuM joIe arthAt koI potAnA mATe krodhanuM udbhAvana kare che te doSo potAnAmAM vidyamAna che ke nahIM tenuM samyag avalokana karavuM joIe. jo te doSo vidyamAna dekhAya to paranA te vacanathI potAne potAnA doSanuM samyagnAna thayuM, tethI potAnA mATe te upakArI che. te kAraNathI tenA vacanathI krodha na karatAM potAne hitanI prApti thaI che teno harSa ja thAya. vaLI potAnAmAM tevA doSo nathI tevo bodha thAya to potAne te zabdo sAthe koI prayojana nathI te prakAre vicArIne kSamA dhAraNa karavI joIe. AnAthI e phalita thAya ke jenAmAM vivekacakSu pragaTela che tevo jIva dareka nimittone te rIte ja grahaNa kare che jenAthI potAnAmAM guNanI vRddhi thAya ane potAnI tuccha prakRtino 2odha thAya. A rIte vicAra karavAthI dareka nimitto ekAMte kalyANanuM kAraNa bane che. vaLI ahIM kahyuM ke bAla evo para sAkSAt tADanAdi kare topaNa kSamA karavI joIe. jeo A prakAre bhAvanA karIne kSamA karavA samartha che tevA mahAtmAoe kSamAmAM ja udyama karavo joIe. jemanAmAM tevI zakti nathI athavA je mahAtmAe kSamAbhAvano te prakAre prakarSa karyo nathI tevA mahAtmAe tevA prakAranAM nimittothI dUra rahIne ja krodhanA parihAra mATe yatna karavo joIe. AthI ja sAdhune rAjAdino bhaya hoya tyAre mahAnadIne oLaMgIne paNa potAnA saMyamanuM rakSaNa karavAnuM vidhAna che. jyAre je mahAtmAo potAnA dehanA nAzamAM paNa potAnA dharmarUpI prANanuM rakSaNa karI zake che evA mahAtmAone hiMsaka prANInA bhayamAM paNa vRkSAdi upara caDavAnI anujJA nathI. paraMtu pAdopagamana Adi aNasaNa karIne dharmanA rakSaNa mATe prayatna karavAnI vidhi che. vaLI nirlepa muni potAnI para anya dvArA karAtA koIpaNa prakAranA Akroza AdinA prasaMgamAM kSamAbhAvanA rakSaNa arthe bhAvana kare che ke meM pUrvabhavamAM evuM karma karyuM che, jenuM A phaLa che, para to nimittamAtra che. jema vI2 bhagavAne pUrvabhavamAM zayyApAlakanA kAnamAM dhagadhagatuM sIsu reDAvyuM tenA phaLarUpe Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUtra-6 ja kAnamAM khIlA ThokAvAno prasaMga prApta thayo, khIlA ThokanAra para to nimittamAtra che. A prakAre bhAvana ka2vAthI paranA nimittane pAmIne ISad paNa aruci-dveSa-krodha Adi bhAvo thatA nathI, paraMtu pIDAkALamAM paNa pIDA pratye upekSA rAkhIne samabhAvane anukULa yatna thAya che. vaLI samabhAvanA artha sAdhue sadA vicAravuM joIe ke kSamAguNa sadA AyAsanA abhAvarUpa che, jIvanI prakRtirUpa che, jIvanI svasthatArUpa che, mATe mAre temAM ja yatna karavo joIe. krodha, dveSa, aruci Adi bhAvo jIvanA karmajanya AyAsarUpa che, mATe du:khAtmaka che, tethI avazya mAre teno parihAra karavo joIe. 1 bhASyaH nIcairvRttyanutseko mArdavalakSaNam / mRdubhAvo mRdukarma vA mArdavaM, madanigraho mAnavighAtazcetyarthaH / tatra mAnasyemAnyaSTau sthAnAni bhavanti / tadyathA nAti: 2, lam 2, rUpam rU, pezrvaryam 4, vijJAnam 5, zrutam 6, lAbho 7, vIryam 8 iti / ebhirjAtyAdibhiraSTAbhirmadasthAnairmattaH parAtmanindA - prazaMsAbhirataH tIvrAhaGkAropahatamatirihAmutra ca azubhaphalamakuzalaM karmopacinoti, upadizyamAnamapi ca zreyo na pratipadyate, tasmAdeSAM madasthAnAnAM nigraho mArdavaM dharma iti 2 / / bhASyArtha : cairvRti kRti / / nIcevRtti=namratAnI vRtti, ane anutyeka mArdavanuM lakSaNa che. mArdavanA paryAyavAcI batAve che - 77 ..... mRdubhAva, mRdukarma, mArdava, madano nigraha, mAnano vighAta e ekArthavAcI zabdo che. tyAM=mArdavabhAvamAM, bAdhaka evA mAnanAM A ATha sthAno che. te A pramANe - jAti, kula, rUpa, aizvarya, vijJAna, zruta, lAbha ane vIrya. 'kRti' zabda ATha madasthAnanI samApti arthe che. A jAti Adi ATha madasthAno vaDe, matta evo puruSa paranI niMdAmAM ane AtmAnI prazaMsAmAM abhirata, tIvra ahaMkArathI upahata mativALo, A lokamAM ane paralokamAM azubhalavALA akuzalakarmane upacaya kare che ane upadeza apAto paNa zreyane prApta karato nathI. te kAraNathI A madasthAnano nigraha mArdavadharma che. 'kRti' zabda mArdavadharmanI samApti mATe che. 2 : bhAvArtha (2) mArdavayatidharma : sAdhumAM uttama kSamAdharmanI jema uttama mArdavabhAvarUpa dharma varte che. tethI te mahAtmA guNasaMpanna puruSo pratye sadA namrabhAvathI varte che ane temanI sAme pote sAva sAmAnya che e prakAranI namrabhAvanI vRttithI Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 / sUtramArdavabhAvane dhAraNa kare che. anya jIvo karatAM pote kaMIka adhika che te prakAranI buddhithI utsakane dhAraNa karavo nahIM te mAdavabhAva che. AvA anusaeNkavALA sAdhune loko temanI guNavattAne anurUpa Adara na Ape topaNa kheda thato nathI. jenA cittamAM pote tyAgI che, lokone Adara pAtra che ityAdi utsuka varte che teone te prakAre Adara-satkAranI prApti na thAya to kheda utpanna thAya che. tethI mArdavabhAvano abhAva prApta thAya che. je mahAtmAne guNavAna pratye namratAnI vRtti hoya tathA potAne prApta thayelI zaktino anutyeka hoya te mahAtmAmAM ja mArdavaguNa che. bAhubalIne kevalI evA nAnAbhAIone vaMdana karavAno pariNAma na thayo tethI nIcevRttinA abhAvanA kAraNe emanAmAM potAnA tyAga pratye anuseka hovA chatAM mArdavabhAvanA abhAvanI prApti thaI. vaLI mArdavanuM svarUpa viziSTa bodha karAvavA arthe tenA paryAyavAcI zabdo kahe che - mRdubhAva e mArdava che. arthAt guNavAna puruSo pratye je mRdubhAvabahumAnano bhAva, te mArdava che. mRdukarma e mArdava cheeguNavAnane namana Adi karIne te prakAre mRdubhAvane ullasita karavAnI kriyA te mRdukarma che. vaLI potAnAmAM kula Adi vagereno mada vartato hoya tenuM pratipakSa bhAvana karIne teno nigraha te mAdavabhAva che. mAnano vighAta=potAnA AtmAmAM vartatA mAnanA pariNAmano vivekapUrvakanA tattvanA paryAlocanathI karAto vighAta, te mArdava che. mArdavabhAvanA pratipakSa evA mAnanAM ATha sthAno che. je jIvane je prakArano upayoga varte tene anurUpa mada thAya che. jema pote uttama jAtivALo hoya to hInajAtivALI vyaktine joIne huM mahAna jAtivALo chuM e prakAranI buddhi thAya che, te jAtimada che. nimittane pAmIne kyAreka vyakta manamAM tevo pariNAma thAya che to kyAreka tene zabda dvArA abhivyakta karIne atizaya karavAno pariNAma thAya che. A rIte mAnakaSAyane vaza thaIne uttama jAtivALo hInajAtinA kAraNabhUta evA karmane bAMdhe che. jema marIcie potAnA kulano mada karyo to ghaNA bhavo sudhI hInakulanI prApti thaI. koIkane potAnA kulano mada thAya che, koIkane potAnA rUpano mada thAya che to koIne potAnA aizvaryano mada thAya che. vaLI koIkane potAnI viziSTa buddhi Atmaka vijJAnano mada thAya che to koIkane zrutaadhyayana karIne prApta thayelA zrutano mada thAya che. jema sthUlibhadrajIne potAnI bahenone potAnA zratanuM mAhAsya batAvavAno pariNAma thayo te vakhate ghaNA guNothI yukta ane ghaNA namrabhAvathI guNavAna pratye bhakti karanArA paNa sthUlibhadrajIne zratamada thayo. vaLI koIkane dhanAdi vastuno lAbha thato hoya tenA kAraNe tene mada thAya te lAbhaprada che, jenA kAraNe bhavAMtaramAM tenI aprApti thAya tevuM karma baMdhAya. vaLI ghaNA mahAtmAomAM viziSTa prakAranuM vIrya hoya, jethI pote je anuSThAna je prakAre vidhi hoya te prakAre karavA samartha hoya tevA potAnA vIryane kAraNe ane bIjAne te prakAre te kriyA karavA asamartha joIne mada thAya ke huM vidhizuddha kriyA karavA samartha chuM. A vakhate Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-6 potAnA vIryano mada thAya to mArdavabhAva nAza pAme che, jethI janmAMtaramAM hInavIryavALA bane che. A ATha madonuM phaLa spaSTa karatAM kahe che - A ATha madanAM sthAnothI matta puruSa paranI niMdA ane potAnI prazaMsA kare che. tIvra ahaMkArathI upaData mativALo AlokamAM ane paralokamAM azubha phala thAya evA akuzalakarmane prApta kare che. AthI ja ati mAnakaSAyavALA jIvone AlokamAM ja koIka balavAna puruSathI tenA mAnano ghAta thAya che. vaLI te mAnakALamAM thayelA azubhakarmane kAraNe janmAMtaramAM azubha phaLa maLe che. vaLI jeone vizeSa prakArano mAnakaSAya thAya tene yogya upadezaka ucita vidhithI bodha karAvavA yatna kare topaNa mAnanA tyAga svarUpa zreyane svIkArato nathI. A madasthAnono nigraha karavo e sAdhuno mArdavadharma che. je sAdhu jagatanA sarva bhAvo pratye nirmama che, teo ja uttama evA mArdavadharmane dhAraNa karavA samartha che. vaLI je gRhastho uttama puruSo pAse haMmezAM namrabhAvathI rahenArA che, potAnI saMpatti Adino anutsakabhAva dhAraNa kare che, topaNa jema kaMIka parigrahanuM parimANa che, tethI zAtAdinA arthe parigrahane dhAraNa kare che tema potAnI saMpatti AdinA kaMIka maMda aMzathI saMvalita teono mArdavabhAva che. AthI ja tIrthaMkara AdinI bhakti karavAnA kALamAM paNa zrAvakone susAdhu jevo uttama mArdavabhAva nathI; paraMtu kaMIka potAnI saMpatti Adi pratye utsukathI yukta tIrthakaro pratye bhaktinA pariNAmarUpa mArdavabhAva che. AthI ja zrAvakone saMjvalanakaSAyanA kSayopazamabhAvarUpa mArdavabhAva nathI, paraMtu pratyAkhyAnIyakaSAyanI maMdatAkRta mArdavabhAva che, jyAre susAdhune pratyAkhyAnIyakaSAyanA ane saMjvalanakaSAyanA kSayopazamarUpa mArdavabhAva che. zA bhASya : bhAvavizuddhiravisaMvAdanaM cArjavalakSaNam / RjubhAvaH Rjukarma vA''rjavam, bhAvadoSavarjanamityarthaH / bhAvadoSayukto hi upadhinikRtisaMprayukta ihAmutra cAzubhaphalamakuzalaM karmopacinoti upadizyamAnamapi ca zreyo na pratipadyate / tasmAdArjavaM dharma iti 3 / / bhASyArtha : mAvizuddhivisaMvAlane ... ri | bhAvavizuddhi arthAta koIne potAnI avAstavika avasthAne batAvavAnA apariNAmarUpa bhAvanI vizuddhi ane avisaMvAdana te bhAvane anurUpa mana-vacanakAyAnA yoganuM pravartata, te ArjavanuM lakSaNa che. ArjavanA paryAyavAcI batAve che - RjubhAva, Rjukarma athavA Arjava, ane bhAvadoSanuM varjana e ArjavatA ekAryavAcI zabdo bhAvadoSathI yukta-vakratArUpa bhAvadoSathI yukta, upadhi-vikRti saMyukta=potAnA bhAvonA chAdana Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUtra-1 ane potAnA jevA bhAvo nathI tevA bhAvone batAvIne bIjAne ThagavAnI pariNatithI saMyukta, evo jIva AlokamAM ane paralokamAM azubhaphaLavALA akuzala karmano upacaya kare che. upadeza apAto paNa=yogya upadezaka dvArA yogya mArgadarzana apAto paNa, zreyane svIkArato nathI. te kAraNathI= mAyAdoSa anarthakArI hovAthI, Arjavadharma che. ti' zabda AjevadharmanI samApti mATe che. temAM bhAvArtha :(3) Arjavayatidharma - bhAvavizuddhi ane avisaMvAdana ArjavanuM lakSaNa che. tethI e prApta thAya ke je mahAtmAonA cittamAM je anuSThAna karavuM hoya te anuSThAnane anukULa bhAvavizuddhi vartatI hoya, tene anurUpa mana-vacana-kAyAnI pravRtti vartatI hoya to ArjavabhAva che. jo AtmavaMcanA hoya, arthAt potAnA AtmAmAM tevo bhAva na hoya chatAM bahulokanI vacamAM kriyA karatI vakhate potAnA AtmabhAvane gopavIne mAyAthI RjubhAva batAve te vakhate Arjavano pariNAma nathI. vaLI, aMtaraMga bhAvo jevA hoya tenA karatAM adhika dekhADavA mATe mana-vacana-kAyAnI koI pravRtti kare to potAnI bhAvavizuddhine anurUpa mana-vacana-kAyAnA yogo nahIM hovAthI visaMvAdana bhAva che. tethI ArjavabhAva nathI, paraMtu mAyA che. sAdhue potAnA aMtaraMga bhAvone anurUpa ja mana-vacana-kAyAnA yogone sadA pravartAvavA joIe ane bhAvavizuddhinI vRddhi arthe satata yatna karavo joIe, jethI anAbhogathI paNa mAyAno pariNAma thAya nahIM. vaLI ArjavabhAvane ja spaSTa karavA arthe kahe che - RjubhAva=aMtaraMga Rju pariNati, te Arjava pariNAma che athavA Rjukarma==RjukriyA, te ArjavA bhAva che arthAt je kriyAmAM aMtaraMga bhAvonI sAthe visaMvAdana na hoya tevI kriyA te Rju karma kahevAya, te ArjavanuM lakSaNa che. vaLI jIvano mAyAsvabhAvarUpa je bhAvadoSa che tenA varjana mATeno ucita yatna te paNa ArjavanuM lakSaNa che. AthI ja potAnA kuTila svabhAvanuM vAraMvAra bhAvana karIne tenA varjana mATe je mahAtmA yatna kare che teo ArjavanA pariNAmavALA che. jeo mAyArUpa bhAvadoSathI yukta che teo potAnA mAthA pariNAmanuM chAdana kare che ane potAno jevo bhAva nathI tevo bhAva dekhADavA prayatna kare che. teo AlokamAM ane paralokamAM azubhaphaLavALA akuzalakarmane prApta kare che arthAt AlokamAM paNa teonI mAyA pragaTa thAya tyAre loko taraphathI temane tiraskAra Adi prApta thAya che ane paralokamAM paNa aneka prakAranA anartho prApta thAya che. jeono mAyA svabhAva che tevA jIvone koI yogya upadezaka upadeza Ape topaNa teo kalyANanA mArgane prApta karatA nathI. Arjava e AtmAno dharma che. tethI sAdhu haMmezAM Arjava svabhAvanI vRddhi arthe yatna kare che, te teono uttama dharma che. all Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUtra-6 bhASyaH alobhaH zaucalakSaNam / zucibhAvaH zucikarma vA zaucam / bhAvavizuddhirniSkalmaSatA, dharmasAdhanamAtrAsvapi anabhiSvaGga ityarthaH / azucirhi bhAvakalmaSasaMyukta ihAmutra cAzubhaphalamakuzalaM karmopacinoti, upadizyamAnamapi ca zreyo na pratipadyate tasmAcchaucaM dharma iti 4 // // bhASyArtha : manomaH * kRti / / alobha zocanuM lakSaNa che. zucibhAva athavA zucikarma zauca che. bhAvavizuddhi, niSkalmaSatA, dharmasAdhanamAtramAM paNa anabhiSyaMga zauca che. =ije kAraNathI, azuci evo jIva bhAvakalmaSathI saMyukta AlokamAM ane paralokamAM azubha phLavALA akuzalakarmano upacaya kare che. upadeza apAto paNa zreyane svIkArato nathI, te kAraNathI zaucadharma che. 'kRti' zabda zaucadharmanI samApti mATe che. 4 / / bhAvArtha: 81 (4) zaucayatidharma AtmA bAhya padArtha pratye saMzleSane kAraNe malina thAya che. bAhya padArthanA saMzleSanA abhAvarUpa alobhano pariNAma e zaucanuM lakSaNa che. zaucane spaSTa karavA arthe bhASyakArazrI kahe che -- zucibhAva e zauca che arthAt koI padArtha pratye sarvathA saMzleSanA abhAvarUpa zucibhAva e zauca che. zucikarma e zauca che arthAt koI padArthamAM kyAMya saMzleSa na thAya te rIte mana-vacana-kAyAnI kriyA karavAmAM Ave te zucikarmarUpa zauca che. zaucano ja artha spaSTa karatAM kahe che bhAvanI vizuddhirUpa niSkalmaSatA e zauca che. tenAthI zuM phalita thAya ? te spaSTa kare che dharmanA sAdhana mAtramAM paNa anabhiSyaMga zauca che. AnAthI e prApta thAya ke dharmanA sAdhanarUpa deha, vastra, pAtra ke vasati Adine sAdhu grahaNa kare che ane te sarvamAM leza paNa mamatva dhAraNa karatA nathI; paraMtu sarva bhAvo pratye samabhAvanA pariNAmavALA hovAthI sarva bAhya padArtho pratye upekSAno pariNAma dhAraNa kare che. dharmanI vRddhi arthe ja sAdhune dharmanAM sAdhanone dhAraNa karavAno pariNAma che. AthI ja dharmanA sAdhanarUpa dehanuM paNa dharmamAM upakhaMbhaka thAya teTaluM ja pAlana kare che, paraMtu zAtA arthe dehanuM pAlana karatA nathI. AvA munione koI padArtha pratye mamatva nathI te ja zaucapariNAma che. je sAdhu azuci che=zauca pariNAmavALA nathI, teo bhAvakalmaSathI saMyukta che Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUtra-6 arthAt vastra-pAtra ke anya sAmagrImAM cittanA saMzleSayukta pariNAmavALA che. jeo zAtAnA arthe vastrAdino upayoga kare che teo AlokamAM ane paralokamAM azubha phaLavALA akuzala karmane prApta kare che. sAdhuvezamAM anukULa sAmagrInA saMzleSavALA jIvo ziSyapuruSothI niMdAne yogya evA azubhaphaLane AlokamAM prApta kare che ane paralokamAM azubha phaLavALA akuzalakarmane prApta kare che. jeone lobhano atyaMta pariNAma che=vastra-pAtra AdimAM atyaMta mUrchAno pariNAma che, teo yogya upadezaka dvArA upadeza ApavA chatAM paNa zreyane prApta karatA nathI arthAt potAnA vastrAdimAM saMzleSanA pariNAmano tyAga karavA prayatna karatA nathI, tethI zauca dharma che ane azauca adharma che. 4 bhASyaH satyarthe bhavaM vacaH satyaM, sadbhyo vA hitaM satyam, tadananRtam, aparuSamapizunamanasabhyamacapalamanAvilamaviralamasambhrAntaM madhuramabhijAtamasandigdhaM sphuTamaudAryayuktamagrAmyapadArthAbhivyAhAramasIbharamarAgadveSayuktam, sUtramArgAnusArapravRttArthamarthyamarthijanabhAvagrahaNasamarthamAtmaparArthAnugrAhakaM nirupadhaM dezakAlopapannamanavadyamarhacchAsanaprazastaM yataM mitaM yAcanaM pracchanaM praznavyAkaraNamiti satyadharmaH 5 / / bhASyArtha H satyarthe dharmaH / / satyanuM lakSaNa kahe che vidyamAna arthamAM thanAruM vacana satya che. athavA uttama puruSo mATe hitavacana satya che. te kAraNathI ananRta, aparuSa, apizuna, anasabhya, acapaLa, anAvila, avirala, asaMbhrAnta, madhura, abhijAta, asaMdigdha, spaSTa, audAryathI yukta, asIbhara=jarUra karatAM vadhAre nahIM bolanAra, ane arAgadveSa yukta, sUtramArgAnusAra pravRtta arthavALuM, artha, arthAjananA bhAvane grahaNa karavAmAM samartha, AtmA ane paravuM anugrAhaka. nirupadhi=mAyA vagaranuM, deza-kAlathI upapanna, anavagha, arhAsanathI prazasta, yata=thatanAvALuM, mita, yAcana, pracchana ane praznavyAkaraNavALuM vacana e satyadharma che. pA bhAvArtha: ..... (5) satyayatidharma : sAdhu sadA vacanaguptimAM hoya che. tethI prayojana na hoya to koI vacanaprayoga karavAne abhimukha pariNAma paNa karatA nathI ane koI vacanaprayoga paNa karatA nathI. jyAre koI vastunI yAcanA karavAnuM prayojana hoya, koI vastunI pRcchA karavAnuM prayojana hoya athavA koIe prazna karyo hoya teno uttara ApavAnuM prayojana hoya tyAre bole che. Avo vacanaprayoga kevA svarUpavALo hoya to satyavacana che ? te spaSTa karatAM kahe che - sAdhu yAcanAdinA prayojanathI vacanaprayoga kare te vacanaprayoga amRta na hoya=vastunA vAstavika Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-1 svarUpathI viparIta na hoya. jema vastrAdinI yAcanA saMyamanA prayojana arthe jinavacana anusAra kare to te yAcana abUta nathI, anyathA te yAcana amRtabhASaNa che; kema ke bhagavAnanI AjJAviruddha yAcanA kare che. vaLI aparuSa hoya=vacanamAM kaThoratAno parihAra hoya. vaLI apizuna hoya=koIkanI koIka kSati joyelI hoya tene koIka AgaLa pragaTa karavAnA pariNAmanA abhAvarUpa apizunabhAvavALuM hoya. vaLI te vacanaprayoga asabhya na hoya sabhya puruSane svIkRta thAya tevo hoya; paraMtu asabhya bolanAranA jevo vacanaprayoga na hoya. vaLI te vacanaprayoga acapaLa hoya arthAt bolavAmAM capaLatA rahita hoya. vaLI te vacanaprayoga anAvila hoya koI kaSAyanA pariNAmathI malina thayelo na hoya. vaLI te vacanaprayoga avirala hoya=vacavacamAM alanA pAmIne bolAtuM hoya tevuM vacana virala che, satya vacana tevuM hotuM nathI. vaLI te vacanaprayoga asaMbhrAnta hoya arthAt koIne saMbhrama na karAve tevo hoya. vaLI te vacana madhura hoya arthAt sAMbhaLanArane prIti utpanna kare tevuM hoya. vaLI te vacana abhijAta hoya=prastAvane yogya hoya. vaLI te vacanaprayoga asaMdigdha hoya arthAt sAMbhaLanArane saMdeha utpanna na thAya tevo hoya. vaLI spaSTa hoya. audAryathI yukta hoya, paraMtu tuccha bolavAnA kAraNe bolAyeluM na hoya. vaLI agrAmya hovAnA kAraNe padArthanA yathArtha kathana svarUpa hoya=vidvAna lokone grAhya hovAthI padArthanA vAstavika svarUpane kahenAruM hoya. vaLI pote vidvAna che tevuM batAvavA arthe kathanIya padArthane binajarUrI vistArathI kahe nahIM, paraMtu zrotAne ucita bodha thAya te prakAre ja je vacanaprayoga kare te asIbhara vacanaprayoga che. pUrvanA kahelA sarva doSothI rahita vacanaprayoga kare chatAM jo te prarUpaNA rAga-dveSathI yukta hoya to asatya vacana bane che. tethI saMyamavRddhinA prayojanapUrvaka anya koI rAga-dveSano pariNAma na thAya te prakAre vacanaprayoga karavAmAM Ave te satyavacanaprayoga che. vaLI te sAdhuno vacanaprayoga sUtranA mArgane anusAra pravRttirUpa arthavALo che arthAt jinavacananA smaraNa anusAra karAyelo vacanaprayoga satyavacana che. vaLI aA=ucita prayojanavALo arthAt saMyamavRddhinA prayojanavALo vacanaprayoga satyavacana rUpa che. vaLI te vacana arthajananA bhAvane grahaNa karavAmAM samartha hoya arthAt zrotAne kevA bhAva varte che? teno nirNaya karIne tene upakAra thAya te prakArano ja vacanaprayoga susAdhu kare, je satyavacana che. vaLI je vacana bolanAra susAdhunA saMveganI vRddhine karanAra hovAthI AtmAnuM grAhaka hoya ane yogya zrotAne je vacananA zravaNathI saMveganI vRddhi thAya, tethI paranuM grAhaka hoya tevuM vacana satyavacana che. vaLI satyavacana mAyArahita hoya arthAt jevo aMtaraMga pariNAma hoya tene anurUpa ja te vacanaprayoga hoya, paraMtu aMtaraMga pariNAma anya bhAvo hoya ane bAhya abhivyaktirUpe anya bhAvone vyakta kare tevo vacanaprayoga na hoya, tevo vacanaprayoga nirupadha vacanaprayoga che je satyavacana che. vaLI pote je deza ane kALamAM vartatA hoya te deza-kALa sAthe upapanna thAya saMgata hoya, tevuM vacana satyavacana che. vaLI satyavacana anavadya che arthAt guNavRddhinuM kAraNa bane tevA prakAranuM, sAvadyabhASAnA Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 adhyAya-9 | sUtra6 parihAravALuM che. tethI saMyamavRddhinuM prayojana na hoya tevI nirarthaka ceSTArUpa koIpaNa vacana satyavacana nathI. jema ghaTane ghaTa kahevAmAM Ave te sthUlathI satyavacana hovA chatAM nirarthaka vacana hoya to satya vacana nathI. AthI ja uttama evuM satyavacana susAdhu ja bolI zake che. 4 vaLI te satyavacana arihaMtazAsananI maryAdA anusAra prazasta che; kema ke sva-paranA hita mATe ja bhagavAne sAdhune vacanaprayoga karavAnI anujJA ApI che. tethI bhagavAnanA zAsanamAM je prazaMsApAtra che tevo ja vacanaprayoga satyavacana che. vaLI satya bolanAra sAdhu yatamAna hoya che, arthAt saMyamanA pariNAmamAM yatamAna hoya che. tethI tene anurUpa ja vacanaprayoga kare che. vaLI te vacana mita ja hoya che=zrotAne bodha karAvavA mATe upayogI hoya eTalA parimita zabdamAM ja bolAtuM hoya che. AvA vacanaprayoga sAdhu vastrapAtra AdinA yAcanarUpe kare che, vasati AdinI pRcchArUpe kare che ke zAstramAM koI sthAne saMzaya thayo hoya to tenI pRcchArUpe kare che ane koI'jijJAsunA tattvabodha arthe ucita upadezarUpe vacanaprayoga kare che, je satyadharma che. pA bhASyaH yoganigrahaH saMyamaH, sa saptadazavidhaH / tadyathA pRthivIkAyikasaMyamaH, apkAyikasaMyamaH, tejaskAyikasaMyamaH, vAyukAyikasaMyamaH, vanaspatikAyikasaMyamaH, dvIndriyasaMyamaH, trIndriyasaMyamaH, caturindriyasaMyamaH, paJcendriyasaMyamaH, prekSyasaMyamaH, upekSyasaMyamaH, apahRtyasaMyamaH, pramRjyasaMyamaH, kAyasaMyamaH, vAksaMyamaH, manaH saMyamaH, upakaraNasaMyama iti saMyamo dharmaH 6 / / - bhASyArtha H yoganigrahaH dharma: / / yoganigraha saMyama che. te=saMyama, 17 bhedavALuM che. te A pramANe - pRthivIkAyikasaMyama, aplAyikasaMyama, tejaskAyikasaMyama, vAyukAyikasaMyama, vanaspatikAyikasaMyama, beindriyasaMyama, teindriyasaMyama, caurindriyasaMyama, paMcendriyasaMyama, prekSyasaMyama, upekSyasaMyama, apahatyasaMyama, prabhRjyasaMyama, kAyasaMyama, vAsaMyama, manasaMyama, upakaraNasaMyama. e prakArano saMyama dharma che. 6 / / bhAvArtha: (6) saMyamayatidharma : sAdhu saMyamanA kaMDakanI vRddhi arthe aMtaraMga rIte upayukta che ane saMyamanA prayojanathI gamanAdi ceSTA kare tyAre pRthvIkAya Adi nava prakAranA jIvomAMthI yathAyogya te te jIvonI rakSA mATe ucita yatna kare che tyAre te te prakAranuM saMyama prApta thAya che. jema nadI UtaratI vakhate saMyamanA prayojana sivAya nadI Utare to mukhyatayA apsAyika jIvo ane sahavartI anya aneka prakAranA jIvonI virAdhanAnI prApti thAya, paraMtu jJAnAdinI vRddhino upAya nadI UtarIne te sthAnamAM gamananI pravRtti che tevA sthira nirNayavALA muni zAstravacana anusAra upayukta thaIne nadI UtaratA hoya tyAre sAkSAt zakya aplAyanA rakSaNa arthe Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-6 yatanArUpa aplAyanuM saMyama varte che ane sahavartI pRthvIkAya Adi anya jIvo viSayaka paNa saMyama varte che. sAdhu jyAre traNa guptiothI gupta thaIne vItarAganA vacana anusAra AtmAne bhAvita kare che tyAre sarva jIvo pratye dayAbhAva satata vRddhi pAmato hoya che, tethI nave prakAranA jIvo viSayaka saMyama varte che. sAdhu je vakhate ucita saMvarabhAvapUrvaka pravRtti karatA nathI te vakhate sAkSAt pRthvIkAya Adi jIvonI hiMsA na hoya topaNa sarva jIvonA rakSaNa arthe ucita adhyavasAya nahIM hovAthI pRthvIkAya AdinA rakSaNarUpa saMyamano pariNAma nathI. vaLI sAdhu jema pRthvIkAya Adi nava prakAranA jIvo mATe rakSaNane anukULa yogo pravartAve che tema koIpaNa pravRtti kare tyAre prathama bhUmi AdinuM prekSaNa karIne ucita yatanApUrvaka gamana Adi pravRtti kare che tyAre temanAmAM prekSyasaMyama varte che arthAt jIvarakSAne anukULa ucita prekSaNano pariNAma varte che, je prezyasaMyama che. sAdhu jyAM upekSA karavA yogya che tyAM upekSA kare te upezyasaMyama che ane jyAM upekSA karavA yogya nathI tyAM upekSA na kare te paNa upekSmasaMyama che. jema koI sAdhu ajJAnane vaza saMyamayogamAM pramAda karatA hoya tyAre tenI upekSA karavAthI te sAdhunuM ahita thaze, tema jaNAya chatAM upekSA kare to koInA ahita pratye upekSA karavAthI kaThora haiyuM thAya. tethI dayALu sAdhu tevA yogya jIvanA pramAdanivAraNa arthe sAraNA-vAraNA Adi ucita kRtya kare te upekSmasaMyama che arthAt upekSA karavA yogya nathI e rUpa upezyasaMyamanuM pAlana che. vaLI koI gRhastha AraMbha-samAraMbhanI pravRttimAM pramAdI hoya, tene tenA kRtyanuM smaraNa karAvIne AraMbhasamAraMbhamAM vyApAravALo na kare, paraMtu te gRhasthanA pramAdanI upekSA kare te upezyasaMyama che. A rIte yogya sAdhunA pramAdanI upekSA na karavI te upezyasaMyama che ane saMsArI jIvonA AraMbha-samAraMbhamAM kyAMya preraNA na thAya e prakAre saMvarabhAvapUrvaka mauna dhAraNa karavuM te upezyasaMyama che. vaLI sAdhu saMyamanA upakAraka hoya tevAM ja vastra-pAtra Adi upakaraNone dhAraNa kare che ane koIka rIte saMyamane anupakAraka vastra AdinI prApti thaI hoya to ucita vidhipUrvaka ene paraThave che, te apahatyasaMyama che. jema anAbhoga AdithI AdhAkarmadoSa Adi doSathI dUSita bhikSA grahaNa thaI hoya ane pAchaLathI khyAla Ave ke A bhikSA zuddha nathI to ene ucita rIte pAThavIne te bhikSAno tyAga kare, je apahRtya saMyama che-te bhikSAno apahAra karIne potAnA saMvarabhAvanuM rakSaNa te mahAtmAe karyuM te rUpa saMyama che. pramArjanA karIne jIvarakSA mATe ucita yatna kare te pramUjyasaMyama che. jema vihAramAM acittabhUmithI sacitta bhUmimAM javAno prasaMga hoya te vakhate acitta bhUmivALA rajakaNo potAnA pagamAM lAgelA hoya ane sacitta bhUmi para te rajakaNo potAnA pagamAMthI paDatA hoya to te acitta rajakaNothI tyAMnA sacitta jIvone atyaMta upaghAta thAya che, te prakAranA upaghAtanuM sUkSmabuddhithI samyagu samAlocana karIne dayALu sAdhu te upaghAtanA parivAra arthe paganuM pramArjana karIne sacitta bhUmimAM jAya to azakyaparihArarUpa ja te sacitta jIvonI virAdhanA thAya che; paraMtu potAnA paga sAthe Avela sUkSma acittaraja, je tyAMnA pRthvIkAyanA Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUca-6 jIvonI virAdhanAnuM kAraNa bane tema hatI tenuM pramArjanAthI nivAraNa thAya che, je pramUjya saMyama che. te rIte anyatra paNa ucitavidhithI paraThavatI vakhate pramArjanApUrvaka aMtaraMga jIvarakSAne anukULa je saMvarabhAva che, te pramUjyasaMyama che. vaLI saMyamavRddhinA prayojana arthe koIka kAyika pravRtti karavAnI AvazyakatA na hoya to kUrmanI jema kAyAne saMvRta karIne sAdhu kRtathI AtmAne bhAvita kare che ane tenA dvArA ja saMyamanA kaMDakonI vRddhi kare che. kAyAnI koI ceSTA karavAnuM prayojana hoya to kaMTaka AkIrNa bhUmimAM gamananI jema jIvarakSAmAM atyaMta upayukta thaIne gamana kare, tyAre kAyasaMyama varte che. jethI kAyakRta sAMparAyika karmabaMdha thato nathI. saMyama arthe bolavAnuM prayojana na hoya to sAdhu sadA vacanaguptimAM rahe che arthAtuM mAtra bolavAno niSedha karatA nathI, paraMtu vacanaprayoga karIne kAMIka kahevAne abhimukha bhAvamAtra paNa karatA nathI. AtmAne saMvRta vacanavALo rAkhIne AtmikabhAvonI vRddhimAM ja yatna kare che. AvA vacanaguptivALA muni saMyamanA prayojanathI ke yogya jIvonA upakAranA prayojanathI vacanamaryAdAnA smaraNapUrvaka ucita vacanathI kathana kare te vAsaMyama che. sAdhu manane jinavacanathI bhAvita rAkhIne uttara-uttaranA saMyamasthAnanI vRddhine anukULa vyApAravALA hoya tyAre manasaMyama varte che ane prayojana vagara koIpaNa vastu viSayaka manano vyApAra thAya to mananA saMyamanA abhAvanI prApti thAya che. sAdhu dharmavRddhinA kAraNabhUta deha-vastra-pAtra Adi upakaraNa rAkhe che. dharmanA sAdhanarUpa A vastra Adi upakaraNo dharmanI niSpattinuM kAraNa thAya, te rIte ja temanuM grahaNa kare, te rIte ja temano upayoga kare tathA saMyamavRddhimAM upakAraka na hoya tevA koI vastra-pAtra Adine grahaNa na kare ane koI rIte saMyamane anupakAraka upakaraNanI prApti thaI hoya to vidhipUrvaka tene paraThave te upakaraNasaMyama che. A prakAre sattara prakArano saMyamadharma che, je yoganigraharUpa saMyama che. kA. bhASya : tapo dvividham / tat parastAd (a0 9, sU0 19-20) vakSyate / prakIrNakaM cedamanekavidham / tadyathA - yavavajramadhye candrapratime dve / kanakaratnamuktAvalyastistraH / siMhavikrIDite dve / saptasaptamikAdyAH pratimAzcatasraH / bhadrottaramAcAmlavardhamAnaM sarvatobhadramityevamAdi / tathA dvAdaza bhikSupratimAH-mAsikyAdyAH, A saptamAsikyaH sapta, saptacaturdazaikaviMzatirAtrikyastisraH, ahorAtrikI, ekarAtrikI ceti 7 // bhASyArtha to e reti | tapa be prakArano che tene AgaLamAM kahevAze. ane prakIrNaka evo Aetapa, Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 adhyAya-9 | sUtra-6 7 - aneka prakArano che. te A pramANe * yavamadhyacaMdrapratimA ane vajramaghyacaMdrapratimA be tapa che. kanakAvalI, ratnAvalI ane muktAvalI ema traNa tapa che. siMhavikrIDita be tapa che=kSullakasiMhavikrIDita ane mahAsiMhavikrIDita be tapa che. sAta saptamikAdi cAra pratimAo tapa che=sAta divasanI sapta-saptamikApratimA, ATha divasanI aSTaaSTamikApratimA, nava divasanI navatavamikApratimA ane daza divasanI dazadazamikApratimA tapa che. bhadrottaratapa=pAMca upavAsathI nava upavAsa sudhInA kramathI thatuM tapa. AcAmlavardhamAna tapa=vardhamAnatapanI AyaMbilanI oLI, sarvatobhadratapa e vagere tapo che ane bAra prakAranI bhikSu pratimA che. temAM eka mAsathI mAMDIne sAta mAsa sudhI prathamathI sAta bhikSu-pratimA che. tethI prathama pratimA eka mAsanI, bIjI be mAsanI yAvat sAtamI pratimA sAta mAsanI che. ane saptarAtrikI 8-9-10 traNa pratimA=prathama sAta rAtrinI, bIjI 14 rAtrInI ane trIjI 21 rAtrInI pratimA che. ane agiyAramI pratimA ahorAtrikI che. ane bAramI pratimA ekarAtrikI che. 'kRti' zabda Arjava dharmanI samApti mATe che. 7 / / bhAvArtha: (7) tapayatidharma H prastuta sUtramAM daza prakAranA uttama evA yatidharmanuM varNana ka2vAno prAraMbha karela che. temAM kramaprApta tapadharmanuM varNana kare che - te tapa be prakArano che : (1) bAhyatapa ane (2) atyaMtaratapa. bAhyatapa karIne mahAtmAo dehane te rIte zithila rAkhe che, jethI indriyanA vikAro thAya nahIM. vaLI bAhyatapa te rIte kare che ke jethI svAdhyAyAdi anya balavAna yoga nAza pAme nahIM; paraMtu zithila thayela indriyo ane zithila thayela zarIra sukhapUrvaka bAhya vikAronA tyAga sahita aMtaraMga bhAvomAM udyama ka2vA samartha bane. svAdhyAya Adi dvArA je nirlepadazA sAdhune prApta karavI che temAM cha prakArano bAhyatapa upaSTabhaka bane che, jyAre cha prakArano atyaMtaratapa sAkSAt nirlepadazA pratye yatna svarUpa che. tethI mAtra bAhya vaiyAvacca ke mAtra koI anya anuSThAna atyaMtaratapa nathI; paraMtu guNavAnanA guNone avalaMbIne guNa ta2pha pravardhamAna cittano upayoga atyaMtaratapa che, te tapathI ja nirjarAnI prApti thAya che, te atyaMta2tapa ja sAdhuno uttama dharma che; kema ke enA dvArA ja guNasthAnakanI vRddhi dvArA kevaLajJAnanI prApti thAya che. atyaMtaratapanA poSaka aMgarUpa hovAthI bAhyatapane paNa uttama dharma tarIke grahaNa karela che. A banne tapane svayaM graMthakArazrI ja AgaLamAM kaheze. A be sivAya prakIrNaka tapa aneka prakAranA che. tethI e prApta thAya ke sAdhue saMyamanA kaMDakanI vRddhi mATe satata atyaMtaratapamAM udyama karavo joIe. atyaMta2tapamAM vyAghAta thAya tevo koI bAhyatapa sAdhune kartavya nathI. bAhyatapanI zakti hoya ane tenA baLathI atyaMtaratapanI vRddhi thatI hoya chatAM sAdhu bAhyatapa Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-6 na kare to deha pratyenA mamatvanuM poSaNa thAya. phalasvarUpe atyaMtaratapano upaghAta thAya che; kema ke svAdhyAya AdinI kriyA dvArA paNa atyaMtaratapanI vRddhi zAtAnI lAlasAvALA sAdhune thatI nathI. tethI zarIranI zaktinuM samAlocana karIne atyaMtaratapanI vRddhinuM kAraNa bane tevuM sarva bAhyatapa sAdhue avazya AvaravuM joIe. tethI je mahAtmAomAM vizeSa prakAranI zakti che teo svabhUmikAnusAra vizeSa prakAranA paNa tapo kare che. A sarva tapa avazya atyaMtaratapanI vRddhinuM kAraNa hoya to ja pramANabhUta che. AvA vizeSa tapo prakIrNaka tapo che ane te aneka prakAranA che. ahIM yavamadhyacaMdrapratimA Adi je tapo batAvyA tyAM vicArakane prazna thAya ke A prakAre yavanA dRSTAMtathI ane vajranA dRSTAMtathI tapane karavAnuM prayojana zuM ? tyAM e prakAre artha bhAse che ke jIvanAM adhyavasAyasthAno aneka prakAranAM che. tethI atizayajJAnIe te prakAre ja joyeluM che ke te te prakAranA AlaMbanathI karAtA tapo ja guNasthAnakanI vRddhinuM kAraNa che. AthI prathama sAta pratimAomAM prathama pratimA eka mahinAnI, bIjI pratimA be mahinAnI ema vRddhinA kramathI anukrame sAtamI pratimA sAta mahinAnI che. tyAM koI vicAre ke eka mahinAnI pratimA be mahinA sevIe to zuM vAMdho Ave ? e prakAre svamati anusAra kuvikalpo karavA ucita nathI. paraMtu atizaya jJAnIe te te bhAvonI vRddhi mATe te te pratimAnI je je kAlAvadhi nakkI karI hoya te ja jIva mATe vizeSa nirjarAnuM kAraNa che. mATe vivekI puruSo bhAvavRddhi thAya ane tevI zaktino saMcaya thayo hoya to potAnA bhAvanA atizayArthe prakIrNaka tapo kare che. jaghanyathI navamA pratyAkhyAnapravAdapUrvanI trIjI AcAravastunuM ane utkRSTathI kiMcit nyUna dazapUrva sudhInuM zrutajJAna dharAvatA mahAsattvazALI mahAtmAo guNasthAnakanI vRddhinA prayojanathI mAsikIpratimA Adi bhikSupratimAone vahana kare che. A pratimAone vahana ka2vA mATe jarUrI zrutajJAna ane sattva jeonI pAse haju saMcita thayAM nathI tevA jIvoe A badhA prakIrNaka taponuM svarUpa jANIne, te te prakIrNaka tapa karanArA mahAtmAo kaI rIte sattvanA prakarSathI te tapa karatA hatA ane pratimAone vahana karatA hatA ? teno bodha karIne temanA pratye atyaMta bahumAnabhAva dhAraNa karavo joIe. A bahumAnano atizayita thAya to te tapanuM phaLa paNa vartamAnamAM zakti anusAra tapa karanAra mahAtmAne maLe che. nA bhASya : bAhyAbhyantaropadhizarIrAnnapAnAdyAzrayo bhAvadoSaparityAgastyAgaH 8 / bhASyArtha : bAhya tyAH / / bAhya-atyaMtara upadhi, zarIra, annapAnAdi AzrayavALo bhAvadoSano parityAga tyAga che=bAhya upadhirUpa annapAnanA AzrayavALo ane atyaMtara upadhirUpa zarIranA AzrayavALo bhAvadoSano parityAga=mamatvano parityAga, tyAga che. 8 / / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUtra-6 bhAvArtha : (8) tyAgayatidharma : sAdhunA saMyamanA upakaraNarUpa zarIra atyaMtara upadhi che ane anna-pAna, vastra vagere bAhya upadhi che. anAdikALathI jIva svabhAvane vaza pramAdadoSa utpanna thAya tyAre zarIrane AzrayIne sukhazIlatAno svabhAva pragaTa thAya che. tethI kalyANanA arthI sAdhu paNa zarIra pratye kAMIka mamatvavALA bane che. koIka rIte tevo pramAdadoSa prApta thayo hoya, tenA kAraNe sukhazIlatA AdirUpa bhAvadoSanI prApti thAya, chatAM pAchaLathI vivekasaMpanna thaIne te mahAtmA ucita prAyazcitta AdithI e bhAvadoSano parihAra kare to te tyAgarUpa yatidharma che. 89 vaLI bhikSA grahaNa karatI vakhate zAstramaryAdA anusAra ucita bhikSA grahaNa karavA mATe yatna karanArA paNa sAdhu kyAreka zrutanA upayogamAM pramAdavALA thAya tethI koIka azuddha bhikSA prApta thaI hoya te vakhate te bhikSAne vidhipUrvaka paraThavI de, paraMtu vApare nahIM tyAre bhAvadoSano parityAga thAya che. vaLI kvacit vidhipUrvaka bhikSA grahaNa karavA mATe yatnazIla hovA chatAM bhikSA lAvyA pachI koIka nimittathI jJAna thAya ke A azuddha bhikSA che to vidhipUrvaka tene paraThavI de, tyAre bhAvadoSano parityAga thAya che. A vakhate jo sAdhu tevI doSayukta bhikSAne vApare to bhAvadoSano parityAga thAya nahIM. vaLI je sAdhu aMtaraMga rIte zarIra pratye leza paNa mamatva na thAya, te prakAre sadA upayukta che teo atyaMtara upadhirUpa zarIrane AzrayIne bhAvadoSanA parityAgavALA che. vaLI je sAdhu anna-pAna, vastra, vasati Adi saMyamanA sarva upakaraNo zAstravidhinA smaraNapUrvaka ja grahaNa kare che ane zAstravidhinA smaraNapUrvaka ja teno upayoga kare che te sAdhu tenA upayoga dvArA saMyamanA kaMDakonI vRddhimAM ja yatna kare che. tethI teo bhAvadoSanA parityAgavALA che, je tyAgarUpa uttama dharma che. A tyAga adattAdAnanA parihAra svarUpa grahaNa karela che, tema bhAse che. 8 bhASya : zarIradharmopakaraNAdiSu nirmamatvamAkiJcanyam 9 / / bhASyArtha : zarIra vizvam / / zarIra ane dharmopakaraNa AdimAM nirmamapaNuM AkiMcatya che. 9 / / bhAvArtha: (9) AkiMcanyayatidharma : zarI2-dharmopakaraNAdimAM rahelA Adi padathI zarIra ane dharmopakaraNa sivAya anya sarva bAhya padArthonuM grahaNa che. vaLI, dharmopakaraNa aMtargata ja zarIra paNa dharmanuM upakaraNa che, topaNa tene pradhAna batAvavA mATe Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-6 svataMtra grahaNa karela che. tethI sAdhue zarIra pratye nirmamabhAva dhAraNa karIne aparigraha mahAvrata sthira karavuM joIe. sAdhue prAmANika rIte dharmavRddhinA kAraNa hoya tevA vastra-pAtra Adi grahaNa karyA pachI paNa temAM nirmamapaNuM dhA2Na ka2vuM joIe arthAt satata te prakAranI bhAvanAthI AtmAne bhAvita ka2vo joIe, jethI dharmopakaraNamAM sUkSma paNa mamatva na thAya. vaLI, sAdhue paricayamAM AvatA zrAvakomAM, svajanomAM ke bAhya padArthomAM kyAMya mamatva na thAya tevo bhAva dhAraNa karavo joIe. AthI ja bALaka kAluM-gheluM bolatuM hoya tene jovAnuM paNa sAdhune mana thAya topaNa AkiMcanyadharmamAM aticAra prApta thAya che. A AkiMcanyadharma pAMcamA mahAvrata svarUpa che. lA bhASyaH vrataparipAlanAya jJAnAbhivRddhaye kaSAyaparipAkAya ca gurukulavAso brahmacaryam / asvAtantryaM gurvadhInatvaM gurunirdezasthAyitvamityarthaH / paJcAcAryAH proktAH pradrAkhA:, viAcArya:, toddedA:, zrutasamuddeSTAH, AmnAyArthavAcaka iti / tasya brahmacaryasyeme vizeSaguNA bhavanti abrahmaviratervratasya bhAvanA yathoktA, iSTasparzarasarUpagandhazabdavibhUSAnabhinanditvaM ceti 10 / / 9 / 6 // ..... - bhASyArtha - vrataparipAlanAya ceti|| vratonA paripAlana mATe=pAMca mahAvratonA paripAlana mATe, jJAnanI abhivRddhi mATe=navA navA zrutanA adhyayana dvArA sUkSma tattvanA avabodha mATe, ane kaSAyanA paripAka mATe=AtmAmAM anAdinA saMskArarUpe vartatA kaSAyone paripakva karIne nAza karavA mATe= kaSAyone kSINazaktivALA karavA mATe, gurukulano vAsa te ja brahmacarya che. gurukulavAsa te mAtra guru sAthe sahavAsarUpa nathI. tethI te kevA svarUpavALo che ? te spaSTa karavA arthe kahe che - - - asvAtaMtrya=guNavAna guruthI asvAtaMtrya, guruAdhInapaNuM=guNavAna gurunuM AdhInapaNuM, gurunirdezasthAyipaNuM=gurunA nirdezAnusAra nRtyakArIpaNuM, e prakArano artha chegurukulavAsano artha che. ahIM prazna thAya ke kevA guNavAna gurune parataMtra thavAthI vratapAlanAdi thaI zake ? tethI gurukulavAsa mATe jarUrI pAMca AcAryanAM nAmo batAve che pAMca AcArya kahevAyA che pravrAjakAcArya, digAcArya, zrutoddeSTAcArya, zrutasamuddeSTAcArya, AmnAyArthavAcakAcArya. 'kRti' zabda pAMca AcAryanI samApti mATe che. te brahmacaryanA A vizeSa guNo thAya che. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthIpagamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUca-6 te vizeSa guNo ja batAve che - abrAnI virati, yathokta evI vratanI bhAvanA, iSTa evA sparza, rUpa, rasa, gaMdha, zabda Adi ane vibhUSAmAM anabhinaMdipaNuM brahmacaryathI prApta thAya che. rUti' zabda bhASyanI samApti mATe che. 105 9/6 bhAvArtha :(10) brahmacaryacatidharma - sAdhunA daza prakAranA uttama dharmamAMthI aMtima brahmacaryarUpa uttama dharma gurukulavAsa che. gurukulavAsane brahmacaryadharma Atmaka zA mATe kaheluM che ? tethI kahe che - pAMca mahAvratorUpa vratanA paripAlana mATe gurukulavAsa che, navA navA zrutanI abhivRddhi mATe gurukulavAsa che ane krodha Adi cAra kaSAyone kSaNa-kSINatara karavA arthe gurukulavAsa che. tethI e prApta thAya ke AtmAnuM svarUpa brahmamaya che, temAM caraNanI kriyA te brahmacarya che. te brahmacarya gurukulavAsathI ja pragaTa thAya che. mATe brahmacaryanA kAraNabhUta gurukulavAsane brahmacarya kahela che. ahIM prazna thAya ke gurunI sAthe vasavArUpa gurukulavAsathI kaI rIte brahmamAM caravAnI kriyAnI prApti thaI zake ? tethI kahe che - gurukulavAsanAM traNa prayojana cheH (1) vrataparipAlana, (2) jJAnanI abhivRddhi, (3) kaSAyano paripAka. tethI je gurukulavAsathI A traNa kAryo thAya te gurukulavAsa AtmAne brahmamAM caravAnI kriyAnuM kAraNa bane che; kema ke guNavAna guru ziSyanAM pAMca mahAvrato kaI rIte sthira thAya ? tenI ucita ciMtA karIne satata vratapAlana mATe ucita anujJA Ape che. jethI te pramANe ucita AcArone sevIne ziSyamAM vratanA pariNAmo satata sthira-sthiratara thAya che. vaLI vratanA pariNAmone sthira karyA pachI navuM navuM jJAna vRddhi pAme te mATe gurukulavAsa iSTa che; kema ke samyajJAna samyag pravRtti karAvIne hitamAM ja pravRtti karAve che. gurukulavAsamAM samyajJAna prApta thAya to hitane anukULa pravRtti sadA vRddhi pAme, jethI gurukulavAsa brahmacaryanuM kAraNa bane che. vaLI anAdikAlathI jIvamAM kaSAyonI pariNati vidyamAna che. gurukulavAsamAM rahelA ziSyanI kaSAyanI pariNatine ucita upadeza ApavA dvArA guru kSaNa-kSINatara kare che. mATe gurukulavAsa brahmacaryanuM kAraNa bane che. tethI gurukulavAsane ja brahmacarya kahela che. A vacanathI gurukulavAsamAM vartatA pAMca AcAryarU5 guruo ziSyomAM traNa kAryo karanArA che, ema phalita thAya che; kema ke teonA baLathI ja vrataparipAlana, jJAnanI abhivRddhi ane kaSAyanA paripAkarUpa kArya thAya che. vaLI gurukulavAsamAM rahela ziSya kaI rIte vase to vrataparipAlanAdi phaLanI prApti thAya, jethI brahmacaryarUpa uttamadharmanI prApti thAya ? te spaSTa karavA arthe kahe che - Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUtra-6 ziSya paNa asvataMtrapaNuM dhAraNa kare, arthAt gurune AdhIna rahe ane guru je pramANe nirdeza kare e pramANe sarva kRtyo kare to pAMca AcAryarUpa gurunA baLathI vrata paripAlana AdinI prApti thAya, jethI gurukulavAsa brahmacaryarUpa bane. je ziSya guru sAthe rahelA hoya paraMtu svamati anusAra kRtya karatA hoya teono gurukulavAsa nAma mAtrathI gurukulavAsa che; paraMtu vrataparipAlana AdinI prApti karAvanAra gurukula vAsa nathI. 92 vaLI gurukulavAsamAM vrataparipAlana, jJAnanI abhivRddhi ane kaSAyanA parityAga mATe nimittakA2NarUpa pAMca AcAryo kahevAyA che temAM pravrAjakAcArya ane digAcArya vratanA paripAlana mATe upayogI che, zrutoddeSTAcArya ane zrutasamuddeSTAcArya jJAnanI vRddhi mATe upayogI che jyAre AmnAyArthavAcaka AcArya kaSAyanA parityAga mATe upayogI che. te A pramANe - sAdhu banavA mATe yogya jIvane pravrajyA ApatA pUrve pravrAjakAcArya pravrajyAnA vAstavika svarUpanuM jJAna karAve che. vAstavika svarUpanuM jJAna thavAthI te zrotAne tevI pravrajyA pote pALI zakaze, tevo nirNaya thAya tyAre te gurune kahe che ke, huM A prakAre pravrajyAne svIkAra karIne Atmahita sAdhavA icchuM chuM. te pravrAjaka gurune pravrajyAnA svarUpanA zravaNakAlamAM te zrotAne thatA bhAvonA baLathI jyAre evo nirNaya thAya ke A zrotA saMsArathI virakta thayela hovAthI asidhArA jevA pravrajyAnA pAlana mATe tatpara thayela che ane pravrajyA grahaNa karyA pachI avazya te rIte ucita pravRtti karIne hita sAdhI zakaze tyAre te pravrAjaka guru paNa tene pravrajyAnI anujJA Ape. tyArabAda ucita maMgalanA sUcanapUrvaka te zrotA pravrajyA grahaNa kare tyAre pravrAjakAcAryanI dIkSApradAnanI vidhithI tene vrata samyag pariNamana pAme che. vaLI vratagrahaNa pachI digAcArya navadIkSita sAdhune sacitta-acitta-mizra Adi vastunuM jJAna karAve che, jethI saMyamajIvanamAM cha kAyanA pAlanane anukULa vratapAlana mATe udyama thAya che. tethI pravrAjakAcArya ane digAcArya mukhyarUpe vrataparipAlana mATe upayogI che. joke jJAnaabhivRddhi karAvanArA paNa vrataparipAlana mATe upayogI che, chatAM jJAnaabhivRddhi pratye zrutano uddeza karAvanAra zrRtoddaSTAcArya ane zrutano samuddeza karAvanAra zrutasamuddeSTAcArya pradhAna kAraNa che; kema ke jJAnavRddhithI jema vratanuM paripAlana thAya che tema vratamAM atizayatA paNa thAya che. A vratanI atizayatA pratye zrutoneeSTAcArya ane zrutasamuddeSTAcArya kAraNa che; kema ke zrutoddeSTAcArya navuM navuM zruta bhaNAvIne ziSyane jJAnathI samuddha kare che. ane zrutasamurdaSTAcArya te jJAnanA viziSTa arthono bodha karAvIne ziSyane arthathI samRddha kare che. tethI zrRtoddaSTAcArya ane zrutasamuddeSTAcArya jJAnavRddhi karAvavAnuM prabaLa kAraNa che, jenAthI vratanuM paripAlana paNa thAya che ane kaSAyono nirodha paNa thAya che, topaNa pradhAna aMgarUpe zrutoddaSTAcArya ane zrutasamuddeSTAcArya jJAnaabhivRddhi mATe che. vaLI AmnAya arthanA vAcaka=paraMparAthI prApta thayelA utsarga-apavAdanA arthanA vAcaka, evA AmnAyArthavAcakAcArya ucita sthAne utsarga-apavAdanuM yojana ka2AvIne jIvamAM rahelI kASAyika prakRtino paripAka kare che arthAt kaSAyazaktine kSINa-kSINatara kare che. utsarganA sthAne utsarga ane apavAdanA Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sutra-6, 7 93 sthAne apavAdanuM yojana karavAthI sarvatra mokSane anukULa pariNatinI vRddhi thAya te rIte ja sAdhu dvArA AcaraNA thAya che, jethI kaSAyano uccheda thAya che. A AcaraNAne samyagu batAvanArA AmnAyArthavAcakAcArya che, tethI kaSAyanI pariNatinA nAzamAM pradhAna kAraNa te AcArya che. A prakAre pAMca AcAryo gurukulavAsamAM prApta thatA hovAthI brahmacaryanuM samyagu pAlana thAya che, e prakArano artha jaNAya che. vizeSa prakArano artha bahuzruto vicAre. brahmacaryadharmathI A vizeSa guNo thAya che, je bhASyakArazrI batAve che - sAtamA adhyAyanA trIjA sUtramAM batAvelA cothA abrahmavirativratanI bhAvanA thAya che. ane iSTa sparza, iSTa rasa, iSTa rUpa, iSTa gaMdha, iSTa zabda, iSTa vibhUSAmAM anabhinaMdIpaNuM thAya che. Azaya e che ke gurukulavAsamAM rahIne mahAtmA navuM navuM adhyayana karIne AtmAne te rIte bhAvita kare che jethI vedano udaya vidyamAna hovA chatAM abrahmavirativratanI bhAvanAthI saMpanna thayelA te mahAtmAne kAmanA vikAro thatA nathI, je gurukulavAsanuM phaLa che. vaLI jIvasvabhAve iSTa sparza Adi pratye ane dehanI vibhUSA pratye abhinaMdIpaNuM pragaTa thAya che, chatAM gurukulavAsamAM rahevAthI vItarAgatAne anukULa bhAvothI bhAvita thayeluM citta hovAne kAraNe iSTa sparza Adi bhAvomAM AnaMda levAnI vRtti kSINa-kSINatara thAya che. cakSuindriya sadA vyApAravALI che. tethI jo vivekasaMpanna evo gurukulavAsa prApta thayo na hoya to bAhya suMdara padArtho joIne AnaMda lIdhA vagara jIva rahI zake nahIM, AhAra vAparatI vakhate rasaneMdriya rasanA svAdathI AnaMda lIdhA vagara rahI zake nahIM ane zravaNendriyanA mAdhyame koInA madhura ke kaTu zabdo sAMbhaLIne te te prakAranA bhAvo karyA vagara jIva rahI zake nahIM. tethI guNasaMpanna evo gurukulavAsa ja yogya jIvone brahmacaryadharmanI prApti pratye=pAMca indriyonA saMvarabhAva pratye, prabaLa kAraNa che. 10mA II9/kA avataraNikA : sUtra-2mAM kahela ke gupti, samiti, dharma, anuprekSA, pariSahajaya ane cAritrathI saMvarabhAvanI prApti thAya che. tethI atyAra sudhI gupti, samiti ane dharmanuM svarUpa batAvyuM. have krama prApta anuprekSAnuM svarUpa batAve che arthAt anuprekSAnA bhedone batAve che - sUtra: anityAzaraNasaMsAraikatvAnyatvAzucitvAnavasaMvaranirjarAlokabodhidurlabhadharmasvAkhyAtatvAnucintanamanuprekSAH / / 9/7 / / sUtrArtha : - anitya, azaraNa, saMsAra, ekatva, anyatva, azucitva, Azrava, saMvara, nirjarA, loka= loka sthiti, bodhidurlabha, dharmasu AkhyAtatvanuM anuciMtana anapekSA che. lle|| Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uja tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUtra-cha bhAgya : etA dvAdazAnuprekSAH / tatra bAhyAbhyantarANi zarIrazayyA''sanavastrAdIni dravyANi sarvasaMyogAzcAnityA ityanucintayet evaM hyasya cintayatasteSvabhiSvaGgo na bhavati, mA bhUnme tadviyogajaM duHkhamityanityAnuprekSA 1 // bhASyArtha : tA ....... suminityAnuprekSA che. A bAra anuprekSA che padArthanA vAstavika svarUpanA anuprekSaNanI kriyA che tyAM=bAra prakAranI apekSAmAM, bAhya ane atyaMtara zarIra, zayyA, Asana, vastrAdi dravyo ane sarva saMyogo anitya che, e pramANe anuciMtavana kare. A rIte ciMtavana karatA evA Ane=pUrvamAM batAvyuM. e rIte ciMtavana karatA sAdhune, teomAM bAhya ane AtyaMtara dravyomAM, abhidhvaMga thato nathI kema abhivaMga thato nathI ? ethI kahe che - "mane tenA viyogathI dukha na thAo" e prakAranA anuciMtavanathI abhiLaMga thato nathI. A prakAranI anityAnuprekSA che. 15 bhAvArtha :(1) anityAnuprekSA - sAdhue AtmAne atyaMta saMvRta karavA mATe bAra prakAranI anuprekSA karavI joIe. je anuprekSAthI jagatanuM vAstavika anuprekSaNa thAya che. jagatanA vAstavika anuprekSaNathI bhAvita thayela citta sukhapUrvaka mohanuM umUlana karavA samartha bane che; kema ke abhAvita citta ja mohanI asarathI potAnA AtmAnuM ahita thAya te prakAranI pravRtti karAve che. have sau prathama anityaanuprekSAnuM sAdhue ciMtavana kaI rIte karavuM joIe ? te bhASyakArazrI batAve che - AtmAnuM atyaMtaradravya zarIra che ane bAhyadravya zavyAvasati, Asana, vastra Adi dravyo che. sarva dravyo tathA sarva saMyogo anitya che arthAt zarIrano saMyoga, zayyA, Asana, vastra Adino saMyoga paNa anitya ja che, e pramANe ciMtavana karavuM joIe. tethI sAdhunuM citta sthira dRSTivALuM bane ke mAruM zarIra paNa anitya che, mATe mAre zarIramAM mamatva dhAraNa karavuM joIe nahIM, paraMtu AtmAnA sthAyI evA uttamaguNo je siddhaavasthAmAM paNa sadA rahenArA che temAM ja mamatva dhAraNa karavuM joIe. vaLI vasati, Asana, vastra Adi vastu paNa anitya che ane zarIra AdinA saMyogo paNa anitya che, mATe te sarva anitya padArthomAM ke anitya padArthonA saMyogomAM mamatva dhAraNa karavuM joIe nahIM; paraMtu AtmAnA sthAyI evA guNomAM ja mamatva dhAraNa karavuM joIe. jethI te guNone pragaTa karavA mATe apramAda Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lpa tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUga-7 bhAvathI yatna thAya. vaLI sAdhu vicAre ke A pramANe ciMtavana karavAthI zarIra Adi padArthomAM ke tenA saMyogomAM abhinkaMga arthAt rAga thAya nahIM, jenA kAraNe tenA viyogathI potAne duHkha thAya nahIM. AthI ja mRtyakALamAM paNa deha pratye mamatva nahIM hovAne kAraNe tenA viyogathI sAdhune duHkha thAya nahIM; paraMtu prApta thayela deha Adi sAmagrIthI je aMzathI sAdhanA karIne manuSyabhava saphaLa karyo che tenI smRtithI mRtyukALamAM paNa apramAdane anukULa utsAhanI ja vRddhi thAya che. A prakAre anityatAnI anuprekSA karIne sAdhu potAnA saMvarabhAvane sthira kare che. 15 bhASya :__ yathA nirAzraye janavirahite vanasthalIpRSThe balavatA kSutparigatenAmiSaiSiNA siMhenAbhyAhatasya mRgazizoH zaraNaM na vidyate, evaM janmajarAmaraNavyAdhipriyaviprayogApriyasaMprayogepsitAlAbhadAridryadaurbhAgyadaurmanasyamaraNAdisamutthena duHkhenAbhyAhatasya jantoH saMsAre zaraNaM na vidyata iti cintayet / evaM hyasya cintayato nityamazaraNo'smIti nityodvignasya sAMsArikeSu bhAveSvanabhiSvaGgo bhavati / arhacchAsanokta eva vidhau ghaTate, taddhi paraM zaraNamityazaraNAnuprekSA 2 / / bhASyArtha yathA nirAza ..... zaRUmityAranuookSA | je pramANe nirAzraya koI Azraya nathI evA, jana virahita vanasthalInA pRSThamAM balavAna sudhAthI parigata, mAMsa khAvAnI IcchAvALA evA siMha vaDe abhyAhata evA mRgazizunuM siMhane jovAthI kSabhita thayelA evA haraNanA baccAnuM, zaraNa koI vidyamAna nathI e rIte janma, jarA, maraNa, vyAdhi, priyano viyoga, apriyano saMyoga, Icchito alAbha, dAritrya, daurbhAgya, daurmanasya, maraNa AdithI samutyita thayelA dukhathI abhyAhata jaMtune=vyAkuLa thayelA jaMtune, saMsAramAM zaraNa koI nathI, e pramANe ciMtavana karavuM joIe. A rIte pUrvamAM varNana karyuM e rIte, ciMtavana karatA AnekaciMtavana karatA sAdhune, huM nitya azaraNa chuM ethI e prakAranA ciMtavanathI, saMsAra pratye nitya udvignane=udvigna evA te sAdhune, sAMsArika bhAvomAM abhivRMga thato nathI; kema ke sAMsArika bhAvo saMsAramAM ja kAraNa che. tethI saMsAra pratye udvigna evA te sAdhune sAMsArika bhAvo pratye rAga thato nathI; paraMtu) arihaMta zAsanamAM kahelI ja vidhimAM abhivaMga ghaTe che=bhagavAnanA zAsanamAM kahevAyelI saMsAranA ucchedanI vidhimAM ja abhiLaMga ghaTe che. te ja=bhagavAnanA zAsanamAM kahelI vidhi ja, parama zaraNa che, e prakAre azaraNaanuprekSA sAdhu kare. rA bhAvArtha :(2) azaraNaanuprekSA : sAdhu saMsAranA ucchedanA atyaMta arthI che. AthI ja gupti, samiti tathA dazavidha yatidharmamAM udyama kare Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hava tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-7 che. anAdithI jIvamAM pramAdano svabhAva susthira thayelo che, tethI samiti-guptinA pAlaka evA paNa cauda pUrvadharo pramAdane vaza thaI samiti-guptinA pAlana rahita thavAne kAraNe nigodamAM pahoMcI jAya che. sAdhu potAnA apramAdabhAvane sthira karavA arthe azaraNaanuprekSA kare che. tenA mATe te mRgabALanuM dRSTAMta vicAre che. koI prakAranA Azraya vagaranA ane lokonI avarajavara vagaranA vanasthalInA bhAgamAM koI mRgalAnuM baccuM ramatuM hoya tyAre balavAna kSudhAthI yukta mAMsa khAvAnI icchAvALo koI siMha sanmukha AvI jAya tyAre tene joIne bhayabhIta mativALA mRgalAnA baccAne koI zaraNa vidyamAna nathI; kema ke AjubAjumAM koI evuM sthAna nathI jyAM e bALa saMtAI zake, koI evo manuSya nathI je tenuM rakSaNa ka2vA samartha bane ane vanasthalI paNa jALI vagaranI che, jethI kyAMya chupAvAno avakAza maLe nahIM. vaLI mRga hoya to kaMIka bacavA mATe yatna kare, paraMtu mRgalAnA baccAmAM tevI koI prajJA nathI, jethI potAnuM rakSaNa karI zake. tethI taddana azaraNa rIte tenuM mRtyu thavAnuM che. A rIte saMsAramAM janma-jarA-maraNa Adi sarva duHkhothI abhyAhata mativALA jIvane=A sarva duHkho jene vyAkuLa kare tevI mati che tevA jIvone, saMsAramAM koI zaraNa vidyamAna nathI. A pramANe ciMtavana karatA sAdhune upasthita thAya ke janma-jarA-maraNa Adi bhAvone AzrayIne huM nitya azaraNa chuM. tethI saMsAra pratye nitya udvigna thayelA te sAdhune saMsAranA kA2NIbhUta bhAvomAM kyAMya abhiSyaMga thato nathI. paraMtu saMsAranA ucchedanA upAyabhUta evI bhagavAne kahela ucita AcaraNAmAM ja abhiSyaMga thAya che. jethI telapAtradharanA dRSTAMtathI satata apramAda dvArA janma-jarA-maraNa AdinA kAraNabhUta evA saMsAranA uccheda mATe te mahAtmA udyama karI zake che. A prakAre apramAdabhAvathI jinavacana anusAra vidhimAM karAto udyama ja jIva mATe kevala zaraNa che tethI tevA zaNanuM dRDha avalaMbana levA mATe sAdhu azaraNaanuprekSA kare che. cA bhASya : anAdau saMsAre narakatiryagyonimanuSyAmarabhavagrahaNeSu cakravat parivartamAnasya jantoH sarva eva jantavaH svajanAH parajanA vA na hi svajanaparajanayorvyavasthA vidyate / mAtA hi bhUtvA bhaginI bhAryA duhitA ca bhavati / bhaginI bhUtvA mAtA bhAryA duhitA ca bhavati / bhAryA bhUtvA bhaginI duhitA mAtA ca bhavati / duhitA bhUtvA mAtA bhaginI bhAryA ca bhavati / tathA pitA bhUtvA bhrAtA putraH pautrazca bhavati / bhrAtA bhUtvA pitA putraH pautrazca bhavati / putro bhUtvA pitA bhrAtA pautrazca bhavati / pautro bhUtvA pitA (bhrAtA) putrazca bhavati / bhartA bhUtvA dAso bhavati / dAso bhUtvA bhartA bhavati / mitra bhUtvA zatrurbhavati / zatrurbhUtvA mitraM bhavati / pumAn bhUtvA strI bhavati napuMsakaM ca, strI bhUtvA pumAn napuMsakaM ca bhavati / napuMsakaM bhUtvA strI pumAMzca bhavati / evaM caturazItiyonipramukhazata sahasreSu rAgadveSamohAbhibhUtairjantubhirabhinivRttaviSayatRSNairanyo'nyabhakSaNAbhighAtavadhabandhAbhiyogA-krozAdijanitAni 1 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-7 tIvrANi duHkhAni prApyante, aho dvandvArAmaH kaSTasvabhAvaH saMsAra iti cintayet / evaM hyasya cintayataH saMsArabhayodvignasya nirvedo bhavati / nirviNNazca saMsAraprahANAya ghaTata iti saMsArAnuprekSA rUA bhASyArtha : manAvo ....... saMsAranupkSA | anAdi saMsAramAM kAraka-tiryaca yonimAM ane manuSya-devayoninA grahaNamAM cakranI jema parAvartana pAmatA jIvane sarva jIvo svajana athavA parajana che. di=je kAraNathI, svajana-parajananI vyavasthA saMsAramAM vidyamAna nathI ja. =je kAraNathI, mAtA thaIne bahena, bhAryA, athavA putrI thAya che. bhaginI thaIne mAtA, bhAryA ke putrI thAya che. bhAryA thaIne bhaginI, putrI athavA mAtA thAya che. duhitA thaIne mAtA, bhaginI athavA bhAryA thAya che. ane pitA thaIne bhAI, putra ke pautra thAya che. bhAI thaIne pitA, putra ke pautra thAya che. putra thaIne pitA, bhrAtA ane pautra thAya che. potra thaIne pitA, bhAI ke putra thAya che. bhartA thaIne dAsa thAya che. dAsa thaIne bhartA thAya che. mitra thaIne zatru thAya che. zatru thaIne mitra thAya che. puruSa thaIne strI thAya che athavA napuMsaka thAya che. strI thaIne puruSa thAya che athavA napuMsaka thAya che. napuMsaka thaIne strI thAya che athavA puruSa thAya che. A rIte 84 lAkha yoniomAM rAga, dveSa, mohathI abhibhUta, anivRta viSayatRSNAvALA jIvo vaDe anyonya bhakSaNa, abhighAta, vadha, baMdhana, abhiyoga=bIjAne paravazapaNuM, Akroza Adi janita tIvra duHkho prApta karAya che. aho ! khedanI vAta che ke kaMThanuM sthAna kaSTa svabhAvavALo saMsAra che, e pramANe ciMtavana karavuM joIe. A rIte ciMtavana karatA saMsAranA bhayathI udvigna evA AnetrasAdhune, nirveda thAya che ane nirveda pAmelA sAdhu saMsAranA nAza mATe yatna kare che. A prakAre saMsAranI apekSA karavI joIe. 3 bhAvArtha :(3) saMsAraanuprekSAH munio saMsAranA vAstavika svarUpane jonArA hoya che. AthI ja samiti, gupti tathA daza prakAranA yatidharmane sevIne atyaMta saMvaranA pariNAmavALA hoya che. potAnA saMvara pariNAmane atizaya karavAthuM sAdhu saMsAranI anuprekSA kare che te vakhate cittane saMsAranI vAstavikatAnuM svarUpa sparze te rIte vicAre che ke mAro AtmA anAdikALanA A saMsAramAM cakranI jema cAragatimAM paribhramaNa karI rahyo che. A paribhramaNa anAdinuM e rIte cAlI rahyuM che ke jemAM sarva jIvo sAthe sarva prakAranA saMbaMdho thayA che. A prakAre sUkSmabuddhithI paryAlocana karavAthI koI jIvo pratye koI prakAranI saMbaMdhanI buddhikRta lAgaNI thatI nathI, paraMtu sarva jIvo potAnA tulya che, tethI maitrIbhAva ullasita thAya che. svajana, parajananI buddhi dUra thavAthI koI vyakti pratye koI prakArano rAgano pariNAma paricaya Adine kAraNe paNa thato nathI. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-7 vaLI te vicAre che ke cAragatimAM cakranI jema paribhramaNa karatA 84 lAkha yoniomAM jIvo rAga, dveSa, mohathI abhibhUta thayelA, viSayanI tRSNAthI vyApta thayelA, anyonya bhakSaNa, abhighAta, vadha, baMdhana Adi vaDe tIvra duHkhone prApta kare che. tethI saMsAra aneka prakAranA dhaMdhanA sthAnabhUta ane kaSTa svabhAvavALo che. A prakAre cittane sparze te prakAre bhAvana karavAthI saMsArathI atyaMta bhaya utpanna thAya che. tethI te mahA telapAtradharanI jema atyaMta apramAdathI mohanA ucchada mATe udyama karI zake che. jeo A prakAre saMsArabhAvanAthI AtmAne atyaMta vAsita karI zakatA nathI teo niHzaMka rIte ja saMsAramAM manuSyabhava niSphaLa kare che. jema susAdhu saMsAranI anuprekSA karIne tailapAtradhArakanI jema pratikSaNa apramAdathI mohanuM unmelana karavA yatna kare che te rIte avirata samyagdaSTi ke dezaviratidhara zrAvako paNa saMsAranI anuprekSA karIne svazakti anusAra saMsAranA ucchada mATe satata yatna kare che. jeo saMsAranI anuprekSAthI atyaMta bhAvita che evA avirata samyagdaSTi jIvo paNa bhoga AdinI pravRtti paNa atyaMta saMvegapUrvaka ja kare che arthAt azakya parihAra jaNAya eTalI ja bhogAdinI pravRtti kare che ane zaktinA prakarSathI bhogamAnasanA nAza mATe yatna kare che. 3 bhASya : eka evAhaM, na me kazcit svaH paro vA vidyate / eka evAhaM jAye / eka eva mriye / na me kazcit svajanasaMjJaH parajanasaMjJo vA vyAdhijarAmaraNAdIni duHkhAnyapaharati pratyaMzahArI vA bhavati / eka evAhaM svakRtakarmaphalamanubhavAmIti cintayet / evaM hyasya cintayataH svajanasaMjJakeSu snehAnurAgapratibandho na bhavati, parasaMjJakeSu ca dveSAnubandhaH tato niHsaGgatAmabhyupagato mokSAyaiva ghaTata ityektvaanuprekSA kA bhASyArtha ... -AnuprekSA che. eka ja huM chuM=dehathI bhinna evo eka mAro AtmA che. mArA koI sva athavA para vidyamAna nathI arthAt sarva jIvomAM amuka jIvo mArA che ane amuka jIvo pArakA che tevo koI bheda vidyamAna nathI. eka ja huM jabhyo chuM. eka ja huM maru chuM. mArA koI svajana saMjJAvALA ke parajana saMjJAvALA vyAdhi, jarA, maraNa Adi duHkhono apahAra karatA nathI ke pratiaMzahArI thatA nathI=bhAga paDAvI zakatA nathI. eka ja huM svakarmanA phaLane anubhavuM chuM. e pramANe ciMtavana kare. A rIte ciMtavana karatA Ane munine, svajanasaMjJAvALAmAM potAnA paricita sAdhuomAM ke bhaktivALA zrAvakomAM, sneha-anurAgano pratibaMdha thato nathI ane parasaMjJAvALAmAM=potAnA paricita sAdhuothI anya sAdhuomAM ke potAnA pratye abhaktivALA evA zrAvakomAM, dveSano anubaMdha thato nathI. tethI potAnAthI bhinna evA sarva jIvomAM visaMgatAne pAmelo sAdhu mokSa mATe ja yatna kare che. A rIte ekatvanI apekSA che. kA. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GG tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sutra-7 bhAvArtha(4) ekatvaanuprekSA : samiti-guptithI yukta, pUrvokta bhAvanAothI bhAvita sAdhu apramAdathI saMsAranA nAzane mATe udyama karanArA hoya che, to paNa potAnI sAthe sahavartI sAdhuono ke potAnA pratye bhakti karanArA zrAvakono najIkano saMbaMdha thavAthI kAMIka snehanA anubaMdhanI prApti thAya to saMyamamAM apramAda skUlanA pAme che. tethI saMyamanI alanAnA nivAraNa mATe ane asaMgabhAvanI vRddhi mATe sAdhu ekatvanI anuprekSA te rIte kare che ke jethI citta satata sva-paranA bhedanA vibhAgathI para thAya. te vicAre che ke "huM ekalo ja jamyo chuM ane ekalo ja huM maranAro chuM, je svajana-parajananI saMjJAvALA che teo mArA vyAdhi, janma, jarA, maraNa Adi duHkho dUra karI zake tema nathI ke temAM bhAga paNa paDAvI zake tema nathI. huM ekalo ja mArA dvArA karAyelA phaLane anubhavanAra chuM. sarvatra niHsaMga citta karIne huM AtmAne sthira karIza to saMsAranA sarva upadravothI surakSita banIza, anyathA svajana-parajananI buddhi karIne svajana pratye snehanA anurAgano pratibaMdha karIne ane parajana pratye dveSano anubaMdha karIne huM anarthanI paraMparAne ja prApta karIza." A prakAre sUkSma rIte bhAvana karavAthI sahavartI sAdhuo pratye ke paricita zrAvako pratye snehanA anurAgano pratibaMdha thato nathI ane para saMjJAvALA sAdhuo ke zrAvako pratye dveSano anubhava thato nathI. tethI ullasita thayelA niHsaMga bhAvane kAraNe te mahAtmA satata mokSa mATe yatna karavA samartha bane che. vaLI avirata samyagdaSTi ke dezaviratidhara zrAvaka paNa A rIte ekatvabhAvanA karIne AtmAne sadA bhAvita rAkhavA yatna kare che, jethI aviratine kAraNe kAMIka svajanabuddhi che evA svajano pratye snehanA anurAgano pratibaMdha kSaNa-kSINatara thAya che ane jeo parajana che teo pratye dveSano anubaMdha paNa kSaNa-kSINatara thAya che, jethI svabhUmikAnusAra dharmane sevIne te mahAtmA paNa sarvaviratinI zaktino saMcaya kare che. tethI avirata samyagdaSTi ke dezaviratidhara zrAvaka paNa sAdhudharmane abhimukha yatna karIne mokSa mATe ja yatna kare che, e prakAranI ekatvanI anuprekSA che. jo bhASya : zarIravyatirekeNAtmAnamanucintayet - anyaccharIram, anyo'ham aindriyakaM zarIram, atIndriyo'ham: anityaM zarIrama, nityo'ham: ajJaM zarIraM jJo'ham AdyantavaccharIram, anAdyanto'ham bahUni ca me zarIrazatasahasrANyatItAni saMsAre paribhramataH sa evAyamahamanyastebhya ityanucintayet, evaM hyasya cintayataH zarIrapratibandho na bhavatIti / anyacca zarIrAnityo'hamiti niHzreyase saGghaTata ityanyatvAnuprekSA 5 // bhASyArtha: zarIra vyatire .... DrInyatvAnuprekSA che. zarIranA vyatirekathI AtmAnuM anuciMtavana kare=zarIrathI Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUtra-7 pRthapha mohathI anAkuLa evA jJAna svarUpa mAro AtmA che e prakAre sAdhu ciMtavana kare : zarIra anya che, huM anya chuM; zarIra IndriyavALuM che, huM atIndriya chuM; zarIra anitya che, huM nitya chuM; zarIra ajJa che, huM jJAnavALo chuM; zarIra Adi ane aMtavALuM che, huM anAdi anaMta chuM; ane saMsAramAM paribhramaNa karatAM ghaNA seMkaDo-hajAro zarIro atIta thayA, te ja A huM teothI anya chuM=zarIrothI anya chuM; e pramANe sAdhu ciMtavana kare. A rIte=pUrvamAM varNana karyuM e rIte, ciMtavana karatA evA sAdhune zarIramAM pratibaMdha thato nathI. ane zarIrathI avya nitya evo huM chuM. ethI mokSa mATe saMghaTata kare che=sAdhu samyam yatna kare che, e prakAre anyatvaapekSA sAdhu kare. pA. bhAvArtha : (5) anyatvaanuprekSA : sAdhu saMsAranA ucchedanA atyaMta arthI che. AthI ja samiti, gupti tathA dazavidha yatidharmamAM yatna karIne saMvarabhAvavALA thAya che. A ja saMvarabhAvane atizaya karavA arthe zarIrathI pote anya che te prakAre anubhava anusAra sUkSma avalokana karavA yatna kare che, jethI zarIra pratyeno pratibaMdha thavAno saMbhava kSINakSINatara thAya. sarva saMganA tyAgI evA muni bhagavaMtone ane pUrvadharone paNa zarIra sAtheno saMbaMdha atighaniSTha hovAne kAraNe zarIra pratye ke zarIranI zAtA pratye mamatva thavAno saMbhava rahe che. tethI dharmanA upakaraNarUpa zarIra ja sAdhu mATe adhikaraNarUpa bane che, jethI saMsAranI vRddhinI prApti thAya. tenA nivAraNa mATe sAdhu sUkSma upayogapUrvaka vicAre che ke mAro AtmA zarIrathI pRthagu che. AtmA zarIrathI pRthagu kema che ? tene spaSTapaNe upasthita karavA sAdhu vicAre ke zarIra anya che ane huM anya chuM. kema zarIra anya che ane huM anya chuM? tethI kahe che - indriyathI zarIranuM grahaNa thAya che ane huM atIndriya huM chuM. arthAt cakSu Adi indriyothI zarIranuM pratyakSa thAya che, jyAre AtmA koI indriyothI grahaNa thato nathI; paraMtu potAnA matijJAnanA upayoga svarUpe ke matijJAnanA upayogathI saMvalita kaSAya svarUpe AtmAnuM vedanA thAya che. tethI AtmA atIndriya che. A rIte zarIrathI potAno bheda spaSTa karyA pachI vizeSa rIte zarIra karatAM potAno bheda sthira karavArthe mahAtmA vicAre che ke zarIra anitya che; kema ke mRtyu vakhate zarIra nAza thAya che arthAt AtmAthI pRthapha thAya che ane huM nitya chuM arthAtu kyAreya nAza pAmanAra nathI, phakta A zarIrathI pRthaka thaIne janmAMtaramAM janAra chuM. vaLI zarIra ajJa che ane huM jJAnavALo chuM. tethI zarIrathI huM pRthaka chuM. vaLI zarIra AdiaMtavALuM che arthAt janma vakhate zarIrano prAdurbhAva thAya che ane mRtyu vakhate zarIrano nAza thAya che, jyAre Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 / sUtra-7 huM anAdi-anaMta chuM, mATe paNa zarIra ane mArA vacce bheda che. vaLI saMsAramAM paribhramaNa karatA evA mArA vaDe seMkaDo hajAro zarIra pUrvamAM grahaNa karAyelAM ane tyAga karAyAM che te ja zarIra A che. arthAt jema kAle khAdheluM hoya tevuM ja bhojana Aje maLe, tyAre kahevAya che ke te ja A bhojana che tema atItamAM je zarIro meM choDyAM te ja A zarIra che, e prakArano upacarita vyavahAra thAya che. tethI ahIM bhASyakArazrI kahe che ke pUrvamAM je hajAro zarIrone meM choDyAM che, te ja A zarIra che ane huM tenAthI anya chuM; kema ke pUrvanA zarIrathI jema huM anya hato tema A zarIrathI paNa huM anya chuM. A pramANe sAdhu anuciMtavana kare. A rIte atyAra sudhI varNana karyuM e rIte, ciMtavana karatA evA Ane-sAdhune, zarIramAM pratibaMdha thato nathI=zarIra pratye leza paNa rAga thato nathI. zarIrathI anya nitya evo huM chuM; ethI mokSa mATe samyagu yatna kare che, e pramANe anyatvaanuprekSA che. AnAthI e phalita thAya ke je sAdhu atyaMta sUkSma upayogapUrvaka potAne zarIra ane AtmAno bheda spaSTa upasthita thAya tathA haiyAne sparzelo rahe te prakAre bhAvana kare che, te mahAtmAne potAnA AtmAnuM nirAkuLa svarUpa ja potAnA mATe sukhAkArI che tevuM spaSTa saMvedana utpanna thAya che ane prApta thayeluM zarIra AtmAne upadrava karanAra hovAthI vipnanuM ja kAraNa jaNAya che. potAnAthI zarIranA bhedanuM jJAna spaSTa thayela hovAthI upadravakArI evA paNa zarIrane mahAtmA svaparAkramanA baLathI potAnA guNanI vRddhimAM vyApAravALuM karIne dharmanuM sAdhana karavA yatna kare che. koIka nimittane pAmIne deha pratyenI anyatvabuddhi plAna thAya tyAre dharmanuM upakaraNa thavAne badale karmabaMdhanuM kAraNa evuM zarIra adhikaraNa bane che, jenA nivAraNa mATe zarIra sAtheno potAno bheda atyaMta sthira karavAthuM ane potAnA nirAkuLa svabhAva sAthe abheda sthira karavAthuM mahAtmA anyatva anuprekSA kare che. vaLI jema sAdhu anyatva bhAvanAthI zarIra pratyenA pratibaMdhanuM varjana kare che tema avirata samyagdaSTi ke dezaviratidhara zrAvaka paNa zarIra pratyenA mamatvanA tyAgArthe anyatva anuprekSA kare che ane sAdhunI jema ja zarIra ane AtmAnA bhedanuM ciMtavana kare che. Ama chatAM sAdhunA jevA baLano saMcaya thayelo nahIM hovAthI zarIra pratye saMpUrNa nirmamabhAva avirata samyagdaSTi Adi karavA samartha nathI topaNa sAdhupaNuM smaraNamAM rAkhIne tenA tulya thavA arthe jyAre jyAre anyatva bhAvanA kare che tyAre tyAre teonuM mahAsattva ullasita thAya che. AthI ja anyatva bhAvanAnA baLathI avirata samyagdaSTi paNa guNasthAnakanI vRddhi dvArA cAritrano pariNAma ullasita karI zake che. paNa bhASya : azuci khalvidaM zarIramiti cintayet, tat kathamazucIti ced ? AdyuttarakAraNAzucitvAt, azucibhAjanatvAt, azucyudbhavatvAt, azubhapariNAmapAkAnubandhAt, azakyapratIkAratvAcceti / tatrAdyuttarakAraNAzucitvAt tAvaccharIrasyAcaM kAraNaM zukraM zoNitaM ca tadubhayamatyantAzucIti / uttaramAhArapariNAmAdi / tadyathA - kavalAhAro hi grastamAtra eva zleSmAzayaM prApya zleSmaNA dravI Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 taspArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-6 / sUtrakRto'tyantAzucirbhavatIti / tataH pittAzayaM prApya pacyamAno'mlIkRto'zucireva (pacyamAnaH khalIbhUto'zucireva) bhavati, pakvo vAyvAzayaM prApya vAyunA vibhidyate-pRthak khalaH pRthag rasaH, khalAt mUtrapurISAdayo malAH prAdurbhavanti, rasAcchoNitaM pariNamati, zoNitAnmAMsaM, mAMsAnmedaH, medaso'sthIni, asthibhyo majjAH, majjAbhyaH zukramiti sarvaM caitat zleSmAdizukrAntamazuci bhavati, tasmAdAdhuttarakAraNAzucitvAdazuci zarIramiti / kiJcAnyat - azucibhAjanatvAt azucInAM khalvapi bhAjanaM zarIraM / karNanAsAkSidantamalasvedazleSmapittamUtrapurISAdInAmavaskarabhUtaM tasmAdazucIti / kiJcAnyat - azucyudbhavatvAt eSAmeva karNamalAdInAmudbhavaH zarIraM tata udbhavantIti / azucau ca garbhe sambhavatItyazuci zarIram / kiJcAnyat - azubhapariNAmapAkAnubandhAdAtave bindorAdhAnAt prabhRti khalvapi zarIraM kalalA'rbudapezIdhanavyUhasampUrNagarbhakaumArayauvanasthavirabhAvajanakenAzubhapariNAmapAkenAnubaddhaM durgandhi pUtisvabhAvaM durantaM tasmAdazuci / kiJcAnyat - azakyapratIkAratvAt / azakyapratIkAraM khalvapi zarIrasyAzucitvam, udvartanarUkSaNasnAnAnulepanadhUpapragharSavAsayukti mAlyAdibhirapyasya na zakyamazucitvamapanetum, azucyAtmakatvAt zucyupaghAtakatvAcceti, tasmAdazuci zarIramiti, evaM hyasya cintayataH zarIre nivedo bhavatIti, nirviNNazca zarIraprahANAya ghaTata ityazucitvAnuprekSA 6 // lASyArtha : azuci ..... azucitvAnuprekSA / / sA zarIra zuci cha meM pramANa tivana 3.=AN2, pI zad azuci che? e pramANe jo koI kahe to graMthakArazrI kahe che - Adi ane uttarakAraNanuM azucipaNuM hovAthI, azucinuM bhAjanapaNuM hovAthI, azucithI udbhavapaNuM hovAthI, azubha pariNAmanA pAkano anubaMdha hovAthI ane azakya pratikArapaNuM hovAthI zarIra azuci che, ema avaya che. 'iti' za6 zarIranA zuyitvanA tunI samApti mATe che. tyAM=zarIranI azucine batAvanArA pAMca hetuomAM, Adya ane uttarakAraNanuM azucipaNuM hovAthI zarIra azuci che. te Adya kAraNa ane uttarakAraNa spaSTa kare che - zarIranuM Adya kAraNa zukra ane zoNita=vIrya ane lohI, te ubhaya paNa atyaMta azuci che ane uttara-uttarakAraNa, AhAra pariNamana Adi che. te A pramANe - kavalAhAragrasta mAtra ja plekhAzayane prApta karIne zlekha sAthe dravI karAyela atyaMta azuci thAya che. tyArapachI pittAzayane prApta karIne pathyamAna evo kavalAhAra aglI karAyela azuci ja thAya che. pakva vAyuAzayane prApta karIne vAyu dvArA vibhAga karAya che-pRthapha mala ane pRthapha rasa karAya che. khalamAMthI mUtra ane purISAdi malo Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-7 prAdurbhAva thAya che ane rasathI lohI pariNamana pAme che, lohIthI mAMsa thAya che, mAMsathI meda thAya che, medathI hADakAM thAya che, hADakAMthI majA thAya che ane majjAthI zukra thAya che. ane sarva A zleSmAdithI mAMDIne zukra sudhI azuci che te kAraNathI AdhakAraNa ane uttarakAraNa azuci hovAthI azuci zarIra che. vaLI bIjuM zuM che ? ethI kahe che - azuci, bhAjalapaNuM hovAthI zarIra azuci che, ema avaya che. kaI rIte azucinuM bhAna che ? te spaSTa kare che - kharekhara paNa azucinuM bhAjana zarIra che. karNa, nAsA, cakSu, dAMta, maLa, parasevo, zlekha, pitta, mUtra, viSTA AdinuM avaskArabhUta-nivAsasthAna, zarIra che. te kAraNathI azuci che. vaLI anya zuM che ? ethI kahe che - azucithI uddabhavapaNuM hovAthI zarIra azuci che, ema avaya che. kaI rIte zarIramAMthI azucino udbhava che ? te spaSTa kare che - A ja karNamalAdinuM uddabhava zarIra che; kema ke tenAthI udbhava pAme che. ane azucivALA garbhamAM utpanna thAya che=azucivALA mAtAnA garbhamAM zarIra utpanna thAya che, tethI azuci zarIra che. vaLI bIjuM zuM che? tethI kahe che - azubha pariNAmanA pAkano anubaMdha hovAthI zarIra azuci che. kema azubha pariNAmanA pAkano anubaMdha che ? te spaSTa kare che - ArtamAM=strInA ArtamAM, biMdunA AdhArathI mAMDIne vIryanA AdhArathI mAMDIne. kharekhara paNa zarIra kalala, arbuda, pezI, ghanaghUha, saMpUrNagarbha, kaumAra, yauvana, sthavirabhAvanA janaka evA azubha pariNAmanA pAkathI anubaddha, durgadhI, pUtisvabhAvavALuM, duranta cheHkharAba aMtavALuM che. te kAraNathI azuci che. vaLI anya zuM che ? tethI kahe che - azakya pratikArapaNuM hovAthI zarIramAMthI nIkaLatA azucinuM pratikAra dvArA rodha karavAnuM azakyapaNuM hovAthI zarIra azuci che. kema azakyapratikArapaNuM che ? te spaSTa kare che - azakya pratikAravALuM kharekhara paNa zarIranuM azucipaNuM che, (kema ke) udvartana, rUkSaNa, snAna, anulepana, dhUpa, pragharSa, vAsayukti=vastra, mAlya Adi vaDe paNa AnuM=zarIranuM. azucita dUra karavuM zakya nathI; kema ke azuci AtmakapaNuM =zarIranuM azuci svarUpapaNuM che. ane zucinuM upaghAtakapaNuM Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 / adhyAya-9 | sUtra-7 che=zarIra upara rahelA zuci padArthonuM upaghAtakapaNuM che. te kAraNathI pUrvamAM batAvelA pAMca kAraNathI, zarIra azuci che. A rIte ciMtavana karatA evA sAdhune zarIramAM nirveda thAya che ane nirveda pAmelo zarIranA nAza mATe=azarIrI thavA mATe, yatna kare che, e pramANe azuci- anuprekSA che. dA. bhAvArtha :(6) azuci-anuprekSA : sAdhu zarIranA azucibhAvanuM sUkSma anuprekSaNa kare che arthAt svasaMvedana pratyakSathI zarIranuM je vAstavika svarUpa che tene te rIte nirmaLa dRSTithI jue che, jethI zarIra pratyeno mamatvabhAva dUra thAya, te azucitvanI anuprekSA che. kaI rIte anubhava anusAra zarIranA azucipaNAno vicAra sAdhu kare che ? te kahe che - zarIranuM Adya kAraNa mAtAnuM lohI ane pitAnuM zukra che, je svayaM azuci che, tevI azucimAMthI jIvA potAnA zarIranuM nirmANa kare che. tethI zarIranuM Adya kAraNa atyaMta azucirUpa che. A prakAre bhAvana karavAthI zarIra pratyenuM mamatva kSaNa-kSINatara thAya che. vaLI sAdhu vicAre che ke zarIranuM uttara kAraNa AhAra che. ane te AhAra paNa grahaNa karyA pachI azucirUpe ja pariNamana pAmatAM pAmatAM lohI mAMsAdirUpa thAya che, je sarva azucimaya padArtho che. mATe azucinA piMDabhUta vastumAMthI banelA zarIra pratye vicArake mamatva karavuM joIe nahIM, paraMtu AtmAnI zucibhUta pariNatimAM ja mamatva karavuM joIe. vaLI zarIra azucinuM bhAna che arthAt zarIranuM Adya tathA uttarakAraNa to azuci che; paraMtu zarIra svayaM azucinuM bhAna che. karNa, nAsikA AdinA malanA sthAnabhUta zarIra che. tethI zarIra malAdinuM bhAjana che, mATe paNa jugupsanIya che. je jugupsanIya hoya tenA pratye vicArakane kyAreya mamatva thAya nahIM. vaLI zarIra azucinuM udbhavasthAna che arthAt jema karNa-nAsikAdinA malanuM AzrayasthAna che tema teonA udbhavanuM sthAna paNa zarIra che, mATe paNa zarIra azuci che. athavA anya rIte paNa azuci evA mAtAnA garbhamAM zarIra utpanna thAya che, mATe zarIra azuci che. vaLI zarIra azubha pariNAmanA pAkanA pravAhavALuM hovAthI azuci che; kema ke prathama udbhava vakhate lohI ane vIryathI baneluM che, tyArabAda zarIranI je je avasthAo thAya che te sarva avasthAomAM durgadhI azucivALA padArthothI yukta ja zarIra che, mATe azuci che. A rIte paNa bhAvana karIne deha pratyenA mamatvano parihAra karavA sAdhu yatna kare che. vaLI uttama dravyothI zarIranI azucino pratikAra karavo paNa azakya che; kema ke pote azuci Atmaka hovAthI zuci evA pudgalano paNa upaghAta karIne azuci banAve che. AvI rIte zarIranA azuci svarUpanuM atyaMta bhAvana karIne mahAtmA zarIra pratye nirlepavALA thAya che, jethI zarIranI prApti na thAya tevI azarIrI avasthAnA upAyamAM daDha yatna karavA samartha bane che arthAt prApta thayelA zarIrano dravyathI saMga Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tarapArthAdhigamasUtra nAga-4 | adhyAya-6 / sUtra-7 105 hovA chatAM bhAvathI asaMganA pariNAmavALA thAya che, jethI sarvatra saMga vagaranI jIvanI pariNatine te rIte sthira-sthiratara karavA yatna kare che ke zarIranI ja prApti na thAya. vaLI sAdhunI jema avirata samyagdaSTi ke dezaviratidhara zrAvaka paNa ucitakALe azucinI bhAvanA karIne potAnA zarIra ke anyanA zarIra pratye rAgano pratibaMdha nAza thAya ane AtmAnI svastha avasthA pratye rAga sthira thAya te rIte azuci bhAvanA kare che, jethI saMyamanI prApti sulabha bane che. A prakAranuM ciMtavana e azucianuprekSA che. kA bhASya : AsravAn ihAmutrApAyayuktAn mahAnadIsrotovegatIkSNAn akuzalAgamakuzalanirgamadvArabhUtAn indriyAdIn avadyatazcintayet / tadyathA - sparzanendriyaprasaktacittaH siddho'nekavidyAbalasampanno'pyAkAzago'STAGgamahAnimittapArago gArgyaH satyakinidhanamAjagAma / tathA prabhUtayavasodakapramAthAvagAhAdiguNasampannavanavicAriNazca madotkaTA balavanto'pi hastino hastibandhakISu sparzanendriyasaktacittA grahaNamupagacchanti, tato bandhavadhadamanavAhananihananAGkuzapANipratodAbhighAtAdijanitAni tIvrANi duHkhAnyanubhavanti nityameva svayUthasya svacchandapracArasukhasya vanavAsasyAnusmaranti / tathA maithunasukhaprasaGgAd AhitagarbhA'zvatarI prasavakAle prasavitumazaknuvatI tIvraduHkhAbhihatA'vazA maraNamabhyupaiti / evaM sarva eva sparzanendriyaprasaktA ihAmutra ca vinipAtamRcchantIti / tathA jihvendriyaprasaktA mRtahastizarIrasthasrotovegoDhavAyasavat hemantaghRtakumbhapraviSTamUSikavat goSThaprasaktahadavAsikUrmavat mAMsapezIlubdhazyenavat baDizagatamAMsagRddhamatsyavacceti / tathA ghrANendriyaprasaktA oSadhigandhalubdhapanagavat palalagandhAnusArimUSakavacceti / tathA cakSurindriyaprasaktAH strIdarzanaprasaGgAd arjunakacauravat dIpAlokanalolapataGgavad vinipAtamRcchantIti cintayet / tathA zrotrendriyaprasaktAstittirakapotakapiJjalavat gItasaGgItadhvanilolamRgavad vinipAtamRcchantIti cintayet / evaM hi cintayannAsravanirodhAya ghaTata ityAsravAnupekSA 7 / / bhASyArtha :__ AsravAn ..... AsravAnuprekSA / / sAlo mane parasonA pAyathI yu mAnahAnA sotanA vega jevA tINa akuzalanA AgamanA ane kuzalanA nirgamanA dvArabhUta indriyAdirUpa Azrayone avadyathI ciMtavana karavuM joIe arthAt sAvadharUpe ciMtavana karavuM joIe. te A pramANe - sparzaneMdriyaprasakta cittavALA, siddha, aneka vidyAbalasaMpanna, AkAzamAM janAra, aSTAMga mahAnimittatA pAraga, gArga evA satyakIvidyAdhara mRtyu pAmyA. ane ghaNI vanaspati ane pANInA pramANamAM avagAhAdi guNasaMpanna, vanamAM vicAranAra, madathI utkaTa, balavAna paNa hAthIo hatibaMdhakomAM sparzaneMdriyasakta Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-7 cittavALA grahaNane prApta kare che arthAt baMdhanane prApta kare che. tethI baMdha, vadha, damana, vAhana, nihavana, aMkuza, pAgipratoda, abhighAtAdi janita tIvra duHkhone anubhave che. vanavAsavALA svayUthanA svacchaMda pracAravALA sukhanuM nitya ja anusmaraNa kare che. ane maithuna sukhanA prasaMgathI Ahita garbhavALI azvatarI=ghoDI, prasavakAlamAM prasava karavA mATe asamartha tIvra duHkhathI abhihata avaza maraNane pAme che. A rIte sarva ja jIvo sparzaneMdriyaprasakta AlokamAM ane paralokamAM vinipAtane prApta kare che arthAt anarthone prApta kare che. 'kRti' zabda sparzaneMdriyanA anarthanI samApti mATe che. ane marelA hAthInA zarIramAM rahelA, nadInA pANInA pravAhanA vegathI taNAyela kAgaDAnI jema, hemaMta RtumAM ghInA ghaDAmAM praviSTa mUSakanI jema, goSThamAM prasakta=gAyanA vADAmAM chANa vagere khAvAmAM prasakta, evA sarovaravAsI kUrmanI jema=gAyanA vADAmAM chANAdi khAvAmAM prasakta hoya ane gAyanA paga nIce kacaDAI jAya tevA kAcabAnI jema, mAMsapezImAM lubdha zyunanI jema=maDadAmAM ghUsIne tenI mAMsapezI khAvAmAM lubdha kAgaDo maDaduM tApamAM sapakAvAthI phasAIne mRtyu pAme che te kAgaDAnI jema, baDiza AmiSamAM gRddha matsyanI jema=mAchalAM pakaDavAnI kAMTAvALI jALamAM rahela mAMsane khAvAmAM gRddha matsyanI jema, jinneMdriyaprasakta jIvo vinAza pAme che. ane auSadhinI gaMdhamAM lubdha sarpanI jema athavA mAMsanI gaMdhane anusaranAra mUSakanI jema ghrANeMdriyaprasakta jIvo vinAza pAme che. ane strIdarzananAM prasaMgathI arjuna coranI jema athavA dIvAnA prakAzamAM lolupta pataMgiyAnI jema cakSuriMdriyaprasakta jIvo vinipAtane pAme che, e pramANe ciMtavana karavuM joIe. ane zrotrUTriyaprasakta jIvo tetaranI jema, kapotanI jema=kabUtaranI jema, kapiMjalanI jema=cAtaka pakSInI jema, ane gIta-saMgItanA dhvatimAM lolupa evA mRganI jema vinipAtane pAme che, e pramANe ciMtavana karavuM joIe. A pramANe ciMtavana karatAM Azrava nirodha mATe ghaTe che, e prakAre AzravanI anuprekSA che. 7 / / bhAvArtha = (7) AzravaanuprekSA je mahAtmAo AzravanA pAramArthika svarUpane jANanArA che teo vicAre che ke nadInA pravAhanA veganI jema tIkSNa, akuzalane lAvanAranA ane kuzalano nAza karanAranA dvArabhUta evI A indriyo che, je Aloka ane paralokamAM anarthonI prApti karAve che. jo pAMca indriyono saMvara karavAmAM nahIM Ave to A bhavamAM ane parabhavamAM anarthonI paraMparA prApta thaze. jeo indriyone vaza thayA che teo A lokamAM kaI rIte anartho prApta kare che ? tenuM sUkSma ciMtavana mahAtmAo kare che, jethI pAMce indriyo atyaMta saMvRta rahe ane AzravanA rodhapUrvaka sAdhupaNAno pariNAma sthira-sthiratara thAya. - Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-7 107 je mahAtmAo Azravano rodha karI zakatA nathI teo saMyamanI kriyA karavA chatAM pAMca indriyonI te te prakAranI caMcaLatA hovAne kAraNe pAMce indriyonI aviratinA ja pariNAmavALA rahe che; eTaluM ja nahIM paNa, pAMca indriyonI avirati vidyamAna hovA chatAM jo te aviratirUpa na jaNAya to mithyAtvanI paNa prApti thAya che. mATe mahAtmAo pAMca indriyonA AzravakRta anarthothI AtmAnuM rakSaNa karavA arthe te te indriyonA AzravakRta anarthone batAvanArA dRSTAMtanuM bhAvana karIne te te indriyonA Azravano rodha karavA mATe yatna kare che. jema sparzaneMdriyamAM prasakta satyakI vidyAdhara mRtyune pAmyo, je sparzaneMdriyanI AsaktinuM tatkAla thayela phaLa che. A rIte ciMtavana karavAthI sparzaneMdriyanI vRtti avaruddha thAya che. tethI haiyAne sparza te rIte dRSTAMtanuM bhAvana karavuM joIe. vaLI vanamAM svachaMda vihAra karanArA, sparzaneMdriyamAM prasakta jIvo jema vadha-baMdhanAdinAM tIvra duHkho prApta kare che tema sparzaneMdriyamAM prasakta jIvo Aloka ane paralokamAM anartho prApta kare che. vaLI maithuna sukhamAM prasakta ghoDI prasavakALamAM paravaza mRtyu pAme che, ema vicArIne paNa mahAtmA sparzaneMdriyane zAMta karavA satata yatna kare che. vaLI jilaiMdriyaprasakta jIvo kaI kaI rIte anartha pAme che ? tene paNa dRSTAMtathI mahAtmA bhAvana kare che. jema marelA hAthInA zarIramAM rahela kAgaDo mAMsa khAvAmAM lubdha hoya ane koIka rIte pANIno pravAha jorathI Ave, to tenA vegathI pANImAM taNAIne jema kAgaDo mare che tema jilaiMdriyanA vegamAM Asakta jIvo viSayo sAthe saMzleSa pAmIne potAno nAza kare che. vaLI hemaMtaRtumAM ghInA ghaDAmAM ghI kAMIka thIjeluM ane kAMIka pravAhI jevuM hoya che, jene khAvAmAM Asakta uMdara temAM praveza pAmI temAM ja mRtyu pAme che tema indriyanA svAdamAM Asakta sAdhu cAritrarUpa prANathI nAza pAme che. vaLI gAyanA chANamAM Asakta evo sarovaravAsI kAcabo gAyanuM chANa khAvAmAM Asakta hoya to gAyanI khurI nIce kacaDAIne mare che tema sAdhu AhAra vAparatI vakhate svAdanI AsaktithI cAritranA prANano nAza kare che. vaLI maDadAmAM rahelI mAMsapezImAM lubdha mAMsa khAvAmAM Asakta kAgaDo, te maDaduM sukAvAthI saMkocAya tyAre temAM dabAIne mare che tema AhAra grahaNa karavAmAM Asakta thayela sAdhu cAritranA pariNAmano nAza kare che. vaLI mAchalAne pakaDavA mATe mUkelA mAMsanA TukaDAmAM vRddha matsya jema viMdhAIne mRtyu pAme che tema jilaiMdriyamAM prasakta sAdhu AhAramAM Asakta thaIne cAritra rUpI pariNAmano nAza kare che. vaLI ghrANedriyaprasakta jIvo kaI rIte vinAza pAme che ? te dRSTAMtathI batAve che - auSadhinI gaMdhathI lubdha thayela sarpane kheMcIne jema tenA TukaDA karavAmAM Ave che tema ghANaMdriyaprasakta sAdhu potAnA bhAvaprANano nAza kare che athavA mAMsanI gaMdhane anusarI pAMjarAmAM purAI vinAza pAmatA uMdaranI jema dhrANedriyaprasakta sAdhu saMyamano nAza kare che. vaLI strIdarzananA prasaMgathI arjuna corano jema nAza thayo tema cakSuriMdriyaprasakta jIvo potAnA bhAvaprANano nAza kare che. dIvAnA prakAzamAM lubdha thayelA pataMgiyAnI jema cakSuriMdriyamAM prasakta jIvo Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUtra-7 nAzane pAme che. A rIte ciMtavana karIne sAdhu potAnI cakSuriMdriyanI Asakti dUra karavA yatna kare che. vaLI tetara, kabUtara ane cAtaka jevA zrotraMdriyaprasakta jIvo vinAza pAme che. jema mAdA tetarane pAMjarAmAM pUrI hoya to tenA avAjathI kheMcAIne Avela anya tetaro paNa pAMjarAmAM purAIne nAza pAme che tema zrotraMdriyaprasakta sAdhu paNa saMyamano vinAza kare che. vaLI tetaranI jema ja kabUtara ane cAtaka paNa pAMjarAmAM rahelA kabUtara-cAtakanA avAjathI AkarSAIne pAMjarAmAM rahela kabUtara-cAtaka sAthe yuddha karavA Ave che te vakhate svayaM pAMjarAmAM purAIne vinAza pAme che tema susAdhu paNa jo zrobeMdriyane vaza thAya to bhAvacAritrano vinAza kare che, A prakAre sAdhue bhAvana karavuM joIe. vaLI, gIta-saMgItanA dhvanimAM lolupa mRgalAnI jema zrotraMdriyane vaza jIva vinAzane pAme che, ema ciMtavana karavuM joIe. Azaya e che ke mRgalAo saMgItapriya hoya che, tethI gIta ane saMgItanA dhvanithI teo AkarSAya che ane temane vadha karavAnA arthI jIvo saMgIta dvArA jyAre teo AkarSAIne lIpaNAthI gIta sAMbhaLavAmAM magna hoya tyAre bANa AdithI temano nAza kare che, je zrotraMdriyanA viSayanI AsaktinuM pratyakSa phaLa che. A prakAre zrotraMdriyajanya anarthanuM bhAvana karavAthI zroseMdriyanI Asakti kSINa thAya che. A rIte pAMca indriyonA anarthane batAvanArAM dRSTAMtone bhAvana karIne sAdhu pAMca indriyonA saMvarane mATe yatnazIla bane che. jethI samiti-guptipUrvaka ane daza prakAranA uttama dharmanA sevananA baLathI je saMvarabhAva hato te atizayita thAya che, mATe sAdhu AzravanI anuprekSA kare che. vaLI dezaviratidhara zrAvaka ke avirata samyagdaSTi paNa saMsAranA ucchedanA arthI hovAthI temane Azrayone kAraNe saMsAranuM paribhramaNa cAle che tevo spaSTa bodha hovAne kAraNe AzravanA nirodha mATe prastuta anuprekSA kare che. teo jema jema sUkSma upayogapUrvaka pAMca indriyonA AzravanA anarthonI upasthiti kare che tema tema Azrava nirodhane anukULa sIrya ullasita thAya che. A rIte ja avirata samyagdaSTi potAnA samyaktane nirmaLa-nirmaLatara karIne guNasthAnakanI vRddhi kare che. zA bhASya : saMvarAMzca mahAvratAdIn guptyAdiparipAlanAd guNatazcintayet / sarve hyete yathoktAsravadoSAH saMvRtAtmano na bhavantIti cintayet / evaM hyasya cintayato matiH saMvarAyaiva ghaTata iti saMvarAnuprekSA 8aaaa bhASyArtha : saMvarabdha ..... saMvaranupkSA || mahAvrata Adine ane saMvarone gupti Adi paripAlana Atmaka guNathI ciMtavana kare=sAdhu ciMtavana kare. kaI rIte ciMtavana kare ? tethI kahe che - Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-7 109 sarva paNa A pUrvamAM kahelA AzravanA doSo saMvata AtmAne thatA nathI, e pramANe ciMtavana kare. A rIte ciMtavana karatA evA AnI mati=sAdhunI mati, saMvara mATe ja yatnazIla thAya che, e prakAre saMvaranI apekSA che. 8. bhAvArtha :(8) saMvaraanuprekSA : je mahAtmAo traNa guptithI gupta ane pAMca samitiothI samita thaIne vicare che teonA gupti AdinA paripAlanane kAraNe pAMca mahAvrato sUkSma-sUkSmatara bane che. jema jema mahAvrato sUkSmabhAvothI saMvalita thAya che tema tema saMvarabhAva prApta thAya che. te saMvarabhAvanA zuM guNo che ? tenuM mahAtmAe ciMtana karavuM joIe. kaI rIte saMvarabhAvanA guNonuM ciMtana mahAtmA kare che ? tethI kahe che - sarva paNa pUrvamAM kahelA pAMca indriyonA AzravanA doSo saMvRta AtmAvALAne thatA nathI, e pramANe ciMtavana karavuM joIe. tethI e prApta thAya ke je mahAtmAo traNa guptithI atyaMta gupta che teo saMyamanA prayojanathI ceSTA karavI jaNAya tyAre kaMTaka AkIrNa bhUmimAM gamananI jema atyaMta upayukta thaIne pravRtti kare che. AvA mahAtmA pAMca mahAvratarUpI potAnA bhAvaprANanA rakSaNa mATe atyaMta vyApAravALA hoya che. tethI te mahAtmAnI pAMca indriyo ane chaThuM mana jinavacananA daDha avalaMbanathI saMvarabhAvamAM atizayaatizayatara varte che, jenA kAraNe pAMca indriyonA Azrava dvArA je AlokanA ane paralokanA anartho thAya che te sarva doSono nirodha thAya che. tethI ghaNA anarthonI paraMparAno uccheda saMvarathI thAya che, e pramANe ciMtavana karIne mahAtmA traNa guptione atizaya karavAthuM dRDha udyamavALA thAya che. te saMvara anuprekSA che arthAt AtmAnA saMvarabhAvanuM pAramArthika svarUpa jovAne anukULa anuprekSaNa che. jenA baLathI mahAtmA sarvasaMvarane anukULa zaktino saMcaya kare che. vaLI avirata samyagdaSTi ke dezaviratidhara zrAvaka paNa mokSanA atyaMta arthI che. tethI mokSanA parama upAyarUpa yoganirodhanA atyaMta artha che. yoganirodha sarva saMvararUpa che. tethI tene anukULa potAnAmAM vartato saMvarabhAva atizaya karavArthe avirata samyagdaSTi Adi jIvo paNa saMvaranI anuprekSA kare che. te vakhate traNa guptiothI gupta ane samitipUrvaka pravRtti karanArA mahAtmAo kaI rIte saMvara bhAvanI vRddhi dvArA Azravano nirodha kare che ? jethI AzravanA anarthothI potAnA AtmAnuM rakSaNa kare che, tenuM sUkSma buddhipUrvaka Alocana karIne potAnA AtmAmAM saMvarabhAvano atizaya kare che. jethI potAnI bhUmikAnusAra avazya guNasthAnakanI vRddhi thAya che. tevA bhASya : nirjarA vedanA vipAka ityanarthAntaram, sa dvividhaH - abuddhipUrvaH kuzalamUlazca tatra narakAdiSu Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-7 karmaphalavipAko yo'buddhipUrvakaH, tamavadyato'nucintayedakuzalAnubandha iti / tapaHparISahajayakRtaH kuzalamUlaH, taM guNato'nucintayet, zubhAnubandho niranubandho veti evamanucintayan karmanirjaraNAyaiva ghaTata iti nirjarA'nuprekSA 9 / / bhASyArtha:nirjarA ..... nirjarADanuprekSA | nirjarAnA paryAyavAcI batAve che - nirjarA, vedanA, vipAka e anarthAntara che=AtmAthI karmanI pRthabhUta avasthArUpa nirjarA, udayamAna karma, vedana e rUpa vedanA ane sattAmAM rahelAM karmomAM vipAkane abhimukha pariNAma e traNeya kAMIka bhinna arthavAcI hovA chatAM kathaMcit ekAryavAcI che. te vipAka be prakArano che: abuddhipUrvaka ane kuzalamUlavALo. tyAM=be prakAranA vipAkamAM, narakAdimAM karmanA phalano vipAka je abuddhipUrvaka che tene avadhathI anuciMtana kare arthAt akuzaLa anubaMdhavALo che e prakAre sAdhu ciMtavana kare. tapa, pariSahajaya kRta kuzalamUlavALo vipAka che, tene guNathI anuciMtavana kare=kuzalamUlavALo vipAka guNanuM kAraNa che e prakAre sAdhu anucitavata kare. kevA prakAranA guNavALo che ? tethI kahe che - zubhAnubaMdhavALo athavA niranubaMdhavALo che. A rIte=nirjarA be prakAre thAya che e rIte, anuciMtavana karatA muni karmanirjarA mATe ja ghaTe che=yatnazIla thAya che. e nirjarAtI anuprekSA che= nirjarAnA pAramArthika svarUpanuM sUkSma avalokana che. I bhAvArtha - (9) nirjarAanuprekSA : AtmA para lAgelA karmo udayamAM AvI AtmAthI pRthagu thAya che, karmanI A pRthagu avasthA nirjarA zabdathI vAcya che. karma udayamAM Ave che te potAnA phaLanuM jIvane vedana karAve che. te vedanA karmanirjarA pratye kAraNa che, tethI vedanAne paNa nirjarA kahevAya che. baMdhAyeluM karma udayaparyAyane pAme tyAre te karmanA udayaparyAyane vipAka kahevAya che. tethI udayaparyAyane pAmela karmanI avasthA vedanA karAvIne AtmAthI pRthagu thAya che, tethI udayane pAmelA vipAkarUpa karmane paNa nirjarA kahevAya che. AnAthI e prApta thAya ke AtmA sAthe saMbaMdhavALAM karmo udayaparyAyane pAme te vipAka che ane te udayaparyAyanA baLathI je karmanuM vadana thAya te vedanA jIvanA anubhavarUpa che. te vedana pachI AtmA sAthe saMlagna karma AtmAthI pRthapha avasthAne pAme che, je nirjarA che. tethI nirjarA, vedanA ane vipAkane anarthAntara kahela che. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-7 111 karmano vipAka be prakArano che : (1) abuddhipUrvaka ane (2) kuzalamUlavALo. temAM je abuddhipUrvaka karmano vipAka che te narakAdi cAre gatiomAM dareka jIvone vedana thAya che ane te karmano vipAka potAnI karmazakti anusAra jIvane phaLa ApIne jIvane malina kare che, tethI te karmo avadya che tema ciMtavana karavuM joIe arthAt jIvane akuzalabhAvo karAvIne akuzala phaLane ApanArA che tevuM ciMtavana karavuM joIe. Azaya e che ke narakagatimAM jIvone je je karmo vipAkamAM Ave che te karmone nAza karavAne anukULa jIvano samabhAvamAM koI yatna nathI, tethI te karma vipAkamAM AvIne jIvamAM te te prakAranA bhAvo kare che jenA phaLarUpe navAM karmo baMdhAya che. narakamAM je azAtAno anubhava thAya che te anubhavathI te pIDAdine anurUpa mohano pariNAma thAya che ane tene anurUpa navAM karmo baMdhAya che. AthI ja ghAtakarmanA udayakALamAM aghAtI evI azAtA paNa jIvane vihvaLa karI moha ja utpanna kare che. tethI aghAtI prakRti paNa guNanA ghAtanuM ja kArya kare che, jethI AtmAnA nirAkuLatAguNano ghAta thavAthI navAM akuzala karmo baMdhAya che. vaLI narakanI jema anya gatiomAM paNa je je karmo vipAkamAM Ave che te karmo potAnuM phaLa batAve che, tethI devagatimAM paNa vipAkamAM AvelAM abuddhipUrvakanAM karmo jIvane zAtA utpanna kare che. te zAtAkALamAM jIvane mohano pariNAma thAya che tethI te zAtAvedanIya Adi karmo dvArA paNa jIvano nirAkuLa svabhAva haNAya che. tethI jIvane saMkleza karAvIne navA karmabaMdhanI ja prApti dvArA akuzalano pravAha cAle che. tethI abuddhipUrvakano vipAka akuzalanA pravAhavALo che. AthI ja anaMtakALathI saMsArI jIva abuddhipUrvaka karmonuM vedana karIne navAM-navAM karmone bAMdhIne saMsAracakramAM paribhramaNa pAme che. mATe abuddhipUrvakano karmano vipAka jIvanA akuzalanA phaLavALo che. vaLI tapathI ane pariSadanA jayathI karAyelo karmano vipAka kuzala mUlavALo che, te vipAka jIvanA guNane karanAra che. kevA guNane karanAra che ? tethI kahe che - zubhAnubaMdhavALA guNane karanAra che athavA anubaMdha vagaranA guNane karanAra che. Azaya e che ke munio atyaMtaratapa karIne jyAre AtmAnA samabhAvanA pariNAmane vadhAre che athavA pariSadanA jayane karIne samabhAvanA kaMDako vadhAre che, tyAre karmabaMdhanA kAraNabhUta jIvanA pariNAmathI viparIta evo samabhAvano pariNAma jIvamAM ullasita thAya che. je bhAvothI je karmo baMdhAya che tenA viparIta bhAvothI te karmomAM je phaLa ApavAnI zakti hatI te kSINa thAya che. tethI kSINa zaktivALAM evAM te karmo zIdhra vipAkamAM AvIne nirjarAne prApta kare che, jenAthI ghaNAM karmono abhAva thAya che. karmanA abhAvanA kAraNe jIvane nirmaLatA pragaTe che, te jIvanA mATe guNasvarUpa che. vaLI tapamAM ane pariSahajayamAM muni je kAMI yatna kare che te buddhipUrvaka karmanAzane anukULa ucita yatnarUpa che. tethI muni tapa karavA dvArA ane pariSahajaya karavA dvArA AtmAnA nirAkuLabhAvane pragaTa Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUtra-cha karIne ghaNAM karmono nAza kare che. te vakhate temanAmAM samabhAvane anukULa rAgano pariNAma ane asamabhAva pratye dveSano pariNAma vartato hoya che. jethI te mahAtmA puNyAnubaMdhI puNyanA udayathI sadgatimAM jAya che, je zubhAnubaMdha svarUpa che. kSapakazreNi Adi kALamAM je buddhipUrvaka karmono nAza kare che, te niranubaMdha vipAka che arthAt sarvathA karmanA abhAvanI prAptinuM kAraNa hovAthI zubha anubaMdhavALo vipAka nathI paraMtu karmanA vipAkanA abhAvanuM kAraNa che. A rIte buddhipUrvakano karmano vipAka zubhAnubaMdha athavA niranubaMdha thaIne mukta avasthAnuM kAraNa hovAthI guNarUpa che, tema ciMtavana karavuM joIe. ahIM prazna thAya ke abuddhipUrvaka je karmano vipAka che, te akAmanirjarArUpa che ane akAmanirjarAthI paNa jIvo samyakta pAme che, tema zAstravacana che. tethI abuddhipUrvakano vipAka akuzalAnubaMdhavALo che, tema kema kahI zakAya ? tenuM tAtparya A pramANe che - jIvonuM je karma udayamAM Ave che, temAMthI ghAtikarma guNano nAza karanArAM che ane aghAtI karmo sukhaduHkhAdi bhAvone karanArAM hovA chatAM, mohanA udaya pratye kAraNa paNa bane che. tethI abuddhipUrvakanA karmanA vipAkakALamAM jIvane mohano pariNAma ja thAya che, mokSane anukULa koI pariNAma thato nathI; chatAM abuddhipUrvaka karmanA vedanakALamAM jIvo potAnI prakRti anusAra traNa prakAre akuzala karmo bAMdhe che : (1) keTalAka jIvo je karma vipAkamAM Ave che tenA karatAM paNa adhika karmo bAMdhe che. jethI azubha karmono bhAra adhika vadhe che. (2) keTalAka jIvone akAmanirjarA dvArA je karmanI nirjarA thAya che teTalAM ja navAM karma baMdhAya che, tethI karmano bhAra pUrvanA samAna ja rahe che. (3) keTalAka jIvo akAmanirjarAthI je azubha bhAva kare che te azubha bhAvo alpamAtrAmAM hovAthI alpakarma baMdhAya che ane vipAkamAM AvelAM ghaNAM karmo nAza pAme che. AvA jIvo karmanA bhArathI kAMIka haLavA bane che tyAre te karmonI alpatA thavAne kAraNe tattva taraphano Uha pragaTe tevI nirmaLatA prApta thAya che. tethI akAmanirjarAthI to te vakhate jevo azubhabhAva thayelo tene anurUpa azubha karma ja baMdhAyeluM, Ama chatAM akAmanirjarAthI ghaNAM azubha karmono nAza ane alpa azubha karmonuM Agamana thavAthI jIvane svabhAvathI tattvane abhimukha bhAva thAya che. keTalAka jIvone akAmanirjarAthI thayelI karmanI alpatAne kAraNe meghakumAranA hAthInA jIvanI jema duHkhitomAM atyaMta dayAno pariNAma thAya che, je mokSane anukULa kAMIka samabhAvanA pariNAma svarUpa hovAthI kuzalamUlavALo vipAka che. keTalAka jIvone akAmanirjarAthI alpa azubha karma baMdhAya che ane ghaNAM karmono bhAra ocho thAya che. tethI samyagdarzananuM kAraNa bane tevo nirmaLa Uha pragaTe che. mATe akAmanirjarAne paNa samyagdarzananuM kAraNa kahela che. vastutaH abuddhipUrvaka je karmano vipAka udayamAM Ave che te jIvane te prakAranA mohanA pariNAma karAvIne akuzalanuM ja kAraNa bane che. mATe abuddhipUrvakanA vipAkavALI akAmanirjarA akuzala anubaMdhavALI ja che. vaLI munio mAre AtmAnA mULabhUta svabhAvane pragaTa karavo che te prakAranI buddhipUrvaka bAhyatapamAM ke abhyataratapamAM yatna kare che ane pariSahono jaya karavA yatna kare che tyAre te sarva pravRttikALamAM Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-7 113 samabhAvanA jeTalA jeTalA aMzo ullasita thAya che, teTalA teTalA aMzathI ghaNAM karmonI nirjarA thAya che ane tapa tathA pariSahajaya dvArA je samabhAvano pariNAma karelo tenAthI karmonI ghaNI latA nAza thavAne kAraNe uttara-uttaranA guNonI prApti pratye te karmano vipAka kAraNa che. AthI buddhipUrvakanA karmanA vipAkakALamAM samabhAvanA pariNAmanI taratamAtAne anurUpa zubhAnubaMdha prApta thAya che. vaLI vivekI zrAvako ke samyagdaSTi jIvo paNa svabhUmikAnusAra yogamArganI pravRtti kare che tyAre ke bhogAdi pravRtti kare che tyAre paNa vivekacakSu anusAra saMvegano pariNAma thavAnA kAraNe buddhipUrvakano vipAka prApta thAya che. AthI ja samyagdaSTi jIvo bhAgakALamAM paNa zubhAnubaMdhavALA vipAka svarUpa nirjarAne prApta kare che. tethI emanA upayogAnusAra guNanI ja prApti thAya che. vaLI meghakumAranA hAthInA jIvane tevo sAkSAt koI buddhipUrvakano karmanAzane anukULa vicAra na hato topaNa jIvanI vizuddhine kAraNe mokSane anukULa evA zubhabhAvanuM kAraNa bane tevo kSayopazamabhAvano karmano vipAka hato. tethI arthathI buddhipUrvakano ja te vipAka hato, AthI ja zubhAnubaMdhanuM kAraNa banyo. A pramANe nirjarAnuM pAramArthika svarUpa vicAravAthI muni karmanirjarAnuM kAraNa bane te prakAre buddhipUrvakanA yatnavALA thaIne saMsAranA ucchedamAM yatnavALA thAya e prakAre nirjarAnI anuprekSA kare cheH nirjarAnA pAramArthika svarUpanuM sUkSma anuprekSaNa kare che, jethI guNanuM kAraNa evI nirjarAmAM udyama thAya che. lA. bhASya : paJcAstikAyAtmakaM vividhapariNAmamutpattisthityanyatA'nugrahapralayayuktaM lokaM citrasvabhAvamanucintayet, evaM hyasya cintayatastattvajJAnavizuddhirbhavatIti lokAnuprekSA 10 / / bhASArtha - paDyAstikAyAtma ... tophAnuprekSA | paMcAstikAyAtmaka vividha pariNAmavALA, utpatti, sthiti, anyatA, anugraha ane pralayayukta citra svabhAvavALA lokanuM anucitavana kare=sAdhu anucitavana kare. A rIte pUrvamAM varNana karyuM e rIte, ciMtavana karatA evA sAdhune tatvajJAnathI vizaddhi thAya che. e prakAre lokaapekSA che. 10 bhAvArtha :(10) lokaanuprekSA : sAdhu samiti, gupti ane dezavidha yatidharmanuM pAlana karIne saMvRta pariNAmavALA hoya che, jenA baLathI AtmAnA nirAkuLa svabhAvamAM sthira thavA mATe sadA udyama karanArA hoya che. AtmAmAM sthira thavA mATe tattvajJAnanI vizuddhi Avazyaka che. tethI tattvanA yathArtha avalokanarUpa paMcAstikAyAtmaka lokane smRtimAM upasthita kare che ane kaI rIte A paMcAstikAyAtmaka loka anAdi kALathI susthita che ? tenI upasthiti Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 / sUga-7 kare che. paMcAstikAyamaya lokavartI sarva padArtho kaI rIte vividha prakAranA pariNAmane pAme che ? tenuM sUkSma Alocana kare che, jethI jIva dehAdi sAthe saMbaMdhita thaIne kaI rIte vividha pariNAmo kare che? pudgalo jIva sAthe saMbaMdhita thaIne kaI rIte vividha pariNAmo pAme che ? tenuM ciMtavana kare che. vaLI pugalo paramANurUpe paNa bane che ane skaMdharUpe paNa bane che tyAre kaI rIte vividha pariNAma pAme che ? jIva ane pudgala sAthe saMbaMdhita thaIne dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAzAstikAya kaI rIte vividha pariNAma pAme che ? te sarvanuM jinavacana anusAra susAdhu ciMtavana kare che. vaLI jema padArtho vividha pariNAma pAme che tema satata navA navA paryAyarUpe padArthonI upasthiti thAya che, tenuM ciMtavana sAdhu kare che. jIva te te nimitte te te bhAvArUpe utpanna thAya che jenA kAraNe te te karmo sAthe baMdhAIne ke te te karmone pariNAmAMtararUpe pariNAma pamADIne ke te te karmonI nirjarA karIne kaI rIte jIvamAM te te bhAvonI utpatti thAya che ? tenuM sAdhu ciMtavana kare che. vaLI paramANumAM ane skaMdhomAM paNa te te bhAvonI kaI rIte utpatti thAya che ? tenuM ciMtavana kare che. vaLI jema te te bhAvasvarUpe padArthanI utpatti che tema dareka padArtho dravyasvarUpe sthitivALA che. tethI dareka dravyonI kayA svarUpe sthiti che ? tenuM paNa sUkSma avalokana thAya te prakAre paMcAstikAyAtmaka lokanuM ciMtavana sAdhu kare che. vaLI dareka dravyomAM paraspara anyatA che arthAt koI dravya anya dravyarUpe thatuM nathI, paraMtu sadA anya dravyathI anya svarUpe ja rahe che. tema ja dareka dravyamAM vartatA pUrva pUrvanA bhAvo anyarUpe thAya che tyAre te bhAvamAM pUrva bhAva karatAM anyatAsvarUpa je bhAva che te padArthanA vinAza svarUpa che. A prakAre sUkSma vicAravAthI zarIranA pudgaladravyathI ke svajanAdithI potAnAmAM vartatA anyatAbhAvano spaSTa bodha thAya che. jethI mUDhadRSTine kAraNe je bAhya padArtho sAthe abhedabuddhi thAya che tene kSINa kare tevuM sUkSma tattvajJAna thAya che. vaLI potAnA pratikSaNa thatA anyatAbhAvanA nirIkSaNathI navA navA sUkSma paryAyono sUkSma-sUkSmatara bodha thAya che. te rIte pudgalamAM ke dharmAstikAya Adi dravyomAM paNa pratikSaNa vartatA anya anyarUpe thatA bhAvonuM avalokana karavAmAM Ave to sarva dravyone kaI rIte anya-anyarUpe bhAvo thAya che ? teno sUkSma bodha thAya che. Avo sUkSma bodha thavAthI jIva samyajJAna karIne potAnA pitAnukULa ucita pravRtti karavA samartha bane che. vaLI paMcAstikAyAtmaka lokamAM rahelA padArtho kaI rIte paraspara anugraha kare che ? ane kaI rIte pralaya kare che ? tenuM paNa sUkSma ciMtavana sAdhue karavuM joIe. potAno AtmA ja samyajJAnanuM daDha avalaMbana laIne jema jema sUkSma-sUkSmatara samyajJAnane prApta kare che tema tema potAnA AtmAne anugraha kare che. te ja AtmA mohane vaza thaIne mUDhanI jema yathAtathA viparIta jJAna kare che tyAre potAno vinAza kare che, je pralaya svarUpa che. vaLI upadezaka paNa yogya jIvone samyajJAna karAvIne anugraha kare che ane mithyAjJAna karAvIne yogya Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUtra-7 jIvono vinAza kare che. te rIte pudgalo paNa paraspara kaI rIte anugraha kare che ? ane kaI rIte paraspara pralaya kare che ? arthAt vinAza kare che, tenuM samyagu ciMtavana sAdhu kare che. vaLI dharmAstikAya Adi dravyo paNa kaI rIte pudgala Adine ke jIva Adine gati AdimAM anugraha karanArA bane che ? tenuM sUkSma ciMtavana sAdhu kare che, jethI paMcAstikAyamaya loka zratarUpI cakSuthI je prakAre citrasvabhAvavALo che, te prakAre citrasvabhAvanuM bhAvana karavAthI padArthano samyagu bodha thAya che. jenAthI mahAtmAne tattvajJAnanI vizuddhi thAya che arthAt pUrvamAM je zrata dvArA tattvanuM jJAna sUkSma thayeluM te ja jIvAdi tattvanuM jJAna sUkSma marmasparza thavAthI tattvajJAnanI vizuddhi thAya che. jenAthI te mahAtmAno saMvarabhAva atizayita thAya che. vaLI saMvarabhAvanA atyaMta arthI evA avirata samyagdaSTi ane dezaviratidhara zrAvako sva ucita bhUmikA anusAra ucitakALe lokasvarUpanuM anuprekSaNa kare che, jenAthI paMcAstikAyamaya lokanA vividha bhAvone samyagu rIte joIne pUrvanA karatAM sUkSma tattvajJAnane prApta kare che. jethI potAnI bhUmikA anusAra uttara uttaranA saMvarane prApta kare che. mATe saMvarabhAvanA arthIe mArgAnusArI buddhipUrvaka lokasvarUpanuM te rIte ciMtavana karavuM joIe, jethI saMsAranA vAstavika nirIkSaNane anukULa sUkSma prajJA atizayita thAya ane mohathI AkuLa thaIne jagatanA padArthone jovAnI mUDhadRSTi kSaNa-kSINatara thAya, je lokanA sUkSma anuprekSaNanuM phaLa che. 1nA bhASya : anAdau saMsAre narakAdiSu teSu teSu bhavagrahaNeSvanantakRtvaH parivartamAnasya jantovividhaduHkhAbhihatasya mithyAdarzanAdyupahatamaterjJAnadarzanAvaraNamohAntarAyodayAbhibhUtasya samyagdarzanAdivizuddho bodhidurlabho bhavatItyanucintayet, evaM hyasya bodhidurlabhatvamanucintayato bodhiM prApya pramAdo na bhavatIti bodhidurlabhatvAnuprekSA 11 // bhASyArtha - manA.. vortimatvAnA | anAdi saMsAramAM narakAdirUpa te bhavagrahaNomAM avaMtI vakhata vividha duHkhathI haNAyelA parivartamAna mithyAdarzanAdithI upahata mati hovAne kAraNe, jJAna-darzananA AvaraNa ane moha-aMtarAyanA udayathI abhibhUta evA jIvane samyagdarzanAdithI vizuddha evI bodhi durlabha che, e pramANe sAdhu anuciMtavana kare. A pramANe bodhidurlabhanuM anucitavana karatA sAdhune bodhine prApta karIne pramAda thato nathI, e prakAre bodhidurlabhatvanuM anuprekSaNa che. 11aaaa bhAvArtha - (11) bodhidurlabhaanuprekSA: bodhi e jinadharmanI prApti che. te jinadharmanI prApti samyagdarzana, samyajJAna ane samyakyAritranA Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-7 pariNAmathI vizuddha bane, tyAre sarva kalyANonI prApti thAya che. cAra gatiomAM bhaTakI anaMtI vakhata gationuM parAvartana karatAM aneka prakAranAM duHkhothI haNAyelA jIvane mithyAdarzana AdithI haNAyelI mati hoya che, jenA kAraNe potAnuM hita zuM che ? ane potAnuM ahita zuM che ? tenA pAramArthika svarUpane jovAne anukULa evA jJAnanuM ane darzananuM Ava2ka karma udayamAM varte che. tethI ajJAnathI upahata mativALo jIva tattvane joI zakato nathI. tenI pAse je kAMI jJAna vidyamAna che te mohanA udayane kAraNe vikRta thayeluM che ane aMtarAyanA udayane kAraNe AtmahitanI pravRtti abhibhUta thayelI che. tethI ratnatrayIthI vizuddha evI bodhisamyagdarzana AdithI vizuddha jinadharmanI prApti, saMsArI jIvo kyAreya prApta karI zakatA nathI ane koIka rIte prApta thayelI bodhi hoya topaNa te jIva pramAdavaza hArI jAya che. A prakAre sUkSma buddhithI je mahAtmAo bhAvana kare che teo pAMca samiti tathA traNa guptithI gupta hovA chatAM ane daza prakAranA yatidharmamAM udyama karanArA hovA chatAM prApta thayela bodhinA durlabhapaNAnA ciMtavanane kAraNe jinadharmane pAmIne pramAda vagara satata sUkSma bodhathI niyaMtrita ucita kRtya karavA mATe utsAhita thAya che. jethI ratnatrayInI vRddhi dvArA saMvaranA atizayane prApta kare che. 116 jeo haiyAne atyaMta sparze te rIte bodhidurlabhabhAvanA kare che teo avazya sarva aticAranA parihArapUrvaka niraticAra cAritranA pAlanane anukULa ullAsa pAmatA vIryavALA thAya che. jethI vartamAnamAM te prakAranA dRDha upayoganuM sAmarthya na hovAne kAraNe vAraMvAra AcaraNAmAM skhalanA thatI hovA chatAM bodhidurlabha bhAvanAnA baLathI ullasita thayelA vIryavALA te mahAtmA sadA svazakti anusAra te te anuSThAnamAM thatI skhalanAone dUra karIne askhalita ratnatrayInA udyamavALA thAya che. A rIte bodhidurlabhaanuprekSA karIne susAdhu saMvaranA atizaya dvArA saMyamanA kaMDakonI vRddhimAM samartha bane che. vaLI avirata samyagdaSTi ke dezaviratidhara zrAvako paNa jinadharmanI prAptivALA che. tethI prApta thayelA jinadharmane atyaMta saphaLa ka2vArthe vicAre che ke tattvanA sUkSma avalokanarUpa samyagdarzana, tattvanA marmane prApta karAve evuM, sUkSma tattvane sparzanAra sabhyajJAna ane tattvanA bhAvone sparze evuM samyakcAritra; tenAthI vizuddha evA jinadharmanI prAptirUpa bodhi atyaMta durlabha che. tethI te prakAre bhAvana karIne prApta thayelA jinadharmane svazakti anusAra saphaLa karavArthe apramAdavALA thAya che. jethI satata sarvaviratine anukULa baLano saMcaya thAya te prakAre svabhUmikAnusAra apramAdathI ucita kartavyo ka2nA2A bane che. A rIte bodhinI durlabhatAnuM sUkSma anuprekSaNa karIne mahAtmAo yogamArgamAM vighnakArI karmonI zaktine satata kSINa kare che. 11 bhASyaH 'samyagdarzanadvAraH paJcamahAvratasAdhano dvAdazAGgopadiSTatattvo guptyAdivizuddhavyavasthAnaH saMsAranirvAhako niHzreyasaprApako bhagavatA paramarSiNA arhatA aho svAkhyAto dharma !' ityevamanucintayet, Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-7 evaM hyasya dharmasvAkhyAtatvamanucintayato mArgAcyavane tadanuSThAne ca vyavasthAnaM bhavatIti dharmasvAkhyAtatvAnucintanAnuprekSA 12 / / / / 9/7 / / bhASyArtha - sacavanAra anuprekSA 'samyagdarzatarUpa dvAravALo, pAMca mahAvratarUpa sAdhavALo, dvAdazAMgathI upadiSTa tattvavALo. gupti AdithI vizuddharUpe vizeSathI avasthAnavALo, saMsArano nirvAhaka saMsArathI vistArane karanAro, vizreyasato prApaka=mokSanI prApaka, bhagavAna paramapi evA arihaMta vaDe aho=Azcarya che ke suMdara AkhyAta dharma che ! e pramANe sAdhu anuciMtavana kare. A rIte dharmanA suAkhyAtatvanuM ciMtavana karatA sAdhune mArganA acyavanamAM ane tenA anuSThAnamAM=suAkhyAta evA dharmanA anuSThAnabhUta pAMca mahAvratarUpa sAdhanamAM, vyavasthAna thAya che. e rUpe dharma suAkhyAtatvanA anuciMtavanarUpa apekSA che. 12aaaa II/chA bhAvArtha :(12) dharmasuAkhyAtabhAvanA : bhagavAne suMdara dharma kahyo che, tenuM anucitavana sAdhu kare che jenA baLathI saMvarano atizaya thAya che. kaI rIte bhagavAna vaDe kahevAyelo dharma suMdara che ? te spaSTa karatAM bhASyakArazrI kahe che - samyagdarzana Atmaka dvAravALo dharma che. jeNe dehAdithI bhinna AtmAnI pAramArthika mukta avasthAnuM svarUpa jANyuM che ane tenI prAptino upAya gupti Adi svarUpa dharma che tevo spaSTa bodha karyo che te samyagdarzana che ane te dharmamAM pravezanuM dvAra che; kema ke padArthanuM yathArtha darzana thavAthI jIva AtmAnI zuddha avasthAno ane tenA upAyanI prAptino atyaMta artha thAya che. te arthitArUpa ja samyagdarzana che. mATe samyagdarzana Atmaka dhAravALo dharma che. vaLI bhagavAne batAvelo te dharma pAMca mahAvratonI AcaraNAthI pragaTa thAya che. tethI jeo pAMca mahAvratonA yathArtha svarUpane jANIne atyaMta rucipUrvaka tenI AcaraNAone seve che, te AcaraNAnA baLathI te AtmAomAM bhagavAne kahelo dharma AvirbhAva pAme che. vaLI te dharma dvAdazAMgIthI upadiSTa tattvavALo che; kema ke dvAdazAMgInA upadezano sAra pAMca samiti ane traNa gupti che. tethI dvAdazAMgIthI batAvAyela pAMca samiti ane traNa gupti svarUpa te dharma che. vaLI muni traNa guptithI gupta che ane pAMca samitithI samita che. dvAdazAMgInA avalaMbanathI satata samiti-guptine ja atizayita kare che ane A samiti-guptinI vizuddhine kAraNe muninA AtmAmAM vizeSarUpe avasthAna thayela dharma che=mohanI anAkuLatA svarUpa avasthAna pAmela dharma che. vaLI te dharma saMsArathI nistArane karanAro che; kema ke saMsAranA kAraNabhUta karmo je adhyavasAyathI baMdhAya che tenA viruddha adhyavasAyarUpa hovAthI dharma saMsAranA ucchedana karanAro che. vaLI AtmAmAM pragaTa thayelo Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-7, 8 dharma niHzreyasano prApaka che=sarva karma rahita avasthAno prApaka che; kema ke sarvakarmarahita avasthA jema aMtaraMga ane bahiraMga sarva saMga rahita che tema bhagavAne kahelo dharma asaMga pariNatine ullasita karAvIne saMga vagaranI avasthAnI prAptinuM kAraNa bane che. Azcarya e che ke Avo suMdara dharma bhagavAna paramarSi vaDe kahevAyo che. A prakAre mahAtmA anucitavana karIne samiti-guptinA pariNAmarUpa dharmamAM atyaMta sthira thavA yatna kare che. A prakAre dharmanA sUkSma svarUpanA ciMtavanathI mahAtmAone guNasthAnakarUpa mokSamArgamAMthI pAta karAvanArAM vikhakArI karmo dUra thAya che. tethI prApta thayelA mArgamAMthI acyavananI prApti thAya che ane samiti-gupti AdirUpa jIvanI pariNatirUpa dharmanI prApti pratye balavAna kAraNarUpa pAMca mahAvratonA pAlanamAM daDha udyama thAya che. tethI sAdhue dharma suAkhyAtatvanuM pAramArthika svarUpa je pramANe bhASyakArazrIe batAvyuM che te prakAre te svarUpanuM vAraMvAra anucitavana karIne tenA pAramArthika svarUpanuM sUkSma anuprekSaNa karavuM joIe, jethI sukhapUrvaka samiti-guptino prakarSa sadA prApta thAya ane prApta thayelo saMvarabhAva atizaya-atizayatara thayA kare. vaLI avirata samyagdaSTi ane dezaviratidhara zrAvako paNa bhagavAne kahelA suAkhyAta dharmanA atyaMta arthI che, tethI potAnA cittanI bhUmikAnusAra ucitakALe prastutamAM bhASyakArazrIe batAvyuM te prakAranA svarUpane sUkSma buddhithI vicAre to teone paNa samiti-guptirUpa bhAvasAdhupaNAnI prAptinA pratibaMdhaka karmonA nAza dvArA cAritranI prApti sulabha bane che. phaLasvarUpe pote je guNasthAnakanA dharmanuM sevana kare che te mArgathI acyavananI prApti thAya che ane pAMca mahAvratane anukULa uttarottaranA guNasthAnakanI pravRttinA anuSThAnamAM daDha udyama thAya che; kema ke jema jema bhagavAne kahelA suMdara dharmanA svarUpathI citta vAsita bane che tema tema tenI prAptino utsAha cittamAM vadhe che. utsAhita thayeluM citta tenI prAptinA ucita upAyomAM daDha udyama karAvIne zIdhra bhAvasAdhupaNAnI prAptinuM kAraNa bane che. AthI ja avirata samyagdaSTi paNa atyaMta upayogapUrvaka dharmasukhyAtatvanuM anuciMtavana kare to, ullasita thayeluM vIrya tatkAla cAritranI pariNatinuM kAraNa bane che. A vIrya atizaya ullasita thAya to kSapakazreNinuM paNa kAraNa bane che. mATe apramAdapUrvaka dharmasuAkhyAtatvanuM anuciMtavana ucitakALe sadA karavuM joIe. 1rA lagA bhASya : uktA anuprekSAH, parISahAn vakSyAmaH - bhASyArtha - anuprekSA kahevAI. have pariSahone ame kahIzuM - bhAvArtha - sUtra-ramAM kahyuM ke gupti-samiti-anuprekSA-pariSahajaya ane cAritrathI saMvaranI prApti thAya che. tethI Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-8 gupti AdinA kramathI anuprekSA sudhInA saMvaranA upAyone atyAra sudhI batAvyA. have pariSahajayarUpa upAyo batAve che - sUtra : mArgAcyavananirjarArthaM pariSoDhavyAH parISahAH / / 9/8 / / sUtrArtha : mArganA adhyayana ane nirjarA mATe pariSado sahana karavA joIe. II:/8 bhASya : samyagdarzanAdermokSamArgAdacyavanArthaM karmanirjarArthaM ca pariSoDhavyAH parISahA iti / / 9/8 / / bhASyArtha: savanA rUti | samyagdarzanAdi mokSamArgathI acyavana mATe=apAta mATe, ane karmanirjarA mATe pariSado sahana karavA joIe. ti' zabda bhASyanI samApti mATe che. 9/8 bhAvArtha sAdhu svabhUmikAnusAra samyagdarzana, samyajJAna ane samyakyAritranI vRddhi thAya e rIte sUtraporisI Adi sarva saMyamanAM ucita anuSThAno seve che, jenAthI ratnatrayInI uttarottara vRddhi thAya che; paraMtu koIka nimittathI koIka pariSaho prApta thAya tyAre te pratikULa saMyogomAM citta ratnatrayInI vRddhinA upAyone choDIne te pratikULa bhAvomAM vyagra thAya che, jethI ratnatrayInI vRddhirUpa mokSamArgathI sAdhuno pAta thAya che. te pAtathI rakSaNa mATe upasthita thayelA pariSahonI upekSA karIne dRDha praNidhAnapUrvaka ratnatrayInI vRddhinA ucita vyApAramAM yatna karavo joIe, je mArganA acyavana mATe pariSadanA jaya svarUpa che. vaLI sAdhu samabhAvanA kaMDakonI vRddhinA artha che. samabhAvanA kaMDakonI vRddhinA pratikULa bhAvomAM paNa apramAdabhAvathI yatna karavAmAM Ave to vizeSa prakAranA samabhAvanI vRddhi thAya che; kema ke pratikULa saMyogamAM paNa saMyamanA kaMDakano prayatna thaI zake tevo baLasaMcaya jeone thayo nathI teo pratikULa bhAvothI dUra rahIne saMyamamAM udyama karI zake che; paraMtu jeone saMyamamAM karAyelA udyamanA baLathI vizeSa zaktino saMcaya thayo che tevA mahAtmAo sAmethI sudhAdi pariSahone veThIne paNa ratnatrayInI vRddhimAM yatna karavA samartha bane che. te vakhate pratikULa saMyogamAM paNa dRDha udyama karIne samabhAvamAM je mahAtmA rahI zake che te mahAtmAne vizeSa prakAranA samabhAvanA pratibaMdhaka karmonI nirjarA thAya che, jenAthI guNasthAnakanI atyaMta vRddhi thAya che. tethI nirjarAnA arthI sAdhue svabhUmikAnuM ane potAnAmAM Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-8, 9 saMcita thayelA baLanuM samAlocana karIne nirjarAnI prAptinuM kAraNa jaNAya tevA pariSahone sahana karavA udyama karavo joIe. 9/8 bhASya : tathAthA - bhASArtha : te A pramANe che-pUrvasUtramAM kahyuM ke pariSaha sahana karavA joIe te pariSaho A pramANe che - sUtraH kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakanAgnyAratistrIcaryAniSadyAzayyA''krozavadhayAcanA'lAbharogatRNasparzamalasatkArapuraskAraprajJA'jJAnAdarzanAni / / 9/9 / / sUtrArtha - kSatasudhA, pipAsA tRSA, zIta, uSNa, daMzamazaka=daMza denArA maccharo, nAnya, arati, strI-strIpariSaha, caryA-caryApariSaha, niSadhA, zayyA, Akroza, vadha, yAcanA, alAbha, roga, tRNasparza, mala, satkArapuraskAra, prajJA, ajJAna, adarzana. ll9/9ll bhASya : kSutparISahaH 1, pipAsA 2, zItaM 3, uSNaM 4, daMzamazakaM 5, nAgnyaM 6, aratiH 7, strIparISahaH 8, parISada: 1, niSa 20, zavyA 22, gozaH 22, vAH 23, yAnaM 24, satAmaH 25, rogaH 16, tRNasparzaH 17, malaM 18, satkArapuraskAraH 19, prajJA'jJAne 20-21, adarzanaparISahaH 22 iti / ete dvAviMzatidharmavighnahetavo yathoktaM prayojanamabhisandhAya rAgadveSau nihatya parISahAH parISoDhavyA bhavanti, paJcAnAmeva karmaprakRtInAmudayAdete parISahAH prAdurbhavanti, tadyathA-jJAnAvaraNavedanIyadarzanacAritramohanIyAntarAyANAmiti / / 9/9 / / bhASyArtha : suparISada: ... santarAyALAmati sudhApariSaha 1, pipAsApariSaha 2, zItapariSaha 3, uSNapariSaha 4, daMzamazakapariSaha 5, kAvyapariSaha 6, aratipariSaha 7, strIpariSaha 8, caryApariSaha 9, tiSadhApariSaha 10, zavyApariSaha 11, AkrozapariSaha 12, vadhapariSaha 13, yAcanApariSaha 14, alAbhapariSaha 15, rogapariSaha 16, tRNasparzapariSaha 17, malapariSaha 18, satkArapuraskArapariSaha 19, prajJApariSaha 20, ajJAnapariSaha 21, adarzanapariSaha 22. A bAvIza A bAvIza dharmanA vidhdha evA pariSaho, yathokta prayojana, abhisaMdhAna karIne sUtra-8mAM kahela mArganuM acyavana Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUtra-9 ane nirjarArUpa prayojananuM abhisaMdhAna karIne, rAgadveSanuM nihanana karIne--te te pariSahomAM saMbhavita evA rAga-dveSanuM nihanana karIne, sahana karavA joIe. 121 pAMca ja karmaprakRtinA udayathI A pariSaho prAdurbhAva pAme che. te A pramANe - jJAnAvaraNIya, vedanIya, darzanamohanIya, cAritramohanIya ane aMtarAya; e prakAranI pAMca ja karmaprakRtinA udayathI A pariSaho thAya che, ema anvaya che. 9/9 / / bhAvArtha: (1) sudhApariSaha - sAdhue saMyamanA kaMDakonI askhalita vRddhinA prayojanathI saMyamamAM udyama karavo joIe. te udyamamAM bAdhaka karmo prayatnano avarodha kare che ane prayatnano nAza paNa kare che. tethI je sAdhu svazakti anusAra saMyamamAM udyama karatA hoya temane kSudhA-pipAsAdi pariSaho prApta thAya to saMyamanA kaMDakonI vRddhino vyAghAta thAya che ane kyAreka saMyamathI pAta paNa thAya che. AthI ja sAdhune cha kAraNe bhikSA grahaNa ka2vAnI vidhi che. tethI kSudhApariSaha saMyamamAM vyAghAtaka jaNAya tyAre, sAdhu ucita vidhipUrvaka bhikSA grahaNa karIne kSudhApariSahane dUra kare che topaNa vizeSa prakAranA guNasthAnakanI zaktinA saMcaya arthe sAdhue svabhUmikA anusAra kSudhAno jaya karavo joIe. jethI amuka maryAdA sudhInA kSudhAkALamAM paNa saMyamanA yatnanI skhalanA thAya nahIM. jeoe atyaMta kSudhApariSahano jaya karyo che evA mahAtmAo nirdoSa bhikSA na maLe to prANanA nAza sudhInI kSudhAmAM paNa kSobha pAmyA vagara guNasthAnakanI vRddhi karI zake che. AthI ja aNasaNa vakhate kSudhApariSahanI upekSA karIne saMyamanA kaMDakomAM zrutanA baLathI yatna karI zake tevA mahAtmAo aMta samaye sarva AhArano tyAga karIne vizeSa prakAre kSudhApariSahanA jaya dvArA viziSTa nirjarAnI prApti kare che. (2) pipAsApariSaha : vaLI pipAsAthI Arta thayela jIva paNa saMyamamAM yatna karavA asamartha bane che. jeo potAnI zakti anusAra kSudhA-pipAsAdi sahana karavA tatpara nathI paraMtu kSudhA lAge tyAre tenA nivAraNamAM yatnavALA che ane tRSA lAge tyAre tenA nivAraNamAM yatnavALA che teonuM citta haMmezAM kSudhA-tRSAnA nivAraNapUrvaka zAtAnuM arthI che. jenuM citta A rIte zAtAmAM pratibaMdhavALuM hoya, te saMyamanI anya kriyAo dvArA paNa vItarAgabhAvathI AtmAne vAsita karavA samartha banatA nathI. tethI vItarAgatAnA arthI sAdhue svazakti anusAra kSudhA-tRSAnI upekSA karIne kSudhA-tRSA pratye dveSano tyAga karavo joIe ane kSudhA-tRSA rahita zarIranI zAtArUpa avasthA pratye rAgano tyAga karIne svabhUmikA anusAra kSudhA-tRSA pariSahano jaya karavo joIe. vaLI, je kSudhA tathA tRSA guNasthAnakanI vRddhimAM vyAghAtaka hoya, tevI kSudhA-tRSAne prAsuka tathA eSaNIya AhAra-pAnAdi dvArA vA2Na ka2vI joIe. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-9 (3-4) zItapariSaha-uSNapariSaha : jIva svabhAve zAtAno artha che. tethI atizata avasthAmAM zIta pratye dveSa utpanna thAya che ane tApa pratye rAga utpanna thAya che; jyAre ati garamImAM garamI pratye dveSa thAya che ane zIta vAtAvaraNanI arthitA thAya che. tenuM nivAraNa karIne sAdhue zItapariSaha ane uSNapariSaha svazakti anusAra sahana karIne te baMne pariSadono jaya karavo joIe arthAt te zIta-uSNatAdinI upekSA karIne saMyamanA kaMDakamAM thatA yatnano nAza na thAya tevo yatna karavo joIe. vaLI, saMyamanI vRddhino upAya jaNAya to sAmethI zIta-uSNa pariSaha svIkAravA joIe. jema vIraprabhu grISmaRtumAM sUryanA tApamAM dhyAna karatA hatA ane zItakALamAM jyAM sUryanAM kiraNono sparza na thAya tevA sthAnamAM dhyAna karatA hatA. vaLI jeo zItapariSaha ane uSNapariSaha zakti anusAra sevavA prayatna karatA nathI tathA zItapariSaha ane uSNapariSaha sahana karIne rAga-dveSanuM hanana karavA yatna karatA nathI teone zAtAnI arthitA hovAne kAraNe saMyamanI anya ucita pravRttiothI paNa saMyamanI vRddhi thatI nathI, paraMtu zAtAno pratibaMdha guNasthAnakanI vRddhimAM bAdhaka bane che. jeo zItapariSaha ane uSNapariSaha sahana kare che, chatAM te pariSadakALamAM pariSaha pratye dveSa na thAya ane pariSadanA avalaMbanathI ja madhyasthabhAvanI vRddhi thAya tevo yatna karatA nathI teone pariSaha sahana karavAthI paNa saMvaranI vRddhi prApta thatI nathI. (5) daMzamazakapariSaha - vaLI sAdhu jema sudhAdi pariSadone zakti anusAra sevIne saMvarabhAvanI vRddhi kare che tema dezamazapariSahane sahana karIne paNa saMvarabhAvanI vRddhi kare che. pote svAdhyAya Adi ucita kRtya karatA hoya ane maccharAdinA upadravane kAraNe deza prApta thatA hoya, tyAre vAraMvAra te dezanA upayogamAM citta pravartatuM hoya tenA nivAraNa mATe ja sAdhu yatna kare to zAtAnI arthitAnI prApti thAya. tethI sAdhu zakti anusAra dezAdinI upekSA karIne svAdhyAya AdimAM lIna thavA yatna kare che, jethI samabhAvanI vRddhi thAya che. (1) nAkhyapariSaha vaLI sAdhu nAnyapariSahane jItIne paNa samabhAvanI vRddhi kare che. jIvane svabhAvathI pote vastra dhAraNa karI suzobhita dekhAya tevI vRtti hoya che. te vRttinA uccheda arthe sAdhu phakta lokamAM nagnatA na dekhAya te arthe jIrNa vastronuM paridhAna kare che ane te paNa zAstramaryAdA anusAra pramANopeta vastra dhAraNa kare che. jethI sAdhu vastrarahita che tevI ja pratIti thAya che. AvI pratIti je sAdhune lajjAspada lAge teo tenA parihAra arthe pote zobhAyamAna thAya tevAM vastro dhAraNa kare che, jethI tenI zobhAvALI avasthA pratye mamatva thAya che. susAdhu A mamatvanA parihArArthe tevA zobhAyukta vastrano tyAga kare che ane lokamAM dharmanuM lAghava na thAya te arthe parimita jIrNa vastro dhAraNa kare che, jenAthI nAkhyapariSahajaya karIne samabhAvanI vRddhi kare che. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-9 (7) aratipariSaha : vaLI sAdhu aratipariSahano jaya karIne samabhAvanI vRddhi kare che. arthAt aratinA bAhya nimitto prApta thavA chatAM arati mAro svabhAva nathI e prakAre bhAvana karIne te te pratikULa dravya-kSetra-kALa-bhAvamAM ke sAdhvAcAranI kaSTamaya AcaraNAmAM arati na thAya te prakAre AtmAne bhAvita kare che. (8) strIpariSaha - vaLI sAdhu strIpariSahano jaya karIne samabhAvanI vRddhi kare che. arthAt strI AdinA darzanamAM, tenA zabdazravaNamAM ke tenA hAvabhAvanI upasthitimAM citta saMzliSTa na thAya te prakAre AtmAne atyaMta vAsita kare che, tethI kyAreya strI AdinuM darzana thAya to paNa koI prakAranI utsukatAthI jovAne abhimukha pariNAma thAya nahIM ke strInA madhura AlApo cittane Avarjita kare tevo pariNAma thAya nahIM. (9) carcApariSaha : vaLI sAdhu caryApariSahanA jaya arthe AtmAne bhAvita kare. kSetranA pratibaMdhanA varjana arthe sAdhu navakalpI vihAra kare che te prakAre mAse-mAse sthAnAMtara javAne kAraNe koIka sAdhune arati thAya to sAdhunI caryA tenA mATe pariSaharUpa bane che, jethI saMyama malina bane che. te prakAranI malinatAnA parihArArthe navakalpI vihAramAM kyAMya arati ke dInatA na thAya te rIte adanabhAvathI sAdhu saMyamanI caryA kare che, jethI caryApariSahano jaya thAya. (10) niSadhApariSaha : sAdhu niSadyApariSadanA jaya arthe strI-pazu AdinA saMsargavALI vasatino tyAga kare che, jethI strI-pazu AdinI te prakAranI kAma AdinI ceSTA joIne kAmavikAra thAya nahIM. A prakAre samyagu yatna karavAthI niSadyApariSahano jaya thAya che arthAtu niSadyA saMyamamAM aticAranuM kAraNa banatI nathI. niSadyApariSada mAtra vasatisvarUpa nathI, paraMtu strI Adi saMsakta vasatine kAraNe cittamAM sAdhune saMkSobha thAya te niSadyApariSaha che. sAdhu vItarAga nathI tethI te saMkSobhanA parihArArthe tevI vasatinuM agrahaNa kare te niSadyApariSahano jaya che. (11) zayyApariSaha - vaLI zavyApariSahano sAdhu jaya kare che. sAdhune besavAnuM Asana ke sUvAno saMthAro 'A anukULa che, A pratikULa che', e prakAranI buddhi thAya to anukULanA grahaNamAM ane pratikULanA varjanamAM yatna thAya, je zavyApariSaharUpa che. A zayyApariSaha saMyamane malina karIne saMyamanA nAzanuM kAraNa bane che. tethI dehane anukULa ane pratikULano vicAra karIne saMthArA Adine grahaNa karavA sAdhu yatna kare nahIM, paraMtu saMthArAdinA nimitte koI azubha bhAva na sparze te rIte AtmAne bhAvita kare che. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 tattvArthAvagamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUtra-9 zayyA eTale vasati, sAdhunA dehane anukULa vasati hoya to prIti thAya, pratikULa hoya to aprIti thAya, e rIte vasati pratyenA pariNAmathI zayyApariSadanI prApti thAya. te zavyApariSaha sAdhunA saMyamanA nAzanuM kAraNa bane che. tethI vasatine grahaNa karatI vakhate A vasati zarIrane anukULa che, A vasati pratikULa che ityAdi vibhAga karyA vagara saMyamane upaSTabhaka vasatine ja sAdhu nirmama bhAvathI grahaNa kare che ane te vasati dvArA apratibaddhabhAvathI saMyamamAM udyama kare to zayyApariSahano jaya thAya, jenAthI saMvarabhAvano atizaya thAya che. zadhyApariSaha vedanIyakarmanA udayathI prApta thAya che. pratikULa AsanAdinI prApti ke pratikULa vasatinI prApti e zavyApariSaharUpa che. AthI dazamA, agiyAramA ane bAramAM guNasthAnakamAM paNa pratikULa Asana ke pratikULa vasatinI prApti hoya to zavyApariSadanI prApti che. (12) AkrozapariSaha - vaLI sAdhune koI Akroza kare tyAre te AkrozanA nimitte koI arati na thAya te prakAre cittane bhAvita kare che. jethI koIka prasaMge koIkano Akroza prApta thAya topaNa te mahAtmAne vicAra Ave che ke huM zuM karuM? jethI Akroza karanAranuM paNa hita thAya; paraMtu tenA AkrozathI potAnuM citta dubhAya nahIM. AvA vakhate sAdhu vicAre ke "Akroza karanAra puruSa je zabdo mane kahe che tevA doSa mArAmAM hoya to mAre tene dUra karavA udyama karavo joIe ane na hoya to mAre tenA AkrozathI zuM?" A rIte zAstra anusAre bhAvana karIne sAdhu AkrozapariSahano jaya kare che. (13) vadhapariSaha - vaLI sAdhuno koI vadha kare tyAre, paNa potAne te nimitte koI azubha bhAva na thAya te rIte dehathI bhinna niSkaSAya pariNAmavALA AtmAnA svarUpathI sAdhu potAne bhAvita kare che, jethI vadha karanArane joIne paNa AnA dvArA mAro vadha thAya che tevI buddhi lezamAtra paNa thAya nahIM. jo Avo pariNAma sthira hoya to sAdhu vadha mATe upasthita thayelAne joIne vicAre ke "A mArA dehano vadha karaze, paraMtu mArA dharmano vadha karato nathI. mATe suMdara che' ema bhAvana karIne sAdhu vadhapariSahano jaya kare che. je sAdhumAM tevuM baLa saMcaya thayuM nathI, tevA sAdhu vadhanA nimittathI dUra rahevA mATe zakya udyama kare che, jethI asamAdhipUrvaka mRtyu thAya nahIM. (14) yAcanApariSaha : zrImaMta kulamAMthI ke rAjakulamAMthI koI vyakti saMyama le, temaNe gRhastha avasthAmAM kyAreya koInI pAse yAcanA karI hotI nathI, tethI saMyama grahaNa karyA pachI bhikSAdi nimittaka yAcanA karavAno prasaMga Ave tyAre temane jo kSobha thAya, to te yAcanApariSaharUpe saMyamanI malinatAnuM kAraNa bane che. saMyamanA pAlana arthe ucita yatanApUrvaka saMyamane upaSTabhaka te te eSaNIya dravyonI yAcanA saMyamanuM upakAraka Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAvagamasutra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-9 125 aMga che tema vicArIne saMyamanA upAyane sevanAra mahAtmAe ucita vidhithI yAcanAmAM kSobha dhAraNa karavo joIe nahIM. vaLI jeone yAcanAmAM koI kSobha nathI, teo yAcanA karavAnuM dravya saMyamane upakArI che ke anupakArI che, teno koI vicAra karyA vagara "ame yAcanA karavAnA adhikArI chIe" e rIte adhikArapUrvaka je kAMI icchA thAya te gRhastho pAse yAcanA kare che, je sAdhunA yAcanA guNanA ghAtane karanArI che. mATe sAdhue nitya smaraNa karavuM joIe ke saMyamane upakAraka vasati AdinI yAcanA mATe ja bhagavAne anujJA ApI che. saMyamanA prayojanathI adInabhAvapUrvaka ucita vidhipUrvaka yatanAthI yAcanA karavAthI te yAcanA potAnA saMyamanI zuddhinuM kAraNa bane che ane paranA paNa upakAranuM kAraNa bane che. A rIte vidhipUrvaka adanabhAvathI yAcanA karIne sAdhue yAcanApariSahano jaya karavo joIe. (15) alAbhapariSaha : sAdhu saMyamanI vRddhi arthe bhikSAdi vastunI AvazyakatA jaNAya tyAre jinavacananI vidhinuM smaraNa karIne nirdoSanI gaveSaNA kare che. koIka rIte tenI prApti na thAya topaNa cittamAM dInatA vagara alAbhapariSahano jaya kare to saMvarabhAvanI vRddhi thAya che. potAnI AvazyakatA anusAra vastunI aprAptimAM ISad paNa kheda thAya to alAbhapariSahathI saMyama malina bane che. AthI ja koIka sAdhunuM vastra atyaMta jIrNa hoya, vastra vagara cAle tema na hoya ane adInabhAvathI navA vastranI gaveSaNA karatA hoya chatAM jinavacanagata vidhi anusAra vastra prApta na thAya topaNa adInabhAvathI ucita gaveSaNA cAlu rAkhe che. teo alAbhapariSahano. jaya kare che ane je sAdhuone tenI aprAptimAM cittamAM udvega thAya che teo alAbhapariSahane jItI zakatA nathI. (16) rogapariSaha - sAdhune pUrvanA karmanA udayathI roga thAya te vakhate jo te roganI upekSA karIne samabhAvamAM yatna karI zake to pUrvanA karmathI prApta thayelo roga ja saMyamanI vRddhinuM kAraNa bane che. tethI sAdhu rogamAM cittanA khedane dhAraNa karyA vagara nirjarAnI prAptino upAya prApta thayo che e prakAre vicArIne rogapariSahano jaya kare che. jeone rogaavasthAmAM cittamAM kheda thAya che teo mATe te rogapariSaharUpe saMyamanI malinatAnuM kAraNa bane che. mATe saMyamavRddhinA arthI sAdhue rogapariSahano jaya karavo joIe. (17) tRNapariSaha - sAdhune tRNanI zayyA karavAno prasaMga Ave tyAre tRNa dehane pratikULa lAge che. koIka jIvAkula Adi bhUmi hoya tyAre jIvarakSArthe ke tevA prakAranA bheja AdithI rakSaNa karavAthe sAdhu tRNa yAcanA karIne lAve ane tenA upara saMthAro pAtharIne sUe che te vakhate tRNa satata dehane vyAghAta kare che, je jIva mATe pratikULa hovAthI pariSaha svarUpa che. je sAdhune te tRNanA sparzanA kAraNe nidrA AvatI nathI ane satata te tRNanA Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 tattvArthAdhigamasutra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-9 sparzanuM vighna smaraNamAM rahe che teone tRNapariSaha cAritranI malinatAnuM kAraNa bane che. jeo tRNanI zadhyA vakhate paNa bhAvana kare che ke A tRNa dehane bAdhA kare che, mArA AtmAnA samabhAvane bAdhA karato nathI ane samabhAvanI svasthatA ja mAruM pAramArthika sukha che. te prakAranA bhAvananA baLathI tRNapariSahano jeo jaya kare che, teomAM saMvarabhAvano atizaya thAya che. (18) malapariSaha : zarIramAMthI satata mala nIkaLe che, chatAM jIvane zarIra pratye jugupsA thatI nathI, paraMtu mala pratye jugupsA che, tethI te malane dUra karavA yatna kare che. je sAdhune mala pratye jugupsA thAya che, teo potAnA deha upara asnAna Adine kAraNe je mala thAya che, tenA pratye jugupsA karIne tene dUra kare che. teono malapariSada temanA saMyamanI malinatAnuM kAraNa bane che. jyAre malapariSahajaya karanArA sAdhuo garamI Adine kAraNe zarIra upara rahelA malane joIne vicAre che ke A mala deha upara che, AtmA upara nathI, AtmAno mala to kaSAyakRta malinatArUpa che. A rIte bhAvana karIne je mahAtmAo malapariSahano jaya kare che teone mala pratye jugupsA thatI nathI, paraMtu malapariSahajayanA kAraNe saMvarano atizaya thAya che. (19) satkArapuraskArapariSaha - sAdhune tyAgI tarIke lokothI satkAra maLe che, loko sarvatra sAdhune ja mahAtmA tarIke puraskAra kare che arthAt UMcA che e prakAre khyApana kare che. te satkAra-puraskAra jeone madhura lAge che athavA je sthAne te prakAre satkAra-puraskAranI prApti nathI tyAM kheda thAya che tevA mahAtmAone satkAranI prApti paNa pariSaharUpa che ane satkAranI aprApti paNa pariSaharUpa che. tethI satkAranI prApti ke aprAptimAM teono saMvarabhAva plAna thAya che ke nAza pAme che. tenA badale jeo vicAre che ke loko je satkAra Ape che te mAro satkAra nathI, paraMtu saMyamano satkAra che ane saMyamano satkAra karIne je zrAvako potAnuM hita sAdhe che te ucita che; te mahAtmAo satkAranI prAptimAM harSa karatA nathI ane asatkAranI prAptimAM kheda karatA nathI. teo satkAra-asatkAranA nimittane pAmIne asamabhAvamAM janArA nahIM hovAthI samiti-guptithI prApta thayeluM teonuM saMyama, satkAra-puraskAranA pariSahajayathI atizayita thAya che. (20) prajJApariSaha - vaLI keTalAka sAdhuo prajJAdhana hoya che temanI te prajJA atyaMta sUkSma mArgAnusArI na thaI hoya to zAstra viSayaka sUkSma prajJAno paNa kAMIka utsuka vyakta-avyaktarUpe thAya che. teonI prajJA pariSaharUpa hovAthI saMyamanI malinatAnuM kAraNa bane che. vaLI, jeo prajJAne pAmIne paNa vicAre che ke kevalInI prajJA ke caudapUrvadharonI prajJA AgaLa mArI prajJA ghaNI alpa che, mATe mUrkha lokone joIne huM prajJAvALo chuM evI buddhi dhAraNa karavI e ajJAnano ja vilAsa che. mATe mArI prajJA mohanA unmelanane anukULa samyapha pravarte to ja saphaLa che, anyathA niSphaLa che, tema vicArIne potAnI prajJAnA paNa madane dhAraNa karyA vagara Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUtra-9 127 adInabhAvathI samabhAvamAM yatna kare che teo prajJApariSahano jaya karIne mArgathI pAta thatA potAnA AtmAnuM rakSaNa kare che. prajJAnA kALamAM prajJAno leza paNa mada na thAya paraMtu potAnI prajJA potAnA hitAnukULa samabhAvamAM ja pravarte tevA sthira pariNAmavALA mahAtmAo prajJAnA pariSahane jItIne ghaNI nirjarA prApta kare che. (21) ajJAnapariSaha : vaLI bhUtakALanA karmanA udayathI mASatuSa Adi jevA keTalAka mahAtmAone gADha jJAnAvaraNIyano udaya hoya che. potAnI te prakAranI ajJAnatAne kAraNe teone satata kheda varte to teono ajJAnapariSaha teonA saMvarabhAvane malina kare che athavA nAza kare che. je mahAtmA mArgAnusA2I buddhivALA che teo bhagavAnanA vacananA paramArthane jANanArA hovAthI vicAre che ke bhagavAne apramAdasAra upadeza Apyo che. mArA bhUtakALamAM baMdhAyelA tevA prakAranA jJAnAvaraNIyanA udayane kAraNe mArAmAM ajJAna varte che, topaNa temAM dInatA karyA vagara te ajJAnapariSahane veThIne apramAdathI zakti anusAra jinavacananuM avalaMbana laIne jJAnanA saMpAdanamAM ucita yatna karavo joIe. AvA mahAtmA adInabhAvathI ajJAnapariSahane veThIne saMvarabhAvanI vRddhi kare che ane ajJAnapariSahakRta kheda karyA vagara svaparAkramanA baLathI te pariSahanI upekSA karIne samabhAvamAM javA udyama kare che, je prabaLa nirjarAnuM kAraNa che. (22) adarzanapariSaha : koI mahAtmA saMyamamAM atyaMta udyama karatA hoya topaNa atIndriya padArtho sAkSAt dekhAya nahIM. dA.ta. devaloka, narakAdi bhAvo sAkSAt dekhAya nahIM, tyAre temane vicAra Ave ke mArI sAdhanAnA phaLarUpe mane atIndriya bhAvo dekhAtA nathI, mATe te haze athavA nahIM hoya. A prakArano pariNAma thAya te adarzanapariSaha che arthAt tevA atIndriya padArthanA adarzanane kAraNe sAdhune viparIta buddhi thaI athavA saMzaya thayo. Avo adarzanapariSaha samyaktva ane cAritrane malina kare che. tethI buddhimAna sAdhu adarzanapariSahano jaya kare=nipuNa prajJApUrvaka vicAre ke jyAM sudhI tevA prakAranA jJAnAvaraNIyakarmono kSaya nahIM thAya tyAM sudhI te atIndriya padArtho sAkSAt dekhAya nahIM. mATe sarvajJanuM vacana je kahe che, te pramANabhUta che. Ama vicArIne potAnI saMyamanI AcaraNAthI atIndriya bhAvonA adarzanamAM thatA buddhinA vyAmohano parihAra kare te adarzana pariSahano jaya che. A prakAre dharmanA vighnanA hetu evA bAvIza pariSahone pUrvamAM kahelA prayojananuM abhisaMdhAna karIne= pote mArgamAMthI cyavana na pAme ane nirjarAne prApta kare e prakAranuM abhisaMdhAna karIne, pariSahathI thanArA rAga-dveSanA bhAvone dUra karInesamabhAvanI vRttine dhAraNa karIne=pariSahanI prApti vakhate koI jAtanA bhAvomAM parAvartana na thAya, paraMtu AtmAnI mULaprakRtirUpa samabhAvane dhAraNa karIne, pariSahone sahana karavA joIe. jethI sAdhune saMvarano atizaya thAya che. Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUra-10 ahIM jijJAsA thAya ke A bAvIza pariSaho kayA karmanA udayathI thAya che ? tethI bhAgakArazrI kahe che - pAMca ja karmaprakRtinA udayathI A bAvIza pariSaho thAya che. te pAMca karmaprakRtio batAve che - jJAnAvaraNIya, vedanIya, darzanamohanIya, cAritramohanIya ane aMtarAya, te pAMca karmamAMthI koIka koIka karmathI koIka koIka pariSaha thAya che. kyA karmathI kayA pariSaha thAya che ? te svayaM graMthakArazrI AgaLa spaSTa karaze. ll9/lA avatAraNikA : sUtra-9mAM bAvIza pariSaho batAvyA, have te bAvIza pariSahamAMthI kayA mahAtmAne keTalA pariSaha hoya che? te traNa sUtrathI spaSTa kare che - sUtra: sUkSmasamparAyachadmasthavItarAgayozcaturdaza / / 9/10 / / sUtrArtha : sUkSmasaMgharAya ane chaghaWvItarAgane cauda pariSaha hoya che. II9/10II bhASya : sUkSmasamparAyasaMyate chadmasthavItarAgasaMyate ca caturdaza parISahAH sambhavanti, kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakacaryAprajJAjJAnAlAbhazayyAvadharogatRNasparzamalAni / / 9/10 / / bhASyArtha : sUkSmasaMpara saMya ... tRsparzamanAni sUkSmasaMparAyasaMyatamAM=10mA guNasthAnakamAM ane chagha0vItarAga saMyatamAM=11mA ane 12mA guNasthAnakamAM, cauda pariSaha hoya che. kyA cauda pariSaha hoya che ? te spaSTa kare che - sudhApariSaha, tRSApariSaha, zItapariSaha, uSNapariSaha, daMzamazanapariSaha, caryApariSaha, prajJApariSaha, ajJAnapariSaha, alAbhapariSaha, zavyApariSaha, vadhapariSaha, rogapariSaha, tRNasparzapariSaha, malapariSaha. II9/10 bhAvArtha sUkSmasaMparAguNasthAnakamAM ane chabavItarAga evA agiyAramA-bAramA guNasthAnakamAM cAritramohanIyakarmanA udayathI saMbhavita nAnyapariSaha, aratipariSaha, strIpariSaha, niSadyApariSaha, AkrozapariSaha, Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-10 129 yAcanApariSaha, satkArapuraskArapariSaha tathA mithyAtvanA udayathI thato adarzanapariSaha : A ATha pariSaha saMbhavatA nathI; kema ke sUkSmasaM5rAyaguNasthAnakamAM sUkSmalobha sivAya cAritramohanIya ane darzanamohanIyano udaya nathI. agiyAramA-bAramA guNasthAnakamAM chadmasthavItarAgane cAritramohanIya ane darzanamohanIyano udaya nathI. tethI cAritramohanIyanA udayane kAraNe nagnatAdi bhAvo cittane sparzIne pariSaharUpa thatA hatA--teno jaya ka2vA mATe sUkSmasaM5rAyathI pUrvanI bhUmikAvALA mahAtmAone yatna karavo Avazyaka rahe che, jyAre sUkSmasaMpa2Aya Adi guNasthAnakavALA mahAtmAone te prakArano saMkSobha kare tevo cAritramohanIyano udaya nathI. tethI tene jItavA mATe yatna Avazyaka nathI. vaLI mithyAtvano udaya nahIM hovAthI adarzanapariSahanI paNa teone prApti nathI. tethI tene jItavA mATe yatna Avazyaka nathI. zeSa pariSaho vedanIyakRta che. tethI vedanIyanA udayane kAraNe kSudhA-tRSAdinuM vedana teone saMbhava che topaNa te vedanIyajanya pariSaho teonA cittane saMkSobha karatA nathI, tethI te pariSahono teone sahaja jaya varte che. vaLI prajJApariSaha jJAnAvaraNIyanA kSayopazamathI che ane ajJAnapariSaha jJAnAvaraNIyanA udayakRta che. sUkSmasaMpa2Aya Adi traNa guNasthAnakamAM jJAnAvaraNIyano kSayopazama paNa ghaNo varte che ane kevalajJAna nahIM hovAthI kAMIka ajJAna paNa varte che, chatAM vItarAgane ke vItarAgatulya evA sUkSmasaM5rAyavALA jIvone prajJAno mada ke ajJAnamAM kheda thato nathI. tethI te pariSahano jaya paNa teone sahaja varte che topaNa pariSahanA kAraNIbhUta jJAnAvaraNIyano kSayopazama ke jJAnAvaraNIyano udaya vidyamAna che, mATe pariSaha che. jyAre strI Adi pariSahomAM strInI sanmukha vidyamAnatA te pariSaha nathI, paraMtu strIne avalaMbIne udayamAM vidyamAna vedano udaya saMkSobha karavAnuM kAraNa che. te pariSahano jaya sUkSmasaM5rAyaguNasthAnakathI pUrvanA munio svaparAkramathI kare che. jyAre sUkSmasaM5rAyavALA ke chadmasthavItarAgane vedano udaya ja nathI tethI strIne avalaMbIne vedakRta saMkSobhano abhAva che, tethI strIpariSahanI ja aprApti che. vaLI vadha pariSahamAM azAtAvedanIyano udaya kAraNa che. tethI ghANImAM pilAtA munione vadhapariSahanI prApti che. koI Akroza karanAra vidyamAna hoya ane tenA AkrozanA nimitte cittano saMkSobha thAya te AkrozapariSaha che. tevo AkrozapariSaha sUkSmasaMparAyaguNasthAnakavALA jIvone nathI. mATe AkrozapariSahanI gaNanA cAritramohanIyanA udayamAM karela che. vaLI niSadyApariSaha vasati svarUpa nathI, paraMtu strI AdithI yukta vasatinA nimitte cAritramAM saMkSobha thAya tevI avasthArUpa niSadyApariSaha che. sUkSmasaMparAya Adi guNasthAnakavALA mahAtmAone strI Adi yukta vasati hoya ke sAkSAt strI Adino sparza thato hoya topaNa te prakAranA saMkSobhano abhAva hovAthI teone mATe niSadyApariSaha nathI; kema ke niSadyAthI vasatinuM grahaNa nathI; paraMtu vasatikRta saMkSobhanuM grahaNa che. zayyA zabdathI dehane pratikULa zayyAnuM grahaNa che. te zayyA sUkSmasaMpa2Aya Adi guNasthAnakavALA mahAtmAone vedanIyakarmanA udayathI saMbhave che, mATe zayyApariSaha teone svIkArela che. II9/10nA Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 sUtra H sUtrArtha jinamAM agiyAra pariSaha hoya che. II9/11|| -- bhASyaH ekAdaza parISahAH sambhavanti jine vedanIyAzrayAH, tadyathA - kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakacaryAzayyAvadharogatRNasparzamalaparISahAH / / 9 / 11 / / tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-11, 12 bhASyArtha : ekAdaza parISA / / jinamAM vedanIyatA AzrayavALA agiyAra pariSaha hoya che, te A pramANe - kSudhApariSaha, pipAsApariSaha, zItapariSaha, uSNapariSaha, daMzamazakapariSaha, caryApariSaha, zayyApariSaha, vadhapariSaha, rogapariSaha, tRNasparzapariSaha, malapariSaha. II9/11/ bhAvArtha: sUtrArtha jAvaza nine / / 1/ / / ..... sUkSmasaMpa2Aya ane chadmasthavItarAgane je cauda pariSaho hatA temAMthI prajJApariSaha, ajJAnapariSaha ane alAbhapariSaha kevalIne prApta thatA nathI; kema ke kevaLajJAna thayA pachI potAnA jJAna nimitte ke ajJAna nimitte mada thavAnI saMbhAvanA nathI. joke sUkSmasaM5rAya ane chadmasthavItarAgane paNa prajJAmada ane ajJAnakRta kheda thavAnI saMbhAvanA nathI topaNa jJAnAvaraNIyakarmano udaya ane jJAnAvaraNIyakarmano kSayopazama vidyamAna che, tethI pariSahanuM kAraNa vidyamAna hovAthI sUkSmasaM5rAya ane chakSmasthavItarAgane prajJApariSaha tathA ajJAnapariSahanI prApti che. kevalIne jJAnAvaraNIyakarmano abhAva che, mATe prajJApariSaha ane ajJAnapariSaha nathI. : vaLI sUkSmasaMpa2Aya ane chadmasthavItarAgane aMtarAyakarma vidyamAna che, tethI alAbhapariSaha che. kevalIne alAbhapariSaha nathI, tethI vedanIyakarmanA udayathI saMbhavita agiyAra pariSaho jinane che. II9/11/ sUtraH vArasamparAye sarve / / 1/2 / / bAdarasaMparAyaguNasthAnakamAM=navamA guNasthAnaka sughI, sarva pariSaho che. II9/12/ bAdarasamparAyasaMyate sarve dvAviMzatirapi parISahAH sambhavanti / / 9/12 / / bhASyaH Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-12, 13 bhASyArtha : vAra saMparayasaMte .... samavatti bAdarabhaMparAyasaMyatamAMachaThThA guNasthAnakathI mAMDIne navamA guNasthAnaka sudhI rahelA saMyatamAM, sarve bAvIze paNa pariSado saMbhave che. I9/1rA. bhAvArtha : sAdhu traNa gupti, pAMca samiti ane daza prakAranA yatidharmathI saMvarabhAvavALA hoya che ane bAra prakAranI anuprekSA dvArA saMvarabhAvane atizayita kare che. potAnI zaktinA prakarSArthe pAMca prakAranAM karmonA udayathI bAvIza pariSahomAMthI je pariSaho pote sahana karI zake tema hoya te pariSahone samyapha sahana karIne potAnA saMvarabhAvane atizayita kare che. chaDavasthAmAM pariSadanI prAptinA kAraNabhUta pAMce prakAranAM karmo vidyamAna che, tethI navamA guNasthAnaka sudhInA munine bAvIzamAMthI game te pariSadanI prApti thaI zake che. prApta thayela che te pariSahano jaya Adya guNasthAnakomAM rahelA sAdhu jo na karI zake to temanA saMvarabhAvanI nyUnatA thAya che vaLI pariSahajayathI te mahAtmAnA saMvarabhAvanI vRddhi thAya che. I9/1zA avataraNikA : bAvIza pariSahamAMthI kone keTalA pariSaha hoya che? te traNa sUtrathI batAvyA pachI jJAnAvaraNIyakarma Adi pAMca karmothI thanArA bAvIza pariSahomAMthI kayA karmanA udayamAM keTalA pariSaha hoya che? te AgaLanA cAra sUtrathI spaSTa kare che - sUtra : jJAnAvaraNe prajJA'jJAne / / 9/13 / / sUtrArtha - jJAnAvaraNanA udayamAM prajJA ane ajJAna be pariSaho hoya che. 9/13 bhASya : jJAnAvaraNIyodaye prajJA'jJAnaparISahau bhavataH / / 9/13 / / bhASyArtha : jJAnAvaraNIyo ... bhavataH | jJAnAvaraNIyatA udayamAM prajJApariSaha ane ajJAnapariSaha ema be pariSaho hoya che. II9/13. bhAvArtha : jJAnAvaraNIyano udaya bAramA guNasthAnaka sudhI che. jJAnAvaraNanA udayane kAraNe munine prajJApariSada ane ajJAnapariSaha prApta thAya che, je cAritranI malinatAnuM kAraNa bane che. je mahAtmA jinavacanathI Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-13, 14 bhAvita thaIne prajJApariSaha ane ajJAnapariSahano jaya kare che teone vizeSa prakAranA saMvaranI prApti thAya che. vaLI sUkSmasaMparAya ane chabasthavItarAgane prajJApariSaha kyAreya cAritrane malina karanAra bane tema nathI topaNa jJAnAvaraNanA kSayopazamanA kAraNe je prajJA prApta thaI che ane jJAnAvaraNIyanA udayanA kAraNe je ajJAna varte che, tethI karmajanya kSayopazama hovAthI ane karmajanya ajJAna hovAthI teone prajJApariSadanI ane ajJAnapariSahanI prApti che, jyAre kevalIne jJAnAvaraNIyakarmano abhAva hovAthI jIvanI prakRtirUpa kevalajJAna che, je pariSaharUpa banatuM na hovAthI kevalIne prajJApariSaha ke ajJAnapariSaha nathI. II9/13nA sUtra - varNanamohantarAyavara nAnAmo 1/4 sUtrArtha: darzanamoha ane aMtarAyamAM adarzanapariSaha ane alAbhapariSaha che. II9/14ll bhAga - darzanamohAntarAyayoradarzanAlAbhau yathAsaGkhyaM, darzanamohodaye'darzanaparISahaH, lAbhAntarAyodaye'lAbhaparISahaH / / 9/14 / / bhASyArtha: rananodAntara ... anAmapariSada: | darzanamoha ane aMtarAyamAM yathAsaMkhya adarzanapariSaha ane alAbhapariSaha che. te ja krama spaSTa kare che - darzanamohamAM adarzanapariSaha che. ane lAbhAMtarAyanA udayamAM alAbhapariSaha che. II9/14 bhAvArtha saMsArI jIvomAM karmakRta aneka vicitratAo che. ArAdhaka sAdhune paNa kyAreka atIndriya padArthanA adarzanane kAraNe bhagavAnanA vacanamAM saMdeharUpa mohano udaya thAya che tyAre adarzana pariSadanI prApti thAya che. vaLI, je sAdhu jinavacananA sUkSma paramArthane jANavA yatna karatA nathI teone tattvanI jijJAsAno abhAva hovAthI darzanapariSaha che ane je sAdhu atIndriya padArthanA adarzanane joIne mArgAnusArI Uha karIne bhagavAnanA vacanamAM saMdeha utpanna thavA detA nathI teone darzanamohakarma vidyamAna hovA chatAM adarzanapariSahanI prApti thatI nathI, paraMtu adarzanapariSahanA jayathI saMvaranI vRddhi thAya che. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-14, 15 133 vaLI keTalAka sAdhuone atIndriya padArthanA adarzanane kAraNe jinavacanamAM saMdeharUpa darzanamohanIyano udaya thAya che. tethI adarzanapariSahane kAraNe AkarSa dvArA teo mithyAtvane pAme che. chatAM jo te sAdhu zAstrAnusArI ucita vicAraNA dvArA teno jaya kare to mArgamAMthI thayeluM cyavana dUra thAya che ane pharI mArganI prApti thAya che. DhaMDhaNa RSi jevA keTalAka mahAtmAne lAbhAMtarAyano udaya hoya che, jethI teone alAbhapariSahanI prApti thAya che, tyAre aMdInabhAvathI alAbhapariSahane jItIne te mahAtmA saMvarano atizaya kare che, jemAM DhaMDhaNa RSie alAbhapariSahano jaya karIne kevalajJAnanI prApti karI. jeone lAbhAMtarAyanA udayane kAraNe saMyamane upaSTabhaka ucita sAmagrIno alAbha thAya che ane te alAbhapariSahane jeo jItI zakatA nathI teone te te nimitte aticAranI prApti thAya che. temAM paNa jo ucita yatnapUrvaka aticArano parihAra karavAmAM na Ave to guNasthAnakathI pAta thavAno saMbhava paNa rahe che. I9/14ll sUtra : cAritramohe nAgnyAratistrIniSadyA''krozayAcanAsatkArapuraskArAH TIR/2T sUtrArtha - cAritramohanA udayamAM nAkhya, arati, strI, niSadhA, Akroza, cAyanA ane satkArapuraskAra pariSaho che. II9/15ll bhASya - cAritramohodaye ete nAgnyAdayaH sapta parISahA bhavanti / / 9/15 / / bhASyArtha : cAritramoho ...... mavatti cAritramohano udaya hote chate A tAvyAdi=sUtramAM kahela tAnyAdi, sAta pariSaho hoya che. I9/15 bhAvArtha - nagnatA, strI, niSadyA, Akroza ke satkArapuraskArarUpa kriyA svayaM pariSaharUpa nathI, paraMtu nagnatA Adine kAraNe je saMkSobha thAya tevI jIvanI je prakRti che, te cAritramohanA udayane kAraNe che. tethI nAkhyapariSahajaya karelo hoya tevA jIrNa vastravALA nagna munine nagnatA saMkSobha thato nathI. jo te prakAranA upayogapUrvaka nagnatAno jaya karavA mATe sAdhu aMtaraMga udyamavALA na hoya to nagnatAnA nimittane pAmIne cittamAM cAritramohanA udayakRta saMkSobha thAya che, je nagnatApariSaha che ane tenAthI munine aticAranI prApti thAya che. je muni nagnatApariSadanA svarUpanuM sabhyanuM samAlocana karIne Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 / sUtra-15 nagnatApariSaha aticAra ApAdaka na bane te prakAre aMtaraMga rIte upayukta che teone nAkhyapariSahajayane kAraNe vizeSa prakAranA saMvarabhAvanI prApti thAya che. saMyamajIvanamAM sAdhu samabhAvanA pariNAmanI dhurAne samyaguM vahana na karI zake to saMyamanAM kaSTomAM aratipariSadanI prApti thAya che. je sAdhu aratipariSahano jaya na karI zake tene saMyamanA kaSTakArI jIvanamAM aratine kAraNe saMyamajIvana malina bane che ane yatnapUrvaka aratipariSahano jaya na karavAmAM Ave to saMyamano nAza paNa thAya che. aratithI vyAkuLa thayelA muni ratinA upAyone sevIne cAritra viruddha pravRtti karanArA paNa thAya che, mATe aratipariSadanA svarUpanuM sabhya bhAvana karIne samiti-guptivALA munie aratipariSahano jaya karIne saMvarano atizaya karavA yatna karavo joIe. vaLI muni brahmacarya vratavALA hovA chatAM vedanA udayavALA paNa che. tethI strInA darzanathI, smaraNathI, tenA zabdazravaNathI ke koI anya rIte paNa strI pratye kAMIka rAgano pariNAma thAya to cAritrane malina karanAra strIpariSadanI prApti thAya che. tethI sAdhue strInA dehanI azucitA AdinuM bhAvana karIne AtmAne te rIte bhAvita karavo joIe ke jethI strIdarzananI utsukatAmAtra paNa thAya nahIM ane strIpariSadanA jayane kAraNe saMvarabhAvano atizaya thAya. jo te pramANe yatna na karavAmAM Ave to nimittane pAmIne strInA darzanamAM, zabdazravaNamAM ke tenA smaraNamAM vAraMvAra upayoga javAthI strIpariSadanI prAptinA kAraNe sAdhunuM cAritra malina thAya che ke nAza paNa pAme che. mATe cAritranI zuddhinA arthIe strIpariSahano jaya karavo joIe. niSadyA e vasati che. vasatine AzrayIne vikAro thAya tevuM cAritramohanIyakarma jeomAM vidyamAna che te niSadyApariSaha che. sAdhu te vasatinA sthAnane AzrayIne vikAra na thAya tadarthe strI, napuMsaka ke pazu varjita vasatino svIkAra kare che, jethI pazu AdinA kAmavikArone joIne, napuMsakanI te prakAranI ceSTA joIne ke strIne joIne paNa vikAra thAya nahIM. A prakAranI vasatine grahaNa karIne te vikArothI AtmAnuM rakSaNa karavA je sAdhu yatna kare te sAdhu niSadyApariSadanA jaya dvArA saMvarabhAvanA atizayane prApta kare che. jeo strI-pazu AdithI rahita vasati grahaNa karatA nathI, paraMtu potAne anukULa jaNAya tevI ja vasati svIkAre che teone te vasatinA nimitte sUkSma paNa vikAro thAya to cAritra malina thAya che ane te saMbaMdhI samyagu yatanA karavAmAM na Ave to cAritrano nAza paNa thAya che. mATe saMvaranA atizayanA arthI sAdhue niSadyApariSahano jaya karavo joIe. koI vyakti sAdhu upara Akroza kare te vakhate jo sAdhunuM citta te AkrozathI saMkSobha pAme to Akroza pariSadanI prApti thAya, jenAthI cAritranI malinatAnI prApti thAya. mATe cAritranI zuddhinA arthI sAdhue koI Akroza kare tyAre vicAravuM joIe ke Akroza karanAra vyakti je kahe che tevI ja potAnI viparIta AcaraNA hoya to pote anucita pravRttino tyAga karavo joIe ane jo Akroza karanAra je kahe che te potAnA mATe mithyA hoya, to potAne kopa karavAthI zuM? A rIte bhAvana karIne AkrozapariSahano jaya Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-15, 16 ka2vo joIe, jethI saMvarano atizaya thAya. sAdhue saMyamanA prayojanathI adInabhAvathI vasati-bhikSA-vastra AdinI ucita yAcanA karIne yAcanApariSahano jaya karavo joIe, jethI saMvarano atizaya thAya. jo tema na ka2vAmAM Ave to saMyamanA prayojanathI paNa vasati AdinI yAcanA karatI vakhate cittamAM haMmezAM saMkSobha thAya che, pariNAme cAritrano bhAva malina thAya che. vaLI tyAgI mahAtmA tarIke loko satkAra-puraskAra kare che, tenA nimitte cittamAM kAMIka prItirUpa saMkSobha thAya te satkAra-puraskArapariSaha che, je cAritrane malina kare che. sAdhue sadA bhAvana karavuM joIe ke loko je satkAra kare che te cAritrano satkAra che, mAro satkAra nathI. A prakAre bhAvana karIne satkArapuraskAra pariSahano jaya ka2vAthI satkAra-puraskArAdimAM paNa citta saMkSobha na pAme tevo viziSTa samabhAva thAya che. 9/15 // sUtraH sUtrArtha : vevanIye zeSAH / / 1/6 / / 135 vedanIyanA udayamAM zeSa pariSaho hoya che. II9/16 bhASya : vedanIyodaye zeSA ekAdaza parISahA bhavanti ye jine sambhavantItyuktam (a0 9, sU0 11) / kutaH zeSAH ? ebhyaH prajJA'jJAnAdarzanAlAbhanAgnyAratistrIniSadyA''krozayAcanAsatkArapuraskArebhya iti / / 1/6 / / bhASyArtha : vedanIyodaye kRti / / vedanIyanA udayamAM zeSa agiyAra pariSaho thAya che, je jina kevalImAM saMbhave che, te pramANe kahevAyuM=sUtra-11mAM kahevAyuM. konAthI zeSa=vedanIyamAM je zeSa che e konAthI zeSa, che ? te batAve che * A prajJApariSaha, ajJAnapariSaha, adarzanapariSaha, alAbhapariSaha, nAgyapariSaha, aratipariSaha, strIpariSaha, niSadhApariSaha, AkrozapariSaha, yAcanApariSaha (ane) satkArapuraskArapariSaha, A badhAthI zeSa vedanIyanA udayathI thAya che, ema anvaya che. - 'kRti' zabda bhASyanI samAptimAM che. / / 9/16 / / bhAvArtha: azAtAvedanIyakarmanA udayathI A agiyAra pariSaho thAya che. je muni vItarAga nathI teone vedanIyakarmanA udayathI thanAra paNa agiyAra pariSahomAMthI koI pariSahanI prApti thAya tyAre moha utpanna karIne Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-16, 17 cAritranI malinatA kare che; kema ke ghAtikarmanA udayanA sadbhAvamAM aghAtI evA vedanIyakarmano udaya paNa ghAtInuM ja kArya kare che. tethI vedanIyakarmathI utpanna thayelA paNa pariSaho cAritra guNano ghAta kare che. jo sAdhu pratipakSa bhAvana dvArA vedanIyakarmanA udayathI thanArA pariSadono jaya na kare to cAritranI azuddhi thAya che jyAre pariSadanA jayathI saMvarano atizaya thAya che. vaLI vedanIyakarmanA udayathI sAdhune sudhApariSaha, pipAsApariSaha Adi pariSaha utpanna thAya tyAre te bhAvana kare ke sudhApariSaha, pipAsApariSaha Adi pariSaho dehajanya pariNAma che, jyAre AtmAno mohathI anAkuLa ja svabhAva che, te svabhAvane kSudhA ke pipAsA koI bAdha karatI nathI, paraMtu deha svarUpa huM chuM tevI buddhi thAya che tyAre ja mane sudhA-pipAsA pIDA kare che, tevo bhrama thAya che. mATe dehajanya bhAvo anya che ane AtmAnA bhAvo anya che, tema bhAvana karIne sAdhu sudhA-pipAsA Adino jaya kare, jethI saMvarabhAvanI vRddhi thAya che. II9/1chA avataraNikA : bAvIza pariSadomAMthI eka kALamAM eka jIvane jaghanyathI, madhyamathI ane utkRSTathI keTalA pariSado saMbhave ? te batAvavA arthe kahe che - sUtra: mAnya yuvakonarvizaH 1/17nA sUtrArtha - ekAdi bhAjya che koIkane eka, koIkane be ItyAdi pariSaho vikalpanIya che. eka sAthe 19 sudhI hoya che=pariSaho hoya che. ll9/17nA bhASya : eSAM dvAviMzateH parISahANAmekAdayo bhajanIyA yugapadekasmin jIve A ekonaviMzateH / atra zItoSNaparISahau yugapanna bhavataH, atyantavirodhitvAt / tathA caryAzayyAniSadyAparISahANAmekasya sambhave dvayorabhAvaH // 9/17 // bhASyArtha: Sa voramAd: II pariSahotA A bAvIza ekAdi bhajanIya che. eka sAthe eka jIvamAM 19 sudhI hoya che. kema 19thI vadhAre prApta thatA nathI? te spaSTa kare che - ahIM=bAvIza pariSadomAM, zItapariSaha ane uSNapariSaha eka sAthe saMbhavatA nathI; kema ke Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-17 137 atyaMta virodhIpaNuM che. ane capariSaha, zavyApariSaha ane niSadhApariSahatA ekatA saMbhavamAM beno abhAva che. II9/17nA bhAvArtha: chadmasthano upayoga aMtarmuhUrtakAlIna hoya che. chadmasthane bAvIza pariSadamAMthI kyAreka koIka pariSahanI prApti na hoya tevuM paNa bane ane kyAreka bAvIze pariSadamAMthI koIka sAdhune eka pariSadanI prApti thAya, benI prApti thAya ane utkRSTathI 19 pariSadanI prApti thAya. ahIM prazna thAya ke bAvIzamAMthI traNa pariSaho utkRSTathI ochA kema prApta thAya che ? tethI kahe che - zItapariSaha ane uSNapariSaha eka sAthe thaI zakatA nathI; kema ke zIta ane uSNa banneno atyaMta virodha che. tethI bAvIzamAMthI zItapariSaha ane uSNa eka pariSaha rahevAthI ekavIsa pariSadanI prApti thAya che. vaLI caryApariSaha ane zavyApariSaha e vedanIyakarmanA udayathI thAya che. sAdhu jyAre vihAra karatA hoya tyAre caryApariSadanI prApti thAya; kema ke cAlavAnA kAraNe thayelA zarIranA zramane kAraNe je azAtA thAya te caryApariSaha che. jyAre dehane pratikULa evI bhUmine kAraNe ke pratikULa evA saMthArAne kAraNe sAdhune je azAtA thAya che te zavyApariSaha che. A caryApariSaha ane zavyApariSahathI je azAtA thAya te rUpa pariSahano sAdhu jaya na kare to aratipariSadanI prApti thAya che. caryApariSaha ane zavyApariSahano sAdhu jaya kare, to tevI azAtAmAM aglAnine kAraNe saMyamanI vRddhi thAya che. vaLI, A caryA gamanarUpa che. ane zapyA sUvAnI kriyArUpa che, gamananI kriyA ane sUvAnI kriyA eka kALamAM saMbhave nahIM, tethI caryApariSada hoya tyAre zavyApariSadanI prApti thAya nahIM. vaLI niSadyA e niSadananI kriyA che arthAt besavAnI kriyA che. besavAnI kriyA moha ApAdaka vasatimAM karavAthI cAritramAM aticAra thavAno saMbhava rahe che. tethI tenA sthAnamAM vasavAno prasaMga Ave tyAre niSadyApariSahanI prApti thAya che. sAdhune rahevAnuM sthAna moha ApAdaka che, jethI sAdhu mATe pariSaharUpa bane che. sAdhu jyAre caryA karatA hoya tyAre sUvAnI kriyArUpa zayyA saMbhave nahIM ane caryA ke zayAnI pravRtti hoya tyAre strI, pazu AdivALI vasatimAM besavAnI kriyA saMbhave nahIM. tethI sAdhu sUtA hoya, dehane pratikULa evA saMthArA upara beThA hoya ke dehane pratikULa evA sthAnamAM beThA hoya te sarva zadhyApariSadamAM aMtarbhAva pAme che, je azAtAnuM kAraNa che. strI-paza AdivALI vasatimAM sAdhu UtaryA hoya tyAre te vasati azAtAnuM kAraNa nathI, paraMtu mohanA vikAranuM kAraNa che. mATe niSadyApariSahane cAritramohanA udayarUpe grahaNa kare che. pratikULa zamyA hoya tyAre prAyaH niSadyApariSaha prApta thAya nahIM; kema ke niSadyApariSaha e strI-pazuvALI jagyAmAM besavA arthe che ane zavyApariSaha sAdhune sUvA mATe pradhAnarUpe che. tethI caryA, zayA ane niSadyAmAMthI koI ekano ja saMbhava hoya che. mATe ekavIsamAMthI be pariSaha ochA thavAthI utkRSTathI 19 pariSaha prApta thAya che. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-17, 18 chaprasthano upayoga asaMkhyAtasamayano hovAthI prastha sAdhune eka sAthe zIta ane uSNa baMneno upayoga thaI zake che; kema ke eka sAthe sUryano tApa Avato hoya ane zItala pavana Avato hoya to chadmasthanA upayogamAM bannenI prApti thAya che. paraMtu pariSaharUpe zItapariSaha ane uSNapariSaha banneno sAthe saMbhava nathI; kema ke dehane pratikULa thAya tevuM zIta vAtAvaraNa hoya tyAre zItapariSadanI prApti che ane dehane pratikULa thAya tevuM uSNa vAtAvaraNa hoya tyAre uSNapariSadanI prApti che. sAmAnyathI eka sAthe sudhA, pipAsA, zIta, daMzamazaka Adi sarvamAM upayoga raheto nathI arthAt sAdhune ati sudhA lAgelI hoya, pipAsA paNa lAgI hoya, zItapariSadanI prApti hoya ane dezamazanapariSahanI prApti hoya tyAre paNa te sarvamAM kramasara ja upayoga jAya che; chatAM te sarva pariSahonI sAdhune eka kAlamAM prApti che, tema sAmAnyathI grahaNa karela che. te rIte paNa zItapariSaha ane uSNapariSaha eka kAlamAM prApta thatA nathI; kema ke pratikULa evuM zIta vAtAvaraNa hoya tyAre pratikULa evuM uSNa vAtAvaraNa saMbhave nahIM. II9/17nI avatarANikA - AzravanA virodharUpa saMvara che, ema sUtra 1mAM kahyuM ane sUtra=ramAM kahyuM ke te saMvara gupti, samiti, dharma, anuprekSA, pariSahajaya ane cAritrathI thAya che. tethI guptithI laIne pariSahajaya sudhInA saMvaranA upAyo batAvyA pachI have saMvaranA upAyarUpa cAritra batAve che - sUtra : sAmAyikacchedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtAni cAritram T1/18 sUtrArtha - sAmAyika, chedoparathANa, parihAravizuddhi, sUkSmasaMparAya, cayAkhyAtacAritra che. II9/18|| bhASya : sAmAyikasaMyamaH 1, chedopasthApyasaMyamaH 2, parihAravizuddhisaMyamaH 3, sUkSmasamparAyasaMyamaH 4, yathAkhyAtasaMyama 5 iti paJcavidhaM cAritram / tat pulAkAdiSu (a0 9, sU0 48) vistareNa vasthAmaH /8 bhASyArtha : sAyavasaMyama: ... vIma: | sAmAyikasaMyama, chedopasthApyasaMyama, parihAravizuddhisaMyama, sUkSmasaMparAyasaMyama, yathAkhyAta saMyama e pAMca prakAranuM cAritra che. te=pAMca prakAranuM cAritra, pulAka AdimAM=adhyAya-9, sUtra-48mAM kahevAnArA pulAkatigraMtha AdinA varNanamAM, vistArathI kahIzuM. li9/18 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAvagamasutra bhAga-4 | adhyAya-9 | sutra-18, 19 139 bhAvArtha : sAdhu sarva sAvadyayogano tyAga kare tyAre sukha-duHkha, zatru-mitra, jIvana-mRtyu pratye samAna valaNarUpa samabhAvanA pariNAma pratye rAga, tenI vRddhinA upAya pratye rAga ane asamabhAva pratye dveSa, asamabhAvanA upAyo pratye dveSa ane jagatanA sarva padArtho pratye upekSA thAya te prakArano adhyavasAya sthira kare che. tethI bAhya padArthone AzrayIne temanAmAM rAga, dveSa ke upekSA pravartatAM nathI; paraMtu sAmAyika pratye rAga, asAmAyika pratye dveSa ane jagata pratye upekSA A traNamAMthI koI eka pariNAmano upayoga varte che, te vakhate temane sAmAyikasaMyamanI prApti thAya che. sAmAyikanA pariNAmane pragaTa karavA arthe ane sthira karavA arthe sAdhu jinavacana anusAra sarva kriyAo atyaMta upayukta thaIne kare che. jeo te prakAre yatna karatA nathI teomAM sAmAyikano pariNAma pragaTa thato nathI. sAmAyikasaMyamanI prApti pachI vaDI dIkSA vakhate pUrva paryAyano cheda karIne mahAvratomAM sAdhune sthApana karavAmAM Ave che tyAre pAMca mahAvratonA sUkSma bodhapUrvaka pAMca mahAvratonI yatanA pragaTe che. je chedopasthApanIyasaMyama che. vaLI vizuddha prakAranA saMyamanI prApti arthe mahAtmAo parihAravizuddhi nAmanA saMyamamAM yatna kare che, jenuM varNana graMthakArazrI svayaM AgaLa karaze. vaLI upazamazreNivALA jIvo ke kSapakazreNivALA jIvo dazamA guNasthAnakamAM Ave che tyAre naSTaprAyaH sUkSma kaSAya hoya che, teone sUkSmasaMparAyasaMyama che. vaLI jeo yathAkhyAta che=je pramANe saMyamanuM svarUpa kahyuM che tevA saMyamanA pariNAmavALA che, teo 11-12-13-14mAM guNasthAnakamAM che, teone yathAkhyAtacAritra che. A prakAre pAMca prakAranuM cAritra che. potAnI bhUmikA anusAra te te prakAranA cAritramAM yatna karavAthI te te cAritrathI sAdhya evA saMvaranA pariNAmanI prApti thAya che. ll9/18nA avataraNikA : sUtra-1mAM saMvaranuM svarUpa batAvyuM ane te saMvara gupti AdithI thAya che tema sUtra-ramAM kahyuM tathA saMvaranA upAyabhUta gupti AdinuM svarUpa atyAra sudhI batAvyuM. vaLI sUtra-3mAM kahela ke tapathI nirjarA thAya che ane saMvara thAya che. tethI have tapanuM svarUpa batAve che - tra : anazanAvamaudaryavRttiparisaGkhyAnarasaparityAgaviviktazayyA''sanakAyaklezA bAhyaM tapaH / / 9/19 / / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 tattvArthIpagamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-19 sUtrArtha : aNasaNa, avamaudarya=UNodarI, vRttinuM parisaMkhyAna vRttisaMkSepa, rasaparityAga, vivikta zayyAsanatAsInatA, yasza jAvatapa che. IIE/AeII nAdhya: anazanaM 1 avamaudaryaM 2 vRttiparisaGkhyAnaM 3 rasaparityAgaH 4 viviktazayyAsanatA 5 kAyaklezaH 6 ityetat SaDvidhaM bAhyaM tapaH, "samyagyoganigraho guptiH" (a0 9, sU0 4) ityataH prabhRti samyagityanuvartate, saMyamarakSaNArthaM karmanirjarArthaM ca caturthaSaSThASTamAdi samyaganazanaM tapaH / avamaudaryam, avamamityUnanAma, avamamudaramasya (iti) avamodaraH, avamodarasya bhAvaH avamaudaryam / utkRSTAvakRSTau ca varjayitvA madhyamena kavalena trividhamavamaudaryaM bhavati / tadyathA - alpAhArAvamaudaryam, upArdhAvamaudarya, pramANaprAptAt kiJcidUnAvamaudaryamiti / kavalaparisaGkhyAnaM ca prAga dvAtriMzadbhyaH kavalebhyaH / vRttiparisaGkhyAnamanekavidham / tadyathA - utkSiptanikSiptAntaprAntacaryAdInAM saktukulmASaudanAdInAM cAnyatamamabhigRhyAvazeSasya pratyAkhyAnam / rasaparityAgo'nekavidhaH / tadyathA - madyamAMsamadhunavanItAdInAM rasavikRtInAM pratyAkhyAnaM virasarUkSAdyabhigrahazca / viviktazayyAsanatA nAma ekAnte'nAbAdhe'saMsakte strIpazupaNDakavarjite zUnyAgAradevakulasabhAparvataguhAdInAmanyatamasmin samAdhyarthaM saMlInatA / kAyaklezo'nekavidhaH / tadyathA - sthAnavIrAsanotkaTukAsanaikapArzvadaNDAyatazayanAtApanAprAvRtAdIni samyak prayuktAni bAhyaM tapaH, asmAt SaDvidhAdapi bAhyAt tapasaH saGgatyAgazarIralAghavendriyavijayasaMyamarakSaNakarmanirjarA bhavanti / / 9/19 / / lApyArtha : anazanaM ..... bhavanti / sAsa, samartha, vRtiparasaMdhyAna, saparityAga, vitizayyAsanatA, Ayazo pramANa 7 rano bAhata57. "sabhya yogani gupti cha." (adhyAya-9, sUtra-4) e prakAranA cothA sUtrathI vageremAM=sUtra-5 Adi sarva sUtramAM, samyam e anuvartana pAme che. saMyama rakSaNa mATe ane karmanirjarA mATe upavAsa, chaThTha, amAdi samyam aNasaNa tapa che. avamaudarya, avama e Una arthamAM che=bhUta arthamAM che. avama udara che Ane te avama udara. avama udarano bhAva avamaudarya. utkRSTa ane apakRSTa koLiyAne varjana karIne madhyama koLiyAthI Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-19 trividha avamaudarya thAya che. te A pramANe - (1) alpAhAra avamaudarya, (2) upArdha=aDadhAthI nyUna, avamaudarya ane (3) pramANaprAptathI kAMIka ochuM avamaudarya. ane kavalanuM parisaMkhyAna 32 kavalathI prAr che=jUna che. 141 vRttinuM parisaMkhyAna aneka prakAranuM che, te A pramANe utsipta, vikSipta, annaprAnta, caryA AdinuM ane sastu, kulmASa, odana AdinuM=caNAnA loTanuM baneluM sastu, aDada ane bhAta AdinuM, anyatama abhigraha grahaNa karIne avazeSanuM pratyAkhyAna. rasaparityAga aneka prakArano che, te A pramANe - magha, mAMsa, madhu, navanIta Adi ane rasanI vikRtionuM pratyAkhyAna ane virasa kSAdino abhigraha. viviktazayyAsanatA eTale ekAMtamAM, avAbAdhamAM, asaMsakta=jIvothI asaMsaktamAM, strI-pazu, napuMsakathI varjita zUnyAgAra, devakuLa, sabhA, parvata, guphAdimAMthI anyatamamAM samAdhi arthe saMlInatA. kAyakleza aneka prakArano che, te A pramANe - sthAna, vIrAsana, utkaTukAsana, ekapArzvadaMDAyatazayana, AtApana, aprAvRtAdi samyak prayukta bAhyatapa che. A cha prakAranA paNa bAhyatapathI saMgatyAga, zarIralAghava, indriyavijaya, saMyamarakSaNa ane karmanirjarA thAya che. / / 9/19 bhAvArtha: (1) anazanabAhyatapa H sAdhu cha prakAranA bAhyatapa dvArA nirjarAnI prApti kare che temAM prathama aNasaNa nAmano bAhyatapa che. temAM sUtra-4thI samyag zabdanI anuvRtti che. tethI samyag aNasaNa e bAhyatapa che, e prakArano artha prApta thAya. je aNasaNa karavAthI saMvarabhAvanI vRddhi thAya ane karmanI nirjarA thAya tevA upavAsa, chaThTha, akramAdi aNasaNa tapa che. je upavAsa Adi tapa dvArA aMganuM zaithilya thAya ke na thAya paraMtu svAdhyAyamAM dRDha yatna dvArA saMyamanuM rakSaNa karavAnuM kAraNa bane tathA nirlepa pariNatinI prApti dvArA karmanirjarAnuM kAraNa bane te ja samyag aNasaNa tapa che. je upavAsAdi tapa dvArA aMganuM zaithilya thAya jenA kAraNe citta samabhAvanA pariNAmarUpa saMyamamAM yatna karavA samartha na bane tevo tapa aNasaNa tapa nathI. vaLI je upavAsAdi tapa dvArA AtmA nirlepa pariNativALo na thAya jethI karmanirjarA prApta na thAya te samyag aNasaNa kahevAya nahIM. (2) UNodarIbAhyatapa : sAdhu potAnI udaranI pUrti karatA alpa AhAra grahaNa kare te avamaudarya che. sAmAnyathI sAdhu saMyamanA prayojanArthe ja AhAra grahaNa kare che; paraMtu mAtra kSudhAnA zamana dvArA zAtAnI prApti arthe AhAra grahaNa karatA nathI. tethI saMyamavRddhimAM upaSTabhaka bane teTalo ja AhAra sAdhue grahaNa karavo joIe ane ekAsaNAdimAM paNa zakti anusAra UNodarI karIne saMyamanI vRddhimAM yatna karavo joIe. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 / sUtra-19 UNodarI traNa prakAranI che : (1) alpaAhAra, (2) madhyamaavamaudarya ane (3) apakRSTa avamaudarya. (1) alpaAhAra - potAnI sudhAnI apekSAe cothA bhAgano AhAra grahaNa kare te alpa AhAra che. te prakAranA AhAra dvArA indriyo saMvRta rahetI hoya, citta yogamArgamAM dRDha rIte pravartI zakatuM hoya, zarIra alpa AhArane kAraNe skUrtivALuM rahetuM hoya ane mAtra saMyamanA upakhaMbhaka aMga tarIke AhAra grahaNa karela hoya to A avamaudarya AhAra saMjJAnA tyAgarUpa saMgatyAganI prApti thAya tevuM, saMyama rakSaNanuM kAraNa ane nirjarAnuM kAraNa evuM samyaka avamaudarya che. (2) vaLI je sAdhu alpAhAra dvArA saMyamanuM rakSaNa karavA asamartha hoya teo potAnA dehanI apekSAe aDadhAthI nyUna AhAra vApare te madhyamaavamaudarya che. (3) je sAdhune upAdha avamaudarya arthAt aDadhAthI nyUna AhAra grahaNa karavAthI aMga zaithilyAdi thavAne kAraNe saMyamayogamAM skUlanA thatI hoya te pramANaprApta bhojanathI kAMIka nyUna AhAra vApare te apakRSTa avamaudarya che. je sAdhu vivekapUrvaka saMyamavRddhi ane nirjarAnuM kAraNa bane te rIte madhyamaudarya kare ke apakRSTa avamaudarya kare te samyapha avamaudarya che. paraMtu jeo mAtra AhAranI nyUnatA kare che paraMtu samabhAvanA pariNAmanI vRddhi karI zakatA nathI teonuM avamaudarya mAtra kAyaklezarUpa ja hoya che. (3) vRttisaMkSepabAhyatapaH samabhAvanA pariNAmavALA paNa susAdhu bhikSA AdimAM aneka prakAranA abhigraha grahaNa karIne sAmAyikanA pariNAmamAM kSobha na thAya te prakAre vRttiono saMkSepa kare che jenAthI vizeSa prakAre saMvaranI prApti thAya che. (4) rasatyAgabAhyatA : rasaparityAga aneka prakArano che. sAdhu potAnI indriyonI lolupatAnA saMvara mATe rasano parityAga kare che temAM magha, mAMsa, madha ane navanItAdinA rasanI vikRtionuM paccakhkhANa kare che arthAt tene kyAreya paNa grahaNa karatA nathI, je rasatyAgarUpa che. vaLI sAdhu je vigaIonA tyAgapUrvaka AhAra grahaNa kare che, temAM paNa virasa ane rUkSa Adi AhAragrahaNano abhigraha kare che, jethI rasaneMdriyano saMvarabhAva atizayita thAya che jenA dvArA samiti-guptithI thayelA saMvaramAM paNa atizayitAnI prApti thAya che. sAdhu samiti-guptithI gupta hovA chatAM indriyone pratikULa evA virasa ane rUkSAdi AhArano abhigraha karIne tevA AhArane grahaNa kare tyAre pratikULa bhAvomAM paNa samabhAvane abhimukha aMtaraMga prayatna vidyamAna hovAthI saMvarano atizaya thAya che. virasa ane rUkSAdi AhAra vAparatI vakhate tevA AhAra pratye leza paNa dveSa na thAya te prakAre upayogapUrvaka tevA AhAranA grahaNathI samabhAvanA pariNAmano prakarSa thAya che, jethI mahAnirjarAnI prApti thAya che. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-19 ahIM navanIta AdimAM cAra mahAvigaIothI anya je cha vigaIo che, tenuM paNa sAdhu pratyAkhyAna kare, jethI vigaIo kRta leza paNa saMzleSano pariNAma thAya nahIM ane vigaInA tyAgane kAraNe saMvaranA atizayano pariNAma thAya. phakta koIne tevA prakAranuM zarIra hoya jenAthI vigaIonA saMpUrNa tyAgane kAraNe svAdhyAyAdi balavAna saMyamayogono nAza thato hoya to apavAdathI balavAna evA saMyamayogonA rakSaNArthe parimita vigaIone sAdhu grahaNa kare che. 143 (5) viviktazayyAsanatAbAhyatapa : vaLI sAdhu ekAnta sthAnamAM zayyA karIne saMlInatA dhAraNa kare, jenAthI saMvarano atizaya thAya che. tenA mATe vasati vagaranA sthAnamAM, svAdhyAya ke dhyAnane bAdhA na kare tevA anAbAdha sthaLamAM ane jIvothI asaMsakta evA sthaLamAM ane strI, pazu ke napuMsakathI varjita sthaLamAM samAdhi mATe saMlInatA kare. arthAt kaSAyono atyaMta rodha thAya te rIte kAyAnI, vacananI ane mananI saMlInatA kare. kevA sthAnamAM A prakAre saMlInatA kare ? te spaSTa karatAM kahe che - zUnyagRhomAM, devakulomAM, sabhAsthAnamAM arthAt jyAM prasaMge sabhA bharAtI hovA chatAM zeSakALamAM vasati vagaranuM hoya tevA sthAnamAM, parvatanI guphAdimAM samAdhi mATe saMlInatA dhAraNa kare. tethI e prApta thAya ke saMvarano atyaMta atizaya karavA arthe zUnyagRhAdi koIka sthAnamAM sAdhu samAdhinI prApti karavA arthe atyaMta sthirAsanamAM besIne AtmAne jinavacanathI atyaMta bhAvita karavA yatna kare te viviktazayyAsana nAmano bAhyatapa che. (6) kAyaklezabAhyatapa : kAyakleza aneka prakArano che. te A pramANe * sAdhu kAyA pratye nirmama thaIne samabhAvanI vRddhi arthe ane sUtra-arthamAM upayoganI tIvratA arthe aneka prakAranAM AsanomAMthI je AsanamAM besIne guNasthAnakanI vRddhi karI zake te prakAre yatna kare, tyAre kAyaklezatapanI prApti thAya che; kema ke manuSyanI kAyAno svabhAva che ke koIka AsanamAM thoDoka paNa samaya bese ke tarata avasthAMtaramAM javAne anukULa kAyA taraphathI preraNA maLe che. jenI upekSA karIne sAdhu samabhAvamAM udyama karI zake, tyAre te prayatnathI viziSTa prakAranI nirjarA thAya che. tethI kAyakleza tapa che. A chae prakArano bAhyatapa saMgatyAganuM kAraNa che. tethI jIvamAM asaMgabhAvanI pariNati ullasita thAya che. vaLI za2I2nA lAghavanuM kAraNa che, jethI za2I2kRta jaDatA alpa thAya che. pariNAme sAdhu zarIranA avalaMbanathI sukhapUrvaka AtmAnI nirlepa pariNatine ullasita karI zake che. vaLI je sAdhu vivekapUrvaka cha prakA2no bAhyatapa kare che te mahAtmAne indriya upara vijaya prApta thAya che. jethI indriya anutsuka thavAne kAraNe saMyamanA yogothI kaSAyanA tirodhAnane anukULa yatna samyag thaI zake che. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-19, 20 vaLI je mahAtmA potAnI bhUmikAnuM avalokana karIne yathAzakti cha prakArano bAhyatapa kare che temane pAMca indriya ane manano saMvarabhAva varte che. tethI saMvarabhAvarUpa saMyamanuM rakSaNa thAya che. jeo zakti anusAra cha prakAranA bAhyatapamAMthI ucita tapa aMtaraMga apramAdabhAvapUrvaka karatA nathI teomAM asaMyamanA pariNAmanA paDelA saMskAro saMyama grahaNa karavA chatAM paNa asaMyamanA ja pariNAmane ullasita kare che. mATe saMyamanA arthI jIve traNa guptinA daDha avalaMbanapUrvaka svabhUmikAnusAra ucita bAhyatAmAM yatna karavo joIe. vaLI anAdikALathI jIva asaMvarabhAvane kAraNe karma bAMdhe che. jema jema saMvarano prakarSa thAya che tema tema karmabaMdhanA viruddhabhAvo ullasita thavAthI karmanI nirjarA thAya che. upayogapUrvaka zaktinA prakarSathI je mahAtmA bAhyatapa kare che teonuM sadvarya sadA atizaya-atizaya saMvaranA vyApAravALuM bane che, jethI ghaNAM karmonI nirjarA thAya che. mATe bAhyatA paNa nirjarAnuM kAraNa che. II:/1lA avataraNikA : krama prApta atyaMtaratApa batAve che - sUtra : prAyazcittavinayavaiyAvRttyasvAdhyAyavyutsargadhyAnAnyuttaram / / 9/20 / / sUtrArtha - prAyazcita, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, vyutsarga, dhyAna uttara che=AvyaMtaratA che. II9/20II bhASya : sUtrakramaprAmANyAduttaramityabhyantaramAha / prAyazcittaM 1, vinayo 2, vaiyAvRttyaM 3, svAdhyAyo 4, vyutsargo 5, dhyAnaM 6, ityetat SaDvidhaM abhyantaraM tapaH / / 9/20 / / bhASyArtha sUrAma .... tA: // sUtrakramanA prAmANayathI AgamanA vacana svarUpa sUtrakramanA prAmANyathI, uttara=prastuta sUtramAM batAvela uttara zabda, atyaMtarane kahe che=prAyazcittAdi atyaMtarIpa che e pramANe kahe che. prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, vyutsarga, dhyAna e pramANe A cha prakArano atyaMtaratA che. 9/20gA. bhAvArthapUrvasUtramAM 6 prakAranA bAhyatA batAvyA. have ka prakArano abhyataratA batAve che - Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-20, 21 (1) prAyazcittaavyaMtaratA : sAdhu apramAdabhAvathI samiti-guptimAM udyama karIne saMvarabhAvavALA rahe che; Ama chatAM anAdinA pramAdI svabhAvane kAraNe koI skUlanA thaI hoya tenuM smaraNa karIne cittamAM te alanA pratye tIvra pazcAttApa thAya te rIte zAstravidhi anusAra prAyazcitta kare tyAre ghaNAM pAponI nirjarA thAya che. ethI prAyazcitta e nirjarAnA kAraNabhUta atyaMtaratA che. (2) vinayaatyaMtaratapaH vaLI sAdhu ratnatrayInI vRddhi mATe traNa guptithI gupta thaIne sUtraporisI-arthaporisI kare che. tyAre guNasaMpanna evA guru Adino vinaya kare che. tenA kAraNe guNo pratyenA vadhatA jatA bahumAnanA pariNAmarUpa vinaya nirjarAnuM kAraNa evo atyaMtaratapa bane che. (3) vaiyAvaccaatyaMtaratA : guNavAnanA guNonA smaraNapUrvaka temanI bhakti arthe karAtuM vaiyAvaccanuM kRtya traNa guptivALA sAdhu mATe nirjarAnuM kAraNa bane che. mATe taiyAvacca abhyataratapa che. (4) svAdhyAyaatyaMtaratapa: vaLI sAdhu traNa guptithI gupta thaIne zAstravacanorUpa svAdhyAyathI AtmAne vAsita kare che, jethI tenI nirlepa pariNati atizaya-atizayatara thAya che. nirlepa pariNatinI atizayatAnuM kAraNa svAdhyAya atyaMtaratA che, jenAthI ghaNI nirjarAnI prApti thAya che. (5) vyutsargaatyaMtaratA : vaLI saMyamane anupakAraka evI upadhi, saMyamane anupakAraka evuM zarIra ane saMyamane anupakAraka evA AhAra vagereno vyutsarga e atyaMtaratA che; kema ke tenA tyAgathI mamatvano tyAga thAya che. (1) dhyAnaAvyaMtaratA : sAdhu zAstrathI saMpanna thayA pachI zuddha AtmAnA dhyAna mATe udyama karIne AtmAno asaMgabhAva pragaTa karavAthe mahA udyama kare che je dhyAna svarUpa che. ekAgratApUrvaka AtmaguNomAM lInatArUpa dhyAna mahAnirjarAnuM kAraNa che tethI atyaMtaratA che. I9/2nA sUtraH navacaturdazapaJcadvibhedaM yathAkramaM prAg dhyAnAt / / 9/21 / / sutrArtha : dhyAnathI pUrvanA yathAkrama nAva, cAra, daza, pAMca ane be bheda che. II9/21II Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sutra-21, 22 bhASya : tadabhyantaraM tapaH navacaturdazapaJcadvibhedaM bhavati yathAkramaM prAg dhyAnAt, ita uttaraM yadvakSyAmaH T1/2 bhASyArtha: taSyanta ... vasyAmaH | dhyAnathI pUrvamAM yathAkrama tava, cAra, daza, pAMca ane be bhedavALuM te atyaMtaratA che. AnAthI uttaramAM A sUtrathI uttaranAM sUtromAM, jene=je atyaMtaratapatA bhedone, ame kahIzuM. I9/21 bhAvArtha pUrvasUtramAM atyaMtaratapanA cha bhedo batAvyA. temAMthI dhyAnathI pUrvanA pAMca abhyatarataponA bhedone saMkhyAthI kramasara batAve che. prAyazcittanA nava bhedo che. vinayanA cAra bhedo che. vaiyAvaccanA daza bhedo che. svAdhyAyanA pAMca bhedo che. vyutsarganA be bheda che. A sarvabhedone uttaramAM pote kaheze, e pramANe bhASyakArazrI kahe che. II9/21aaaa avataraNikA : tadyathA - avataraNikArya : te A pramANe=prAyazcittanA bhedo A pramANe che - sUtra - AlocanapratikramaNatadubhayavivekavyutsargatapazchedaparihAropasthApanAni T6/22 sUtrArtha : AlocanA, pratikramaNa, tadubhaya, viveka, vyutsarga, tapa, cheda, parihAra ane upasthApanA prAyazcittanA nava bhedo che. II9/22ll bhASya : prAyazcittaM navabhedam / tadyathA - AlocanaM 1, pratikramaNaM 2, AlocanapratikramaNe 3, vivekaH 4, vyutsargaH 5, tapaH 6, chedaH 7, parihAraH 8, upasthApanam 9 iti / AlocanaM vivaraNaM prakAzanamAkhyAnaM prAduSkaraNamityanarthAntaram 1 / pratikramaNaM mithyAduSkRtasaMprayuktaH pratyavamarzaH pratyA Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-22 khyAnaM kAyotsargakaraNaM ca 2 / etadubhayamAlocanapratikramaNe 3 / viveko vivecanaM vizodhanaM pratyupekSaNamityanAntaram / sa eSa saMsaktAnapAnopakaraNAdiSu bhavati 4 / vyutsargaH pratiSThApanamityanantaram / eSo'pyaneSaNIyAnapAnopakaraNAdiSu azaGkanIyavivekeSu ca bhavati 5 / tapo bAhyamanazanAdi prakIrNaM cAnekavidhaM candrapratimAdi 6 / chedo'pavartanamapahAra ityanarthAntaram / sa pravrajyAdivasapakSamAsasaMvatsarANAmanyatameSAM bhavati 7 / parihAro mAsikAdiH 8 / upasthApanaM punardIkSaNaM punazcaraNaM punavratAropaNamityanarthAntaram 9 / tadetatravavidhaM prAyazcittaM dezaM kAlaM zaktiM saMhananaM saMyamavirAdhanAM ca kAyendriyajAtiguNotkarSakRtAM ca prApya vizuddhyarthaM yathA'haM dIyate cAcaryate ca, 'citI sajJAnavizuddhyoH ' dhAtuH, tasya cittamiti bhavati niSThAntamauNAdikaM ca / evamebhirAlocanAdibhiH kRcchrastapovizeSairjanitApramAdaH taM vyatikramaM prAyazcetayati, cetayaMzca na punarAcaratIti, tataH prAyazcittamaparAdho vA prAyastena vizudhyatIti, atazca prAyazcittamiti I1/22aaaa bhASyArthaH prAyazcitta ... prAyazcittamati | prAyazcitanA navabhedo che, te A pramANe - Alocana, pratikramaNa, Alocana-pratikramaNarUpa tadubhaya, viveka, vyutsarga, tapa, cheda, parihAra, upasthApana. AlocananA paryAyavAcI batAve che - Alocana, vivaraNa, prakAzana, AkhyAna, prAduSkaraNa e anarthAtara che ekAryavAcI che. mithyA duSkRtathI saMprayukta evo pratyavamarza, pratyAkhyAna ane kAyotsarganuM karaNa pratikramaNa che. A ubhaya=Alocana ane pratikramaNa e ubhaya, Alocana-pratikramaNa che. vivekanA paryAyavAcI batAve che - viveka, vivecana, vizodhana, pratyapekSaNa e anarthAtara che. te A viveka saMsakta annapAnaupakaraNAdimAM thAya che. vyutsarganA paryAyavAcI batAve che - vyutsarga pratiSThApana e anarthAntara che=ekAryavAcI zabda che. A paNa=vyutsarga paNa, aSaNIya annapAna-upakaraNAdimAM ane azakanIya evA vivekamAM thAya che. tapa bAhya anazanAdi ane prakIrNaka anekavidha caMdrapratimAdi che. chedanA paryAyavAcI batAve che - cheda, apavartana, apahAra e anarthAntara che. te cheda, pravrajyAnA divasathI pakSa, mAsa, saMvatsara AdimAMthI anyatamonuM thAya che. parihAra mAsikAdi che. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-22 upasthApananA paryAyavAcI batAve che - upasthApana punardIkSaNa, punaHccAritra, punarvatAropaNa e anarthAntara che. deza, kALa, zakti, saMhanana ane saMyamavirAdhanA tathA kAya, indriya, jAti, guNautkarSa kRta evI virAdhanAne prApta karIne vizuddhi mATe te A nava prakAranuM prAyazcitta yathAyogya apAya che ane AcaraNa karAya che. citi=prAyazcittamAM rahelo citi zabda, saMjJAna ane vizuddhi arthamAM dhAtu che. tenuM citta e pramANe niSThAnta ane auNAdika thAya che. 148 A rIte A AlocanAdi vaDe ane kRcchu evA tapovizeSa vaDe janita apramAdavALo sAdhu te vyatikramane-te ja saMyamanA ullaMghanane, prAyaH jANe che ane jANato pharI Acarato nathI. tethI prAyazcitta che. athavA aparAdha prAyaH tenAthI=prAyazcitta grahaNa karavAthI, vizuddha thAya che. ane AthI prAyazcitta che. / / 9/22 // bhAvArtha: prAyazcitta nAmano atyaMtaratapa nava bhedavALo che. (1) AlocanaprAyazcitta H pote karela kriyAnA guru samakSa samyak nivedana-prakAzanarUpa AlocanaprAyazcitta che. jema sAdhu bhikSAdi laI AvyA hoya tenuM guru AgaLa samyak prakAzana kare, te prakAzananI kriyA saMyamanI zuddhine anukULa AlocanaprAyazcitta nAmanA atyaMtarataparUpa che. tethI e prApta thAya ke sAdhu nirdoSa bhikSA lAvyA hoya, tyAre je je gharomAMthI je je bhikSA grahaNa karI hoya te bhikSA kaI rIte pRcchA karelI ? ane kaI rIte zuddha che ? teno nirNaya karelo te sarvanuM yathAvat guru AgaLa prakAzana kare. apavAdathI koIka bhikSA doSita grahaNa karela hoya, to tenuM paNa yathAvat prakAzana kare. zuddha bhikSAnuM prakAzana ane doSita bhikSAnuM prakAzana karatI vakhate jinavacana anusAra guNavAnane parataMtra thaIne bhikSAnA nivedanano je vizuddha adhyavasAya te Alocana nAmanuM prAyazcitta che. vaLI sAdhu 100 DagalAMthI adhika kSetramAM gamanAdi kare tyAre kaI vidhithI pote gayelo ? ane tyAM samiti AdimAM koI skhalanA thayelI hoya tenuM smaraNa karIne ane bahA2nuM kArya pote kaI rIte karyuM che ? tenuM yathAvat guru AgaLa nivedana kare te AlocanA prAyazcitta che. (2) pratikramaNa prAyazcitta : sAdhune koIka nimittane kAraNe gamana AdimAM sahasA asamiti ke aguptino pariNAma thayo hoya tyAre tenuM micchA mi dukkaDaM ApavAthI pharI samiti-guptimAM AvavAnI kriyA e pratikramaNaprAyazcitta che. AthI ja bhASyakArazrIe pratikramaNano artha karyo ke mithyAduSkRta saMprayukta pratyavamarza. tethI micchA mi dukkaDam dvArA tenI zuddhi karAya che. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUtra-22 asamitimAM gayeluM citta pharI samitimAM Ave ane agupti thayeluM citta pharI guptimAM Ave tathA pharI asamiti ane aguptimAM nahIM javAno daDha saMkalpa karavAnuM ke pratyAkhyAna che, te pratikramaNa prAyazcitta che. kAMIka adhika alanA thaI hoya to te nimitte kAyotsarga kare te pratikramaNa che. (3) tadubhayaprAyazcitta arthAt mizvaprAyazcitta : vaLI A ubhaya=Alocana ane pratikramaNa, jemAM hoya te tadubhaya prAyazcitta che. vizativizikAnA vacanAnusAra saMyamajIvanamAM indriyonA viSayabhUta zabda Adi viSayo pratye thoDo paNa rAga thayela hoya tyAre AlocanA ane pratikramaNarUpa mizraprAyazcitta Ave che. tethI indriyonA viSayamAM thayelA alpa rAga-dveSanA pariNAmane AzrayIne mizra prAyazcittanI prApti che. guru samakSa AlocanapUrvaka punaH te pApa nahIM karavAnA saMkalparUpa pratyAkhyAna ane kAyotsarga karaNarUpa trIjuM mizraprAyazcitta che. tethI e prApta thAya ke sahasAtkArathI ke anAbhogathI samiti-guptimAM khulanA thAya tyAre pratikramaNa prAyazcitta Ave. indriyo viSayo sAthe saMbaddha thavAthI kAMIka rAga athavA TheSa thAya tyAre mizra prAyazcittanI prApti thAya che. (4) vivekaprAyazcitta :viveka, vivecana, vizodhana ane pratyupekSaNa ekAryavAcI zabdo che. je sAdhu anna-pAna ke upakaraNAdimAM jIvo saMsakta che ke nahIM te jovA mATe sUkSma upayogavALA bane tyAre jIvarakSAne anukULa vizuddha adhyavasAya hoya che. A prakArano viveka atyaMtaratA svarUpa che. jIvarakSAnA pariNAmapUrvaka sAdhu vastranuM sUkSma avalokana karatA hoya ke pAtrAdinuM sUkSma avalokana karatA hoya te viveka nAmanA prAyazcittarUpI atyaMtaratA che, jenAthI nirjarA thAya che. vaLI bhikSA grahaNa karyA bAda grahaNa karAyelI bhikSA jIva saMsakta che ke nahIM tenuM pratyupekSaNa koI sAdhu kare tyAre aMtaraMga rIte jIvarakSAno nirmaLa adhyavasAya vartato hovAthI te pratyupekSaNanI kriyA viveka nAmanA prAyazcittarUpa che. ahIM viveka zabdano artha jIva che ke nahIM te prakAranA vivecananI kriyA svarUpa che. tethI jIvasaMsakta na hoya topaNa te prakAranA sUkSma avalokanano yatna dayALu svabhAvathI thAya che tethI te prAyazcittarUpa atyaMtaratapa che. (5) vyutsargaprAyazcitta : vivekaprAyazcitta kALamAM jIvarakSA mATe saMsakta anna-pAna ke upakaraNAdimAM upayoga mUkyA pachI te anna-pAna AdimAM koI jIva saMsakta dekhAya tyAre sAdhu yatanApUrvaka te anna-pAnane ucita sthAne pAriSThApana kare, arthAt paraThave te vyutsargaprAyazcitta che. A vyutsargaprAyazcitta aneSaNIya anna-pAna-upakaraNAdimAM paNa che. tethI koIka rIte aneSaNIya anna-pAna ke upakaraNAdi grahaNa thayA hoya temAM jIva saMsakta hoya ke na paNa hoya topaNa te anna-pAna-upakaraNAdi bhikSAnA doSapUrvaka grahaNa thayelA hovAthI sAdhu vidhipUrvaka te anna-pAna-upakaraNAdine paraThave. te vakhate azuddha anna-pAna ke upakaraNanA paribhogano adhyavasAya Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 / adhyAya-9 / sUtra-22 nahIM hovAthI ane jinavacana anusAra zuddha bhikSAdi grahaNa karavAno adhyavasAya hovAthI te paraThavavAnI kriyA paNa bhAvavizuddhinuM kAraNa bane che. A kriyA vyutsargaprAyazcittatapa svarUpa che, jenAthI ghaNI nirjarAnI prApti thAya che. vaLI arzakanIya vivekavALI vastumAM paNa vyutsarga nAmanA prAyazcittarUpa tapanI prApti che. jema koI sAdhue saMsakta anna-pAna grahaNa karyA hoya tyAre temAM saMsaktapaNuM azakanIya hoya arthAt A jIva saMsakta che tevo nirNaya hoya tyAre te vastune paraThavAmAM Ave che. koI upakaraNa jIvasaMsakta hoya ane jIvanI virAdhanA vagara tene dUra karI zakAya tema na hoya tyAre te upakaraNane paNa sAdhu paraThave che, te samaye vyutsarga nAmanA prAyazcittarUpa tapanI prApti che. A sarva kriyA karatI vakhate jinavacananuM smaraNa, jIvarakSAno adhyavasAya ane samabhAvano pariNAma vidyamAna hoya to te pravRttithI nirjarAnI prApti thAya che, paraMtu je sAdhunuM citta guptivALuM nathI ane mAtra zarIrathI paraThavAnI kriyA kare to teTalAmAtrathI te kriyA tArUpa banatI nathI. (6) tapaprAyazcitta : vaLI ta:prAyazcitta anazanAdi tathA prakIrNakatapa svarUpa caMdrapratimA Adi aneka prakAranuM che. tethI e prApta thAya ke sAdhujIvanamAM thayelA doSonI zuddhi arthe je tapaprAyazcitta apAya che te prAyazcittamAM tapa tarIke bAhyatapa ja apAya che, svAdhyAyAdi nahIM; koIka kAraNe bAhyatapa karavA mATe sAdhu asamartha hoya tyAre ananya upAyarUpe ja svAdhyAyAdirUpe prAyazcitta apAya che. vaLI je sAdhuthI koI pApa na thayuM hoya chatAM potAnA bhAvanA prakarSArthe bAhya aNasaNAdi tapa ke caMdrapratimA Adi aneka prakAranA prakIrNaka tapo kare che te sarva sAdhujIvananI prApti pUrve karAyelAM pAponI zuddhi arthe hovAthI ta:prAyazcittarUpa che. vartamAnamAM je prAyazcitta grahaNa karIne tapa karAya che te sivAya anya paNa je kAMI zaktinA prakarSa arthe bAhyatapa karAya che tenA dvArA nirlepa pariNati mahAtmA prApta kare che. A sarva bhUtakALanAM pAponI zuddhinuM kAraNa hovAthI ta:prAyazcittarUpa atyaMtaratA che. sAdhune koI skUlanA thaI hoya tyAre paMcakalyANaka, bhinnamAsa, laghumAsa, gurumAsa, laghucaturmAsa, gurucaturmAsa, laghuSamAsa, guruSamAsa prAyazcitta ApavAnI vidhi pUrvamAM prasiddha hatI. vaLI, te mujaba jItavyavahAramAM paNa vartamAnanA kALane anurUpa tapanI vidhi prasiddha che; paraMtu caMdrapratimA Adi bAhyatA karAyelA pApanI zuddhi arthe apAtA hoya tevuM prasiddha nathI. tethI ema jaNAya che ke vartamAnamAM koI alanA na thaI hoya topaNa anAdikALathI baMdhAyelAM bhUtakALanAM pAponA zodhana arthe caMdrapratimAdi tapa koI kare to te prAyazcittarUpa atyaMtaratA che. sAdhu upavAsanA pAraNe upavAsa ke chaThThanA pAraNe chaThTha kare che te bAhyatA che, je saMgatyAga, zarIranA lAghava, indriyonA vijaya, saMyamanA rakSaNa ane karmanirjarA mATe karAya che, tethI bhASyakArazrIe aNasaNa Adine bAhyatAmAM grahaNa karela che. vaLI prAyazcittatapanA peTA bhedamAM bAhya aNasaNa Adi grahaNa karela Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 / adhyAya-9 / sUtra-22 151 che te sAdhu jIvanamAM thayelI koI alanA mATe apAtA paMcakalyANaka Adi taparUpa hovA joIe ane caMdrapratimA Adi aneka prakAranA prakIrNaka tapo bhUtakALanA thayelA pApanI zuddhi arthe hovA joIe, A prakArano artha jaNAya che. vizeSa bahuzruto vicAre. vaLI daza prakAranA yatidharmane kahenArA sUtra-kamAM be prakArano tapa che, tema kahela ane tyArapachI prakIrNakatapa aneka prakArano che tema kahela. te prakIrNaka tapa graMthakArazrIe prAyazcittatAnI kukSimAM grahaNa karela che. tethI te bAhyataparUpa nathI, paraMtu prAyazcitta nAmanA abhyataratapanA peTAbheda svarUpa che evo artha jaNAya che. bhASyakArazrIe kahyuM e pramANe bAhyatA mahAtmAo saMganA tyAgALe karatA haze arthAt AhArasaMjJAnA ucchadArthe koIka mahAtmA karatA haze. vaLI zarIramAM jaDatA na rahe, paraMtu kAMIka zithila thayeluM zarIra sukhapUrvaka saMyamamAM pravarte e rUpa zarIralAghava mATe koIka mahAtmA karatA haze, to vaLI koIkanI indriyo zAMta thatI na hoya tyAre bAhyatapa karIne indriyanA vijaya mATe koIka mahAtmA prayatna karatA haze. athavA naMdiSaNamuninI jema saMyamanA rakSaNa arthe koIka mahAtmA bAhya tapa karatA haze. athavA karmanirjarAnA prayojanathI koI mahAtmA bAhyatapa karatA haze. jyAre caMdrapratimA Adi tapa to bhUtakALanA pApanI zuddhirUpa prAyazcitta arthe ja karatA haze. Avo artha bhASyavacanathI jaNAya che, vizeSa bahuzruto vicAre. (7) che prAyazcitta : cheda, apavartana, apahAra e sarva chedanA paryAyavAcI zabdo che. koI sAdhue pramAdavaza koI aparAdha karyo hoya, jenI zuddhino upAya tapaprAyazcittathI zakya na hoya tyAre chedaprAyazcitta apAya che. te chedaprAyazcitta dvArA tenI pravrajyAnA paryAyano cheda karavAmAM Ave che. chedaprAyazcittanI prAptiyogya aparAdhanuM sevana karanAra sAdhu guru pAse adhyavasAyanI zuddhipUrvaka potAnA pApanuM nivedana kare te vakhate guru je chedaprAyazcitta Ape te chedaprAyazcitta atyaMta saMvegapUrvaka svIkAre tyAre potAnI pravajyAnA paryAyanA chedane kAraNe potAnA dvArA thayelA pApano te mahAtmAne atyaMta pazcAttApa thAya che. te mahAtmAne paryAyanA chedathI thayelA vizuddha adhyavasAyanA kAraNe chedaprAyazcittarUpa abhyataratapanI prApti thAya che. (8) parihAraprAyazcitta : vaLI parihAraprAyazcittarUpa tapa mAsika Adi che. je sAdhune parihAraprAyazcittanI prApti thAya te mahAtmA sAthe sarva prakAranA bolavAnA, cAlavAnA ke mAMDalInA vyavahArano tyAga karavAmAM Ave che. tethI te mahAtmAne pazcAttApa thAya che ke meM A anucita kRtya karyuM tethI mArI sAthe A mahAtmAoe sarva vyavahAro baMdha karyA che. tethI te mahAtmAo pratye leza paNa aruci vagara potAnA pApanA kRtyano A ucita daMDa che e prakAre parihAraprAyazcittakALamAM je mahAtmA pApanI jugupsApUrvaka pApanI zuddhi mATe prayatna kare che te mahAtmAne parihAraprAyazcittarUpa atyaMtaratapa dvArA karmanirjarAnI prApti thAya che. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upara tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4| adhyAya-9 | sUtra-22 (9) upasthApanaprAyazcitta : upasthApana, punardoSaNa, punazcaraNa, punarvataAropaNa e ekArNavAcI che. je sAdhune mUlaprAyazcitta prApta thayuM hoya te sAdhune pharI dIkSA ApavAmAM Ave tyAre te mahAtmAne potAnA karAyelA pApa pratye tIvra jugupsA thAya che ane adInabhAvathI pharI dIkSA grahaNa kare che, je upasthApanaprAyazcitta nAmano abhyataratapa che, jenAthI te mahAtmAne ghaNI nirjarA thAya che. je sAdhu mUlaprAyazcittane pAmIne mAro dIkSA paryAya gayo ityAdi kheda kare che, teone te prAyazcittathI zuddhi to nathI; paraMtu teo je khedAdi kare che tenAthI karmabaMdhanI ja prApti thAya che. ahIM nirjarAnA kAraNabhUta atyaMtarataparUpe prAyazcittanuM grahaNa karela che. tethI A navavidha prAyazcitta deza, kALa, zakti, saMghayaNa, saMyamavirAdhanA, kAyautkarSa, indriyautkarSa, jAtiutkarSa ane guNanA utkarSa kRta virAdhanAne AzrayIne vizuddhi mATe yathAyogya apAya che ane te te mahAtmAo dvArA te te prAyazcittonuM Asevana karAya che. AnAthI e prApta thAya ke koI mahAtmAne prAyazcitta ApavuM hoya tyAre te prAyazcitta mATe te deza ane te kALa anukULa che ke nahIM tenuM Alocana karavuM joIe. jema koI viparIta deza hoya te vakhate je prAyazcitta karavuM zakya na hoya tevA dezamAM te prAyazcitta ApavuM ucita nathI; vaLI, prAyazcitta lenAranuM citta prAyazcittane anukULa pariNAmavALuM thAya tevA kALe ja prAyazcitta apAya che. vaLI, prAyazcitta lenAranI zaktinuM Alocana karIne prAyazcitta apAya che. arthAtuM grahaNa karanAra mahAtmA A prAyazcittanuM samyagu pAlana karIne bhAvazuddhine prApta karI zake tema che ke nahIM tenI zaktinuM Alocana karIne prAyazcitta apAya che. vaLI prAyazcitta lenAra mahAtmAe kevA prakAranI saMyamanI virAdhanA karI che? tene AzrayIne prAyazcitta apAya che. vaLI kAyanA utkarSakRta virAdhanAne AzrayIne prAyazcitta apAya che arthAt pRthvIkAya, aplAya Adi je cha'kAya che temAM je kAyane AzrayIne utkarSavALI virAdhanA hoya tene AzrayIne prAyazcitta apAya che. vaLI indriyanA utkarSakRta virAdhanAne AzrayIne prAyazcitta apAya che. jema ekendriyanI virAdhanA karatAM beindriya, indriya AdinI virAdhanA utkarSavALI che tene AzrayIne prAyazcitta apAya che. vaLI jAtinA utkarSane AzrayIne prAyazcitta apAya che. jema sAmAnya jAtivALAnI hiMsA thaI hoya tenA karatAM viziSTa jAtivALAnI hiMsA thaI hoya to te pramANe adhika prAyazcitta apAya che. vaLI sAmAnya guNavALAnI virAdhanA thaI hoya tyAre je prAyazcitta apAya tenA karatAM adhika guNavALAnI virAdhanA thaI hoya to vizeSa prAyazcitta Ave. adhika guNasaMpannanI AzAtanA thaI hoya to te virAdhanAmAM guNanA utkarSanA kAraNe vizeSa prAyazcitta Ave che. te pramANe yogya prAyazcitta vizuddhi arthe mahAtmA vaDe sevAya che. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4adhyAya-9 | sUtra-22 153 ahIM prAyazcitta zabdamAM citi dhAtu che te saMjJAna ane vizuddhi arthamAM che. tenuM citta=pApanA saMjJAnanuM citta, athavA pApanI vizuddhinuM citta e prakAre niSThAttavALuM ane auNAdikavALuM evuM prAyazcittanuM rUpa baneluM che. tenAthI zuM artha prApta thAya ? te bhASyakArazrI kahe che - A rIte=pUrvamAM varNana karyuM e rIte, AlocanA Adi ane kRSkRtapavizeSathI janita apramAdavALo puruSa te vyatikramane prAyaH jANe che ane jANato pharI Acarato nathI AthI prAyazcitta che. A artha saMjJAna arthamAM citi dhAtune grahaNa karIne karela che. tethI e prApta thAya ke prAyazcittamAM rahela cit zabda saMjJAna arthamAM che. AlocanAdi ke kRSkRtapavizeSane jANanAro puruSa tenA svarUpanA bhAvanathI apramAdavALo bane che ane te prAyazcitta grahaNa kare che tyAre te vyatikramane=je rIte pote pApa karela che te vyatikramane, prAyaH jANe che arthAt guru AgaLa AlocanA karatA hoya tyAre te sevAyelA pApanA vyatikramane prAyaH yathArtha jANe che ane tevI alanAnI pharI AcaraNA karatA nathI. tethI e phalita thAya ke mAtra gocarInI AlocanA kare teTalAmAtrathI AlocanA nAmanuM prAyazcitta tapa nathI; paraMtu gocarInA AlocanAkALamAM gocarI viSayaka je skUlanAo che tenuM cittamAM smaraNa kare che, alanA na thaI hoya to alanA na thAya tevuM daDha citta utpanna kare che ane skUlanA thaI hoya to AlocanAkALamAM jugupsAnA pariNAmarUpa saMvega utpanna thAya che. jethI pharI tevI alanAnI AcaraNA mahAtmA karatA nathI. ethI te AlocanAprAyazcitta bane che. te rIte sarva prAyazcittomAM alanAnuM samyajJAna ane tene pharI nahIM AcaravAno daDha pariNAma jemAM hoya tene prAyazcitta kahevAya che. A artha saMjJAna arthane AzrayIne karela che. have vizuddhi arthavALA citi dhAtune grahaNa karIne artha batAvatAM kahe che - prAyaH aparAdha tenAthI=AlocanAdithI, vizuddhi thAya che. AthI ja prAyazcitta che. AnAthI e prApta thAya ke je pApa thayuM hoya tenA karatAM adhika saMvegathI AlocanA AdimAMthI yathocita prAyazcitta karavAmAM Ave to avazya aparAdha zuddha thAya che. thayelA pApa karatAM tIvra pazcAttApa na thAya to pazcAttApane anurUpa kAMIka pApa haLavuM thAya. jemAM saMveganA pariNAmarUpa pApanI dhRNA na hoya; paraMtu mAtra pApanA anarthakArI phaLathI potAnuM rakSaNa karavA arthe prAyazcitta vigere karela hoya ke lokamAM batAvavA arthe prAyazcitta lIdhuM hoya to koI zuddhi na thAya te batAvavA mATe prAyaH zabda mUkela che. tethI prAyazcitta karanAra prAyaH zuddha thAya che arthAt tIvra saMvegapUrvaka prAyazcitta grahaNa karela hoya to prAyazcitta karanAra avazya zuddha thAya che. ahIM kAyanA, indriyanA, jAtinA ane guNanA utkarSakRta asaMyamano artha TIkAkArazrIe anya prakAre karyo che. jyAre amane A pramANe artha bhAsyo che, tethI ame te pramANe artha karela che. tattva bahuzruto vicAre. lIzA Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-23 avataraNikA : sUtra-20mAM cha prakAranA atyaMtaratapa batAvyA temAMthI prAyazcitta nAmanA tapanuM svarUpa sUtra22mAM batAvyuM. have vinaya nAmanA atyaMtaratapanuM svarUpa batAve che - sUtra : jJAnadarzanacAritropacArAH / / 9/23 / / sUtrArtha - jJAna, darzana, cAritra ane upacAra ema cAra prakArano vinaya tapa che. ll9/23/ bhASya : vinayazcaturbhedaH / tadyathA - jJAnavinayaH 1, darzanavinayaH 2, cAritravinayaH 3. upacAravinayaH 4 / tatra jJAnavinayaH paJcavidho matijJAnAdiH, darzanavinayastvekavidha eva samyagdarzanavinayaH / cAritravinayaH paJcavidhaH sAmAyikavinayAdiH / aupacArikavinayo'nekavidhaH samyagdarzanajJAnacAritrAdiguNAdhikeSu abhyutthAnAsanapradAnavandanAnugamanAdiH / vinIyate tena tasmin vA vinayaH 1/2rUA. bhASyArtha - vina: .... vinavaH | vinaya cAra bhedavALo che. te A pramANe - (1) jJAnavinaya, (2) darzanavinaya, (3) cAritravinaya, ane (4) upacAravinaya. tyAM jJAnavinaya matijJAna Adi pAMca prakArano cheHpAMca jJAno pratye yathAyogya vadhato jato bahumAnano pariNAma jJAnavinaya svarUpa che. darzanavinaya ekavidha ja samyagdarzanavinaya che=jinavacana anusAra tatvane jonArI nirmaLa dRSTi pratye vadhatA jatA bahumAnanA bhAva svarUpa samyagdarzanavinaya che. cAritravinaya pAMca prakArano sAmAyikavinaya AdirUpa che. aupacArikavinaya samyagdarzana, jJAna, cAritra AdithI guNAdhika jIvomAM aneka prakArano abhyatthAna, AsanapradAna, vaMdana, anugama AdirUpa che. vinaya' zabdanI vyutpatti batAve che - tenAthI vinayana thAya che athavA temAM vinayana thAya che te vinaya che. 9/2yA bhAvArtha :| vinayaatyaMtaratapa cAra prakAre cheH (1) jJAnavinayatA, (2) darzanavinayatapa, (3) cAritravinayatapa ane (4) aupacArikavinayatapa. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-23 155 (1) jJAnavinaya : mokSane anukULa jIvanI pariNati jJAna-darzana-cAritrarUpa che. jJAna pratyeno bahumAnano pariNAma te jJAnonA pratibaMdhaka karmonuM vinayana kare che. je mahAtmA matiajJAna ane matijJAnano sUkSma bheda karIne je nirmaLa koTinuM matijJAna anya anya jJAnanI prApti dvArA mokSanuM kAraNa bane che tevA matijJAna pratye tIvra pakSapAta kare to temanAmAM tevA prakAranI nirmaLamati pragaTa thAya tevA yatnano prAdurbhAva thAya che. tethI vicAryA vagara yathAtathA mati pravartAvavAno rodha thAya che ane kalyANanuM kAraNa bane tevI nirmaLa mati pratye bahumAna thAya che, je matijJAnano vinaya che. zrutajJAna paNa vItarAganuM vacana hovAthI vItarAgatAnI prAptinA ucita bodhapUrvaka kaI rIte vitarAgatAnI prAptimAM kAraNa bane che ? tenA samyagu samAlocanapUrvaka mithyAzrutanA bodha karatAM samyagu zrutajJAnanA bodhano bheda karIne tenA pratye pakSapAta karavAmAM Ave ane tenA nirmaLa zratanI prAptinuM prabaLa kAraNa bane tevuM bahumAna te zruta pratye thAya to zrutajJAnano vinaya prApta thAya che. A ja rIte avadhijJAna, mana:paryavajJAna, ane kevalajJAna kaI rIte mokSamArganI prAptinuM kAraNa bane che? teno bodha karIne ane vibhRgajJAna karatAM avadhijJAnanA pAramArthika bhedano bodha karIne avadhijJAna Adi traNe jJAno pratye bahumAna karavAmAM Ave to te te jJAnanI prAptinAM bAdhaka karmonuM vinayana thAya che, te avadhijJAna AdinA vinayarUpa atyaMtaratA che. (2) darzanavinaya : darzanavinaya eka prakArano che. tattvanA yathArtha svarUpanA darzana pratye bahumAnabhAva te samyagdarzanano vinaya che. tattvAtattvanA vibhAgane anukULa UhapUrvaka yathArtha tattvane jonAra nirmaLa dRSTi kevA prakAranI che? teno sUkSma bodha karIne tenA pratye vartato bahumAnabhAvano upayoga samyagdarzanano vinaya che. jema bhagavAnanI pUjAkALamAM tattvAtattvano sUkSma Uha nAgaketune pravartato hato, jenAthI vItarAgatAnA sUkSma tattvanI prApti thaI je samyagdarzanano sUkSma-sUkSmatara Uha hato. tethI tattvAtattvano sUkSma Uha vItarAgatAnI prAptine abhimukha jyAM sudhI pravarte che te sarva nirmaLa-nirmaLatara samyagdarzana che. AvA samyagdarzana pratyenA sUkSmabodhapUrvaka vinaya karavAthI vizeSa prakAranI nirjarAnI prApti thAya che. (3) cAritravinaya : cAritravinaya pAMca prakArano che : (1) sAmAyikacAritravinaya, (2) chedopasthApyacAritravinaya, (3) parihAravizuddhicAritravinaya, (4) sUkSmasaMparAyacAritravinaya ane (5) yathAkhyAtacAritravinaya. - chaThThA guNasthAnakamAM rahela mahAtmAo kevA prakAranA sAmAyikacAritranA pariNAmavALA che ?, teno pAramArthika sUkSmabodha karIne je mahAtmA temanA pratye vinayanA pariNAmavALA thAya che arthAt bahumAnanA pariNAmavALA thAya che te sAmAyikacAritra nAmano vinaya che. tenAthI sAmAyikacAritranAM pratibaMdhaka karmono vizeSathI nAza thAya che. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1paka. tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-23 koI mahAtmA mohanI sAme subhaTanI jema yuddha karavA tatpara thayelA hoya ane pAMca indriya tathA manane atyaMta saMvRta karIne mohanAza mATe pravartAvatA hoya tyAre teonuM citta sukha-duHkha, zatru-mitra, jIvana-mRtyu Adi bhAvo pratye samabhAvavALuM hoya che, te kALe teozrI samabhAvanA rAgapUrvaka saMyamanAM ucita anuSThAnomAM yatna kare che. AvA sAmAyikacAritravALA muninA svarUpanuM smaraNa karIne temanA pratye bahumAnabhAvanI vRddhi thAya te sAmAyikavinayasvarUpa che. sAmAyikacAritra grahaNa karyA bAda nUtanadIkSitane pAMcamahAvrato uccarAvavAmAM Ave tyArapachI bhAvathI chedopasthApyacAritranI prApti thAya che. sAmAyikacAritra karatAM atizayavALA evA chedopasthApyacAritranuM svarUpa kaI rIte vizeSa che ? teno sUkSma bodha karIne tenA pratye bahumAnano pariNAma thAya te prakArano vyApAra chedopasthApyacAritravinayasvarUpa che, jenAthI ghaNI nirjarA thAya che. vaLI parihAravizuddhacAritravALA muni kayA prakAranI viziSTa AcaraNA dvArA parihAravizuddhi nAmanA cAritrane prApta kare che ane tenuM vahana kare che? teno zAstravacananA baLathI sUkSma Uha karIne te cAritra pratye atyaMta bahumAnabhAva thAya te rIte tenA svarUpanuM bhAvana karavAmAM Ave tyAre parihAravizuddhi nAmanA cAritranA vinayano pariNAma prApta thAya che, jenAthI ghaNI nirjarAnI prApti thAya che. vaLI kSapakazreNi ke upazamazreNi upara caDelA mahAtmAo sUkSmasaMparAyaguNasthAnakamAM varte che tyAre teono kaSAyano pariNAma kevo naSTaprAya che ? vaLI, teozrI kaSAyonI sUkSma kiTTIo karIne kaSAyanA uccheda mATe kevo yatna karI rahyA che ? teno zAstravacananA baLathI bodha karIne teonA asaMgabhAva pratye sUkSma bodhapUrvaka jeTalo bahumAnano atizaya teTalI sUkSmasaMparAya nAmanA cAritranA vinayanI prApti thAya che, jenAthI mahAnirjarAnI prApti thAya che. vaLI je mahAtmAo saMpUrNa mohano upazama karIne ke saMpUrNa mohano nAza karIne vItarAgabhAvamAM sthita che, teono vItarAgabhAvamaya AtmA kevA svarUpavALo che? teno sUkSma Uha karIne tenA pratye bahumAnabhAvanI vRddhi thAya e prakArano mAnasavyApAra yathAkhyAtacAritranA vinaya svarUpa che. (4) aupacArikavinaya : aupacArikavinaya aneka prakArano che, je ratnatrayInA guNAdhikavALA jIvonA abhyatyAnAdirUpa che. je mahAtmAne bAhya AcAronA baLathI aMtaraMga ratnatrayInA sUkSmabhAvo jovAnI mArgAnusArI prajJA thayela che teo potAnAthI vizeSa prakAranI ratnatrayInI ArAdhanA karanArA mahAtmAomAM vartatA kaSAyonA upazamabhAvone joIne temanA pratye bahumAnabhAvane kAraNe je abhyatthAna Adi kriyA kare che te aupacArikavinaya che. te vinaya dvArA te mahAtmAmAM vartatA viziSTa ratnatrayInA pariNAma pratye je bahumAnano pariNAma thAya che ane je prakAranA sUkSma upayogapUrvaka teonA guNonuM avalokana karavAthI te guNonA kAraNe je aMzamAM bahumAnanuM Adhikya thAya che, te pramANe ratnatrayInAM pratibaMdhaka ghaNAM karmonI nirjarA thAya che. vaLI A vinaya zabdanI vyutpatti batAvatAM bhASyakArazrI kahe che - Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 tatvArthAdhigamasUtra nAga-4 | adhyAya-6 / sUtra-23, 24 tenA vaDe=jJAnAdi cAra prakAranA vinaya vaDe, karmonuM vinayana thAya che, tethI te vinaya che. athavA temAM te vinayanI kriyAmAM, karmonuM vinayana thAya che, mATe vinaya che. tethI upayogapUrvaka karAtA kriyAkALamAM jeTalA aMzathI te bhAvo sparze teTalA aMzathI tenAM pratibaMdhaka karmono nAza thAya che, teTalA aMzathI vinaya cha. 10/23|| avatarasi : sUtra-20mAM 6 prakAranA abhyataratapanuM svarUpa batAvela. temAMthI krama prApta vaiyAvaccanuM svarUpa patAva cha - sUtra: __AcAryopAdhyAyatapasvizaikSakaglAnagaNakulasaGghasAdhusamanojJAnAm / / 9/24 / / sUtrArtha : mAyArya, 6AdhyAya, tapasvI, zaikSas, dAna, II, Ila, saMgha, sAdhu (mane) samanojJAnI veyAvathya za prabhAranI cha. I16/24 // mAdhya: vaiyAvRttyaM dazavidham / tadyathA-AcAryavaiyAvRttyaM 1, upAdhyAyavaiyAvRttyaM 2, tapasvivaiyAvRttyaM 3, zikSakavaiyAvRttyaM 4, glAnavaiyAvRttyaM 5, gaNavaiyAvRttyaM 6, kulavaiyAvRttyaM 7, saGghavaiyAvRttyaM 8, sAdhuvaiyAvRttyaM 9, samanojJavaiyAvRttyaM 10 iti / vyAvRttabhAvo vaiyAvRttyamiti vyAvRttakarma vA / tatrAcAryaH pUrvoktaH (a0 9, sU0 6) paJcavidhaH / AcAragocaravinayaM svAdhyAyaM vA''cAryAdanu tasmAdupAdhIyata ityupAdhyAyaH, saGgrahopagrahAnugrahArthaM copAdhIyate saGgrahAdIn vA'syopAdhyetItyupAdhyAyaH / dvisaGgraho nirgrantha AcAryopAdhyAyasaGgrahaH, trisaGgrahA nirgranthI AcAryopAdhyAyapravartinIsaGgrahAH / pravartinI digAcAryeNa vyAkhyAtA / hitAya pravartate pravartayati ceti pravartinI / vikRSTogratapoyuktastapasvI, acirapravrajitaH zikSayitavyaH zikSaH, zikSAmarhatIti zaikSo vA / glAnaH pratItaH / gaNaH sthavirasantatisaMsthitiH / kulaM ekAcAryasantatisaMsthitiH / saGghazcaturvidhaH zramaNAdiH / sAdhavaH saMyatAH, sambhogayuktAH samanojJAH / eSAmanapAnavastrapAtrapratizrayapIThaphalakasaMstArAdibhirdharmasAdhanarupagrahaH zuzrUSA bheSajakriyA kAntAraviSamadurgopasargeSu abhyupapattirityetadAdi vaiyAvRttyam // 9/24 // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-24 bhASyArtha H vaiyAvRttyaM vaivAvRttvam / / vaiyAvacca daza prakAranI che. A pramANe - AcAryavaiyAvacca, upAdhyAyavaiyAvacca, tapasvIvaiyAvacca, zikSakavaiyAvacca, glAnavaiyAvacca, gaNavaiyAvacca, kulavaiyAvacca, saMghavaiyAvacca, sAdhuvaiyAvacca, samanojJavaiyAvacca, 'kRti' zabda vaiyAvaccanA daza bhedonI samApti mATe che. vaiyAvacca zabdano vyutpatti artha kare che - vyAvRttano bhAva vaiyAvRttva che=guNavAnanA guNo pratyenA bahumAnapUrvaka guNavRddhine anukULa vyApAravALo bhAva vaiyAvacca che. athavA vyAvRtta karma=vyApAravALI kriyA te vaiyAvRttva che. tyAM=daza prakAranI vaiyAvaccanA viSayabhUta jIvomAM, AcArya pUrvokta pAMca prakAranA che=adhyAya-9, sUtra-6mAM batAvela pAMca prakAranA AcArya che. AcAragocaravinaya=AcAra viSayaka vinaya, ane svAdhyAya AcArya pachI temanAthI prApta karAya che, e upAghyAya che. saMgraha, upagraha ane anugraha mATe svIkArAya che e upAdhyAya=vastrAdino saMgraha, annapAnAdithI upagraha ane svAdhyAyAdithI anugraha tenA mATe jemano svIkAra karAya te upAdhyAya. athavA AmanA saMgrahAdi che e pramANe smaraNa thAya che te upAdhyAya che. be saMgrahavALA sAdhuo hoya che. koNa be saMgrahavALA ? ethI kahe che - ***** AcArya-upAdhyAyanA saMgraharUpa be saMgrahavALA sAdhu hoya che. trisaMgrahavALI sAdhvI hoya che. konA traNa saMgrahavALI sAdhvI hoya che ? ethI kahe che - AcArya, upAdhyAya ane pravartinInA saMgrahavALI sAdhvI hoya che. pravartinI digAcAryathI vyAkhyAna karAI che=pAMca AcAryamAM digAcAryanuM svarUpa batAvyuM tenAthI vyAkhyAna karAI che. hita mATe pravarte che ane pravartAve che e pravartinI. vidRSTa, ugra, tapayukta tapasvI, acira pravrujita, zikSA ApavA yogya zaikSa athavA zikSA mATe yogya che ethI zaikSa kahevAya. glAna pratIta che. sthavira saMtatinI saMsthiti gaNa che=sthavironI eka vAcanAnA pravAhavALAnI saMsthiti gaNa che. eka AcAryanI saMtatinI saMsthiti kula che. caturvidha zramaNAdi saMgha che. sAdhu saMyata che. saMbhogayukta samanojJa che=sAthe ja gocarI-pANInA vyavahAravALA sAdhu samanojJa che. AmanA=AcAryAdi dazanA, annapAna, vastra, pAtra, pratizraya=upAzraya, pITha, phalaka, saMstAraka Adi dharmasAdhano vaDe upagraha, zuzruSA, auSadhanI kriyA, jaMgalAdimAM, viSama durgamAM ane upasargomAM azrupapatti=parirakSaNa, e vagere vaiyAvacca che. / / 9/24 / / bhAvArtha: guNavAna evA AcAryAdi dazanA guNonA smaraNapUrvaka teonA saMyamano upagraha kare tevI je ucita pravRtti te vaiyAvacca che. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sutra-24 159 kaI rIte te vaiyAvacca thAya che? te batAve che - AcAryAdi dazamAMthI potAnI zArIrika tathA mAnasika vRti, baLa anusAra anna-pAnAdi dharmanAM sAdhano lAvI Ape athavA teonI glAnAdi avasthAmAM sevA kare ke auSadhanI kriyA kare ke jaMgalAdimAM koI aTavAyelA hoya tene mArga upara laI Ave, koI viSama durga AdinI prApti hoya temAMthI teone yatnapUrvaka bahAra lAve, upasargakAle temanuM upasargothI rakSaNa kare - A sarva kriyA vaiyAvaccarUpa che. te vaiyAvaccakALamAM zAstravidhinA samyagu smaraNa ane ucita yatanApUrvaka guNavAnanA guNonI bhaktinA AzayathI vaiyAvacca karavAmAM Ave tyAre temanA guNo pratyenA vadhatA jatA bahumAnabhAvane anurUpa nirjarAnI prApti thAya che. tethI jeo vaiyAvaccanuM mAtra bAhya kRtya kare che ane guNavAnanA guNonA smaraNapUrvaka ke zAstravidhinI ucita yatanA vagara vaiyAvacca kare che te nirjarAnuM kAraNa nathI. mugdha avasthAmAM A tyAgI che e prakArano oghathI paNa bahumAnabhAva hoya to teTalA aMzamAM guNanA pakSapAta kRta nirjarAnI prApti thAya che. ahIM prazna thAya ke AcArya-upAdhyAya-tapasvI mahAtmAo temanA guNonA atizayanA kAraNe pUjya che, tethI teonA guNonA smaraNapUrvaka karAyelI vaiyAvacca mahAnirjarAnuM kAraNa bane; paraMtu zaikSa to navadIkSita che, to temanI vaiyAvacca kaI rIte mahAnirjarAnuM kAraNa bane ? tethI kahe che - navadIkSita sAdhuo zaikSa avasthAmAM apaTutAne kAraNe ucita kRtyo karIne saMyama nirvAha karavA asamartha che tethI teone saMyamamAM sthirIkaraNanuM kAraNa bane mATe tathA saMyamavRddhinuM prabaLa kAraNa bane te mATe vivekapUrvaka karAyelI vaiyAvacca saMyamanA pakSapAtamAMthI udbhavela che, tethI mahAnirjarAnuM kAraNa bane che. vaLI glAna sAdhu saMyamanI ArAdhanA mATe tatpara che, chatAM glAna avasthAne kAraNe saMyamayogamAM temano daDha yatna alanA pAme che. te vakhate te glAna sAdhunA saMyamanI skUlanAnA nivAraNanA upAyarUpe vaiyAvacca che. glAna sAdhunI vaiyAvacca karanAra mahAtmA vicAre ke huM ucita vaiyAvacca karIne AmanuM glAnapaNuM te rIte dUra karuM, jethI sukhapUrvaka saMyamamAM daDha yatna karIne nirlepa pariNatino atizaya te mahAtmA karI zake. AvA prakAranA nirmaLa adhyavasAyathI karAtI glAnanI vaiyAvaccamAM paNa saMyama pratyeno daDha rAga che, tethI tenAthI mahAnirjarAnI prApti thAya che. vaLI jeo gItArtha nathI teo koIka kAraNe glAnanI vaiyAvacca kare tyAre glAna mahAtmAnI bhakti karIne teonA saMyamavRddhine anukULa adhyavasAyamAM upaSTabhaka thavAno adhyavasAya che, tethI nirjarAnI prApti thAya che, chatAM agItArthatAne kAraNe temanI vaiyAvaccamAM je buddhinI apaTutAne kAraNe doSonI prApti thAya che, tene AzrayIne te vaiyAvacca kALamAM alpa malinatAnI prApti thaI hoya tenI zuddhi arthe agItArtha sAdhu prAyazcitta kare che. AnAthI e phalita thAya ke AcArya AdinA vaiyAvaccakALamAM guNavAnanA guNanuM smaraNa ke zaikSAdinA vaiyAvaccakALamAM teone saMyamavRddhimAM upaSTabhaka thavAno nirmaLa adhyavasAya jema Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-24, 25 nirjarAnuM kAraNa che tema vaiyAvaccakALamAM zAstravidhinI sarva ucita yatanAo nirjarAnI prAptimAM baLavAna kAraNa che. tenI nyUnatA kRta nirjarAmAM paNa nyUnatAnI prApti thAya che. vaLI caturvidha saMgha zabdathI sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikAnI prApti che. sAdhu paNa jema glAna sAdhunI glAnatAne dUra karIne teo saMyamanI vRddhimAM yatna karI zake tevA zubhAzayathI vaiyAvacca kare che tyAre glAnanA saMyamanI vRddhi pratyenA zubhAzayane anurUpa nirjarAnI prApti thAya che ema caturvidha saMgha aMtargata koInA paNa dharmanI vRddhine anukULa ucita vyApAramAM upaSTabhaka thAya tevI pravRtti sAdhu kare, tyAre te sAdhu caturvidha saMghanI ke caturvidha saMgha aMtargata zrAvaka-zrAvikAdi koInI paNa vaiyAvacca karIne nirjarAnI prApti kare che. phakta bAhya zAtArthe zrAvaka-zrAvikAnI bhakti karavAno sAdhune niSedha prApta thAya, paraMtu teonA svabhUmikAnusAra dharmakRtya dvArA dharmanI vRddhi thAya tevA anuSThAnane upaSTabhaka evI vaiyAvacca sAdhu kare tyAre te vaiyAvaccathI sAdhune nirjarAnI prApti thAya che. 9/24 avataraNikA: sUtra-2bAM 6 prakAranA abhyataratapa batAvyA temAMthI krama prApta svAdhyAyanuM svarUpa batAve che - sUtra: vAcanApracchanAnuprekSA''mnAyadharmopadezAH / / 9/25 / / sUtrArtha - vAcanA, pRcchanA, anapekSA, AmnAya, dharmopadeza (e pAMca prakArano svAdhyAya atyaMtaratA che.) l9/rapI bhASya : svAdhyAyaH paJcavidhaH / tadyathA-vAcanA 1, pracchanaM 2, anuprekSA 3, AmnAyaH 4, dharmopadeza 5 iti / tatra vAcanaM ziSyAdhyApanam / pracchanaM granthArthayoH / anuprekSA granthArthayoreva manasA'bhyAsaH / AmnAyo ghoSavizuddhaM parivartanaM, guNanaM, rUpAdAnamityarthaH / arthopadezo vyAkhyAnaM anuyogavarNanaM dharmopadeza ityanAntaram / / 9/25 / / bhASyArtha - svAdhyAyaH canAram svAdhyAya pAMca prakArano che. te A pramANe - (1) vAcanA, (2) pRcchanA, (3) anuprekSA, (4) AkhAya ane (5) dharmopadeza. ti' zabda svAdhyAyanA pAMca bhedanI samApti mATe che. tyAM pAMca prakAranA svAdhyAyamAM, vAcana ziSyanuM adhyApana che. pRcchana graMthanuM ane arthanuM Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 tattvArthIpagamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-2pa che=sUtranuM ane arthanuM che. anuprekSA graMtha ane arthano ja manathI abhyAsa che. AkhAya ghoSavizuddha parivartana che, guNana che, rUpanuM AdAna che, e prakArano artha che. dharmopadezanA paryAyavAcI batAve che - arthano upadeza, vyAkhyAna, anuyoganuM varNana, dharmano upadeza e prakAre anarthAtara che. I9/2pA bhAvArtha :(1) vAcanAsvAdhyAya - je sAdhu zAstranA yathArtha arthane jANIne ziSyane bhagavAnanA vacananA paramArthano bodha thAya e prakAre atyaMta upayogapUrvaka adhyApana karAve te vakhate bhagavAnanA vacanathI bhAvita thatA hovAne kAraNe ane bhagavAnanuM vacana vItarAgatAnI prAptinuM kAraNa bane te prakAre ja tattvane batAvanAra hovAthI adhyApanakALamAM vAcanA ApanAra gurune vitarAganA vacananA bhAvo sparzatA hoya to te vAcanApradAnanI pravRttithI ghaNAM karmonI nirjarA thAya che, kema ke "je bhAvothI je karmo baMdhAya che tenAthI viruddha bhAvo dvArA te karmono nAza thAya che" e niyama anusAra vAcanAkALamAM jeTalA aMzamAM vItarAgatAnA bhAvono sparza thAya, eTalA aMzamAM avItarAgabhAvathI baMdhAyelAM karmono nAza thAya che. tethI tevA prakAranI ziSyane adhyApananI kriyA nirjarAnA aMgabhUta vAcanArUpa svAdhyAya che. je sAdhu te prakAre adhyApana karAvI zakatA nathI teonI vAcanA abhyatarataparUpa svAdhyAya bane nahIM; kema ke vItarAgabhAvane nahIM sparzanAra vacanaprayogamAtrathI karAtI svAdhyAyanI kriyA nirjarAnA kAraNabhUta atyaMtarataparUpa bane nahIM. (2) pRcchanAsvAdhyAya - vaLI guru pAsethI vItarAganA vacananA paramArthane jANyA pachI koIka sthAnamAM koIka arthano nirNaya na thayo hoya ke koIka sUtra yathArtha smRtimAM na hoya tyAre yogya ziSya te sUtra ane te arthanI pRcchA karIne vItarAganA vacananA sUkSma paramArthane jANavA yatna kare che tyAre saMsAranA ucchedanA arthI evA te ziSyano yatna saMsAranA ucchedanA upAyabhUta evA te graMthano ane arthano-te sUtrano ane arthano, yathArtha bodha karavAne anukULa evA vyApArarUpa bane che, tethI te pRcchananI kriyA mahAnirjarAnuM kAraNa bane che. tethI je je aMzathI pRcchanakALamAM bhagavAnanA vacananuM bahumAna ane bhagavAnanA vacananA pAramArthika arthanA bodhano sparza AtmAne thAya che tene anurUpa nirjarAnI prApti thAya che, je svAdhyAyanA peTAbheda Atmaka pRcchanAsvAdhyAyarUpa atyaMtaratA che. te sivAyanI yathAtathA pRcchananI kriyA nirjarAnuM kAraNa nahIM hovAthI atyaMtaratA bane nahIM. (3) anuprekSAsvAdhyAya : vaLI yogya ziSya sarvajJanAM vacano ucita pravRttinuM kAraNa bane e rIte guru pAsethI adhyayana kare che, Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUga-2pa jenAthI samyaka pravRttinA kAraNabhUta samyagu bodhanI prApti thAya che; Ama chatAM guru dvArA prApta thayelA bodhamAM koIka sthAnamAM yathArtha nirNaya na thayo hoya athavA sAmAnyathI yathArtha nirNaya thayA pachI amuka prakArano saMzaya thayo hoya tyAre pRcchA dvArA te saMzayane dUra kare che. tyArapachI je sUtra ane arthano yathArtha bodha thayo che te yuktithI ane svAnubhavathI sUkSma jovA mATeno je manano vyApAra te anuprekSA che. AthI ja guru pAsethI je samyagu bodha karyo che te bodhathI niyaMtrita ucita kriyAkALamAM jo anuprekSA pravarte to e kriyA viSayaka pUrva-pUrvanA bodha karatAM sUkSma-sUkSmatara bodha thAya che. anuprekSAthI saMvalita evI kriyA bhAvakriyA kahevAya che ane anuprekSA vagaranI kriyA dravyakriyA kahevAya che. vaLI A anuprekSA sUtra-artha bhaNyA pachI tenA sUkSmabhAvone anukULa manovyApArarUpa che. tethI je sUtro ane je artho vItarAgatAne anukULa ucita pariNAmono bodha karAvanArAM che tevA ja sUkSmabhAvane sparzanAra anuprekSA hovAthI jIvamAM nirlepa pariNatinI prAptinuM prabaLa kAraNa anuprekSA bane che. tethI svAdhyAyanA aMgabhUta anuprekSA svarUpa atyaMtaratA mahAnirjarAnuM kAraNa bane che. (4) AmnAyasvAdhyAya=parAvartanAravAdhyAya - vAcanAthI sUtra-artha grahaNa karyA pachI ucita sthAne zaMkAnA nivartanArthe ziSya pRcchA kare, pRcchA karyA pachI mana dvArA sUkSma arthanA AlocanarUpa abhyAsa kare, A rIte sUkSma padArthano bodha karyA pachI mahAtmA sUtro ane arthamAM upayoga rahe te rIte ghoSavizuddha parivartana kare che. je parivartana punaH punaH karIne AtmAne te bhAvothI vAsita karavAne anukULa vyApArarUpa che, te batAvavA arthe bhASyakArazrI kahe che ke te guNana rUpanA AdAnarUpa che sUtro je bhAvothI saMbhUta che te bhAvonA svarUpane haiyAmAM sparze te prakAranA grahaNanI kriyArUpa che. tethI anuprekSAthI je sUkSmabhAvono bodha thayo te sUtra-arthanA parAvartanakALamAM vizeSa vizeSa prakAranA sparzAtmaka bodhanuM kAraNa bane che. jethI te parAvartananI kriyArUpa AmnAyasvAdhyAya mahAnirjarAnuM kAraNa bane che, mATe atyaMtaratA che. (5) dharmakathAravAdhyAya - mahAtmA zAstravacanono samyagu bodha karIne sUtra-arthathI saMpanna thAya che tyArapachI yogya jIvonA upakArArthe arthano upadeza Ape che je vyAkhyAna svarUpa che, anuyoganA varNana svarUpa che sUtronA arthonA spaSTIkaraNarUpa che ane dharmanA upadezarUpa che. je mahAtmA bhagavAnanA vacanathI atyaMta bhAvita che temanAmAM potAnA AtmAnI atyaMta karuNA varte che ane potAnA jevA ja anya yogya jIvo che, teo pratyenI karuNA buddhithI potAnA bodha anusAra jinavacananuM yathArtha prakAzana kare che. te kALamAM "A jIvane samyagu bodha thAya jethI tenuM kalyANa thAya' e prakAranA AzayapUrvaka tIvra saMvegathI yukta thaIne dharmano upadeza Ape che, tethI te upadezakALamAM vartatA saMvegane anurUpa mahAnirjarAnI prApti thAya che, mATe svAdhyAyanA peTAbheTa svarUpa dharmopadeza abhyataratapa che. II9/2pA Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthIpagamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-26 163 avatarAdhikA : sUtra-20mAM cha prakArano abhyataratapa batAvyo ane sUtra-21mAM tenA bhedonI saMkhyA batAvI temAMthI vyutsarga nAmanA atyaMtaratapanA bhedane batAve che - sUtra - vADhigattarapaLo: 18/rA sUtrArtha : bAhya-atyaMtara upadhino vyatsarga (atyaMtaratapa che.) II9/rakA bhASya : vyutsoM dvividhaH-bAhyo'bhyantarazca tatra bAhyo dvAdazarUpakasyopadheH, abhyantaraH zarIrasya kaSAyANAM veti 2/raddA bhASyArtha: sutro .... veri | vyutsarga be prakArano che: bAhya ane atyaMtara; tyAM bAra prakAranI upadhino bAhyavyatsarga che. zarIrano ane kaSAyono atyaMtara=atyaMtarabutsarga, che. ti' zabda bhASyanI samAptimAM che. II9/26o. bhAvArtha : sAdhu saMyamanA upakaraNa tarIke bAra prakAranI upadhi dhAraNa kare che ane te upadhino saMyamanA upakAranA prayojanathI ja upayoga kare che. jyAre te upadhi jIrNa thayela hoya ke jIva saMsakta thayela hoya tyAre yatanApUrvaka teno tyAga kare te samaye saMyamanA prayojana vagaranI vastune sAthe nahIM rAkhavAno adhyavasAya utpanna thAya che. tethI sAdhuno aparigraha svabhAva ja nirmaLa-nirmaLatara thAya che. bAra prakAranI bAhya upadhino vyutsarga arthAt tyAga te bAhyabutsarga nAmano atyaMtaratA che; kema ke aparigrahabhAvanI vRddhi dvArA ghaNI nirjarAnI prAptinuM kAraNa thAya che. jema sAdhu saMyamamAM anupayogI bAhya upadhino tyAga kare che tema AtmA sAthe ekatvapaNAne pAmela zarIrarUpa atyaMtara upadhino ane AtmA sAthe ekatva pAmela kaSAyarUpa atyaMtara upadhino tyAga kare tyAre saMyamane anupakAraka evA dehano ane kaSAyano tyAga thavAthI atyaMtarabhutsarga nAmanA abhyataratapanI ArAdhanA dvArA ghaNI nirjarAnI prApti thAya che. Azaya e che ke sAdhu saMyamanA prayojanArthe dehathI gamanAgamananI ceSTA kare che ke svAdhyAyAdinI ceSTA kare che. jyAre saMyamavRddhimAM tevI koI pravRtti Avazyaka na jaNAya tyAre kAyotsargamAM rahIne zubha dhyAnathI Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-26, 27 AtmAne bhAvita kare che. jinakalpI trIjA prahara sivAyanA sarva praharamAM prAyaH dehano vyutsarga karIne dhyAnamAM yatna kare che tyAre atyaMtara upadhirUpa dehano tyAga karavAthI deha pratye atyaMta nirmama bhAvavALA thAya che. vaLI sAdhu satata kaSAyonA uccheda arthe svAdhyAya-dhyAnAdimAM udyama karIne satata kaSAyone kSINakSINatara kare che, tethI kaSAyarUpa atyaMtara upadhinA tyAgathI ghaNI nirjarAne prApta kare che. mATe vyutsargarUpa atyaMtaratapa mahAnirjarAnuM kAraNa che. sAdhu bAhya upadhinA tyAga dvArA zarIrarUpa atyaMtara upadhi pratye je mamatvabhAva che tenA ja tyAgane atizayita kare che ane kaSAyarUpa atyaMtara upadhinA tyAga dvArA kSayopazamabhAvanA samAdi guNane atizayita kare che ane sarva upAdhithI rahita zuddha AtmasvarUpane pragaTa karavA udyama kare che. II9/2kA avatarapikA - sUtra-20mAM 6 prakAranAM atyaMtaratapa batAvelAM, temAMthI krama prApta dhyAnanuM svarUpa batAve che - sUtraH uttamasaMhananasyaikAgracintAnirodho dhyAnam / / 9/27 / / sUtrArtha - uttama saMhananavALAnuM ekAgra dvArA ciMtAno nirodha dhyAna che. II9/27ii. bhASya : uttamasaMhananaM vajrarSabhanArAcaM vajranArAcaM nArAcaM ardhanArAcaM ca tadyuktasyaikAgracintAnirodhazca dhyAnam IIR/27Tii bhASyArtha: sattA saMdana.... dhyAnam aa uttama saMhAna=saMghayaNa, vajaRSabhanArAca, vajalArAca, tArAca ane ardhanArAca e cAra che. tad yuktane te cAra saMghayaNamAMthI koI eka saMghayaNavALAne, ekAgramAMkaeka agramAM eka AlaMbanamAM, cittano virodha=manano virodha, dhyAna che. I9/2aa bhAvArtha vajaRSabhanArAcasaMghayaNa Adi cha saMghayaNamAMthI prathamanA cAra saMghayaNavALA jIvone te prakAranuM vizeSa saMghayaNabaLa hovAne kAraNe cittanI paNa vizeSa zaktinI prApti che. tethI tevA jIvo koI eka padArthanA viSayamAM cittano nirodha kare, arthAt cittane dIrghakALa sudhI pravartAve te dhyAna che. AnAthI arthapattithI e prApta thAya ke cAra saMghayaNavALA jIvothI atirikta evA kalikAsaMghayaNa ane sevArtasaMghayaNavALA jIvone Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 / sUtra-27, 28, 29 165 dhyAnanI prApti nathI. phakta dhyAnanI pUrvabhUmikA jevuM ArtadhyAna Adine anukULa citta pravartatuM hoya to teo ArtadhyAna Adi kare che, e prakArano upacAra thAya che; vAstavamAM ekAgra citta svarUpa dhyAna prathamanA cAra saMghayaNamAM ja prApta thAya che. II9/2nA avataraNikA : pUrva sUtramAM kone dhyAna thAya che ? ane dhyAnanuM svarUpa zuM che ? e batAvyuM, have te dhyAnanuM kAlamAna keTaluM che ? te batAve che - sUtra : sA muhUrtAt 1/28aaaa. sUtrArtha : A muhUrta=muhUrta sudhI, dhyAna thAya che. ll9/28II bhASya : taddhyAnamA muhUrtAd bhavati, parato na bhavati, durthyAnatvAt / / 9/28 / / bhASyArtha : tan... sunatt te dhyAna =ekAgra citanirodharUpa dhyAna, muhUrta sudhI thAya che. tyArapachI thatuM nathI, kema ke durthAtapaNuM che arthAt dhyAnaduzakyapaNuM che. /28 bhAvArtha chabastha jIvono upayoga aMtarmuhUrtano hoya che. tethI dhyAna vagaranI avasthAmAM paNa muhUrta sudhI ja temano jJAnano upayoga pravarte che, paraMtu te jJAnano upayoga alpa kAla sudhIno hoya che ane ekAgratAvALo hoto nathI, paraMtu dizAMtaramAM janAro hoya che. jeonuM citta koIka eka AlaMbanamAM sthira thayeluM che teo dhyAnanA upayogavALA che. te dhyAnano upayoga eka muhUrtathI adhika rahI zakato nathI, tyArapachI te dhyAnanA upayoganuM rAkhavuM duHzakya che. ahIM durgAnapaNuM kutsita arthamAM nathI, paraMtu dhyAnanuM duHzakyapaNuM che e batAvavA arthe kahyuM che. II9/28II avataraNikA : pUrvamAM dhyAnanuM svarUpa ane kAlamAna batAvyuM. have dhyAnanA bhedo batAve che - sUtraH gArtiraudradharmazavajJAni 1/rA Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-29, 30 sUtrArtha : Arta, raudra, dharma, zukla (cAra prakAranA dhyAna che.) II9/29I bhASya : taccaturvidhaM bhavati, tadyathA - ArtaM raudraM dharmaM zuklamiti / / 9/29 / / bhASyArtha: taSaturvidha ... juvati | te=dhyAta, cAra prakAranuM che. te A pramANe - Arta, raudra, dharma, zukla. tti' zabda dhyAnanA cAra bhedanI samApti mATe che. I9/29iaa. bhAvArtha prathamanA cAra saMghayaNavALA jIvo ekAgra cittavALA thAya che, tyAre je citta pravarte che te cittarUpa dhyAna cAra prakAranuM che - ArtadhyAna, raudradhyAna, dharmadhyAna ane zukladhyAna. je jIvonuM citta saMsAranA bAhya padArthomAM vyApAravALuM hoya ane temAM ekAgra thaIne artinuM duHkhanuM, kAraNa hoya arthAt viSayonA AkarSaNane kAraNe rAga-dveSanI AkuLatAvALuM hoya temanuM dhyAna ArtadhyAna che. je dhyAna hiMsA-mahAAraMbha Adi raudra pariNAmothI yukta hoya te raudradhyAna che. sAdhunA kSamAdi daza guNonA paribhAvanathI AtmAmAM kSamAdi guNonI vRddhine anukULa ekAgra pariNAmavALuM citta dharmadhyAna che. mohathI anAkuLa evA zuddha AtmAmAM lIna thavA mATe vyApAravALuM nirvikalpa upayogamAM pravartatuM ekAgra citta zukladhyAnarUpa che. 9/2 avataraNikA - teSAm - avataraNikArca - teonAMte cAra prakAranAM, (dhyAnonuM zuM? te graMthakArazrI AgaLanA sUtramAM kahe che -). sUtra : pare mokSahetU / / 9/30 // sUtrArtha - chellAM becAra dhyAnomAMthI dharmadhyAna ane zukladhyAna Atmaka chellAM be dhyAno, mokSanA hetu che. II9/30II Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-30 bhASya : teSAM caturNAM dhyAnAnAM pare dharmyazukle mokSahetU bhavataH, pUrve tvArtaraudre saMsArahetU iti / / 9/30 / / bhASyArtha - teSAM .ti che te cAra dhyAnonA chellAM be varSadhyAna ane zukladhyAna mokSanA hetu che, vaLI pUrvanAM ArtadhyAna ane raudradhyAna saMsAranA hetu che. ti' zabda bhASyanI samApti mATe che. I9/3nA bhAvArtha :(1) ArtadhyAna : bAhya bhAvone AzrayIne je koI jIva vicAraNA kare che tenAthI jIvamAM arti pedA thAya che. e vicAraNAmAM ekAgra pariNAma thAya tyAre ArtadhyAna prApta thAya che. bAhya padArthanA saMzleSathI pragaTa thayeluM hovAne kAraNe ArtadhyAna saMsArano hetu che arthAt saMganA pariNAmarUpa hovAthI karmanA saMgano hetu che. (2) raudradhyAna - vaLI bAhya padArtho pratyenA atizaya saMzleSane kAraNe jIvane raudra pariNAma thAya che ane te raudra pariNAmamAM ekAgratA vartatI hoya tyAre raudradhyAnanI prApti che. raudradhyAna bAhya padArtho pratye atisaMzleSanA pariNAmarUpa hovAthI ati kliSTa karmabaMdha karAvanAra hovAthI saMsArano hetu che. joke chellA be saMghayaNavALA jIvone ArtadhyAna ke raudradhyAna nathI topaNa ArtadhyAna ane raudradhyAnanA kAraNabhUta caMcalacittanI avasthA che. ethI ekAgratArUpa dhyAna nahIM hovA chatAM tenI pUrvabhUmikArUpa Arta ane raudra pariNAmo che tethI te pariNAmane anurUpa teo karma bAMdhe che. (3) dharmadhyAna : vaLI je jIvomAM viveka pragaTelo che te jIvone dehathI pRthagu evA AtmAnuM svarUpa pAramArthika jIvanuM svarUpa che ane bAhya padArthonA saMzleSathI para evo AtmAno bhAva AtmA mATe hitarUpa che tevo sthira nirNaya che tathA tenA upAyabhUta daza prakArano yatidharma che tevI sthira buddhi che. teo svazakti anusAra daza prakAranA yatidharmane AtmAmAM pragaTa karavAthuM je koI vicAraNA kare che e vicAraNAmAM je ekAgratAno bhAva che te dharmadhyAna che. dA. ta. bhagavAnanA guNamAM ekAgra thayelA zrAvakane bhagavAnanA kSamAdi bhAvo ja tattvarUpa dekhAya che, te dharmadhyAnarUpa che. (4) zukladhyAna - vaLI jeone zuddha AtmAnuM pAramArthika svarUpa nirvikalpa upayoga svarUpa dekhAya che ane nirvikalpa evA AtmAnA upayogamAM jeo ekAgratAthI varte che teone zukladhyAna prApta thAya che. A zukladhyAna Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-30, 31 prAyaH upazamazreNimAM ke kSapakazreNimAM prApta thAya che. tenI pUrve zukladhyAnano aMza nirvikalpaupayogavALA munine prApta thAya che. savikalpadazAvALA munine dharmadhyAna prApta thAya che. vaLI, vartamAnamAM chellA be saMghayaNavALA jIvone dharmadhyAna ke zukladhyAna saMbhavatuM nathI; topaNa tene anurUpa citavanathI je kSamAdi bhAvo thAya che ane je kAMI nirvikalpa upayoganA aMzo pragaTa thAya che te dharmadhyAna tathA zukladhyAnanI pUrvabhUmikA svarUpa che. dharmadhyAna ane zukladhyAna mokSanA hetu che ane tene anurUpa ucita ciMtavana paNa paraMparAe mokSano hetu che; kema ke dharmadhyAnane ane zukladhyAnane anurUpa ucita ciMtavanathI cittanA svAthyanI vRddhi thAya che. jema jema citta svastha-svasthatara thAya che tema tema asvasthatAjanya karmono nAza thAya che. A mohanI anAkuLatArUpa cittanI svasthatA mokSano hetu che. II9/30I bhASya : atrAha - kimeSAM lakSaNamiti ?, atrocyate - bhASyArtha : atra=ahIM ArtadhyAnAdi cAre prakAranA dhyAnamAM, prazna kare che - AmanuM ArtadhyAna Adi cAranuM, zuM lakSaNa che? ahIM=A prakAranA praznamAM, kahevAya che=uttara Ape che=kramazaH ArtadhyAna Adi cAranAM lakSaNa batAve che - sUtra : ArtamamanojJAnAM samprayoge tadviprayogAya smRtisamanvAhAraH / / 9/31 / / sUtrArthaH amanoDAnA sahayogamAM amanojJa viSayanA saMyogamAM, ta viprayoga mATe smRtino samanvAhAraka viyoga mATenI vicAraNA, Arta-ArtadhyAna, che. II9/31. bhASya : amanojJAnAM viSayANAM samprayoge teSAM viprayogArthaM yaH smRtisamanvAhAro bhavati tdaartdhyaanmityaayakSate 2/2 bhASyArtha: gamanottAnAM ..... mArA | amanojJa viSayonA saMprayogamAM teonA viprayoga mATevizeSarUpa viyoga mATe, je smRtino samanvAhAra=upAyonA smaraNanI pravRtti thAya che te ArtadhyAna che e pramANe kahe che. II/315 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-31, 32 bhAvArthaamanojJasaMprayoga taDhiprayoga nimittaka ArtadhyAna: saMsArI jIvone bAhya padArtho sAthe saMgano pariNAma vidyamAna che, tethI amanojJa viSayanA saMgane kAraNe Arta bane che arthAtu pIDita bane che ane tenA viyoganA upAyonuM smaraNa kare che, te vakhate te upAyonA smaraNakALamAM vartato jIvano vyAkuLa bhAva te ArtadhyAna che e pramANe graMthakArazrI kahe che. ahIM viyoganI vicAraNA ema na kahetAM smRtino samanvAhAra ema kahyuM, tethI e prApta thAya ke jema pUrvamAM joyelI vastunuM smaraNa thAya che tema potAne viparIta viSayanA saMyogane kAraNe je vihvaLatA thayelI te vihvaLatAne vaza potAne je kAryakAraNabhAvano bodha che tenuM smaraNa karavA jIva prayatna kare che arthAt A amanojJa padArthanA viyogano upAya zuM che? ema vicAre che tyAre pUrvanA anubhavanusAra upAyonuM smaraNa karavA mATeno yatna pravarte che, te ArtadhyAnarUpa che. ahIM prazna thAya ke viparIta viSayanA saMyogamAM je pratikULa vedana che tene ArtadhyAna na kahetAM tenA viyoga viSayaka vicAraNAne ArtadhyAna kema kahela che ? tenuM tAtparya A pramANe che - keTalAka jIvone amanojJa viSayono saMparka thAya che tenA dvArA teone samabhAvanA kaMDakonI vRddhi thAya che, tethI teone amanojJa viSayonA saMparkathI dharmadhyAnanI ja prApti thAya che. vaLI keTalAka jIvone amanojJa viSayonA saMparkakALamAM samabhAvamAM vartato ane samabhAvane anukULa ucita anuSThAnamAM karAto yatna alanA pAme che teo paNa te amanojJa viSayonA vAstavika svarUpano vicAra karIne tenA pratye upekSA dhAraNa kare che tyAre teono samabhAvano yatna bAdhita thato aTake che, tethI teone paNa te amanojJa viSayo ArtadhyAnanuM kAraNa banatA nathI. vaLI keTalAka mahAtmAone amanojJa viSayonA saMparkathI citta dharmadhyAnamAM pravartatuM alanA pAme che ane tenA nivAraNa vagara dharmadhyAnamAM ke dharmadhyAnane anukULa anuSThAnamAM daDha udyama thaI zakato nathI. tethI dharmadhyAnanI vRddhinA upAyarUpe te amanojJa padArthane dUra karavAnI vicAraNA kare che, tenA viyoganI vicAraNA nathI; paraMtu dharmadhyAnanA upAyanI vicAraNArUpa che, tethI dharmadhyAnanuM aMga che. jeone amanojJa viSayonA saMyogamAM te amanojJa padArtha pratye dveSa thAya che ane te dveSathI usthita thayelA tenA viyoga viSayaka vicAro Ave che te sarva ArtadhyAnarUpa che. kvacit te ekAgratAnA pariNAmarUpa na hoya to hetuthI ArtadhyAnarUpa che. AthI ja ekendriya Adi jIvone paNa amanojJa padArthanA saMyogamAM hetuthI ArtadhyAna varte che. chellA be saMghayaNavALA jIvone paNa dhyAna nathI ema graMthakArazrIe pUrvamAM kahela e vacana anusAra chellA be saMghayaNavALA jIvone paNa hetuthI ja ArtadhyAna hoya che. II9/311 bhASya :kiJcAnyat - Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4| adhyAya-9 | sUtra-32 bhASyArtha: vaLI bIjuM zuM?=pUrvamAM ArtadhyAnanuM svarUpa batAvyuM tenAthI anya ArtadhyAnanuM zuM svarUpa che? te batAve che - sUtraH vedanAyAzca / / 9/32 // sUtrArtha : ane vedanAnA=amanojJa vedanAnA, saMyogamAM tenA viyoga viSayaka vicAraNA ArtadhyAna che. II/ II bhASya : vedanAyAzcAmanojJAyAH samprayoge tadviprayogAya smRtisamanvAhAra Artamiti / / 9/32 / / bhASyArtha : vedanAtha ... gartiiira | amanojJa vedanAnA saMprayogamAM azAtAvedanIyanI prAptimAM, tenA viprayoga mATe tenA nivAraNa mATe, smRti samatvAhAra=upAyonuM ciMtavana, Arta che=ArtadhyAna che. "tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. 9/3rA bhAvArthaamanojJA vedanA viyoga nimittaka ArtadhyAna: saMsArI jIvone aprIti kare evI zArIrika vedanA thAya che te vakhate asvastha thaIne tenA nivAraNanA upAyonuM ciMtavana kare che te ArtadhyAna che. tethI te prApta thAya ke koIka uttama mahAtmA amanojJa evI vedanAmAM paNa tenA nimittane pAmIne ja sanakumAra cakravartInI jema samabhAvanI vRddhi kare che, teone ArtadhyAna nathI paraMtu azAtAnuM vedanamAtra che ane te vedana dharmadhyAnanI vRddhinuM kAraNa che; kema ke te azAtAvedanIyanA nimitte ja te mahAtmAo azAtA pratyenA dveSano parihAra karIne sukha-duHkha pratyenA samabhAvanA pariNAmane sthira-sthiratara kare che. vaLI keTalAka mahAtmAone azAtAno udaya thAya che tyAre samabhAvamAM vartatuM citta sahasA skUlanA pAme che; topaNa samabhAvanA arthI evA teo svakarmanA vipAkanuM A phaLa che tema ciMtavana karIne te viparIta vedanA pratye dveSa karatA nathI, paraMtu tenI upekSA karIne samabhAvamAM sthira thavA yatna kare che teone ArtadhyAnanI prApti nathI. vaLI, keTalAka mahAtmAone viparIta vedanAmAM samabhAvano upayoga alanA pAme che ane prayatna karavA chatAM samabhAvane anukULa ucita anuSThAnamAM daDha yatna thato nathI te vakhate Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-32, 33 samabhAvanA yatna arthe ja tenA vipnabhUta viparIta vedanAnA nivAraNa mATe te mahAtmAo vicAraNA kare che te paNa ArtadhyAnarUpa nathI; paraMtu AtmakalyANanA upAyanA ciMtavanarUpa che. viparIta vedanAmAM dveSa thavAne kAraNe je jIvo te vedanAnA nivAraNa mATenA upAyonuM ciMtavana kare che te saMga pratyenA daDha pariNAmane kAraNe cittanI vyAkuLatArUpa che, tethI ArtadhyAnasvarUpa che, kvacit citta ekAgra na hoya to ArtadhyAnano hetu che. I93zA bhASya : kiJcAnyat - bhASyArtha : vaLI anya zuM che?=ArtadhyAnanuM anya kAraNa zuM che? tethI kahe che - sUtra : viparItaM manojJAnAm / / 9/33 / / sUtrArtha : manojJa padArthonuM manojJa vedanAnuM viparIta ciMtavana tenA viyogamAM pharI teno saMyoga thAo tenA mATenuM ciMtavana, (te ArtadhyAna che.) Il9/33 bhASya : manojJAnAM viSayANAM manojJAyAzca vedanAyA viprayoge tatsaMprayogAya smRtisamanvAhAra Artam II1/rUrUpA bhASyArtha : manorAnAM ....... mArta | manojJa viSayonA ane manojJa vedanAnA viprayogamAM=viyogamAM, tenA saMprayoga mATe tenI prApti mATe, smRti samatvAhAra Arta che-tenI prAptinA upAyonI vicAraNA ArtadhyAna che. I9/33 bhAvArtha :manojJa viSaya ane vedanAnA viyogamAM tenA saMprayoga nimittaka ArtadhyAna: je jIvone manojJa viSayo pratye ane manojJa evI zAtArUpa vedanA pratye rAgano pariNAma che ane koIka nimitte manojJa viSayono viyoga thayo ke manojJa evI zAtAvedanAno viyoga thayo tyAre pharI te manojJa viSayonI prApti kema thAya ? ane pharI te zAtAnI prApti kema thAya ? tenI vicAraNA karatA hoya tyAre manojJa viSayone AzrayIne ke manojJa evI zAtAne AzrayIne ArtadhyAna pravarte che. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 tatvArthIpagamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUca-33, 34 AnAthI e prApta thAya ke je mahAtmAone manojJa viSayonI prApti ke aprApti pratye samabhAva varte che athavA zAtAnI prApti ke aprApti pratye samabhAva varte che, tethI potAnA samabhAvanI vRddhinA ucita upAyone sevavAmAM daDha yatna kare che. teone manojJa viSayono viyoga thAya ke manojJa evI zAtAno viyoga thAya tyAre tenI prApti arthe koI vicAraNA thatI nathI; paraMtu samabhAvanI vRddhi dvArA svAthyanI vRddhimAM ja yatna varte che. AvA mahAtmAone manojJa viSayonA viyogamAM ke zAtAnA viyogamAM ArtadhyAna thatuM nathI. vaLI jeone zAtAkALamAM sarva ucita anuSThAno svasthatAthI thatAM hoya ane manojJa viSayo maLyA hoya tethI svastha che ema jaNAtuM hoya tyAre paNa jo vAstavamAM manojJa viSayo pratye ane manojJa vedanA pratye balavAna rAga vartato hoya to temane ArtadhyAna varte che. I9/33 bhASya : kiJcAnyat - bhASyArtha vaLI anya ArtadhyAna zuM che? te batAve che - sUtra : nidhAnaM ra aa2/4 sUtrArtha: ane nidAna (ArtadhyAna che.) II9/34 bhANa - kAmopahatacittAnAM punarbhavaviSayasukhagRddhAnAM nidAnamArtadhyAnaM bhavati / / 9/34 / / bhASyArtha : - nopavittAnAM ... bhavati | kAmathI haNAyelA cittavALA, pharIthI thanArA bhavanA viSayamAM, sukhathI gRddha evA jIvonuM nidAna=bhavAMtaramAM sukhanI prAptino saMkalpa, ArtadhyAna che. II9/34nA bhAvArthakAmathI upahata cittavALAnuM kAmabhoga saMbaMdhI nidAnarUpa ArtadhyAna: je jIvone bAhya padArthonI kAmanA atizayita thayelI che ane vartamAnamAM tevA sukhanI prAptinI saMbhAvanA nathI; tethI AgAmI bhavamAM tevA viSayonA sukhanI vRddhivALA che teono AgAmI bhavamAM te bAhya padArtho prApta thAya tevo abhilASavartamAna bhavamAM karelA tapa-tyAgAdinA phaLarUpe te padArthonI prAptino abhilASa, ArtadhyAna che. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 tattvArthAvagamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 / sUtra-34, 35 sUtra-31-32mAM batAvela ArtadhyAna dveSathI thAya che, sUtra-33mAM batAvela ArtadhyAna rAgathI thAya che ane prastuta sUtramAM batAvela ArtadhyAna mUDhatAthI thAya che. tethI ajJAnatA nidAna pratye mukhya kAraNa che. II9/34nA sUtraH taviratadezaviratapramatta saMtAnAm II/rUbA sUtrArtha : te sUtra-31thI 34 sughI batAvyuM te ArtadhyAna, avirata, dezavirata ane pramatasaMyatone thAya che. I9/35ll bhASyaH tadetadArtadhyAnaM aviratadezaviratapramattasaMyatAnAmeva bhavatIti / / 9/35 / / bhASyArtha : tavetavArtidhyAna. mavatIti che te A=pUrvamAM varNana karyuM te A, ArtadhyAna avirata, dezavirata ane pramatasaMyata jIvone ja thAya che. tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. II/3pA bhAvArtha :ArtadhyAnanA svAmI : aviratinA udayavALA jIvone samyaktanI prApti thaI hoya ke samyakta prApta na thayuM hoya tyAre paNa amanojJa viSaya ke amanojJa pIDAmAM je dveSa thAya ane tenA kAraNe tene dUra karavAno adhyavasAya thAya te ArtadhyAna svarUpa che. vaLI, anukULabhAvomAM harSanI anubhUti thAya ane teno viyoga thayo hoya tyAre prAptino abhilASa thAya tevA saMyogamAM ArtadhyAna thAya che. tethI e phalita thAya ke avirativALA jIvo paNa jinavacananuM avalaMbana laIne tattvAtattvano viveka karatA hoya tyAre ArtadhyAnano parihAra thaI zake che. anyathA=jo tevuM na karI zake to, bAhya padArthone avalaMbIne thatA bhAvomAM ArtadhyAna ke ArtadhyAnanI pUrvabhUmikArUpe citta pravartatuM hoya che. dezaviratidhara zrAvako potAnA viratinA pariNAmanuM smaraNa karIne viratine anukULa ucita kriyAmAM dRDha yatnavALA hoya che tyAre ke bhagavadbhakti AdinAM ucita kRtyomAM yatnavALA hoya che tyAre ArtadhyAnano parihAra thAya che. paraMtu jyAre jyAre bAhya padArtho sAthe saMlagna cittavALA thaIne pravRtti kare che tyAre tyAre te te nimittone AzrayIne ArtadhyAnavALuM citta varte che. vaLI, viSayanI AsaktinA svabhAvane kAraNe te te indriyonA te te viSayone pAmIne je je rAgAdi bhAvo thAya che, tene anurUpa ArtadhyAna varte che. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 Au che. tatvArthApigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUga-35, 36 pramatta sAdhuone paNa jyAre jyAre indriyonA viSayone pAmIne upayoganI alanA thAya che tyAre tyAre ArtadhyAna thAya che. AthI ja temane azAtAnA udaya kAle sahasA dveSano pariNAma thAya tyAre sAdhune ArtadhyAnanI prApti thAya che. je sAdhu kSaNabhara paNa pramAda vagara jinavacananuM daDha avalaMbana laIne pAMce indriyonA saMvarapUrvaka saMyamanI sarva ucita kriyAomAM manane pravartAve che, te mahAtmA ja ArtadhyAnano saMpUrNa parihAra karI zake che. anyathA jIvasvabhAve pratikULa viSayomAM ke anukULa viSayomAM upayoga javAthI ArtadhyAna thAya che. vaLI anukULa vedanA ke pratikULa vedanAmAM upayoga javAthI ArtadhyAna thAya che, AthI ja guNasaMpanna paNa mahAtmAo nimittane pAmIne nidAna kare che. te paNa viSayo pratyenA rAgane kAraNe ja thAya che. tethI te sarva ArtadhyAnarUpa che. vaLI apramatta sAdhu bhagavaMto sadA jinavacananuM daDha avalaMbana laIne nirvikalpa upayogamAM javAnA yatnavALA hoya che ke nirvikalpa upayogamAM vartatA hoya che. tethI teone ArtadhyAnano saMbhava nathI, chatAM tevA paNa mahAtmAo nimittane pAmIne pramatta saMyata avasthAne pAme ane balavAna nimitta maLe to ArtadhyAna thavAno saMbhava rahe che. I9/3pA avataraNikA : sUtra-29mAM cAra prakAranA dhyAno che tema kahyuM, temAMthI ArtadhyAnanuM svarUpa atyAra sudhI batAvyuM. have raudradhyAnanuM svarUpa batAve che - sUtraH hiMsAvRtteivizva saMrakSamyo raudraviratadezaviratayo /rUdA svArtha: avirata ane dezavirativALA jIvone hiMsA, mRSA, steya, ane viSayanA saMrakSaNathI raudradhyAna pravarte che. II9/ bhASyaH hiMsArthamanRtavacanArthaM steyArthaM viSayasaMrakSaNArthaM ca smRtisamanvAhAro raudradhyAnaM, tadaviratadezaviratayoreva bhavati / / 9/36 / / bhASyArtha: hisArtham - bhavati hiMsA mATe, amRta vacana mATe, teya mATe, ane viSayanA saMrakSaNa mATe smRtino samannAhAra=upAyonI vicAraNA, raudradhyAna che. te=raudradhyAna, avirata ane dezavirativALA jIvone thAya che. IC/36 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-36 bhAvArtha: raudradhyAnanuM svarUpa : viSayonI aprAptimAM ke prAptimAM alpa paNa rAga ke dveSa thAya tyAre ArtadhyAna varte che ane je vakhate te rAga ke dveSa pracura mAtrAmAM thAya che tyAre raudra pariNAma thAya che. vaLI, te raudra pariNAmamAM ekAgratA Ave to raudradhyAna prApta thAya che. ekAgratAnI prApti na thAya to raudradhyAnanI pUrvabhUmikAvALo raudra pariNAma varte che. 175 raudradhyAnanA cAra prakAronAM nAmo tathA temanuM svarUpa : raudradhyAnanA cAra prakAro che : (1) hiMsAnubaMdhIraudradhyAna, (2) mRSAnubaMdhIaudradhyAna, (3) steyAnubaMdhIraudradhyAna ane (4) saMrakSaNAnubaMdhIraudradhyAna. potAnA zatrune joIne tenA taraphathI thatA upadravane kAraNe hiMsAnA pariNAma svarUpa arthAt 'A mare to sAruM' athavA tene mAravAnA upAyonI vicAraNA te hiMsAnubaMdhIaudradhyAna che. lobhane vaza juThThuM bolavAno pariNAma hoya ke mAnane vaza juThThuM bolavAno pariNAma hoya te vakhate sAmI vyaktine zuM anartha thaze ? teno koI vicAra na hoya ane mAtra potAnA lobhanI ke mAnanI puSTi mATe mRSA bolavAno adhyavasAya vartato hoya tyAre raudra pariNAma thAya che. te cittanI ekAgratArUpa thAya to mRSAnubaMdhIraudradhyAna paNa Ave. vaLI koI suMdara vastune joIne tene (koIpaNa bhoge) grahaNa karavAnI - paDAvI levAnI vRtti utpanna thAya tyAre sTeyAnubaMdhI raudradhyAna utpanna thAya che. vaLI potAnI vastune koI anya grahaNa karatuM hoya, tyAre te vastunA rakSaNArthe je kliSTa bhAvo thAya te ekAgratAyukta thAya to te raudradhyAna bane che. aviratinA udayavALA mithyAdraSTi ke samyagdaSTi jIvone bAhya padArtho pratyenA rAganA kAraNe saMyoga anusAra cAra prakAranA raudradhyAnamAMthI koIpaNa prakAranuM raudradhyAna prApta thaI zake che. AthI ja dhanAdinA lobhane vaza bIjAne ThagavAno pariNAma thAya tyAre sTeyAnubaMdhI raudradhyAnanI prApti thAya che ane potAnI saMpatti koI grahaNa karatuM hoya tyAre tenA rakSaNArthe prayatna karanArA zrAvakane paNa saMrakSaNAnubaMdhIaudradhyAnanI prAptino saMbhava rahe che. dezavirati guNasthAnaka sudhI svajana, dhana Adi pratyenI mUrchAne kAraNe tenA rakSaNa AdinI vicAraNA karatI vakhate te te prakAranA raudradhyAnano prasaMga prApta thAya che, jyAre susAdhune indriyonA pratikULa viSayomAM ISad dveSa thAya tyAre ArtadhyAna saMbhave, paraMtu bAhya padArtha pratye mUrchA vagaranA hovAthI ke deha pratye paNa mUrchA vaga2nA hovAthI teone raudradhyAna saMbhavatuM nathI. jo kyAMka mUrchA thAya to guNasthAnakathI AkarSa dvArA pAta pAmIne raudradhyAnane prApta kare che; jema prasannacaMdra rAjarSine putranA snehathI raudradhyAnanI prApti thaI. II9/36]] Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 tattvArthAvagamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUga-37, 38 avataraNikA : sUtra-29mAM cAra prakAranA dhyAna batAvyAM, temAMthI gharmadhyAnanuM svarUpa batAve che - sUtraH AjJA'pAyavipAkasaMsthAnavicayAya dharmamapramattasaMyatasya / / 9/37 / / sUtrArtha : AjJA, apAya, vipAka ane saMsthAnanA paryAlocana mATe apramatasaMyatane dharma hoya che= dharmadhyAna hoya che. II937 bhASya : AjJAvicayAya apAyavicayAya vipAkavicayAya saMsthAnavicayAya ca smRtisamanvAhAro dharmadhyAnam, tadapramattasaMyatasya bhavati / / 9/37 / / bhASyArtha : AjJAvivAra ... bhavati | AjJAvicaya mATe, apAyaricaya mATe, vipAkaciya mATe ane saMsthAnavicaya mATe smRtino samanvAhArate prakAranA citavana mATenA upAyonuM smaraNa, dharmadhyAna che ane te=dharmadhyAna, apramattasaMyatane thAya che. I9/37nA bhASyaH kiJcAnyat - bhASyArtha:vaLI anya zuM che?=vaLI anya kone dharmadhyAna thAya che? tethI kahe che - sUtra : - 3pannakSIviSAyathozva 1/28aaaa sUtrArtha: upazAMtakaSAyavALA ane kSINakaSAyavALAne dharmadhyAna thAya che. II9/38II bhASya : upazAntakaSAyasya kSINakaSAyasya ca dharmaM dhyAnaM bhavati / / 9/38 / bhASyArtha :35zAntaSAca .. mati | upazAMtakaSAyavALAne=upazamazreNimAM caDelA, darzanasaptakano Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-38 177 upazama karatA evA aviratasamyagdaSTie, dezaviratidharane ke sarvaviratidhara ligraMtha evA upazAMtakaSAyavALAne, ane kSINakaSAyavALAne=darzanasaptakano kSaya karavA mATe tatpara thayelA evA aviratasamyagdaSTine, dezaviratidharane ke sarvavirativALA tigraMtha, dharmadhyAna hoya che. A38 bhAvArtha : dharmadhyAnanA anya svAmI : dharmadhyAna karanArA apramattasaMyata upazAMtakaSAyavALA ane kSINakaSAyavALA jIvo hoya che. TIkAkArazrIe upazAMtakaSAyathI agiyAramA guNasthAnakavALA jIvone ane kSINakaSAyavALAthI bAramA guNasthAnakavALA jIvone grahaNa karyA che, paraMtu AvazyakaniryuktinA vacanAnusAra te artha saMgata jaNAto nathI. vaLI dharmadhyAna kSapakazreNinI prApti pUrve hoya che. tethI AvazyakaniryuktinA vacanAnusAra e artha prApta thAya ke je sAdhu sarva prakAranA pramAda rahita che teo jinavacana anusAra tattvaciMtana karatA hoya tyAre teone dharmadhyAna varte che. vaLI upazamazreNi upara caDavA mATe darzanasaptakano upazama karavAno jemaNe prAraMbha karyo che tevA upazAMtakaSAyavALA aviratasamyagdaSTi, dezaviratasamyagdaSTi ke sarvaviratidhara nigraMthane dharmadhyAna hoya che ane upalakSaNathI upazamazreNIne nahIM pAmelA paNa kaSAyanA upazama mATe jeo yatna karI rahyA che teone paNa dharmadhyAna hoya che. vaLI koI mahAtmAe darzanasaptakano kSaya karavAno prAraMbha karyo che tevA kSINakaSAyavALA aviratasamyagdaSTi, dezaviratasamyagdaSTi ke sarvaviratidhara nigraMthane dharmadhyAna hoya che. teo dharmadhyAnanA viSayabhUta kyAreka AjJAvicaya mATe yatna kare che arthAtu bhagavAnanI AjJA kevI nirava che ? tenA paramArthanuM ciMtavana karatA hoya che, to kyAreka saMsAranA rAga-dveSanA pariNAmarUpa apAyanuM ciMtavana karatA hoya che. vaLI kyAreka karmonA vipAkanuM ciMtavana karatA hoya che, to kyAreka lokanA saMsthAnanuM ciMtavana karatA hoya che. te vakhate jyAre citta ekAgrabhAvane pAme tyAre dharmadhyAnanI prApti thAya che ane jo ekAgrabhAvanI prApti na thAya to te dharmadhyAnanI pUrvabhUmikArUpa citavana bane che. chellA be saMghayaNavALA jIvone dhyAna nathI e vacanAnusAra teo je kAMI AjJAvicaya AdinuM ciMtavana kare che, te dharmadhyAnanI pUrvabhUmikA svarUpa hoya che. vaLI prastutamAM upazAMtakaSAya zabdathI ane kSaNikaSAya zabdathI agiyAramA guNasthAnakavALA ane bAramA guNasthAnakavALAne grahaNa karavA koI rIte saMgata jaNAtuM nathI; kema ke dharmadhyAna cAritramohanIyakarmanI kSapaNAnA prAraMbha pUrve ja hoya che. cAritramohanIyakarmanI kSapaNA karanAra kSapakazreNivALA ke upazamazreNivALA mahAtmAone zukladhyAna ja varte che. tethI upazamazreNimAM ke kSapakazreNimAM dharmadhyAnane darzanasaptakanI kSapaNAkALamAM ja svIkArI zakAya. tyArapachI jeo cAritranI kSapaNAno prAraMbha kare che. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-38, 39-1, 39-2 teone prAtijajJAnakALamAM caudapUrvathI adhika jJAna varte che. te caudapUrvadharo ja cAritranI kSapaNAno prAraMbha kare che. dharmadhyAnavALA jIvo kSapakazreNimAM darzanasaptakanI kSapaNA sudhI ja karI zake che. A kathana AvazyakaniyuktinI gAthA 1271nI TIkAmAM rahela dhyAnazatakanI gAthA-93 AdinA AdhAre tathA Avazyakaniryukti gAthA 121nI TIkA anusAra che. AjJAvicaya AdinuM vizeSa svarUpa adhyAtmasAranA 19mA adhikArathI jANavuM. ll9/38nA bhASya : kiJcAnyat - bhASyArtha: vaLI anya zuM che?=upazAMtakaSAya ane kSINakaSAyavALAne dharmadhyAnathI anya zuM che? tethI kahe che - sUtra - zukane vAle IIS/rU-zA. sutrArtha : ane Adha be zukaladhyAno=pRthaCvitarka ane ekatvavitarka Atmaka Adha be zukaladhyAno, upazAMtakaSAyavALA ane kSINakaSAyavALA nigraMthone hoya che. IC/39-1pa bhASya : zukle cAdye dhyAne-pRthaktvavitarkekatvavitarke, copazAntakSINakaSAyayorbhavataH / / 9/39-1 // bhASyArtha : suvarna ... bhavataH che ane pRthaklavitarka ane ekatvavitarka Atmaka Adya be zukladhyAno upazAMtakaSAyavALA ane kSINakaSAyavALA nigraMthone hoya che. 9/39-1aaaa sUtra : pUrvavida 1/32-rA sUtrArtha : pUrvavidga hoya che=Adya be zukaladhyAna pUrvavi hoya che. I9/39-cA bhASya : Adye zukle dhyAne pRthaktvavitarkekatvavitarke pUrvavido bhavataH / / 9/39-2 // Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 179 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUca-39-1, 39-2, 40 bhASyArtha : sAthe ..... mavataH | pRthaklavitarka ane ekatvavitarkarUpa A be zukladhyAno pUrvavikta hoya che. I9/39-2aaaa bhAvArtha - zukladhyAnanA svAmI - cauda pUrvadhara yukta apramatta munione zukladhyAna hoya che, tenAthI nyUna zratadhara ke pramattasaMyata sudhInA jIvone zukladhyAna hotuM nathI. kSapakazreNinA baLathI darzanasaptakanI kSapaNA dharmadhyAnathI aviratasamyagdaSTi Adi jIvo kare che. koIka mahAtmA caudapUrvadhara hoya to zukladhyAnathI paNa darzanasaptakanI kSapaNA kare che; paraMtu darzanasaptakanI kSapaNA karyA pachI cAritramohanIyanI kSapaNA arthe zukladhyAnanI prApti pUrve avazya cAra jJAnanA prakarSanA uttarabhAvI evuM prAtijajJAna thAya che. tethI zukladhyAnanI prApti mATe caudapUrvanI AvazyakatA che, te sivAya koI zukladhyAnano prAraMbha karatA nathI. AthI jeo caudapUrva bhaNelA che teo caudapUrvanA baLathI zukladhyAnane prApta kare che. tene AzrayIne pUrvavidane Adya be zukladhyAna hoya che, tema sUtra-39-2mAM kahela che. jeo caudapUrva bhaNyA nathI paraMtu dharmadhyAnanA baLathI prAtijJAnane pAmyA che teo prAtijajJAnanI prApti pachI be zukladhyAnane prApta kare che, te be zukladhyAnavALA jIvo upazAMtakaSAyavALA hoya ke kSINakaSAyavALA hoya che, tethI upazAMtakaSAyavALAne ane kSaNikaSAyavALAne Adya be zukladhyAna che, ema sUtra-39-1mAM kahela che. cauda pUrvano abhyAsa karIne enA baLathI zukladhyAna pAmanArA ghaNA mahAtmAo hoya che. vaLI marudevI mAtA ke mASatuSamuni jevA mahAtmAo pUrva bhaNavA mATe asamartha hatA, chatAM dharmadhyAnanA baLathI kSapakazreNi upara ArohaNa thayAM tyAre darzanasaptakanI kSapaNA karI, tyArapachI vizuddha adhyavasAyane kAraNe jJAnAvaraNIyakarma tUTavAthI prAtibhajJAna pragaTa thAya che, te vakhate 14 pUrvanuM jJAna arthathI teone paNa avazya hoya che ane tenA baLathI ja teo zukladhyAnanA prathama be pAyAne prApta kare che. tethI zukladhyAnane prApta karanArAM marudevA mAtA, mASataSa muni ke nAgaketu Adi anya koIpaNa, jeo pUrva bhaNyAM nathI, teo paNa pUrvadhara thaIne zukladhyAnanA be pAyAne prApta kare che. dharmadhyAnathI cAritramohanIyanI kSapaNA saMbhavatI nathI. zreNika mahArAjA Adi jeo kSAyika samyakta pAmyA, teo baddhAyuSka hovAthI dharmadhyAnathI darzanasaptakanI kSapaNA karyA pachI virAma pAme che, tethI teone prAtijJAnanI prApti ke zukladhyAnanI prApti nathI. II939-1, 939-zA avataraNikA : sUtra-29mAM cAra prakAranAM dhyAna kahelAM temAMthI zuladhyAnanA avAMtara be bhedo kone hoya che? te sUtra=39/ramAM batAvyuM. have aMtima be zukladhyAno kone hoya che ? te batAve che - Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-40, 41 sUtra - pare kevalinaH / / 9/40 // sUtrArtha - kevalIne chellAM be zukaladhyAna hoya che. II9/4oll bhASya - pare dve zukle dhyAne kevalina eva bhavataH, na chadmasthasya / / 9/40 // bhASyArtha: re ... chatAthI . chellAM be zukladhyAna kevalIne ja hoya che, chaThastha nahIM. 9/40mA. bhAvArtha prathama be zudhyAnanI prAptithI mahAtmA kevalajJAna pAme che, tyArapachI AyuSyanA aMta samaye yoganirodhano prAraMbha kare che, te vakhate trIjuM zukladhyAna prApta kare che ane yoganirodha karyA pachI cothuM zukladhyAna prApta kare che. cha%DavasthAmAM kyAreya chellAM be zukladhyAnanI prApti saMbhavita nathI. II:/4mAM avataraNikA - atrAha - uktaM bhavatA - 'pUrve zukle dhyAne, pare zukle dhyAne' iti, tat kAni tAnIti ? satro - avataraNitArtha : ahIM kahe che - pUrva be zukladhyAno ane para be zamdhyAno' e pramANe tamArA dvArA kahevAyuM, to te cAra zukladhyAno, kayAM che? ahIM kahevAya che - bhAvArtha sUtra-39thI 4ramAM cAra zukladhyAno kone hoya che ? te batAvyuM. have te zukladhyAnanuM svarUpa batAve che - sUtra : pRthaktvaikatvavitarkasUkSmakriyApratipAtivyuparatakriyA'nivartIni / / 9/41 / / sUtrArtha: pRthakvavitarka, ekatvavitarka, sUkSmajyiAapratipAti, bhupatakriyAanivarti e cAra zukaladhyAno che. II9/41II. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 tattvArthIpagamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-41 bhASya : pRthaktvavitarkam, ekatvavitarka, sUkSmakriyamapratipAti, vyuparatakriyA'nivartIti caturvidhaM shuklzAna 2/4 bhASyArtha : pRthakvevitam ... suvadhyAnam pRthakvavitarka prathama zukladhyAta che. ekatvavitarka bIjuM zuladhyAna che. sUkSmakriyAapratipAtikAyayoganI je sUkSma kriyA thaI che te bAdara kriyArUpe pratipAta thavAnI nathI te sUkSmakriyAapratipAtirUpa trIjuM zukladhyAna che. bhupatakriyAanivarti=saMpUrNa kriyAto abhAva thayo che te putabhavarUpe thavAno nathI evI kriyA te, cothuM zukladhyAna che. A prakAre caturvidha zukladhyAna che. I9/41aaaa bhAvArtha : zukladhyAnanA cAra prakAro:zukladhyAnanA cAra bheda che. (1) pRthaklavitaka zukladhyAna, (2) ekatvavitarka zukladhyAna, (3) sUkSmakriyAapratipAti zukladhyAna, (4) suparatakriyAanivartI zukladhyAna. (1) pRthavitarka zukladhyAna - paheluM pRthakvavitarka zukladhyAna upazamazreNimAM ke zrAkazreNimAM caDanAra mahAtmAone hoya che ane AThamA guNasthAnakathI tenI prApti che. temAM dravya-guNa-paryAyano pRthakvarUpe zrutanA baLathI vitarka karAya che. tethI tene pRthaqvitarka zukladhyAna kahevAya che arthAt dravya-guNa-paryAyanuM pRthakvarUpe bhAna che ane zrutarUpe vitarka cAle che. (2) ekatvavitarka zukladhyAna : zukladhyAnanA bIjA pAyAmAM dravya-guNa-paryAyanuM abheda ciMtavana karAya che, tethI ekatvano bodha che ane te zrutanA vitarkarUpa che. ekatvavitaka zukladhyAnano bIjo pAyo che. A zukladhyAna upazamazreNIkALe agiyAramA guNasthAnakamAM ane kSapakazreNIkALe bAramA guNasthAnakamAM varte che. (3) sUkSmakriyAapratipAti zukladhyAna - je sUkSmakriyAno pAta thavAno nathI arthAt je sUkSmakriyA kyAreya bAdara kriyArUpe thavAnI nathI, kAyayoganI sUkSmakriyA A zukladhyAnamAM varte che, tethI tenuM nAma sUkSmakriyAapratipAti zukladhyAna che. A zukladhyAna kAyayoganA sUkSmakriyAkALamAM teramA sayogIkevalIguNasthAnakanA aMte varte che. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 / sUtra-41, 42 (4) suparatakriyAanivartI zukladhyAna : yoganirodhakALamAM kevalI mana-vacana-kAyAnI sarva kriyAthI rahita hoya che, tethI akriyAvALA che arthAt bhupatakriyAvALA che. A kriyAo pharI kyAreya niSpanna thavAnI nathI, tethI anivartIi che. mATe cothA zukladhyAnanuM nAma suparatakriyAanivArtA che. te caudamA ayogikevalIguNasthAnakamAM hoya che. Ile/41aaaa avataraNikA - pUrvamAM cAra prakAranAM zukladhyAna batAvyAM. kayA yogamAM kayAM zukladhyAno saMbhave che te batAve sUtra tat tryekakAyayogAyogAnAm / / 9/42 // sUtrArtha: te=zukladhyAna, traNa yogavALAne, eka yogavALAne, kAyayogavALAne ane ayogavALAne che. II9/4zA bhASya : tadetaccaturvidhaM zaklathyAnaM triyogasyAnyatamayogasya kAyayogasyAyogasya ca yathAsaGkhyaM bhavati / tatra triyogAnAM pRthaktvavitarkam, ekAnyatamakayogAnAmekatvavitarka, kAyayogAnAM sUkSmakriyamapratipAti, ayogAnAM vyuparatakriyA'nivartIti / / 9/42 / / bhASyArtha: ratiSAiM ... suparakriAnivartIti che te A cAra prakAranuM zukladhyAna, traNayogavALAne, avyatama yogavALAne, kAyayogavALAne ane ayogavALAne yathAsaMkhya thAya che= yathAkrama thAya che. tyAM cAra zukladhyAnamAM, traNa yogavALAne pRthaklavitarkazuladhyAna che, anyatama eka yogavALAne ekatvavitarkazukladhyAna che, kAyayogavALAne sUkSmakriyAapratipAtizukladhyAta che ane ayogavALAne bhupatakriyAativartIzukladhyAna che. ti' zabda bhASyanI samApti arthe che. I9/4rA bhAvArtha :cAra prakAranA zukaladhyAnanA svAmI - cAra prakAranA zukladhyAnamAMthI pRthaklavitarkazukladhyAna manoyoga-vacanayoga-kAyayoga Atmaka traNa yogavALAne hoya che. bhaMgIkRtane bhaNatI vakhate prathama zukladhyAnano pAyo vartato hoya che tyAre mana-vacana Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 tatvArthIpagamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUtra-42 ane kAyAnA traNe yogo sAMsArika bhAvothI ane dehAdithI AtmAne bhinna karIne zuddha AtmAmAM sthira thavA mATe pravartatA hoya che te vakhate citta AtmAnA zuddha bhAvomAM sthira hovA chatAM mana-vacana-kAyAnA yogo kramazaH pravartatA hoya che. vaLI zukladhyAnakALamAM mahAtmAo cittane sarva padArthothI pRthaka karIne paramANu Adi upara sthira kare che te prakArano ullekha AvazyakaniryuktimAM prApta thAya che. adhyAtmasAranA 16mA adhikAranI 73mI gAthA anusAra aNu upara manane sthApana karIne zukladhyAnakALamAM paNa mahAtmAo zuddha AtmAnuM jJAna karavA yatna kare che. tethI paramANu upara sthApana karAyeluM citta svabheda pratiyogIpaNAthI che=AtmAmAM paramANuno je bheda che, tenA pratiyogIpaNAthI paramANunuM dhyAna kare che. tethI paramANu Adi bAhya dravyothI bhinna mohathI anAkuLa evuM zuddha Atmadravya kevA svarUpavALuM che? teno ja bodha karavAmAM pravRttivALA manavacana-kAyAnA yogo te mahAtmAnA che. tethI dehathI ane sarva pudgalothI bhinna arUpI cetanAnA pAramArthika svarUpano bodha karavArthe mahAtmA bhaMgIzruta bhaNe che, te vakhate zukladhyAnano prathama pAyo varte che. tethI traNa yogavALA mahAtmAne pRthaqvitarka nAmanuM zukladhyAna varte che. mana-vacana-kAyAnA traNa yogomAMthI koI eka yogamAM (upayukta mahAtmAne) ekatvavitarka nAmanuM bIjuM zukladhyAna varte che. zukladhyAnanA prathama pAyAnA kALamAM mahAtmAnI dRSTi paramANumAM sthira hoya che; chatAM zrutanA baLathI citta zuddha AtmAnA dravya-guNa-paryAyanA ciMtavanamAM pravarte che. jyAre zukladhyAnanA bIjA pAyA vakhate paramANu upara ja dRSTi sthira hoya che; chatAM paramANuthI bhinna evA zuddha AtmAnA dravya-guNaparyAyanA abhedarUpa ekatvamAM zrutanA upayogarUpe cittano vitarka varte che. bAramA guNasthAnakavALA je mahAtmA kSapakazreNimAM hoya che athavA agiyAramA guNasthAnakavALA je mahAtmA upazamazreNimAM hoya che teone ja zukladhyAnano bIjo pAyo hoya che. vaLI teramA guNasthAnakanA aMte manoyoga-vacanayoga-ane bAdarakAyayogano nirodha karyA pachI sUkSma kAyayogavALA mahAtmAone sUkSmakriyAapratipAti nAmanuM trIjuM zukladhyAna varte che. te vakhate kAyayoganI sUkSma kriyA varte che. je sUkSma kriyAthI bAdara kriyAmAM javArUpa pratipAta thavAno nathI, tevI sUkSma kriyAvALA trIjA zukladhyAnavALA mahAtmAo hoya che. saMpUrNa yoga vagaranA mahAtmAne cuparatakriyA anivRttirUpa cothuM zukladhyAna varte che. tethI teo saMpUrNa kriyA vagaranA che ane teonI akriya avasthA kyAreya nivartana pAmavAnI nathI, paraMtu sadA mATe kriyAnI nivRtti che. AthI siddhaavasthAmAM paNa te mahAtmAo akriya ja hoya che. ll9/4raNA avataraNikA - sUtra-41mAM zukladhyAnanA cAra bhedo batAvyA temAM prathama zukladhyAna pRthaQvitarka. nAmanuM hatuM ane bIjuM zukladhyAna ekatvavitarka nAmanuM hatuM. tethI prazna thAya ke te bannemAM zratane AzrayIne thato vikalpa eka dravyane AzrayIne pravarte che ke bhinna bhinna dravyane AzrayIne pravarte che ? arthAt prathama Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUtra-43 zukladhyAnakALamAM anya dravyano upayoga che ane bIjA zukladhyAnamAM anya dravyano upayoga che ke ba9 zukladhyAnamAM eka dravyano upayoga che ? tethI kahe che - sUtraH vizva savita pUrve 2/4rUA. sUtrArtha: eka AzrayavALA eka dravyanA AzrayavALA, savitarkavitarka sahita, pUrvanAM be dhyAno che. II9/42I bhASya : ekadravyAzraye savitarke pUrve dhyAne prathamadvitIye / tatra savicAraM prathamam / / 9/43 / / bhASyArtha: padravyA .... prathaman II eka dravyanA AzrayavALAM savitarka evAM pUrvanAM prathama ane dvitIya dhyAta che. tyAM savicAra nAmanuM prathama dhyAna che. II9/43 bhAvArtha zukladhyAna paramANu upara upayoga rAkhIne ke arUpI evA zuddha Atmadravya upara upayoga rAkhIne pravarte che. tethI je mahAtmAe paramANurUpa eka dravya upara upayogavALA thaIne prathama zukladhyAnano prAraMbha karyo che te mahAtmA te paramANudravya upara ja upayogavALA rahIne bIjA zukladhyAnano prAraMbha kare che; paraMtu prathama zukladhyAnano upayoga paramANu upara hoya che ane bIjuM zukladhyAna Atmadravya upara hoya che tevo vibhAga nathI. tethI anya koI mahAtmA arUpI evA Atmadravya upara upayukta thaIne prathama zukladhyAnano prAraMbha kare to bIjuM zukladhyAna paNa te mahAtmAnuM Atmadravyane AzrayIne ja pravarte che. tethI e phalita thAya ke prathama zukladhyAna ane bIjA zukladhyAnano akhaMDa eka upayoga che; paraMtu jema chadmastha avasthAmAM dharmadhyAnanA upayogavALA mahAtmA dharmadhyAnanI dIrdhakALanI avicchinna saMtativALA hoya tyAre prathama dharmadhyAnano upayoga pUrNa thAya, tyAra bAda anya padArtha viSayaka athavA pharI te padArtha viSayaka avagraha AdinA kramathI upayogano prAraMbha karIne bIjA dharmadhyAnanA upayogavALA bane che, teno upayoga prathama zukladhyAna ane bIjA zukladhyAnamAM nathI, paraMtu prathama zukladhyAnamAM je eka dravya upara dhyAnano yatna hato te ja prakarSavALo thaIne bIjA zukladhyAnane prApta kare che tyAre prathama zukladhyAnanA upayoga karatAM paNa te padArtha viSayaka atyaMta sUkSma upayoga bIjA zukladhyAnamAM varte che. AthI prathama zukladhyAna savicArarUpa hoya che arthAt te padArthanA dravya, guNa ane paryAyamAM mana-vacana-kAyAnA yogonI saMkrAMti hoya che te vakhate te mahAtmA arthanA upayogathI zabdamAM upayogavALA thAya che ane zrutanA zabdanA baLathI arthanA vizeSa paryAyone jANanArA bane che. tethI artha ane vyaMjanarUpa zabdamAM upayoganI saMkrAMti thAya che. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-43, 44, 45 185 pariNAme prathama zukladhyAnanA prAraMbhathI satata sUkSma-sUkSmatara bodhanI atizaya-atizayataratA thAya che ane bIjA zukladhyAnamAM te padArthanA sUkSma-sUkSmatara paryAya tarapha upayoga pravarte che ane vitarAga thayela hovAthI nistaraMga sthira samudra jevo zrutano upayoga hoya che. tethI avicArarUpa bIjuM zukladhyAna varte che. II9/43 avataraNikA : sUtra-43nA bhAgamAM kahyuM ke prathama zukladhyAna savicArarUpa che. tethI bIjuM zukladhyAna kevuM che? te spaSTa karavAthuM kahe che - sUtra : avicAraM dvitIyam / / 9/44 / / sUtrArtha : bIju zukaladhyAna avicAra che. II/44ll bhASya : avicAraM savitarka dvitIyaM dhyAnaM bhavati / / 9/44 / / bhASyArtha: vicAra.... mavati | avicAra vitarka sahita evuM bIjuM dhyAna=ekatvavitarka nAmanuM zukladhyAna, che. II9/44 bhAvArtha : pahelA pRthakvevitarka nAmanA savicAra zukladhyAnamAM artha ane bAhyazabda e rUpa vyaMjananI saMkrAMti hatI ane yogonI paNa saMkrAMti hatI, jyAre ekatvavitarka nAmanA bIjA avicAra zukladhyAnamAM zabda ane arthanI saMkrAMtino abhAva thAya che, jethI eka paryAya upara citta sthira varte che. tethI bIjA zukladhyAnanuM nAma avicAra zukladhyAna che. II9/4jA bhASya : gAda - vitarivAroH : prativizeSa ti? satro - bhASyArtha : ahIM=prathama ane bIjA zukladhyAnamAM vitarka, vicAra tathA avicAranuM kathana karyuM tyAM, prazna kare che - vitarka ane vicAramAM zuM prativizeSa che? zuM bheda che ?, e prakAranA praznamAM uttara Ape che - Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 sUtra H sUtrArtha : vitartaH vitarka zruta che. 9/45]] tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-45, 46 zrutam / / 1/4aa bhASyaH yathoktaM zrutajJAnaM vitarko bhavati / / 9 / 45 / / bhASyArtha H tho ..... mavRtti / / je pramANe pUrvamAM kahyuM tevuM=sUtra-79/2mAM kahyuM ke caudapUrvadharane zukladhyAna thAya che tevuM, zrutajJAna vitarka che. 9/45 / / bhAvArtha: bhASya - zukladhyAna caudapUrvadhara mahAtmA prApta kare che. te mahAtmAne zrutajJAnanI vicAraNA varte che, te vitarka che arthAt zukladhyAnakALamAM je prakA2no zrutajJAnano upayoga Avazyaka che, te prakAranA zrutajJAnanA upayogarUpa vitarka che. AthI ja zukladhyAnakALamAM mahAtmA jagatanA sarva padArthothI cittane saMvara karIne sUkSma evA paramANu upara ke arUpI evA AtmadravyamAM cittane sthira karavA mATe zrutanA baLathI je yatna karI rahyA che te zrutanA upayogarUpa vitarka che. II9/45 // avataraNikA : sUtra-45nI avataraNikAmAM prazna karela ke vitarka ane vicAramAM zuM bheda che ? tethI sUtra-45mAM vitarkanuM svarUpa batAvyuM. have vicAranuM svarUpa batAve che sUtraH vicAro'rthavyaJjanayogasaGkrAntiH / / 9 / 46 // sUtrArtha : vicAra artha, vyaMjana, ane yoganI saMkrAMtirUpa che. II9/46|| arthavyaJjanayogasaGkrAntirvicAra iti / etadabhyantaraM tapaH saMvaratvAdabhinavakarmopacayapratiSedhakaM nirjaraNaphalatvAt karmanirjarakam, abhinavakarmApacayapratiSedhakatvAt pUrvopacitakarmanirjarakatvAcca nirvALaprApamiti / / 1/46 / / Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUtra-46 bhASyArtha :arthavyakkana ... nirvANajiri artha, vyaMjana ane yoganI saMkrAMti vicAra che. tti" zabda vicAranA svarUpanI samApti mATe che. A=vicAra, atyaMtarataparUpa che, saMvarapaNuM hovAthI abhinavakarmanA upacayano pratiSedhaka che. nirjaraNalapaNuM hovAthI-vicAranuM nirjaraNaphalapaNuM hovAthI, karmanirjaraka che. abhinavakarmanA upacayanuM pratiSedhaka hovAthI ane pUrva upacita karmanuM nirjarakapaNuM hovAthI nirvANaprApaka cheHvicAra nirvANaprApaka che. rUti' zabda bhASyanI samApti mATe che. I9/4 bhAvArtha : zukladhyAnanA prathama bhedamAM vartatA mahAtmA zratanA upayogathI paramANu Adi upara cittane sthira kare che tyAre paramANu Adi padArthanA sUkSma bhAvone kahenArA zabdarUpa vyaMjana dvArA paramANunA sUkSma-sUkSmatara bhAvone jovA yatna kare che. prathama paramANu Adi artha upara cittane sthira karIne arthathI zabdamAM upayoga jAya che ane zabda dvArA viziSTa arthano sUkSma bodha kare che, tethI arthathI vyaMjana upara ane vyaMjanathI artha upara upayoganuM saMkramaNa varte che. vaLI, mana-vacana-kAyAnA yogomAM paNa manoyogathI vacanayogamAM tathA vacanayogathI kAyayogamAM upayogano saMkrama varte che. zratanA vicArakALamAM arthanI, vyaMjananI ane mana-vacana-kAyAnA yogonI je saMkrAMti varte che, te vicArarUpa che. caudapUrvanA bodha anusAra je zrutajJAnano upayoga che te vitarka che. A rIte vitarka ane vicArano bheda batAvyA pachI zrutajJAnanA upayogarUpa te vicAra kevA uttama phaLavALo che ? te batAvavA arthe kahe che - A vicAra abhyataratapa che. kaI rIte atyaMtaratA che ? te spaSTa karavA arthe kahe che - jagatanA sarva bhAvothI cittane saMvRta karIne arUpI AtmAno bodha karavA arthe paramANu Adi upara sthira karela hovAthI saMvarabhAva varte che. tethI navA karmanA upacayanuM pratiSedhaka A vicAra che, jenAthI navAM karmonuM Agamana aTake che. vaLI nirjaraNaphaLavALuM hovAthI karmanirjaraka che. saMganI pariNatithI karmanuM Agamana thAya che. vicArakALamAM mahAtmA sarva saMgathI para evI arUpI cetanAne pragaTa karavA mATe vyApAravALA che, tethI satata asaMgapariNati vadhI rahI che. saMgapariNatithI baMdhAyelAM pUrvanAM karmonuM nirjaraNa karanAra A vicAra nAmano upayoga che, tethI vicAra nAmano upayoga nirjaraka cheHkarmanI nirjarAne karanAro che. vaLI, kSapakazreNi vartI Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-46, 47 vicAra nAmano upayoga abhinava karmanA upacayano pratiSedhaka hovAthI ane pUrva upacita karmano nirjaraka hovAthI mokSano prApaka che. AnAthI e phalita thAya ke pRthaktvavitarkasavicAra nAmanA prathama zukladhyAnakALamAM mahAtmA jagatanA tamAma padArthothI saMvRta thaIne AtmAnI sAthe tAdAtmya pariNAmavALA potAnA vItarAgabhAvamAM lIna che. tethI ghANImAM pilAtA hoya ke dehanI sAthe agni Adino saMsarga thato hoya topaNa te sarva bhAvothI asaMzleSavALA thaIne nirAkuLa cetanAnA pAramArthika svarUpamAM lIna varte che, jethI bAhya padArtho sAthe ke zarIra sAthe saMzleSa pAmIne upayoga pravartato nathI; paraMtu zrutanA baLathI zuddha AtmAmAM nivezamAna zrutano upayoga varte che. jethI navAM karmonuM Agamana aTake che ane pUrvanAM baMdhAyelAM karmonuM nirjaraNa thAya che. tethI pRthavruvitarkasavicAra nAmanuM zukladhyAna nirvANaprApaka che. vaLI avicAra nAmanA bIjA zukladhyAnanuM phaLa bhASyakArazrIe prastutamAM kahyuM nathI, topaNa arthathI e phalita thAya che ke pRthavruvitarkasavicArakALamAM mohanA nAzane anukULa saMvarabhAva atizayaatizayatara thAya che. mohano nAza thayA pachI pRthavruvitarkaavicAra nAmanuM bIjuM zukladhyAna varte che tyAre zrutano upayoga artha ane vyaMjanamAM saMkrAMti pAmato nathI, paraMtu paramANu Adi artha upara citta sthira varte che. te vakhate mana-vacana-kAyAnA yogonI paNa saMkrAMti nathI, tethI te traNamAMthI koI eka yogano upayoga varte che. bIjA prakAranA zukladhyAnakALamAM mahAtmA saMpUrNa mohathI anAkuLa, sthira eka padArtha para upayogavALA che. A upayoganA kAraNe jJAnAvaraNIya Adi zeSa ghAtikarmo nAza thAya che ane navA karmabaMdhano abhAva varte che. tethI bIjA zukladhyAnanA aMte sarva dhAtikarmono nAza karIne mahAtmA kevalajJAnane pAme che. II9/46 bhASya : atrAha uktaM bhavatA 'parISahajayAt tapaso'nubhAvatazca karmanirjarA bhavati' (a0 9, sU0 2- 3, 7-8) iti, tat kiM sarve samyagdRSTayaH samanirjarA Ahosvidasti kazcit prativizeSa iti ? atrocyate bhASyArtha : atrAha atrote -- ahIM=sUtra-9/2mAM saMvaranuM ane sUtra-9/3mAM tapanuM, sUtra-7mAM anubhAvanuM ane sUtra-8mAM pariSahonuM varNana puru karyuM emAM, prazna kare che tamArA vaDe kahevAyuM ke 'pariSahanA jayathI, tapathI ane anubhAvathI karmanI nirjarA thAya che.' (adhyAya-9, sUtra-2-3, 7-8) 'kRti' zabda zaMkAnI samApti arthe che. - - - = to zuM sarva samyagdaSTi jIvo samAna nirjarAvALA che ? athavA koI prativizeSa che ? e prakAranA praznamAM uttara apAya che - Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthIpagamasutra bhAga-4 | adhyAya-9T sutra-47 189 bhAvArtha - navamA adhyAyanA prAraMbhamAM saMvarane kahevAnI pratijJA karI ane sUtra-1mAM saMvaranuM svarUpa batAvyuM. sUtraramAM gupti AdithI saMvaranI prApti che e batAvyuM. saMvara sAthe nirjarAno saMbaMdha hovAthI sUtra-3mAM tapathI nirjarA thAya che tema batAvyuM, tyArapachI saMvaranA upAya Atmaka gupti AdinuM svarUpa batAvyuM. tyAM saMvaranA upAyarUpa pariSadanA varNana karatAM sUtra-8mAM kahyuM ke karmanirjarA mATe pariSaha sahana karavA joIe. sUtra-8 anusAra pariSadanA jayathI karmanirjarA thAya che. sUtra-3mAM batAvyA anusAra bAra prakAranA tapathI karmanirjarA prApta thAya che. sUtra-7mAM nirjarAbhAvanA batAvatAM kahyuM ke anubhAvathI paNa karmanirjarA thAya che. A pramANe saMvaranA upAya ane nirjarAnA upAyabhUta tapanuM varNana karyA pachI bhASyakArazrI prazna kare che ke pUrvamAM pariSadanA jayathI nirjarA kahevAI che ane tapanA sevanathI karmanirjarA kahevAI che ane anubhAvathI karmanirjarA kahevAI che. te nirjarA sarva samyagdaSTi jIvo samAnatayA kare che ke teonI nirjarAmAM koI bheda che ? e prakAranI zaMkAnA uttaramAM graMthakArazrI kahe che - sUtra : samyagdRSTizrAvakaviratAnantaviyojakadarzanamohakSapakopazamakopazAntamohakSapakakSINamohajinAH kramazo'saGkhyeyaguNanirjarAH / / 9/47 / / sUtrArtha - samyagdaSTi, zrAvaka, virata, anaMtaviyojaka anaMtAnubaMdhI kaSAyano viyojaka, darzanamohakSapaka kSAyikasamakitI, upazamaka mohano upazama karavAmAM pravRta, upazAMtamoha, kSapaka mohano kSaya karavAmAM pravRta, kSINamoha ane jinone kramathI asaMkhyaguNa nirjarA che. Ile/47nA bhASya : samyagdRSTiH, zrAvakaH, virataH, anantAnubandhiviyojakaH, darzanamohakSapakaH, mohopazamakaH, upazAntamohaH, mohakSapakaH, kSINamohaH, jina ityete daza kramazo'saGkhyeyaguNanirjarA bhavanti / tadyathA - samyagdRSTeH zrAvako'saGkhyeyaguNanirjaraH, zrAvakAd virataH, viratAdanantAnubandhiviyojakaH, ityevaM zeSAH / / 9/47 // bhASyArtha: saSTi ... zeSAda | samyagdaSTi, zrAvaka, virata, anaMtAnubaMdhI viyojaka, darzanamohakSapaka= darzanasaptakanI kSapaNA karIne kSAdhikasamyakta pAmanAra, moha upazamakaaupazamazreNimAM caDela mohanI Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-47 prakRtinI upazamanA karato jIva, upazAMtamoha-agiyAramAM guNasthAnakamAM vartatA mahAtmA, mohakSapaka=kSapakazreNimAM caDelA AThamA guNasthAnaka AdimAM vartatA mahAtmA, kSINamoha-bAramA guNasthAnaka AdimAM vartatA mahAtmA, jina=kevalI, A daze mahAtmAone kramazaH asaMkhya guNa nirjarA che=pUrva pUrvanA karatAM uttara-uttaranA mahAtmAone asaMkhya guNa nirjarA che. te A pramANe - samyagdaSTithI zrAvaka dezaviratidhara zrAvaka, asaMkhya guNa nirjarA karanAra che. zrAvakathI virata=sarvaviratidhara evA sAdhu, asaMkhyaguNa nirjarA karanAra che. viratathI=sarvaviratidhara sAdhuthI, anaMtAtubaMdhI viyojaka asaMkhyAtaguNa nirjarA karanAra che. e pramANe zeSa jANavA. 9/47nA bhAvArtha : avataraNikAmAM kahyuM ke pariSadanA jayathI, tapathI ane karmanA udayathI nirjarA thAya che temAM karmanA udayathI badhA jIvone sva-sva bhUmikA pramANe nirjarA thAya che je akAmanirjarA che. samyagdaSTi Adine je nirjarA thAya che te traNa kAraNothI thAya che. samyagdaSTi AdinI nirjarA taratamatAthI aneka prakAranI che, tene sAmAnyathI daza bhedomAM batAve che. samiti-gupti Adi saMvaranA upAyo che tema batAvyA pachI samyagdaSTi zrAvaka vagerene kramazaH asaMkhyAtaguNI nirjarA kahI, tethI saMvaravALA sAdhune sakAmanirjarAnI prApti che ema phalita thAya che; eTaluM ja nahIM paNa, samiti-gupti Adi bhAvone nahIM pAmelA evA avirata samyagdaSTi jIvone paNa sakAmanirjarA svIkArI, tethI avirata samyagdaSTi jIvone paNa saMvaranI prApti che ema phalita thayuM, kema ke avirata samyagdaSTi jIvo samiti-gupti Adi bhAvo pratye atyaMta rucivALA hovAthI teonuM citta kaMIka saMvaravALuM che ane potAnI bhUmikA anusAra jinavacananA zravaNAdi dvArA ke susAdhunI bhakti dvArA ke bhagavAnanI bhakti dvArA nirjarAnI prApti kare che, te sarva tapanA sevanarUpa che, tethI teone sakAmanirjarAnI prApti che. avirata samyagdaSTi karatAM dezaviratidhara zrAvakane asaMkhyAtaguNI nirjarA che. samyagdaSTi jIva mArgAnusArI prajJAvALA hovAthI sarvaviratinA atyaMta arthI che. teo zAstro bhaNIne sUkSma UhapUrvaka tattvanI vicAraNA kare che ane tenA baLathI sarvaviratine anukULa baLa saMcaya karavA yatna kare che, chatAM dezaviratidhara zrAvakanI jema viratinA pariNAmane pAmyA nathI. tethI samyagdaSTi karatAM dezaviratinA pariNAmane pAmelA zrAvakamAM samyagdaSTinA saMvara karatAM adhika saMvaranI prApti che. saMvara sAthe nirjarA avinAbhAvI che. tethI dezaviratidhara zrAvaka samyagdaSTi karatAM asaMkhyAtaguNI nirjarA kare che. vaLI dezaviratidhara zrAvaka karatAM sarvaviratidhara sAdhune asaMkhyAtaguNI nirjarA che; kema ke teo saMsAranA sarva bhAvothI saMvRta thaIne sadA traNa guptimAM varte che, jyAre dezaviratidhara zrAvaka traNa guptimAM sadA gupta thavAnI utkaTa icchAvALA che ane tenI zaktinA saMcayArthe ja dezavirati grahaNa karIne sarvaviratine anukULa baLa saMcaya thAya tevo yatna kare che, topaNa saMcita vartavALA sAdhu jevo saMvarabhAva zrAvakane nathI. tethI zrAvaka karatAM sAdhune asaMkhyAtaguNa nirjarA che. Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAvagamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sutra-47 11 vaLI traNa guptinA sAmrAjyavALA, apramAdathI saMyamamAM yatna karanArA sarvaviratidhara mahAtmA je nirjarA kare che tenA karatAM asaMkhyAtaguNI karmanirjarA anaMtAnubaMdhIviyojaka mahAtmA kare che. darzanasaptakamAMthI anaMtAnubaMdhI kaSAyano kSaya karavA mATe jemaNe prAraMbha karyo hovA chatAM anaMtAnubaMdhI-kaSAyano uccheda karyA pachI darzanatrikanI kSapaNAno prAraMbha karyA vagara pharI anaMtAnubaMdhInI saMjJAne prApta karI zake evA che teo anaMtAnubaMdhI kaSAyanA viyojaka che. anaMtAnubaMdhI kaSAyano kSaya karavAno prAraMbha karanAra avirata samyagdaSTi, dezaviratidhara zrAvaka ke sarvaviratidhara sAdhu hoI zake che. anaMtAnubaMdhIno kSaya karavA mATe mahAbaLa saMcaya thayela hovAthI aviratasamyagdaSTi jIva paNa jyAre anaMtAnubaMdhI kaSAyanI kSapaNA mATe prayatna kare che tyAre susAdhu karatAM paNa asaMkhyaguNa nirjarA kare che. phakta darzanasaptakanA kSaya mATe jevuM baLa saMcaya thavuM joIe tevuM baLa saMcaya nahIM thayela hovAthI darzanamohanA kSepaka karatAM anaMtAnubaMdhI-kaSAyanA visaMyojakanI nirjarA alpa thAya che. vaLI jeoe anaMtAnubaMdhI cAra kaSAya ane mithyAtvamohanIya, mizramohanIya ane samyakvamohanIya e sAta prakAranA darzanamohanIyanI kSapaNA mATe prAraMbha karyo che evA avirata samyagdaSTi, dezaviratidhara zrAvaka ke sarvaviratidhara sAdhuo anaMtAnubaMdhI visaMyojaka karatAM paNa asaMkhyAtaguNI nirjarA pratisamaya kare che. phakta anaMtAnubaMdhI visaMyojaka ke darzanamohano kSapaka jo avirata samyagdaSTi hoya to te kSapaNA kALamAM sarvaviratidhara karatAM adhika nirjarA kare che topaNa anaMtAnubaMdhI visaMyojaka ke darzanamohanIyanA kSapaka tenI kSapaNAnI kriyA samApta thAya tyArapachI te sAdhu karatAM adhika nirjarA karanArA nathI; paraMtu potAnA avasthita guNasthAnakane anurUpa nirjarA kare che. AthI ja darzanamohanI kSapaNA karanAra zreNika mahArAjA zeSakALamAM bhogAdinI pravRttimAM hoya tyAre kSAyika samyaktanA kAraNe avazya nirjarA kare che, topaNa viratidhara sAdhunI apekSAe temanI nirjarA alpa thAya che. vaLI, upazamazreNimAM caDelA mohanA upazamaka saMpUrNa mohanA upazama mATe daDha yatnavALA hovAthI darzanamohanA kSapaka karatAM paNa asaMkhyAtaguNI nirjarA kare che. tethI e prakArano artha bhAse che ke jeo AyuSya bAMdhIne kSapakazreNi upara ArUDha thayelA hoya teo darzanamohanA kSepaka che ane jeoe AyuSya bAMdhyuM ke AyuSya nathI bAMdhyuM paraMtu mohanA upazama mATe prayatnavALA che teo darzanasaptakano upazama karyA pachI zeSa cAritramohanIyano paNa avazya upazama karaze tevuM saMcita vIrya che, tethI darzanasaptakanA upazamakALamAM paNa darzanamohanA kSepaka karatAM paNa mohanA upazAmaka evA upazamazreNivALA mahAtmAne asaMkhyAtaguNI nirjarA hovI joIe. cAritramohanI upazamanA karanArane to avazya darzanamohanA kSepaka karatAM asaMkhyAtaguNa nirjarA che. vaLI je moha upazamaka mahAtmA upazAMtazreNimAM nirjarA kare che tenA karatAM upazAMtamohavALA mahAtmA asaMkhyAtaguNI nirjarA kare che; kema ke mohano saMpUrNa abhAva hovAthI temanuM citta sarva bhAvo pratye asaMzliSTa bhAvavALuM che ane AtmAnA zuddha svarUpamAM lIna che. tethI saMzleSane kAraNe baMdhAtAM karmo atyaMta Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-47, 48 nAza pAme che. tethI mohanA upazamaka karatAM paNa agiyAramA guNasthAnakamAM rahelA upazAMtamohavALAne asaMkhyAtaguNI nirjarA che. vaLI upazAMtamoha karatAM mohakSapaka asaMkhyAtaguNI nirjarA kare che. je avirata samyagdaSTi Adi jIvoe AyuSya bAMdhyuM nathI teo mahAvIryanA saMcayavALA thAya tyAre mohanA unmUlanano prAraMbha kare che, ethI darzanamohanI kSapaNAthI mAMDIne bAramA guNasthAnakanI prApti pUrva sudhI=dasamA guNasthAnakanA aMta sudhI, mahAtmA mohanA kSapaka che. tethI upazAMtamoha karatAM paNa prAyaH darzanakSapakanA kSapaNAkALamAM paNa teo asaMkhyAtaguNI nirjarA karatA hovA joIe. cAritramohanIyanI kSapaNAkALamAM to avazya upazAMtamoha karatAM asaMkhyaguNa nirjarA kare che. joke upazAMtamohavALA vItarAga che ane mohanA kSapaka AThamA, navamA guNasthAnakamAM vItarAga nathI topaNa mohano mULathI uccheda thAya tevo pravardhamAna pariNAma hovAthI upazAMtamoha karatAM asaMkhyAtaguNI nirjarA kare che. mohakSapaNa karanArA mahAtmA jyAre saMpUrNa moha rahita thAya che tyAre kSINamoharUpa bAramA guNasthAnakane prApta kare che. upazAMtamohavALA paNa vItarAga che ane kSINamohavALA paNa vItarAga che topaNa upazAMtamoha karatAM kSapakamohane asaMkhyAtaguNa nirjarA che ane temanA karatAM paNa kSINamohavALAne asaMkhyAtaguNa nirjarA che. kSINamoha karatAM paNa kevalajJAnane pAmelA teramA guNasthAnakamAM rahelA jina evA sayogIkevalIne adhika nirjarA che. teo pUrvamAM baMdhAyelAM karmono satata nAza karatA hoya che, jyAre yoganirodhakALamAM avaziSTa sarva karmono nAza kare che. Il9/47]] avataraNikA : prathama adhyAyanA prathama sUtramAM kahela ke samyagdarzana, samyajJAna ane samyakcAritra mokSamArga che. tyArapachI samyagdarzananuM svarUpa batAvatAM kahyuM ke 'tattvArthazraddhAnuM samya varzanam'. A tattvArthazraddhAna jIvAdi sAta tattva Atmaka che tema kahyuM, tyArabAda jJAnanuM svarUpa batAvyuM. prathama adhyAyanA aMte kahyuM ke have cAritrano avasara che, chatAM te cAritra ame navamA adhyAyamAM kahIzuM. tethI cAritranA prastAvarUpa ane sAta tattvanA bheda aMtargata saMvararUpa navamo adhyAya che. saMvara sAthe nirjarA avitAbhAvI hovAthI nirjarAnuM paNa kathana prastuta adhyAyamAM karela che. saMvaranA upAyabhUta gupti AdinuM varNana karatAM sUtra-18mAM pAMca prakAranA cAritranuM svarUpa batAvyuM. tyAM kaheluM ke pulAkanigraMtha AdimAM vistArathI ame cAritrane kahIzuM. tethI have pulAkanigraMtha AdinA cAritranuM varNana kare che sUtra : pulAkabakuzakuzIlanirgranthasnAtakA nirgranthAH ||9/48 / / sUtrArtha H pulAka, bakuza, kuzIla, nigraMtha ane snAtakarUpa nigraMtho pAMca prakAranA che. II9/48 - Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-48 bhASyaH pulAko, bakuzaH, kuzIlo, nirgranthaH, snAtaka ityete paJca nirgranthavizeSA bhavanti / tatra satatamapratipAtino jinoktAdAgamAnnirgranthapulAkAH / nairgranthyaM prati prasthitAH zarIropakaraNavibhUSA'nuvartinaH RddhiyazaskAmAH sAtagauravAzritAH aviviktaparivArAH chedazabalayuktA nirgranthA bakuzAH / kuzIlA dvividhAH pratisevanAkuzIlAH kaSAyakuzIlAzca / tatra pratisevanAkuzIlA nairgranthyaM prati prasthitA aniyamitendriyAH kathaJcit kiJciduttaraguNeSu virAdhayantazcaranti te pratisevanAkuzIlAH / yeSAM tu saMyatAnAM satAM kathaJcit saJcalanakaSAyA udIryante te kaSAyakuzIlAH / ye vItarAgacchadmasthA IryApathaprAptAste nirgranthAH / IrSyA yogaH, panthAH saMyamaH, yogasaMyamaprAptA ityarthaH / sayogAH zailezIpratipannAzca kevalinaH snAtakA iti / / 9/48 / / - 193 bhASyArtha H pulAko rUti|| pulAka, bakula, kuzIla, nigraMtha, snAtaka e pAMca nigraMthavizeSo che=A pAMca nigraMthanA bhedo che. tyAM=A pAMca nigraMthanA bhedomAM, jinokta AgamathI satata apratipAti nigraMtha pulAko hoya che. vaigrantha pratye=sarva padArtho pratyenA snehanA unmUlanane anukULa evo je nigraMthapaNAno bhAva tenA pratye, prasthita, zarIra-upakaraNanI vibhUSAne anuvartI, Rddhi-yazanI kAmanAvALA, zAtAgauravane Azrita, avivikta parivAravALA, chedaprAyazcittanI prApti sudhInA zabalacAritrathI yukta nigraMtha bakuzo hoya che. kuzIla be prakAranA che H (1) pratisevanAkuzIla ane (2) kaSAyakuzIla. tyAM pratisevanAkuzIla evA sAdhuo vairgandhya=tigraMthabhAva, pratye prasthita hoya che, aniyamita indriyavALA hoya che= indriyonI upara atiyaMtraNavALA hoya che. tethI koIka rIte kaMIka uttaraguNomAM virAdhanA karatA care che=virAdhanA kare che, te pratisevanAkuzIla che. vaLI saMyata hovA chatAM jeonA saMjvalanakaSAyo koIka rIte udIraNAne pAme che, teo kaSAyakuzIla che. je vItarAgachadmastha IryApathane prApta che te nigraMtho=tigraMthatigraMtho, che. 'IryApathaprApta'no artha spaSTa kare che -- IryA yoga che=kriyA che, ane patha saMyama che. tethI zuM phalita thAya ? te kahe che IryArUpa yoga ane saMyamarUpa paMthane prApta e IryApathaprApta che, e prakArano artha che. sayogavALA Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 ane zailezI pratipanna evA kevalI snAtaka=snAtakanigraMtha, che. 'kRti' zabda bhASyanI samApti mATe che. / / 9/48 bhAvArtha : tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-48 nigraMthobhAvasAdhuo pAMca prakAranA che : (1) pulAkanigraMtha, (2) bakuzanigraMtha, (3) kuzIlanigraMtha, (4) nigraMthanigraMtha, (5) snAtakanigraMtha. (1) pulAkanigraMtha jeo jinokta AgamathI satata apratipAtI che, te pulAkanigraMtha che. pulAkanigraMtho utkRSTathI daza pUrvadhara hoya che ane jaghanyathI navamA pUrvanA AcAravastu sudhInA zrutajJAnavALA hoya che, ema AgaLa graMthakArazrI kaheze. tenA uparathI jaNAya che ke pulAkanigraMtho AkarSa dvArA kyAreya saMyamathI pratipAta pAmanArA nathI. teo jinokta AgamathI satata apratipAti hoya che. tethI teo aticAro Adi seve tyAre saMyamanI malinatA prApta thAya, topaNa guNasthAnakathI pAta thato nahIM hoya tene AzrayIne bhASyakArazrIe jinokta AgamathI satata apratipAti kahelA che, evuM jaNAya che. = (2) bakuzanigraMtha : : bakuzanigraMtho nigraMthabhAva pratye prasthita hoya che. tethI te prApta thAya ke sarva prakAranA pratibaMdha vagaranI jIvanI avasthArUpa je nigraMthabhAva che tene pragaTa karavA mATe bakuzasAdhuo satata udyamavALA che, chatAM anAdinA pramAdanA svabhAvane kAraNe kyAreka zarIranI vibhUSAne anuvartana karanArA bane che to kyAreka upakaraNanI vibhUSAne anuvartana karanArA bane che; chatAM sarva bhAvo pratye pratibaMdha rahita thavA mATe paNa aMtaraMga udyama karanArA hovAthI nimittone pAmIne uttaraguNanI virAdhanA thAya tevI zarIranI vibhUSAmAM yatna kare che arthAt zarIranI ALapaMpALamAM yatna kare che. vaLI kyAreka nimittane pAmIne suMdara upakaraNone grahaNa karavAnA abhilASavALA thAya che. vaLI nigraMthabhAva pratye satata yatna karanArA hovA chatAM nimittane pAmIne Rddhi ane yazanI kAmanAvALA paNa bane che, paraMtu satata Rddhi ane yaza mATe ja prayatna karanArA hotA nathI. AthI saMbhavamAtrane AzrayIne bakuzane Rddhi-yaza kAmanAvALA kahela che. vaLI zAtAgAravano Azraya karanArA hoya che, tethI nimittane pAmIne zarIrane thatI azAtAnA parihAra mATe paNa kyAreka yatna kare che; topaNa pradhAnarUpe to nigraMthabhAva pratyenA prayatnavALA hoya che. vaLI sAdhune bAhyathI parivAra hoya topaNa prAyaH te susAdhuono ja parivAra hoya che. tethI te susAdhuo saMyamamAM udyamavALA hoya che, chatAM bakuzanigraMtho saMyamamAM kAMIka pramAdavALA hovAthI avivikta parivAravALA hoya che=vastra-pAtrAdinA snehathI apRthabhUta evA avivikta ziSya parivAravALA hoya che. tethI teonA ziSya cAritrahIna paNa hoI zake che. vaLI bakuzasAdhuone chedaprAyazcittanI prApti thAya tyAM sudhInI malinatAvALuM cAritra hoya che, paraMtu mUlaprAyazcittanI prApti thAya tevuM malina cAritra hotuM nathI. vaLI bakuzacAritrI haMmezAM potAnA Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 tattvArthIpagamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUtra-48, 49 AtmAnA nigraMthabhAva mATe prayatna karanArA hoya che, chatAM anAdi pramAdanA abhyAsanA kAraNe uttaraguNamAM kyAreka kayAreka aticAra thAya tevA zarIranI vibhUSAdi kRtyo kare che. (3) kuzIlanigraMtha - vaLI kuzalanigraMtha be prakAranA che pratisevanAkuzIla ane kaSAyakuzIla. (3-a) pratisevanAkuzIlanigraMtha : pratisevanAkuzIla sAdhuo satata nirjhanthabhAva pratye prasthita hoya che arthAt sarva saMga vagaranI avasthA prApta karavAnA atyaMta arthI hoya che ane tene anurUpa zakti anusAra saMyamanI kriyA karanArA hoya che, chatAM anAdi pramAdanA svabhAvane kAraNe aniyata indriyavALA hoya che. tethI nimittone pAmIne indriyo potAno pratibhAva batAve che. tethI koIka rIte kAMIka uttaraguNamAM virAdhanA kare che. tethI teo pratisevanAkuzIla che, topaNa pradhAnarUpe saMyamanA guNasthAnakane anukULa yatna karanArA hoya che. (3-ba) kaSAyakuzIlanigraMtha : je sAdhuo apramAdathI saMyamamAM yatna karanArA che ane koI aticAra sevatA nathI evA sAdhuone jyAM sudhI saMjavalana paNa kaSAyano udaya che tyAM sudhI teo kaSAyakuzalanigraMtha kahevAya che. (4) nigraMthanigraMtha : vaLI jeo vItarAga thayA che, paraMtu haju chadmasthapaNAmAM che tevA kSINamohaguNasthAnakavartI ane upazAMtamohaguNasthAnakavartI mahAtmAo IryApathane pAmelA nigraMtha che. IryApathano artha kare che - mana-vacana-kAyAnA yogorUpa je saMyamano paMtha che, te IryApatha che. A IryApathane pAmelA arthAt kaSAyano sarvathA jemaNe uccheda karyo che ke kaSAyano sarvathA jemaNe upazama karyo che te nigraMthanigraMtha che. (5) snAtakanigraMtha : saMyamarUpa snAna karIne ghAtikarmorUpI maLathI zuddha thayelA sayoga kevalIne ane ayogIkevalIne snAtakanigraMtha kahevAya che. I9/48 sUtra - saMyamazrutapratisevanAtIrthaliGgalezyopapAtasthAnavikalpataH sAdhyAH / / 9/49 / / sUtrArtha - saMyama, zrata, pratisevanA, tIrtha, liMga, vezyA, upapAta ane sthAnanA vikalpathI sAdhya che-pulAka Adi pAMca nigraMthonuM svarUpa bogha karavA yogya che. II9/49ll Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-49 bhASya : ete pulAkAdayaH paJca nirgranthavizeSAH ebhiH saMyamAdibhiranuyogavikalpaiH sAdhyA bhavanti / tadyathA - saMyamaH / kaH kasmin saMyame bhavatIti ? ucyate - pulAkabakuzapratisevanAkuzIlA dvayoH saMyamayoH sAmAyike chedopasthApye ca, kaSAyakuzIlo dvayoH parihAravizuddhau sUkSmasaMparAye ca, nirgranthasnAtako ekasmin yathAkhyAtasaMyame / bhASyArtha: rUM ... yathAsthatisaMvane ! A pulAka Adi pAMca nigraMthavizeSo A saMyama Adi anuyoganA vikalpothI=bodha karavAnA vikalpothI, sAdhya che. te A pramANe - saMyama. koNa kayA saMyamamAM che ? uttara apAya che - pulAka, bakuza, pratisevanAkuzIla (Atmaka traNa nigraMtho) be saMyamamAM=sAmAyikasaMyamamAM ane chedopasthApyasaMyamamAM, hoya che. kaSAyakuzIlo be saMyamamAM=sAmAyikasaMyamamAM ane chedopasthApyasaMyamamAM, tathA parihAravizuddhisaMyamamAM ane sUkSmasaMparAyasaMyamamAM hoya che. ligraMtha ane snAtaka eka thayAkhyAta saMyamamAM hoya che. II bhAvArtha - pulAkanigraMtha Adi pAMcanuM saMcamahAra - pAMca nigraMthomAMthI mulAka, bakuza ane pratisevanAkuzIla sAmAyika ane chedopasthApya e be saMyamamAM hoya che. pahelA ane chellA tIrthakarane choDIne bAvIza tIrthakaranA kALamAM pulAka Adi traNa nigraMtho sAmAyikasaMyamamAM hoya che jyAre pahelA tathA chellA tIrthakaranA kALamAM vaDI dIkSA pUrve sAmAyikasaMyamamAM ane vaDIdIkSA pachI chedopasthApyasaMyamamAM A pulAka Adi traNa nigraMtho hoya che. vaLI kaSAyakuzIla aticAra vagara saMyama pALanArA mahAtmAo hoya che. tethI teo sAmAyikacAritramAM ke chedopasthApyacAritramAM paNa hoI zake che. Avo artha "dayoda' zabdamAMthI grahaNa karela che; kema ke sthAnadvAramA sarva jaghanya saMyamasthAno kaSAyakuzIlane hoya che tema kahela che. tethI kaSAyakuzIlathI parihAravizuddhisaMyamavALA ane sUkSmasaMparAyasaMyamavALA mahAtmAone ja mAtra grahaNa karavAmAM Ave to sarva jaghanyasthAna saMgata thAya nahIM. je mahAtmAo saMyama grahaNa karyA pachI aticArone sevatA nathI, paraMtu apramAdathI saMyamamAM udyama karanArA che, teo saMyamanI Adya bhUmikAmAM saMyamanA jaghanyasthAnamAM hoI zake che. te vakhate teo sAmAyikasaMyamamAM ke chedopasthApyasaMyamamAM hoya che. parihAravizuddhisaMyamavALA ane sUkSmasaMparAyasaMyamavALA mahAtmAo kaSAyakuzIla ja hoya che. vaLI agiyAramA-bAramA guNasthAnakamAM rahelA nigraMthanigraMtho ane kevalI evA snAtakanigraMtho yathAkhyAta Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-49 saMyamamAM hoya che arthAt je pramANe saMpUrNa kaSAya rahita saMyama bhagavAne kahyuM che te pramANenA pUrNa saMyamamAM hoya che. II bhASya : zrutam / pulAkabakuzapratisevanAkuzIlA utkRSTenAbhinnAkSaradazapUrvadharAH / kaSAyakuzIlanirgranthau caturdazapUrvadharau / jaghanyena pulAkasya zrutamAcAravastu / bakuzakuzIlanirgranthAnAM zrutamaSTau pravacanamAtaraH / zrutApagataH kevalI snAtaka iti / bhASyArtha : zrutam * kRti / / zruta. pulAka, bakuza ane pratisevanAkuzIla munio utkRSTathI abhinna akSaravALA dazapUrvadhara hoya che=eka paNa akSarathI nyUnatA vagaranA pUrNa dazapUrvadhara hoya che. kaSAyakuzIla ane nigraMtha e be (utkRSTathI) caudapUrvadhara hoya che. pulAkane jaghanyathI zruta AcAravastu sudhI hoya che=navamA pUrvanA AcAravastu sudhI hoya che. bakuza, kuzIla, nigraMthone=bakuzanigraMthone, kuzIlanigraMthone ane nigraMthanigraMthone, jaghanyathI zruta ATha pravacanamAtAnuM hoya che. zrutApagata=zrutajJAnathI rahita, snAtakanigraMtho kevalI hoya che. 'kRti' zabda zrutadvAranI samApti arthe che. / / bhAvArtha: pulAkanigraMtha Adi pAMcanuM zrutadvAra : sUtra-49mAM pAMca nigraMtho batAvyA te pAMce bhAvathI nigraMthabhAvane sparzanArA che. teomAMthI kone keTaluM zrutajJAna hoya che ? te batAvavA arthe graMthakArazrI kahe che (1) pulAkanigraMtha - pulAkasAdhuone utkRSTathI pUrNa dazapUrva hoya che ane jaghanyathI navamA pUrvamAM AcAravasturUpa trIjI vastunuM jJAna hoya che. pulAkasAdhu viziSTa zrutavALA hovAne kA2Ne jinokta AgamathI satata apratipAti che tema kahyuM, te saMgata thAya che; kema ke teo bahuzruta hovAthI satata saMsAranA uccheda mATe jinavacana anusAra yatna karanArA hoya che. phakta pratisevanAkALamAM ati nIcenA saMyamanA kaMDakomAM hoya che tene AzrayIne temanA saMyamane pulAka zabdathI darzAvyuM che. temanAmAM tuccha saMyama che arthAt ati alpa mAtrAnuM saMyama che, te batAvavA mATe temane pulAkanigraMtha kahela che. (2) bakuzanigraMtha ane pratisevanAkuzIlanigraMtha bakuzanigraMtha ane pratisevanAkuzIlanigraMtha paNa utkRSTathI daza pUrvadhara hoya che. tethI bahulatAe teo : Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUtra-49 pratisevanA karatA nathI, chatAM nimittane pAmIne bakuzanigraMtha prAyogya pramAdanuM sevana thAya tyAre bakuzanigraMthapaNAnI prApti thAya che ane nimittane pAmIne pratisevanAkuzala yogya pratisevanAnuM sevana thAya tyAre pratisevanAkuzIlapaNAnI prApti thAya che. zeSakALamAM tevI koI AcaraNA na hoya to paNa te sAdhuo bakuzanigraMtha ke pratisevanAkuzalanigraMtha kahevAya che. jema zrutakevalI pU. zrI dhUlibhadrajI daza pUrvadhara hatA, chatAM baheno pAse potAnI Rddhi batAvavAnI kAmanAvALA thayA te apekSAe teo bakuzanigraMtha kahevAya. bakuzanigraMtha ane pratisevanAkuzIlanigraMtha bahulatAe jinavacana anusAra pravRtti karanArA hoya che. vaLI bakuzanigraMtha ane kuzalanigraMthone jaghanyathI tattvane sparze tevuM aSTa pravacanamAtAnuM jJAna hoya che. AthI ja saMyamagrahaNa bAda je sAdhuo saMpUrNa aticAranA parihArapUrvaka saMyamamAM yatna karI zakatA nathI teo bakuza ane pratisevanAkuzIla che. aSTapravacanamAtAnA tAttvika bodhavALA evA te sAdhuo zakti anusAra aSTapravacanamAtAnuM sevana kare te vakhate sAmAyikacAritramAM ke chedopasthApyacAritramAM varte che ane saMyamanA paryAya anusAra kramasara te te zratanuM adhyayana karIne svazakti anusAra bahuzruta bane che. AnAthI e phalita thAya ke jIvanamAM aSTapravacanamAtAno pariNAmane sparze te rIte jeone bodha nathI, teone bhAvathI saMyama nathI. sAdhune jaghanyathI paNa potAne mATe sevanIya evI traNa guptino spaSTa bodha hovo ja joIe, jenA baLathI sAdhu mohanI sAme subhaTanI jema laDI zake tathA pAMca samitiono marmasparzI bodha joIe, jenA baLathI kaMTAkarNa bhUmimAM gamananI jema yatanApUrvaka bhikSA Adi saMyamanAM sarva ucita kRtyo karI zake. (3) kaSAyakuzIlanigraMtha : vaLI kaSAyakuzIlanigraMthane utkRSTathI cauda pUrvanuM jJAna hoya che. teo koI pratisevanA sevatA nathI ane jinavacana anusAra apramAdathI sarva kRtyo kare che. teonuM cAritra vItarAgatAnI prApti pUrve saMjavalanakaSAyanA udayavALuM hovAthI kuzIlacAritra che. saMjvalana kaSAya jinavacanathI niyaMtrita hovAne kAraNe pratisevanA nathI, chatAM kaSAyano abhAva nahIM hovAne kAraNe kuzIlatA vagaranuM cAritra nathI. vaLI, kaSAyakuzIlanigraMthane jaghanya zrata aSTapravacanamAtAnuM hoya che. jeo saMyamagrahaNathI mAMDIne pAMca samiti ane traNa guptimAM alanA vagara yatna karanArA che, mATe bakuza ke pratisevanAkuzIla nathI, teo jinavacanathI niyaMtrita kaSAyavALA hovAthI kaSAyakuzIla che. AthI ja kaSAyakuzIlane pratisevanAkuzIlanI jema nimittane pAmIne indriyonuM aniyaMtraNa nathI, teo satata saMvRta gAtravALA thaIne saMyamamAM udyama karanArA che. saMyamanI Adya bhUmikAmAM rahela kaSAyakuzalanigraMtho saMyamanA nIcA kaMDakomAM hoya che jyAre caudapUrvadharAdi banelA kaSAyakuzalanigraMtho saMyamanA UMcA kaMDakomAM varte che. teo saMyama grahaNathI mAMDIne navuM navuM zruta bhaNIne saMyamanA kaMDakonI ja vRddhi kare che. AthI ja bhASa0Sa muninI jema jIvanamAM pratisevanAno prasaMga bane tevI prakRti na hoya ane indriya upara pUrNa niyaMtraNa hoya ke zarIravibhUSA Adi anuvartIpaNuM na hoya tevA sAdhu, caudapUrvadhara na hovA chatAM temano kaSAyakuzIlamAM aMtarbhAva thavAno saMbhava rahe che. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 vArthAvagamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-49 jaghanya zruta tarIke aSTapravacanamAtAnuM jJAna dhAraNa karanArA bakuzanigraMtha paNa che, pratisevanAkuzIla paNa che ane kaSAyakuzIla paNa che, chatAM aSTapravacanamAtAnA sevanathI nigraMthabhAva pratye janArA evA teomAM bakuzasAdhuo nimittane pAmIne zarIranI vibhUSA kare che, upakaraNanI vibhUSA paNa kare che ane kyAreka Rddhi-yazanI kAmanAvALA paNa bane che. vaLI, pratisevanAkuzIla sAdhuo bakuza mahAtmAonI jema zarIra-vibhUSA Adi karatA nathI ane zakti anusAra nigraMthabhAva pratye javA yatna kare che topaNa indriyo uparanuM niyaMtraNa nimittane pAmIne alanA pAme che, tethI teo uttaraguNanI virAdhanA kare che. vaLI, kaSAyakuzIla sAdhuo jyAre jaghanyathI aSTapravacanamAtAvALA hoya che tyAre paNa zarIravibhUSA Adi karatA nathI, indriyo upara niyaMtraNavALA che ane kaSAyonA uccheda mATe sadA udyamavALA hovA chatAM kaSAyonuM sarvathA umUlana karI zakatA nathI. vaLI, bakuza, pratisevanAkuzIla ane kaSAyakuzIla evA sarva mahAtmAo satata svazakti anusAra navuM navuM zruta bhaNIne nigraMthabhAvane pragaTa karavA yatna kare che. (4) nigraMthanircatha - nigraMthanigraMtha sAdhu agiyAramA, bAramA guNasthAnake hoya che. teo utkRSTathI caudapUrva bhaNelA hoI zake ane jaghanyathI aSTapravacanamAtAnA bodhavALA hoI zake; Ama chatAM zreNi mAMDIne vItarAga thAya che tyAre teone arthathI cauda pUrvanuM jJAna thayeluM hoya che. phakta adhyayana karIne zratanI prApti jeone jaghanyathI aSTapravacanamAtAnI che ane koIka nimittathI ullasita thayelA vIryavALA hovAthI kSapakazreNi mAMDIne vitarAga thayA che teone adhyayananI maryAdAnusAra jaghanya evuM aSTapravacanamAtAnuM zrata hoI zake. jema gautamasvAmIthI pratibodha pAmelA 1500 tApasone gautamasvAmInA upadezanA baLathI aSTapravacanamAtAno bodha thayelo, teo kSapakazreNine mAMDIne bAramA guNasthAnakane pAmyA tyAre kSapakazreNinI prApti pUrve mati Adi cArajJAnonA prakarSanA uttarabhAvi evuM prAbhijJAna thayeluM, chatAM adhyayananI dRSTie aSTapravacanamAtAnA zrutanA bodhavALA hatA. tethI nigraMthanigraMthane paNa=agiyAramA ane bAramA guNasthAnakamAM rahelA nigraMthanigraMthane paNa, bhASyakArazrIe jaghanya zrata aSTapravacanamAtA svIkArela che. (5) zrutajJAnathI para evA snAtakanigraMtha : snAtakanigraMtha kevalI che, jeo zrutajJAnathI para che. tethI snAtakanigraMthane zrutajJAna nathI. ahIM snAtakane AzrayIne pUrvanA zratanI vivakSA karI nathI, jyAre nigraMthanigraMthane AzrayIne karela che. nigraMthanigraMtha zrutanA upayogavALA che. tethI pUrvanA adhyayana karAyelA zratane AzrayIne temane aSTapravacanamAtAnuM zruta svIkArela che, paraMtu prAtijJAnakALamAM caudapUrvadhara tulya arthathI zrutano bodha thAya che tenI prastutamAM bhASyakArazrIe vivakSA karela nathI. II Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 / sUtra-49 bhASya: pratisevanA / paJcAnAM mUlaguNAnAM rAtribhojanaviratiSaSThAnAM parAbhiyogAd balAtkAreNAnyatamaM pratisevamAnaH pulAko bhavati / maithunamityeke / bakuzo dvividhaH - upakaraNabakuzaH 1, zarIrabakuzazca 2, tatropakaraNAbhiSvaktacitto vividhavicitramahAdhanopakaraNaparigrahayukto bahuvizeSopakaraNAkAMkSAyukto nityaM tatpratisaMskArasevI bhikSurupakaraNabakuzo bhavati, zarIrAbhiSvaktacitto vibhUSArthaM tatpratisaMskArasevI zarIrabakuzaH, pratisevanAkuzIlo mUlaguNAnavirAdhayanuttaraguNeSu kAJcidvirAdhanAM pratisevate, kaSAyakuzIlanirgranthasnAtakAnAM pratisevanA nAsti / bhASyArtha: pratisevanA e nAsti che pratisevanA. pAMca mUlaguNonI ane chaThThA rAtribhojanaviratinI paranA abhiyogane kAraNe balAtkArathI atyatamane pratisevana karatA=pAMca mahAvrata ane chaThThA rAtribhojanaviramaNamAMthI avyatamanI pratisevanA karatA pulAka thAya che. athavA eka AcArya maithunanA pratisevakane ja pulAka kahe che. bakuza be prakAranA che: (1) upakaraNabakuza ane (2) zarIrabakuza. tyAM=be prakAranA bakuzamAM, upakaraNamAM rAga yukta cittavALA, vividha ane vicitra mahAdhatavALA upakaraNanA parigrahathI yukta, bahuvizeSa upakaraNanI kAMkSAthI yukta, nitya tat pratisaMskAranA sevI=upakaraNanI suMdaratAne karanAra evo bhikSa upakaraNabakuza thAya che. zarIramAM abhikhyakta citavALA, vibhUSA mATe tenA pratisaMskArane sevanArA zarIrabakuza che. pratisevanAkuzIla mUlaguNone tahIM virAdhatA ane uttaraguNomAM keTalIka virAdhanAnuM pratisevana kare che. kaSAyakuzIla, tigraMthane ane snAtakane kaSAyakuzIla, ligraMthanigraMthane ane snAtakanigraMthane, pratisevanA nathI. II bhAvArtha - pulAkanigraMtha Adi pAMcanuM pratisevanAdvAra - pUrvamAM pAMca prakAranA nigraMtho batAvyA. temAMthI kayA nigraMthane kevA prakAranI pratisevanA che ? ane kone pratisevanA nathI ? te spaSTa kare che - (1) pulAkanigraMtha : pulAkanigraMthone pAMca mahAvrata ane chaThThA rAtribhojanarUpa mUlaguNonI pratisevanA parAbhiyogathI baLAtkAra dvArA ja thAya che, anyathA thatI nathI. tethI e prApta thAya ke pulAkanigraMtho jinokta AgamathI satata apratipAti hovAne kAraNe pramAdavaza Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUtra-49 uttaraguNanI paNa virAdhanA karatA nathI ane mUlaguNanI virAdhanA paNa karatA nathI; vaLI koI vyaktinuM dabANa hoya teTalA mAtrathI paNa mUlaguNa ke uttaraguNanI virAdhanA karatA nathI, paraMtu koI baLAtkArathI karAve tyAre mUlaguNane AzrayIne pratisevanA teone prApta thAya che. te vakhate viparIta AcaraNAnA kAraNe ane bhagavAnanA vacana pratyeno pakSapAta hovAne kAraNe jaghanya saMyamasthAnonI prApti thAya che. te sivAya mulAkanigraMtho jinavacana anusAra satata prayatna karanArA hovAthI suvizuddha cAritravALA keTalAka AcAryoe pulAkanigraMthone paranA abhiyogathI balAtkAra dvArA maithunanI pratisevanA svIkArI che. tethI te vakhate teo jaghanya saMyamasthAnamAM prApta thAya che, tene AzrayIne ja te mahAtmAone pulAka kahevAmAM Ave che. (2) bakuzanigraMtha :vaLI bakuzanigraMtha be prakAranA che : (1) upakaraNabakuza ane (2) zarIrabakuza. upakaraNabakuza nigraMthabhAva pratye prasthita hoya che arthAt saMpUrNa saMga vagaranI uttama avasthA prApta karavA mATe prayatnazIla hoya che, chatAM anAdinA abhyAsane kAraNe kyAreka upakaraNamAM rAgayukta cittavALA bane che to kyAreka vividha prakAranA mahAdhanathI prApta thAya tevA vicitra upakaraNanA parigrahathI yukta bane che, to kyAreka vizeSa upakaraNonI icchAvALA paNa bane che. vaLI nitya tenA pratisaMskArane sevanArA hoya che. ahI "nitya' zabda kRtyane AzrayIne nathI, paraMtu tevA prakAranI prakRti nitya vidyamAna hoya che, tene AzrayIne che. tethI nimittane pAmIne bakuza muni vastrAdi prati saMskArone kare che, e prakArano artha gurutattvavinizcaya graMthamAM pU. upA. zrI yazovijayajI mahArAjAe karyo che. bakuzane paNa pratisevanA saMbhavamAtrane AzrayIne che; kema ke mukhyarUpe te mahAtmAo nigraMthabhAva pratye prasthita hoya che. jo AvuM svIkAravAmAM na Ave to parigrahadhArI pArzvasthakuguru Adi tulya teone svIkAravAnI Apatti Ave che. (i) upakaraNabarzanigraMtha : vartamAnamAM paNa je sAdhu pAlikasUtramAM kahela "mAryAvihAramo , nutto gujjo' ityAdi saMyamayogamAM zAstravidhi anusAra udyamavALA hoya, jaghanyathI aSTapravacanamAtAnA sUkSma svarUpane jANanArA hoya ane nitya sUtraporisI-arthaporisI Adi karIne zrutathI AtmAne vAsita karatA hoya tathA tenA baLathI nigraMthabhAva pratye javAnA udyamavALA hoya, chatAM pramAdane vaza upakaraNAdimAM rAganA cittavALA Adi thatA hoya tenA baLathI nakkI karI zakAya ke A upakaraNabakuzasAdhu che. jeo mAtra upakaraNa AdimAM Asakta cittavALA che ane nigraMthabhAva pratye janArA nathI teo pArthasthakuguru Adi bhedamAMnA koIka prakAranA kusAdhu che tema nakkI thAya. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUtra-49 (ii) zarIrabakuzanigraMtha : vaLI, keTalAka bakuzasAdhuo upakaraNa pratye rAgavALA nathI paraMtu zarIra pratye mamatvavALA che, tethI zarIranI vibhUSA mATe tenA pratisaMskArone seve che arthAt zarIra pratyenA rAganA kAraNe kyAreka zAtArthe yatna kare che ane kyAreka zarIra puSTa thAya evo yatna kare che to kyAreka zarIranA malAdi dUra karIne svaccha rahevA mATe yatna kare che; Ama chatAM nigraMthabhAva pratye satata prasthita hovAne kAraNe Alaya-vihAra AdimAM ucita yatna karIne saMyamanA kaMDako vadhAre che. AvA sAdhu zarIrabakuza che. (3-a) pratisevanAkuzIlanigraMtha : vaLI keTalAka sAdhuo pratisevanAkuzIla hoya che. teo nigraMthabhAva pratye satata udyamavALA hoya che ane mUlaguNonI kyAreya virAdhanA karatA nathI, phakta uttaraguNomAM koIka virAdhanAne seve che; kema ke indriyo upara kAMIka saMyama hovA chatAM nimittane pAmIne asaMyamavALA thavAthI uttaraguNamAM alanA pAme che; Ama chatAM, svazakti anusAra Alaya-vihAra AdimAM ucita udyama karIne nirlepabhAvane pragaTa karavAnA yatnavALA che, tethI pratisevanAkuzIla paNa susAdhu che tema nakkI thAya che. kaSAyakuzIla, nigraMthanigraMtha ane snAtaka traNene pratisevanA nathI. (3-ba) kaSAyakuzIlanigraMtha - jeo mUlaguNa ane uttaraguNanI leza paNa alanA vagara apramAdathI samiti-guptimAM yatna karanArA che teo jyAM sudhI saMjvalanakaSAyanA udayavALA che tyAM sudhI kaSAyakuzIla che arthAt saMjavalanakaSAyanA kAraNe AtmAnuM kutsita svarUpa hovA chatAM mUlaguNa ane uttaraguNanI pratisevanAne kAraNe AtmAnuM svarUpa leza paNa kutsita nathI. zakti anusAra mUlaguNa ane uttaraguNane sevIne nigraMthabhAva pratye ja satata prasthita hoya tevA sAdhu kaSAyakuzIla che, je bhAvasAdhu che. (4) nigraMthanigraMtha - vaLI nigraMthanigraMtha agiyAramA ane bAramA guNasthAnakavALA vItarAga che. teone koI kaSAya paNa nathI ane pratisevanA paNa nathI, paraMtu pUrNa nigraMthabhAva che. pulAka, bakuza ane kuzIla mahAtmAo saMpUrNa nigraMthabhAvane pAmelA na hovA chatAM nigraMthabhAva pratye prasthita che, tethI teone "kriyALa ta" e nyAye nigraMtha kahevAya che, jyAre bAramA guNasthAnakavALA mahAtmAonuM nAma nigraMtha ja che. (5) sanAtakanigraMtha : vaLI jeoe ghAtikarmano nAza karIne yathAkhyAtasaMyamarUpa snAna karyuM che arthAt AtmAne malina karanArA ghAtikarma rUpI maLane dUra karyo che teo snAtaka che. joke nigraMthanigraMtha paNa vitarAga hovAthI mohanA maLa vagaranA che topaNa badhAM ghAtikarmo dUra karyA nathI, tethI teo ghAtikarmarUpa bhAvamaLavAnA che, Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-49 mATe teo snAtaka nathI. snAtaka mahAtmAo ghAtakarmanA bhAvamala vagaranA che. teramA-caudamA guNasthAnakamAM rahelA kevalI snAtakanigraMtha che. teone kaSAya ane ghAtikarmo nahIM hovAthI koI prakAranI pratisevanA nathI. II bhASya : tIrtham / sarve sarveSAM tIrthakarANAM tIrtheSu bhavanti / eke tvAcAryA manyante - pulAkabakuzapratisevanAkuzIlAstIrthe nityaM bhavanti, zeSAstIrthe vA atIrthe vA / bhASyArtha: tIrtha. vAtIrtha. sarvekapulAkAdi pAMca paNa nigraMtho, sarva tIrthakaronA tIrthomAM hoya che. vaLI eka AcAryA=bhASakAranA matathI anya matavALA keTalAka AcAryo, mAne che ke pulAka, bakuza, pratisevAkuzIla sAdhuo tIrthamAM nitya hoya che, zeSa=kaSAyakuzIla, ligraMtha ane snAtaka, tIrthamAM ke atIrthamAM hoya che. I bhAvArtha : "tIrtha dvAra AzrayIne pulAkAdi pAMca nigraMtho batAve che - pulAkanigraMtha Adi pAMcanuM tIrthadvAra : pulAka Adi pAMca nigraMtho sarva tIrthaMkaronA tIrthamAM hoya che. tethI e phalita thAya ke tIrthaMkaro dvArA tIrthanI sthApanA karyA pachI pulAkAdi pAMca prakAranA nigraMtho prApta thaI zake che; chatAM tIrthanA prAraMbhathI mAMDIne aMta sudhI sadA pAMce nigraMtho prApta thAya ja, tevo niyama bAMdhI zakAya nahIM, kema ke vira bhagavAnanA tIrthamAM paNa mulAkanigraMtha, nigraMthanigraMtha, ane snAtakanigraMthanI vartamAnamAM prApti nathI. pulAkanigraMtha Adi pAMca viSayaka matAMtara batAvatAM kahe che - vaLI anya AcAryo kahe che ke pulAka, bakuza ane pratisevanAkuzIla tIrthamAM haMmezAM thAya che. tethI tIrthakarothI sthApana karAyelA tIrthamAM pulAkAdi traNanI nitya prApti hoya che, jyAre kaSAyakuzIla, nigraMtha ane snAtaka e traNa nigraMtho tIrthamAM paNa hoya che ane atIrthamAM paNa hoya che; kema ke tIrthanI sthApanA pUrve marudevA mAtAdi jIvone bAramA guNasthAnakanA prAptikALamAM nigraMthanigraMthapaNAnI ane kevalajJAnanA prAptikALamAM snAtakanigraMthapaNAnI prApti che. vaLI, tIrthanI sthApanA pUrve tIrthaMkaro dIkSA avasthAmAM hoya che tyAre vItarAgatAnI prApti pUrve teo kaSAyakuzIlanigraMtha hoya che, kSapakazreNimAM ArUDha thaI bAramA guNasthAnakane pAme che tyAre teo nigraMthanigraMtha bane che ane kevaLajJAnane pAme che tyAre snAtakanigraMtha thAya che. vaLI, marudevA mAtA vagerene saMyamano svIkAra nahIM hovAthI kaSAyakuzIlapaNAnI prApti nathI, chatAM bhAvathI guNasthAnakanA krama dvArA kSapakazreNimAM ArohaNa kare che te vakhate kSapakazreNinI pUrvamAM chaThThA Adi Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 | sUtra-49 guNasthAnakane sparze che tyAre kaSAyakuzIlapaNuM Adi svIkAravAmAM bAdha jaNAto nathI. vaLI gurutattvavinizcaya graMthamAM anya liMgamAM ke gRhasthaliMgamAM paNa bakuza-kuzIla cAritranI prApti svIkArI che. I bhASyaH 204 liGgam / liGgam dvividhaM - dravyaliGgaM bhAvaliGgaM ca / bhAvaliGgaM pratItya sarve paJca nirgranthA bhAvaliGge bhavanti, dravyaliGgaM pratItya bhAjyAH / - bhASyArtha - liGgam ..... mALyA: / / liMga. liMga be prakAranuM che. (1) dravyaliMga ane (2) bhAvaliMga. bhAvaliMgane AzrayIne sarva paNa nigraMtho bhAvaliMgamAM hoya che. dravyaliMgane AzrayIne bhAjya che=gurutattvavinizcayanA cothA ullAsanI gAthA-71 anusAra pulAka Adi pAMce nigraMtho dravyaliMgane AzrayIne svaliMgamAM, paraliMgamAM ane gRhasthanA liMgamAM hoya che, e pramANe dravyaliMgane AzrayIne bhAjya jANavA. // bhAvArtha: pulAkanigraMtha Adi pAMcanuM liMgadvAra : pulAkAdi pAMce nigraMthomAMthI prathamanA traNa nigraMtho nigraMthabhAva pratye prasthita hovAne kAraNe bhAvaliMgavALA hoya che. tethI e prApta thAya ke e traNe nigraMtho mAtra saMjvalanakaSAyanA udayathI ja aticArone pAmelA hoya che, anya kaSAyonA udayathI nahIM. teo saMsAranA sarva bhAvo pratye pratibaMdha vaga2nA hovAthI gRhasthane jema dhanAdi pratye sthira rAga varte che tevo sthira rAga teone koI sthAnamAM nathI; paraMtu nigraMthabhAva pratye ja sthira rAga che, chatAM nimittane pAmIne ISad jvalanAtmaka saMjvalanakaSAyanA udayathI saMyamanI viparIta AcaraNA paNa kyAreka kare che topaNa nigraMthabhAva pratyenA pratibaMdhane kAraNe teomAM bhAvaliMga varte che. vaLI, snAtakanigraMtha tathA nigraMthanigraMtha baMne munio saMjvalanakaSAya vagaranA hovAthI bhAvaliMgamAM pratiSThita che. vaLI, dravyaliMgane AzrayIne jeo sAdhuvezamAM che teomAM pAMce prakAranA nigraMthabhAvanI prApti che. vaLI keTalAka gRhastha vezamAM rahelA che ane keTalAka anyadarzananA sanyAsInA vezamAM rahelA che, teone paNa tattvanA pakSapAtanA baLathI pAMce prakAranA nithabhAvanI prApti che. AthI ja pratyekabuddha anyadarzananA liMgamAM paNa thAya che ane gRhasthaliMgamAM paNa thAya che ane devAdi AvIne dravyaliMga Ape tyAre sAdhuno veza grahaNa kare che. I bhASya = lezyAH / pulAkasyottarAstisro lezyA bhavanti / bakuzapratisevanAkuzIlayoH sarvAH SaDapi / Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-49 kaSAyakuzIlasya parihAravizuddhastistra uttarAH / sUkSmasamparAyasya nirgranthasnAtakayozca zukleva kevalA bhavati / ayogaH zailezIpratipanno'lezyo bhavati / bhASyArtha: tethI ... mari vezyA. pulAkane uttaranI traNa legyA hoya che. bakuza ane pratisevanAkuzIlane sarva chae paNa legyA hoya che. kaSAyakuzIla ane parihAravizuddhisaMyamavALAne uttaranI traNa lezyA hoya che. sUkSmasaMparAyavALA sAdhune, nigraMthane ane snAtakane kevala leyA ja hoya che. ayogavALA zailezIpratipanna mahAtmA alethAvALA hoya che. . uttarAdhyayana sUtranA vacanAnusAra ridAvizuddha pachI "vara' hovAnI saMbhAvanA che. bhAvArtha - pulAkanigraMtha Adi pAMcanuM vezyAhAra: kRSNalezyA Adi cha legyAmAMthI uttaranI traNa legyA arthAt tejolezyA, padmavezyA ane zuklalezyA zubha che ane pUrvanI traNa lezyA arthAt kRSNalezyA, nIlalezyA ane kApotalezyA azubha che. jIvamAM kaSAyonA unmelanane anukULa yatna vartato hoya tyAre haMmezAM tejalezyA Adi traNa legyAmAMthI koIka vezyA hoya che, jyAre pramAdane vaza vartatA munine kRSNalezyA Adi traNa lezyAmAMthI paNa koIka vezyA prApta thAya che. pulAka nigraMtha - bhASyakArazrIe sUtra-49mAM pulAka sAdhunuM teo jinokta AgamathI satata apratipAti hoya che e prakAre svarUpa batAvyuM. tethI pulAkasAdhu balAbhiyogathI pratisevanA karatA hoya tyAre paNa jinokta AgamathI satata apratipAti hovAne kAraNe pAchaLanI traNa arthAt zubhalezyA yukta hoya che. pratisevanAdvAramAM pulAka sAdhu pAMca mahAvrata ane chaThThA rAtribhojanamAMthI koIpaNa mUlaguNanI pratisevanA karatA hoya tyAre azubhalezyA AvavAno saMbhava che ane temAM paNa maithunanI pratisevanAkALamAM azubhalezyA AvavAno saMbhava che, chatAM pulAkasAdhu jinokta AgamathI satata apratipAti hovAne kAraNe ane navapUrvathI adhika bodha hovAne kAraNe alpakALa mATe AvatI azubhalezyAnI vivaphA bhASyakArazrIe karI nathI tema jaNAya che. bakuzanigraMtha ane pratisevanAkuzIlanigraMtha : bakuza ane pratisevanAkuzIla sAdhuo nigraMthabhAva pratye prasthita hoya tyAre uttaranI traNa vezyA ja hoya che, topaNa jyAre pramAdane vaza saMyamanI viparIta AcaraNAmAM pravartatA hoya tyAre azubhalezyA paNa prApta thavAnI saMbhAvanA rahe che. pramAdakALamAM paNa pramAdane dUra karavA mATe aMtaraMga yatna vartato hoya to zubhalezyAnI paNa saMbhAvanA hovA chatAM pramAdakALamAM azubhalezyAnI saMbhAvanAne kAraNe bakuza ane pratisevanAkuzIlane chae vezyA svIkArI che. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUtra-49 kaSAyakuzIlanigraMtha, parihAravizuddhicAritradhara sAdhu: vaLI kaSAyakuzIla sAdhu pratisevanA karanArA nathI ane svazakti anusAra nigraMthabhAva pratye prasthita che, tethI teone uttaranI traNa vezyA hoya che. vaLI, parihAravizuddhisaMyamavALA mahAtmAo paNa uttaranI traNa lezyAvALA ja hoya che; kema ke temanuM vizuddha koTinuM saMyama hoya che. tethI azubhalezyAnI prAptinI saMbhAvanA nathI. sUkSmasaMparAgacAritradhara, nigraMthanigraMtha ane snAtakanigraMtha - vaLI sUkSmasaMparAya nAmanA dazamA guNasthAnakavALA muni, nigraMthanigraMtha evA agiyAramA tathA bAramA guNasthAnakavALA muni ane terame guNasthAnake rahelA snAtaka evA sayogIkevalIne kevala zuklalezyA ja hoya che, anya koI vezyA hotI nathI. vaLI caudamAM guNasthAnakamAM yoganirodhavALA zailezIavasthAmAM rahelA snAtakanigraMtha alezyAvALA hoya che. II bhASya : upapAtaH / pulAkasyotkRSTasthitiSu deveSu sahasrAre / bakuzapratisevanAkuzIlayoviMzatisAgaropamasthitiSvAraNAcyutakalpayoH / kaSAyakuzIlanirgranthayostrayastriMzatsAgaropamasthitiSu deveSu sarvArthasiddhe / sarveSAmapi jaghanyA palyopamapRthaktvasthitiSu saudharme / snAtakasya nirvANamiti / bhASyArtha: 35ti nirvAiita | upapAta. pulAkano upapAta utkRSTa sthitivALA sahastrAra devalokamAM hoya che. bakuzano ane pratisevanAkuzIlano bAvIza sAgaropamanI sthitivALA AraNakalpamAM ane azrutakalpamAM upapAta hoya che. kaSAyakuzIlato ane nigraMthano 33 sAgaropamanI sthitivALA sarvArthasiddha devalokamAM upapAta hoya che. badhAno paNa jaghanya upapAta palyopamapRthakta sthitivALA saudharma devalokamAM hoya che. snAtakane nirvANa hoya che. ti' zabda upapAtanA nirUpaNanI samApti arthe che. II bhAvArtha : pulAkanigraMtha Adi pAMcanuM upapAtadvAra :pulAkanigraMtha : pulAkasAdhu pulAkasaMyamamAM hoya ane kALa kare to jaghanyathI saudharma devalokamAM palyopamapRthakta sthitivALA deva tarIke utpanna thAya che ane utkRSTathI sahastrAra devalokamAM utkRSTa sthitivALA deva tarIke utpanna thAya che. tethI e nakkI thAya ke pulokacAritramAM adhyavasAyanI vizuddhi AThamA devalokathI upara javAnI nathI. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 / sUtra-49 ane kSapakazreNinI prAptine anukULa zuddhi paNa nathI. arthAt pulAkasaMyamamAM vezyAnI zuddhi AThamA devaloka javAne anukULa utkRSTathI hoI zake che, tenAthI adhika zuddhinI prApti nathI. bakuzanigraMtha ane pratisevanAkuzIlanigraMtha : bakuza ane pratisevanAkuzIla sAdhu jaghanyathI prathama devalokamAM palyopamapRthakva sthitivALA deva tarIke utpanna thAya che ane utkRSTathI agiyAramA-bAramA devalokamAM bAvIza sAgaropama sthitivALA deva tarIke utpanna thAya che. tethI e prApta thAya ke bakuza ane pratisevanAkuzalasAdhune paNa vezyAnI zuddhi bAramA devaloka sudhI javAne anukULa prApta thAya che paraMtu kSapakazreNine anukULa zuddhinI prApti bakuzabhAvanA ane pratisevanAbhAvanA tyAgathI thatI haze. kaSAyakuzIlanigraMtha : kaSAyakuzIla sAdhu jaghanyathI saudharma devalokamAM palyopamapRthakva sthitivALA deva tarIke utpanna thAya che ane utkRSTathI sarvArthasiddhamAM jaI zake che. jo teo kSapakazreNi mAMDe to mokSamAM paNa jAya che. AnAthI e prApta thAya ke kaSAyakuzIla sAdhu kSapakazreNi upara jaI zake che, tenI pUrvenA pulAka, bakuza ane pratisevanAkuzalanigraMtha mokSe jaI zakatA nathI; paraMtu kaSAyakuzIla thaIne kSapakazreNI mAMDI zake che. vaLI kaSAyakuzIla sAdhu ja bAramA devalokathI upara raiveyaka ke anuttaramAM jaI zake che, anya sAdhu bAramA devalokathI upara jaI zakatA nathI. nigraMthanigraMtha : agiyAramA guNasthAnakavALA nigraMthanigraMtha jaghanyathI saudharma devalokamAM palyopama pRthakta sthitivALA deva tarIke utpanna thAya che ane utkRSTathI sarvArthasiddha anuttaradevalokamAM tetrIsa sAgaropamavALA deva tarIke utpanna thaI zake che, jyAre bAramA guNasthAnakavALA nigraMthanigraMtha kSAyikabhAvanA vItarAga hovAthI avazya mokSamAM jAya che. snAtakanigraMtha : snAtaka kevalI hoya che. tethI teo avazya nirvANane ja prApta kare che. teono anya kyAMya upapAta nathI. II bhASya : sthAnam, asaGkhyeyAni saMyamasthAnAni kaSAyanimittAni bhavanti / tatra sarvajaghanyAni labdhisthAnAni pulAkakaSAyakuzIlayoH, tau yugapadasaGkhyeyAni sthAnAni gacchataH / tataH pulAko vyucchidyate / kaSAyakuzIlastu asaGkhyeyAni sthAnAnyekako gacchati / tataH kaSAyakuzIlapratisevanAkuzIlabakuzA yugapadasaGkhyeyAni saMyamasthAnAni gacchanti / tato bakuzo vyucchidyate / tato'saGkhye Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 tattvAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-9 | sUga-49 yAni sthAnAni gatvA pratisevanAkuzIlo vyucchidyate / tato'saGkhyeyAni sthAnAni gatvA kaSAyakuzIlo vyucchidyate / ata UrdhvamakaSAyasthAnAni nirgranthaH pratipadyate / so'pyasaGkhyeyAni sthAnAni gatvA vyucchidyate / ata Urdhvamekameva sthAnaM gatvA nirgranthasnAtako nirvANaM prApnoti / eSAM saMyamalabdhiranantAnantaguNA bhavatIti / / 9/49 / / iti tattvArthAdhigame'rhatpravacanasaGgrahe navamo'dhyAyaH samAptaH / / bhASyArtha: sthAna ... bhavati | sthAna=saMyamasthAna. kaSAya limitaka asaMkhyAta saMyamasthAno hoya che. tyAM=kaSAya nimite thatA saMyamasthAnamAM, sarva jaghanya labdhisthAno pulAka ane kaSAyakuzIlanAM che=julAkatigraMthane ane kaSAyakuzIlanigraMthane sarva jaghanya saMyamanAM sthAnonI prApti thAya che. te baMne=pulAka ane kaSAyakuzIla baMne, yugapat asaMkhyAta saMyamasthAno jAya che=sarva jaghanya sthAnathI upara asaMkhyAta saMyamasthAno sudhI jAya che, tyArapachI pulAkano vyavaccheda thAya che-tyArapachInAM saMyamasthAnomAM mulAkanI aprApti thAya che. vaLI kaSAyakuzIla ekalAne uparanAM asaMkhyAta saMyamasthAno prApta thAya che. tyArabAda kaSAyakuzIla, pratisevanAkuzIla ane bakuza ekasAthe asaMkhyAta saMyamasthAnone prApta thAya che, tyArapachI bakuzano viccheda thAya che arthAta uparanAM saMyamasthAnomAM bakuzanI aprApti thAya che. tyArapachI asaMkhya saMyamasthAnoe jaIne pratisevanAkuzIlano viccheda thAya che-tyArapachInA saMyamasthAnamAM pratisevanAkuzIlanI prApti thatI nathI, tyArapachI asaMkhya saMyamasthAnoe jaIne kaSAyakuzIlano viccheda thAya che arthAt tyArapachInAM saMyamasthAnomAM kaSAyakuzIla sAdhunI prApti nathI. AthI Urdhva=kaSAyakuzIlanAM saMyamasthAnonA viccheda pachI, akaSAya saMyama sthAnone nigraMthanigraMtha prApta kare che. te paNa=nigraMthanigraMtha paNa, asaMkhyAta saMyamasthAnone jaIne viccheda pAme che. AnAthI Urdhva eka saMyamasthAnane pAmIne nigraMthanigraMtha sAdhu ja snAtakanigraMtha thAya che ane te nirvANa prApta kare che. tethI AmatI=pulAkAdi sAdhuonI, saMyamalabdhi anaMtaanaMta guNa hoya che. 9/49 A pramANe tatvArthAdhigama nAmanA ahaMtu pravacanasaMgrahamAM navamo adhyAya samApta thayo. I bhAvArtha :pulAkanigraMtha Adi pAMcanuM saMcamasthAnadvAra - dezavirati pachI sarvaviratinAM sthAnono prAraMbha thAya che. sarvaviratinAM saMyamasthAno saMjavalanakaSAyanA layopazamabhAvanI taratamatAnA kAraNe ke saMjvalana kaSAyanA udayane kAraNe aneka prakAranAM prApta thAya che. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUtra-49 pulAka nigraMtha ane kaSAyakuzIlanigraMtha : pulAsAdhu ane kaSAyakuzIlasAdhu sarva jaghanya saMyamasthAnone prApta kare che ane asaMkhyAta saMyamasthAna sudhI uttarottara te banne sAdhu samAna rIte vRddhine pAme che. tethI e prApta thAya ke pulAkasAdhunuM saMyama pulAkarUpe bhinna che ane kaSAyakuzIla sAdhunuM saMyama kaSAyakuzIlarUpe bhinna che topaNa saMjvalanakaSAyanA kSayopazamakRta ke udayakRta samAna adhyavasAya te banne mahAtmAone prApta thaI zake che, tyAre te banne mahAtmAo samAna saMyamasthAnamAM vartatA hoya che ane asaMkhyAta saMyamasthAna sudhI te banne cAritranA saMyamasthAnanI apekSAe samAnabhUmikAvALA che. vaLI asaMkhyAta saMyamasthAno gayA pachI pulAkanA saMyamasthAnano viccheda thAya che ane kaSAyakuzIla sAdhu tenA uparamAM asaMkhyAta saMyamasthAna sudhI ekAkI jAya che. tethI e prApta thAya che ke pulAka sAdhu navapUrvanI trIjI vastu sudhI bhaNela hoya ke dazapUrvadhara hoya, jyAre kaSAyakuzIla zrutanI apekSAe tenAthI hIna hoya, topaNa nirlepatAnI apekSAe pulAkanA utkRSTa saMyamasthAna karatAM paNa adhika vizuddha saMyamasthAnane prApta kare che. vaLI kaSAyakuzIla sAdhu koI prakAranI pratisevanA karanAra nathI. tethI jinavacana anusAra traNa guptimAM rahIne sarva ucita pravRtti karanAra che, chatAM jyAM sudhI saMyamanA sevanathI saMyamanA pariNAmo atyaMta daDha thayelA nathI, tyAM sudhI nIcenAM saMyamasthAnomAM rahe che ane te te saMyamasthAna suabhyasta thavAthI ane guptinA saMskAro atizaya thavAthI upara uparanA saMyamasthAnamAM jAya che te vakhate vidyamAna saMjvalanakaSAyano kSayopazamabhAva paNa pUrva pUrva karatAM adhika adhika thAya che. kaSAyakuzIlanigraMtha, bakuzanigraMtha ane pratisevanAkuzIlanigraMtha : vaLI kaSAyakuzIla sAdhu asaMkhyAta saMyamasthAna uparamAM jAya tyArapachI jaghanya saMyamasthAnavALA pratisevanAkuzIlanAM ane bakuzasAdhunAM saMyamasthAna prApta thAya che. amuka prakAranA apramAdabhAvathI saMyamasthAnone sevIne nirlepa pariNati jeoe sthira karI nathI tevA sAdhu zarIra ane upakaraNanI vibhUSAdi kare to teo nigraMthabhAva pratye prasthita thaI zake nahi. tethI nIcAM saMyamasthAnomAM rahelA kaSAyakuzIla sAdhu pratisevanA karyA vagara AgaLanA saMyamasthAnane prApta karavA mATe jarUrI baLano saMcaya kare che. A baLano saMcaya karIne nirlepa pariNati kAMIka sthira karI che tevA kaSAyakuzIlanA uparanA saMyamasthAnane pAmelA sAdhu kyAreka pratisevanA kare tyAre pratisevanAkuzIla bane ane kyAreka zarIra upakaraNAdinI vibhUSA kare to bakuzanigraMtha bane ane tevuM na kare to kaSAyakuzIla rahe, Avo artha jaNAya che; kema ke kaSAyakuzIlamAM amuka saMyamasthAnathI pachI ja bakuzakuzIlasAdhunuM jaghanya saMyamasthAna che, tema kahela che. vaLI bakuza ane pratisevanAkuzIla sAdhu pratisevanA kare che tyAre paNa nigraMthabhAva tarapha javA mATe kAMIka yatna kare che, chatAM pramAdanA kAraNe kAMIka alanA pAme che te vakhate saMyamano abhyAsa kaMIka aMze sthira thayelo che, tethI pratisevanA dvArA guNasthAnakathI pAta pAmatA nathI. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 tatvArthApigamasUtra bhAga-4/ adhyAya-9 | sUtra-49 pulAka sAdhunAM ane kaSAyakuzala sAdhunAM jaghanya saMyamasthAno karatAM uparanAM saMyamasthAnothI bakuzasAdhu ane pratisevanAkuzIla sAdhunAM jaghanya saMyamasthAno prApta thAya che. tyArapachI asaMkhyAta saMyamasthAna sudhI kaSAyakuzIla, bakuzasAdhu ane pratisevanAkuzIla sAdhu samAna rIte saMyamasthAnomAM varte che. tethI saMyamanA sthAnanI apekSAe te traNe sAdhu samAna prApta thAya topaNa kaSAyakuzIlatva, pratisevanAkuzIlatva ke bakuzavarUpe te traNenuM cAritra bhinna prakAranuM prApta thAya. tyArapachI amuka saMyamasthAno gayA pachI bakuzasAdhuno viccheda thAya che. tethI e prApta thAya ke bakuzatvadharmayukta nigraMthabhAvamAM yatna karanArA sAdhu AnAthI AgaLanI vizuddhi prApta karI zakatA nathI. teo atyaMta apramAdavALA hoya to uparanA saMyamasthAnamAM rahe che ane pramAdavALA hoya tyAre potAnA jaghanya ke madhyama saMyamasthAnamAM rahe che. bakuzasAdhunA saMyamasthAnanA viccheda pachI asaMkhyAta saMyamasthAno upara jaIne pratisevanAkuzIlano viccheda thAya che. tethI e prApta thAya ke bakuzasAdhunI utkRSTa zuddhi karatAM pratisevanAkuzIla sAdhu ane kaSAyakuzIla sAdhu adhika zuddhi prApta karI zake che. pratisevanAkuzIla sAdhu jyAre atyaMta apramAdavALA hoya tyAre bakuza karatAM uparanAM saMyamasthAnomAM vartatA hoya che ane pramAdI thAya tyAre jaghanya ke madhyama saMyamasthAnomAM prApta thAya che. vaLI kaSAyakuzIla sAdhu paNa pratisevanAkuzIlanAM te asaMkhyAta saMyamasthAnomAM prApta thAya che jyAM bakuzasAdhunAM saMyamasthAnonI aprApti che; te vakhate kaSAyakuzIla ane pratisevanAkuzIla sAdhu samAna saMyamasthAnamAM paNa prApta thaI zake topaNa pratisevanAkuzalatva ane kaSAyakuzIlatvarUpe teono bheda prApta thAya. 'tyArapachI asaMkhyAta saMyamasthAno gayA pachI pratisevanAkuzIlano viccheda prApta thAya che' ema kahyuM, tethI e prApta thAya ke pratisevanAkuzIlasAdhu bakuzasAdhu karatAM adhika zuddhi prApta karavA chatAM have pachInA saMyamasthAnamAM pratisevanAkuzIlarUpe javA samartha nathI. apramAdathI yatna karatA hoya to potAnA sthAnanA uparanAM saMyamasthAnomAM pratisevanAkuzIla sAdhu rahI zake che ane pramAdavALA thAya to pratisevanAkuzIlanAM jaghanya ke madhyama saMyamasthAnone prApta kare che. tyArapachI asaMkhyAta saMyamasthAna jaIne kaSAyakuzIlano viccheda thAya che" ema kahyuM, tethI e prApta thAya ke pratisevanAkuzIlanA utkRSTa saMyamasthAnathI AgaLanAM saMyamasthAnano prAraMbha kaSAyakuzIla ja kare che, tyAMthI dazamAM guNasthAnaka sudhInAM sarva saMyamasthAno kaSAyakuzIlanAM ja che. "AnAthI AgaLa akaSAyasthAno nigraMthane prApta thAya che. tethI e prApta thAya ke dazamA guNasthAnaka pachI agiyAramA ane bAramA guNasthAnakamAM nigraMthanigraMtha sAdhuo hoya che. teo paNa taratamatAthI sva bhUmikAmAM asaMkhyAta saMyamasthAnomAM hoya che. jema agiyAramA guNasthAnakamAM paNa taratamatAnA ghaNA bhAvo prApta thAya che. AthI ja pratisamaya nirjarA karIne agiyAramA guNasthAnakavALA muni paNa upara uparanA saMyamasthAnamAM jAya che. bAramA guNasthAnakamAM rahelA kSAvikabhAvamAM rahelA vItarAga paNa zukladhyAnanA Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 211 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-9 / sUtra-49 bIjA pAyAnA baLathI nirjarA karIne upara uparanA saMyamasthAne jAya che. tyArapachI nigraMthanigraMthapaNAno viccheda thAya che ane te mahAtmA snAtakanigraMtha bane che, jemanuM eka ja saMyamasthAna che. snAtakanigraMtha sayogIkevalI ane ayogIkevalI ema be avasthAmAM hoya che. ayogIkevalI avasthAmAM sarvasaMvara che, jyAre sayogIkevalI avasthAmAM sarvasaMvara nathI. te apekSAe saMyamasthAnomAM bheda hovA chatAM ghAtikarmanA udaya ane kSayanI apekSAe saMyamasthAnanI vivakSA karIne baMne prakAranA snAtakanigraMtho saMpUrNa ghAtikarmathI rahita che, tethI teo eka saMyamasthAnamAM che ema kahela che. vaLI "A pulAkAdi pAMce nigraMthonI saMyamalabdhi anaMta-anaMtaguNa che" ema kahyuM, tethI e prApta thAya ke pulAka sAdhunAM je saMyamasthAno che tenA karatAM bakuzasAdhunAM saMyamasthAno anaMta-anaMtaguNa adhika vizuddhivALAM che. tenA karatAM kuzIlanigraMthanAM saMyamasthAno anaMta anaMtaguNa adhika vizuddhivALAM che. te kuzIlanigraMthamAM paNa je pratisevanAkuzIla che teonAM saMyamasthAno karatAM uparanA saMyamasthAnamAM rahelA kaSAyakuzIlanAM saMyamasthAno anaMta-anaMtaguNa vizuddha che. kaSAyakuzIla karatAM paNa nigraMthanigraMthanAM saMyamasthAno anaMta-anaMtaguNa vizuddha che. nigraMthanigraMtha karatAM paNa snAtakanigraMtha sAdhunAM saMyamasthAno anaMta-anaMtaguNa vizuddha che. kaSAyakRta asaMkhya saMyamasthAno che temAM dareka saMyamasthAna pachInA saMyamasthAna sAthe anaMtaguNavizuddhi AdithI SasthAnapatita che. tethI pUrvanA saMyamasthAna karatAM uttaranuM saMyamasthAna anaMtabhAga adhika vizuddhivALuM paNa hoI zake ane anaMtaguNa adhika vizuddhivALuM paNa hoI zake; topaNa pulAka sAdhunAM je saMyamanAM vizuddhisthAno che tenA karatAM bakuzasAdhunAM saMyamanAM vizuddhisthAno anaMta-anaMtaguNAM che e prakAre uttara uttaranA sarva nigraMthomAM anaMta-anaMtaguNa vizuddhivALAM saMyamasthAno che. I9/4lA navamo adhyAya samApta Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-10 | sUtra-1 | tha vazamodhyAyaH | avataraNikA : prathama prastAvamAM samyagdarzananuM svarUpa batAvatAM kahela ke tatvArthazraddhAna samyagdarzana che. tyArapachI te zraddhAnanA viSayabhUta jIva Adi sAta tatva batAvyAM. te tatvanA nirUpaNanA krama anusAra pAMcamA adhyAya sudhI jIvatatva ane ajIvatatva batAvyAM. tyArabAda kramazaH Azrava Adi tatvo batAvyAM. have aMtima mohatatvane batAvavAthuM kahe che - sUtra : mohakSayAt jJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAcca kevalam / / 10/1 / / sUtrArtha : mohanA kSayathI ane jJAnAvaraNanA, darzanAvaraNanA, aMtarAyanA kSayathI kevalajJAna thAya che. II10/1ll bhASya : mohanIye kSINe jJAnadarzanAvaraNAntarAyeSu kSINeSu ca kevalajJAnadarzanamutpadyate / AsAM catasRNAM prakRtInAM kSayaH kevalasya heturiti tatkSayAdutpadyate iti, hetau paJcamInirdezaH / mohakSayAditi pRthakkaraNaM kramaprasiddhyartham / yathA gamyeta pUrvaM mohanIyaM kRtsnaM kSIyate, tato'ntarmuhUrtaM chadmasthavItarAgo bhavati tato'sya jJAnadarzanAvaraNAntarAyaprakRtInAM tisRNAM yugapat kSayo bhavati, tataH kevalamutpadyata iti 20/zA bhASyArtha modanI kRti / mohanIya kSINa thaye chate ane jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, aMtarAya kSINa thaye chate kevalajJAna, kevaladarzana utpanna thAya che. A cAra prakRtiono kSaya kevalano hetu che. ethI tenA kSayathI=cAra prakRtinA kSayathI, utpanna thAya che=kevalajJAna utpanna thAya che. ethI hetumAM paMcamIno nirdeza che=paMcamI vibhaktinuM kathana che. mohakSayathI e pramANe pRthakkaraNa kramaprasiddhi mATe che. jenAthI mohakSayanA pRthakkaraNathI, jaNAya che ke pUrvamAM saMpUrNa mohanIya kSaya pAme che, tyArapachI aMtarmuhUrta chadmasthavItarAga hoya che, tethI AnetrachadmasthavItarAgane, jJAna-darzananA AvaraNa ane aMtarAya ema traNeyanI prakRtiono eka sAthe kSaya thAya che, tyArabAda kevalajJAna utpanna thAya che. "ti' zabda bhASyanI samApti arthe che. 10/1TI. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-1, 2 213 bhAvArtha kSapakazreNImAM ArUDha mahAtmA jinavacananA daDha avalaMbanathI mohano kSaya kare che, tyArabAda zeSa traNa ghAtikarmono kSaya chabasthavItarAga avasthAmAM zukladhyAnanA bIjA pAyAthI kare che te mahAtmAne kevalajJAna thAya che. kevalI yoganirodha karIne mokSane prApta kare che. tethI mokSanI prAptinA Asanna upAyarUpa kevalajJAna kaI rIte thAya che ? tene mokSanA nirUpaNanA prasaMgamAM sau prathama batAvela che. II10/1 bhASya : atrAha - uktaM 'mohakSayAd jJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAcca kevalam' iti / atha mohanIyAdInAM kSayaH kathaM bhavatIti ? atrocyate - bhASyArtha: ahIM prathama sUtramAM kahyuM ke cAra ghAtikarmanA kSayathI kevalajJAna thAya che tyAM, kahe che-prazna kare che - "mohanA kSayathI ane jJAnAvaraNanA, darzanAvaraNanA ane aMtarAyanA kSayathI kevalajJAna che e pramANe kahevAyuM tamArA vaDe kahevAyuM. have mohanIya Adino kSaya kevI rIte thAya che? ti' zabda zaMkAnI samApti arthe che. ahIM e prakAranI jijJAsAmAM, kahevAya che - sUtra : vanyatvamAnirnarakhyA 20/2aa sUtrArtha - baMdhahetuno abhAva ane nirjarA dvArA mohAdino kSaya thAya che. ll10/zA bhASya : mithyAdarzanAdayo bandhahetavo'bhihitAH, teSAmapi tadAvaraNIyasya karmaNaH kSayAdabhAvo bhavati, savarNanAtInAM rottiH "tattvArdhazraddhAnuM sarjana" (02, sU0 2) "trisAmAnya vA" (a0 1, sU0 3) ityuktam, evaM saMvarasaMvRtasya mahAtmanaH samyagvyAyAmasyAbhinavasya karmaNaH upacayo na bhavati pUrvopacitasya ca yathoktairnirjarAhetubhiratyantakSayaH, tataH sarvadravyaparyAyaviSayaM pAramaizvaryamanantaM kevalaM jJAnadarzanaM prApya zuddho buddhaH sarvajJaH sarvadarzI jinaH kevalI bhavati, tataH pratanuzubhacatuSkarmAvazeSa AyuHkarmasaMskAravazAd viharati / / 10/2 // bhASyArtha:mithyavinA ..... vidati | mithyAdarzanAdi baMdhanA hetu kahevAyA. tad AvaraNIya karmanA Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-2 kSayathI=mithyAdarzana AdinA pratipakSabhUta samyagdarzana AdinA AvaraNIya karmanA kSayathI, teono paNa=mithyAdarzana Adi pAMceyano paNa, abhAva thAya che ane samyagdarzana AdinI utpatti thAya che. "tattvArthazraddhAna samyagdarzana che" (adhyAya-1, sUtra-2) "te nisargathI ane adhigamathI thAya che" (adhyAya-1, sUtra-3) e pramANe kahevAyuM e rIte=samyagdaSTi jIva samyagdarzananA baLathI ucita pravRtti kare che e rIte, samyag vyAyAmavALA, saMvarathI saMvRta evA mahAtmAne abhinava karmano upacaya thato nathI ane pUrva upacitano yathokta nirjarAnA hetu dvArA=navamA adhyAyamAM batAvelA nirjarAnA hetuo dvArA, atyaMtakSaya thAya che. tyArapachI sarva dravyatA ane sarva paryAyanA viSayavALuM, parama aizvaryavALuM, anaMta kevalajJAna ane kevaladarzanane prApta karIne zuddha, buddha, sarvajJa, sarvadarzI, jina kevalI thAya che. tyArapachI pratanuzubhacatuSkarmanA=zubha cAra prakAranA aghAtikarmanA, avazeSavALA, AyuSyakarmanA saMskAranA vazathI vihare che. / / 10/2 bhAvArtha: pUrvasUtramAM kahyuM ke cAra ghAtikarmanA kSayathI kevalajJAna utpanna thAya che. tethI have cAra ghAtikarmanA kSayanA hetu batAvatAM kahe che 214 - mithyAtva Adi baMdhanA hetuono abhAva thavAthI baMdha aTake che ane pUrvopacita karmonI nirjarAnA upAyanA sevanathI nirjarA prApta thAya che, tenAthI kevalajJAna pragaTe che. baMdhanA hetuo mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yoga pUrvamAM batAvela svarUpavALA che. teono abhAva prApta karavArthe mithyAtva AdinA abhAvathI prApta thatA samyagdarzana Adi guNonA AvaraNIya karmonA kSayathI mithyAdarzana Adino abhAva thAya che ane samyagdarzana AdinI utpatti thAya che. tethI je mahAtmAo jinavacana anusAra samyag bodha karavA yatna kare che, teone samyagdarzana AdinA AvA2ka karmanA kSayathI mithyAdarzana AdinA abhAvanI prApti thAya che ane samyagdarzana AdinI utpatti thAya che. ahIM prazna thAya ke samyagdarzana zuM che ? jethI temAM yatna karIne tenA AvaraNIya karmano kSaya thaI zake. tethI bhASyakArazrI kahe che - "tattvArthazraddhAna samyagdarzana che" e pramANe adhyAya-1 sUtra-2mAM kahevAyuM che. ahIM jijJAsA thAya ke tattvArthazraddhAnarUpa samyagdarzana kaI rIte prApta thAya ? tethI bhASyakArazrI kahe che "nisargathI athavA aghigamathI samyagdarzana prApta thAya che" e pramANe adhyAya-1, sUtra-3mAM kahevAyuM che. vicArake samyagdarzananI prApti mATe samyag vyAyAma karavo joIe arthAt jinavacananA parama rahasyane prApta karavA prayatna karavo joIe, jethI adhigamathI samyagdarzana thAya. je mahAtmA samyagdarzananA upAyabhUta Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-2, 3 215 adhigamamAM yatna kare che te mahAtmA saMvarathI saMvRta bane che ane samyagu vyAyAmavALA bane che, jenAthI samyagdarzana pragaTe che je uttarottara vRddhi pAmIne naizcayika samyagdarzanarUpe pragaTa thAya che. nizcayika samyagdarzana uttarottara vRddhi pAmIne mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAyano nAza karI kevalajJAnanI prAptinuM kAraNa che. tethI bhASyakArazrIe baMdhanA hetu mithyAdarzana Adi pAMca batAvyA pachI te pAMcenuM svarUpa spaSTa na karatAM tattvArthazraddhAna Atmaka samyagdarzana nisargathI athavA adhigamathI thAya che, tema batAvyuM. A rIte prApta thayeluM samyagdarzana uttarottara nirmaLa-nirmaLatara thaIne kSAyikasamyakta ane aMte vItarAgatAmAM paryavasana pAme che. adhigamamAM yatna karanAra mahAtmAnuM samyagdarzana uttarottara vRddhi pAme che. vaLI vItarAgatAne anukULa saMvaranA pariNAmanuM kAraNa bane e rIte saMvarathI saMvRta thaI mahAtmA samyagu vyAyAma kare to teone abhinavakarmano upacaya thato nathI. tethI e prApta thAya ke je mahAtmA potAnI bhUmikA pramANe bhagavAnanuM vacana je dizAmAM jAya che, te dizAmAM vyAmoha pAmyA vagara zratane avalaMbIne samyagu vyAyAma kare temane abhinava karmano baMdha thato aTake che, mAtra guNasthAnakakRta karma baMdhAya che. vaLI, uttarottara guNasthAnakanI vRddhi dvArA baMdhAtuM te karma alpa-alpatara thAya che. vaLI, pUrvamAM kahelA nirjarAnA upAyo dvArA te mahAtmA jyAre pUrva upacitakarmano atyaMta kSaya kare che tyAre te mahAtmAne sarva dravya ane sarva paryAyanA viSayavALuM anaMta evuM kevalajJAna ane kevaladarzana prApta thAya che. vartamAnamAM kevalajJAnanI prAptino asaMbhava hovA chatAM je mahAtmA jinavacana anusAra samyagu vyAyAma kare che te mahAtmA svabhUmikA anusAra saMvaranI vRddhine prApta kare che ane svazakti anusAra nirjarAnA hetunA sevana dvArA ghaNI nirjarAne prApta karIne kSapakazreNine anukULa baLasaMcayavALA thAya che. jenA baLathI alpa bhavomAM mokSamAM jaze. vaLI, jeo samyagu vyAyAmanA baLathI vizeSa prakAranAM saMvara ane nirjarAne prApta karIne sarva dravya-sarva paryAyanA viSayavALA ane AtmAnA parama aizvaryavALA anaMta kevalajJAna ane kevaladarzanane prApta kare che, teo zuddha, buddha, sarvajJa, sarvadarzI, jina, kevalI thAya che. tyArapachI teo pratanu evA zubha cAra prakAranA avazeSa aghAtikarmovALA AyuSyakarmanA saMskAranA vazathI vihare che. tethI e prApta thAya ke kevalajJAna prApta thayA pachI avazeSa cAra aghAtika moha ApAdaka zakti vagaranAM hovAthI pratanuM che. kevalIne prAyaH zubhakarmono udaya bahulatAe hoya che. AvA cAra zubha karmonI avazeSavALA kevalI jyAM sudhI AyuSyakarma hoya tyAM sudhI jagatanA upakArane karatA vihare che arthAtu AyuSyakarmanA pratikSaNa anuvRttirUpa saMskArane vaza vihare che. I10/zA bhASya : tato'sya - Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-3 bhASyArtha - tyArapachI A=kevalIne, zuM prApta thAya che? te batAve che - bhAvArtha : pUrvasUtranA bhASyamAM kahyuM ke baMdhahetunAM abhAva ane nirjarA dvArA mahAtmA kevI thAya che tyArapachI AyuSyakarmanA saMskAravaza vihare che. jyAre AyuSyakarmanI samApti thAya che tyArapachI Amane=kevalIne, zuM prApta thAya che ? te batAve che - sUtra - kRtsnakarmakSayo mokSaH / / 10/3 / / sUtrArtha: kRnakarmakSayarUpa mokSa prApta thAya che. ||10| II. bhASya : kRtsnakarmakSayalakSaNo mokSo bhavati / pUrvaM kSINAni catvAri karmANi pazcAd vedanIyanAmagotrA''yuSkakSayo bhavati, tatkSayasamakAlamevaudArikazarIraviyuktasyAsya janmanaH prahANam hetvabhAvAccottarasyAprAdurbhAvaH / eSA'vasthA kRtsnakarmakSayo mokSa ityucyate / / 10/3 / / bhASyArtha narmalayakSa .... phatyucyate || karmakSaya lakSaNa =AThe ghAtikanA kSayarUpa mokSa thAya che. pUrvamAM cAra karmo kSINa thayelAM, pAchaLathI vedanIya, nAma, gotra ane AyuSyano kSaya thAya che. tenA kSayanI samakAla ja dArikazarIrathI rahita evA A mahAtmAnA janmano tyAga thAya che. ane hetunA abhAvathI uttaranA janmano aprAdurbhAva thAya che, A avasthA kRtna karmakSayarUpa mokSa e pramANe kahevAya che. 10/3 bhAvArtha : kevalajJAna prApta thayA pachI mahAtmA AyuSyakarmanA saMskArane vaza vihare che. jyAre AyuSyakarma samApta thAya che tyAre te mahAtmAne sarva karmanA kSayarU5 mokSanI prApti thAya che. kema sarva karmanA kSayarUpa mokSanI prApti thAya che ? tethI kahe che - kevalajJAnanA prAptikALamAM pUrvamAM cAra karmo kSaya thayelAM ane AyuSyakarmano nAza thAya che tyAre vedanIya, nAma, gotra ane AyuSyarUpa cAre karmo kSaya thAya che. te cAre karmonA kSayanI sAthe ja kevalI dArikazarIrathI mukta thAya che. tethI temanA vartamAna manuSyabhavano nAza thAya che. vaLI uttaranA bhavanA Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-3, 4 kAraNIbhUta karmarUpa hetuno abhAva hovAthI uttaranA janmano aprAdurbhAva che. sarva karma rahita ane janmarahita evI jIvanI A avasthA mokSa e pramANe kahevAya che. 103 bhASya : kiJcAnyat - bhASyArtha : anya zuM che ?=vaLI sarva karma rahita avasthAmAM anya zuM che? tethI kahe che - sUtra: aupazamikAdibhavyatvAbhAvAccAnyatra kevalasamyaktvajJAnadarzanasiddhatvebhyaH 20/4iaa. sUtrArtha - kevalasakhyatva, kevalajJAna, kevaladarzana, ane siddhatvathI anyatra A cAra bhAvone choDIne opazamikAdi bhAvono ane bhavyatvano abhAva hovAthI mokSa thAya che. 1/4ll bhASya :___ aupazamikakSAyikakSAyopazamikaudayikapAriNAmikAnAM bhAvAnAM bhavyatvasya cAbhAvAnmokSo bhavati, anyatra kevalasamyaktvakevalajJAnakevaladarzanasiddhatvebhyaH / ete hyasya kSAyikA nityAstu muktasyApi bhavatti 20/4 bhASyArthaH gopazama bhavatti kevala samyakta, kevalajJAna, kevaladarzana ane siddhatvathI anyatra=sivAya, pathamikabhAvanA, kSAvikabhAvanA, kSAyopathamikabhAvanA, audayikabhAvanA (a) pAriNAmikabhAvanA tathA bhavyatvanA abhAvathI mokSa thAya che. A kSAyika=kevalasakhyatve Adi cAra kSAyika bhAvo, A muktAtmAne paNa nitya hoya che. ll10/jA. bhAvArtha : ATha karmonA kSayathI jema mokSa thAya che tema saMsArI jIvomAM pUrvamAM je aupazamikAdi bhAvo che temAMnA paNa keTalAka bhAvonA kSayathI mokSa thAya che. kayA bhAvonA kSayathI mokSa thAya che ? te spaSTa karavA arthe kahe che - kevala samyakta, kevalajJAna, kevaladarzana ane siddhatvarUpa kSAyikabhAvone choDIne pathamikabhAvanA, Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-4, 5 kSAyikbhAvanA, kSAyopazamikabhAvanA, auyikabhAvanA, pAriNAmikabhAvanA ane bhavyatvanA abhAvathI mokSa thAya che. 18 karmanA upazamajanya koI bhAva siddhane nathI. kevalasamyaktvAdi cAra kSAyikabhAvone choDIne koI kSAyikabhAva paNa siddhamAM nathI arthAt kSAyikavIrya nathI ane kSAyikacAritra nathI; paraMtu mohanA kSayathI kevalasamyaktvarUpa kSAyikabhAva che ane jJAnAvaraNa, darzanAvaraNanA kSayathI kevalajJAna ane kevaladarzanarUpa kSAyikabhAva che. AtmAne upadravakArI padArthathI mukta thavuM te jIvanuM mukhya prayojana che, je prayojana ATha karmanA kSayathI siddha thAya che. siddha thayeluM te prayojana siddhaavasthAmAM sadA rahe che. tethI siddhatvarUpa kSAyikabhAva paNa siddhaavasthAmAM sadA che. vaLI kSAyopazamikabhAvo saMsArI avasthAmAM hatA ane sAdhanAkALamAM kSAyopazamikabhAvanA guNo hatA, te sarva bhAvo siddhaavasthAmAM nathI. vaLI karmanA udayathI thanArA audiyakabhAvo paNa saMsArIavasthAmAM hatA te sarva bhAvono paNa abhAva siddhaavasthAmAM thAya che. vaLI saMsArIavasthAmAM jIvamAM je kartRtva, bhoktRtva, anAdikarmasaMtAnabaddhatva vagere pAriNAmikabhAvo hatA, te sarvano nAza thAya che. vizeSathI, siddhigamanayogyatvarUpa bhavyatva nAmano pAriNAmikabhAva nAza pAme che. ahIM siddhaavasthAmAM kevalasamyaktva che tema kahyuM ane kevalacAritra che tema na kahyuM athavA kevalasamyaktva ane kevalacAritra che ema paNa na kahyuM. tethI vicArakane jijJAsA thAya ke darzanamohanIyanA kSayathI jema samyaktva thAya che tema cAritramohanIyanA kSayathI kevalacAritra thAya che tema kema na kahyuM ? temAM Azaya e che ke jIvanuM samyaktva e che ke potAnA svarUpane choDIne pararUpamAM javA yatna na kare; mohanIyakarmanA udayathI jIva potAnA vItarAgasvarUpane choDIne avItarAgabhAvamAM varte che. jyAre jIvane darzanamohanIyakarma kAMIka tUTe che tyAre AtmAno vItarAgabhAva ja AtmA mATe zreya che ane AtmAno avItarAgabhAva ja AtmA mATe viDaMbanArUpa che, teTaluM samyagdarzana prApta thayuM. te samyagdarzana ja prakarSane pAmIne potAnA svarUpamAM potAne sthira karavA prayatna kare che ane parasvarUpamAM nahIM javA yatna karAve che. potAnA svarUpamAM sthira thayelA siddhanA jIvo potAnA svarUpane choDIne anyatra jatA nathI te ja teonuM samyaktva che, je karmanI upAdhithI janya nathI ke matijJAnanA kSayopazamarUpa nathI mATe kevalasamyaktva svarUpa che. vaLI jJAna jIvano mukhya svabhAva che ane tenA AvaraNano kSaya thayela hovAthI sAmAnya ane vizeSa bodha svarUpa kevalajJAna ane kevaladarzana che, e sivAya siddhamAM cAritra paNa nathI ane kSayopazamabhAvanI ke kSAyikabhAvanI dAna Adi labdhio paNa nathI tathA vIryaMtarAyanA kSayajanya kSAyikavIrya paNa nathI. AthI ja siddhaavasthAmAM koI prakAranA AtmasyaMdanarUpa vIryanI pravRtti nathI. 10/4 avataraNikA : mokSane kahenAra dazamo adhyAya che. tethI mokSa zenAthI thAya che ? te batAvavA arthe mokSanA Asanna kAraNa evuM kevalajJAna zenAthI thAya che ? te sUtra-1mAM batAvyuM ane kevalajJAnanA kAraNa mohakSaya Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 219 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-5 Adi zenAthI thAya che ? te sUtra-ramAM batAvyuM, jethI mokSanA arthI jIvane sUtra-2mAM batAvyA anusAra pravRtti karIne mohakSaya Adi karavA dvArA kevalajJAnanI prApti kaI rIte thAya ? teno yathArtha bodha thAya che. tyArapachI kevalajJAnathI jIva je mokSa prApta kare che, te mokSanuM svarUpa sUtra-3mAM batAvyuM. vaLI te mokSamAM rahelA siddhAtmA kayA kayA bhAvomAM che? ane jIvamAM vartatA kayA kayA bhAvono mokSamAM abhAva thAya che ? jethI mokSanA pAramArthika svarUpano bodha thAya, te sUtra-4mAM batAvyuM. have jIva sarva karma rahita thAya che tyArapachI zuM thAya che ? te batAvavA arthe kahe che - sUtraH tadanantaramUrdhvaM gacchatyAlokAntAt / / 10/5 / / sUtrArtha : tyArapachI=sarva karmanA kSaya pachI ane aupazamika Adi bhAvonA abhAva pachI, lokanA aMta sudhI UrdhvamAM jIva jAya che. ll10/ull bhASya : tadanantaramiti / kRtsnakarmakSayAnantaraM aupazamikAdyabhAvAnantaraM cetyarthaH, mukta UrdhvaM gacchatyAlokAntAt, karmakSaye dehaviyogasidhyamAnagatilokAntaprAptayo hyasya yugapadekasamayena bhavanti / tadyathA - prayogapariNAmAdisamutthasya gatikarmaNa utpattikAryArambhavinAzA yugapadekasamayena bhavanti tala 20/pA bhASyArtha : tadanantapati >> tat | 'ta nArIti' e pratIka che. kustakarmakSaya anaMtara ane pathamika AdinA abhAvanA anaMtara mukta jIva lokanA aMta sudhI Urdhva jAya che. karmakSaya thaye chate (1) dehano viyoga, (2) sidhyamAna gatinI prApti ane (3) lokAMtanI prApti, Ane muktAtmAne, yugapatuM eka samayamAM thAya che. te A pramANe - (jema) prayogapariNAmodi samutya evA gatikarmayukta evA jIvanI ke pudagalanI utpatti, kAryano AraMbha ane vinAza=pUrva avasthAno vinAza, yugapatuM eka samayamAM thAya che tema (karmakSaya kAle dehano viyoga, sidhyamAna gatinI prApti ane lokAnanI prApti A traNe eka samayamAM thAya che.) 17/pA. bhAvArtha : caudamA guNasthAnakanA aMtamAM kevalInAM sarvakarmono kSaya thAya che te ja vakhate sUtra-4mAM batAvyA te pathamika Adi bhAvono abhAva thAya che ane te ja kSaNamAM mukta thayela evo siddhano jIva lokanA aMta sudhI UrdhvamAM jAya che. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-5, 6 ahIM bhASyamAM anaMtara zabdathI uttaranI kSaNanuM grahaNa nathI, paraMtu te ja kSaNanuM grahaNa che, te batAvavAthe kahe che - kevalI jyAre je kSaNamAM sarva karmano kSaya kare che ane pathamika Adi sarva bhAvono abhAva kare che te kSaNamAM manuSyabhavanA dehano viyoga kevalIne prApta thAya che, sidhyamAna evI mokSagatinI prApti paNa te ja samaye thAya che ane lokanA aMta sthAnamAM siddhazilA upara potAnA AtmAnI prApti paNa te ja samaye thAya che; paraMtu bhinna samayamAM thatI nathI. A kathanane dRSTAMtathI spaSTa kare che - jema koI jIva AyuSya pUrNa karIne vigrahagati vagara koIka bhavamAM jAya tyAre prayogapariNAmathI utpanna thayela anyagatimAM javAnI kriyAvALo te jIva ahIMthI je samaye mRtyu pAme che tenA uttara samayamAM anya bhavamAM utpanna thAya che, navA zarIranA nirmANanuM kArya AraMbha thAya che ane te ja samayamAM pUrvanA bhavanA paryAyano vinAza thAya che. jema jIvanuM prathama samaye koI bhavamAMthI mRtyu thayuM hoya to bIjA samaye navA bhavanI utpatti, navA dehane anukULa kAryano AraMbha ane pUrvanA deha sAthenA saMbaMdhano vinAza yugapatuM eka samayamAM thAya che, tema kevalIne karmano kSaya thavAnI sAthe dehano viyoga, sidhyamAna gatinI prApti, lokanA aMtanI prApti eka samayamAM thAya che. ahIM sidhyamAna gatithI sarva kAryo siddha thayAM che tevI mokSagatinuM grahaNa che. vaLI jema prayogapariNAmathI jIva janmottaranI gatipariNAmavALo thAya che tema vizrasApariNAmathI gatipariNAmavALA paramANu Adi pudgalo koIka anya kSetramAM jaIne skaMdharUpe bane che. te vakhate te paramANunI anya kSetramAM utpatti anya kSetramAM prApti, skaMdharUpe thavAnA kAryano AraMbha ane pUrvanA paramANu Adi paryAyano vinAza eka sAthe eka samayamAM thAya che tenI jema karmanA kSayamAM dehano viyoga, sidhyamAna gatinI prApti ane lokAMtanI prApti eka samayamAM thAya che. ll10/pA bhASya : atrAha - prahINakarmaNo nirAsravasya kathaM gatirbhavatIti ? atrocyate - bhASyArtha ahIMkarmanA kSayamAM muktAtmAonI Urdhvagati thAya che e kathanamAM, prazna kare che - pravINa karmavALA muktAtmA nirAzravavALA hovAthI nirAzrava evA muktane kevI rIte gati thAya che? arthAta Urdhvagati thavI joIe nahIM. ti' zabda zaMkAnI samApti arthe che. ahIM A prakAranA praznamAM, uttara Ape che - Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthIpagamasutra bhAga-4 | adhyAya-10 | sutra 221 bhAvArtha : sUtra-pamAM kahyuM ke karmakSaya thaye chate lokanA aMte AtmA jAya che. tyAM prazna thAya ke karmarahita AtmA yoganirodhathI thAya che, yoganirodha karyA pachI yoganA vyApAravALA siddhanA jIvo thatA nathI tethI vyApAra vagaranA evA siddhanA jIvanI UrdhvamAM gati kaI rIte thaI zake ? arthAtuM vyApArathI ja gati thaI zake, te prakAranI zaMkAmAM uttara Ape che - ahIM nirAzrava zabdathI karmabaMdhanA kAraNabhUta mana-vacana-kAyAnA vyApAranuM grahaNa che; kema ke manavacana-kAyAthI janya AtmapradezonuM parispaMdana e ja Azrava che. mukta thayelA jIvonA AtmapradezomAM kaMpanarUpa adhairyano sarvathA abhAva che, tethI Urdhvagati saMbhave nahIM. e prakAranI zaMkAmAM uttara Ape che - sUtra : pUrvaprayogAd asaGgatvAd bandhacchedAt tathAgatipariNAmAcca tadgatiH sA20/dA sUtrArtha - pUrvanA prayogathI, asaMgapaNuM hovAthI, baMdhano cheda hovAthI ane te prakArano gatino pariNAma hovAthI=UrdhvamAM javAne anukULa gatino pariNAma hovAthI, teonI gati che-muktAtmAnI gati che. II10/kA bhASya : pUrvaprayogAt / yathA hastadaNDacakrasaMyuktasaMyogAt puruSaprayatnatazcAviddhaM kulAlacakramuparateSvapi puruSaprayatnahastadaNDacakrasaMyogeSu pUrvaprayogAd bhramatyevAsaMskAraparikSayAt / evaM yaH pUrvamasya karmaNA prayogo janitaH sa kSINe'pi karmaNi gatiheturbhavati / tatkRtA gatiH / bhASyArtha : pUrvaprayoga . tiH || pUrva prayogathI temanI gati che, ema avaya che. je pramANe hasta, daMDa, cakra paraspara ucita rIte saMyukta che, tenA saMyogathIhAthano daMDa sAthe saMyoga che ane daMDano cakra sAthe saMyoga che te saMyogathI, ane puruSanA prayatnathI Aviddha evuM kulAlanuM cakra=puruSanA prayatnathI prerita evuM kuMbhAranuM cakra, puruSanA prayatnavALA hAthano saMyoga daMDa sAthe, daMDano saMyoga cakra sAthe je hato te sarva saMyogo uparata thaye chate paNa pUrvanA prayogathI saMskAranA parikSaya sudhI bhame ja che-puruSanA prayatnathI Aviddha evuM kulAlacakra bhame ja che. e rIte AnA=muktajIvanA, pUrvanA karmathI je prayoga janita che kSINa paNa karma hote chate teete prayoga, gatino hetu thAya che. tatkRta gati che=pUrvanA prayogakRta mukta AtmAnI UrdhvamAM lokAta sudhI gati che. | Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-6 bhAvArtha saMsArIavasthAmAM dareka bhavomAM jIva dehathI mukta thAya che tyAre anya bhavamAM javA mATe vyApAravALo thAya che tema sarva karmathI mukta thAya che tyAre paNa pUrvanA bhava anusAra dehathI mukta thayA pachI Urdhvagamanano vyApAra thAya che. A kathanane dRSTAMtathI spaSTa kare che - jema kulAlanA hAthano saMyoga daMDa sAthe thAya che ane daMDano saMyoga cakra sAthe thAya che arthAt hasta saMyukta daMDa che, daMDa saMyukta cakra che tevA saMyogane kAraNe kulAlanuM cakra puruSanA prayatnathI phare cheHkulAlanA prayatnathI phare che. have jo kulAlano prayatna baMdha thAya, hAthano daMDa sAthe saMyoga na hoya tathA daMDano cakra sAthe saMyoga na hoya topaNa kulAlanA pUrvanA prayogathI te cakra paribhramaNanA saMskAra kSaya na thAya tyAM sudhI bhame che. tema dareka bhavamAM jIva AyuSya pUrNa kare tyAre navA bhavanA AyuSyakarmathI prerAIne te bhava tarapha javAne anukULa teno gamanano prayoga thAya che ane jyAre karmano kSaya thAya che tyAre paNa zarIra sAtheno saMbaMdha kSINa thavAthI navA bhava pratye javAne anukULa gatinuM kAraNa pUrvano prayoga bane che-pUrvanA bhavomAM AyuSya kSaya thayA pachI anyagatimAM javAno karmathI prerAIne je gamanano prayoga thato hato te ja gamananA prayogathI prerAyelo vartamAnanA AyuSyakSayavALo jIva navI evI siddhigati tarapha javA mATe prerAya che. II bhASya : kiJcAnyat - asaGgatvAt / pudgalAnAM jIvAnAM ca gatimattvamuktaM, nAnyeSAM dravyANAm / tatrAdhogauravadharmANaH pudgalAH, UrdhvagauravadharmANo jIvAH, eSa svabhAvaH, ato'nyA saGgAdijanitA gatirbhavati / yathA satsvapi prayogAdiSu gatikAraNeSu jAtiniyamenAdhastiryagardhvaM ca svAbhAvikyo loSTavAyvagnInAM gatayo dRSTAstathA saGgavinirmuktasyordhvagauravAdUrdhvameva sidhyamAnagatirbhavati, saMsAriNastu karmasaGgAdadhastiryagUrdhvaM ca / bhASyArthaHvicit ... jharve 4 vaLI anya zuM che ?=siddhamAM mukta AtmAnI gati pratye anya kAraNa zuM che? te kahe che - asaMgapaNuM hovAthI muktajIvanI gati thAya che, tema avaya che. pudgalonuM ane jIvonuM gatimAnapaNuM kahevAyuM che, avya dravyonuM gatimAnapaNuM kahevAyuM nathI. tyAM jIva ane pudgalanI gatimAM, adhogIrava dharmavALA yugalo che=nIce javAnA mukhya dharmavALA yugalo che, ane Urdhvagaurava dharmavALA jIvo che=Urdhva javAnA mukhya dharmavALA jIvo che. A svabhAva che=jIva ane pugalano svabhAva che. AnAthI=pudgalanI ane jIvanI mULa svabhAvathI thatI gatithI, anya saMga Adi janita gati che. je pramANe gatikAraNa evA prayoga Adi nimitta hote chate paNa jAtinA niyamanathI adho, tiryam ane Urdhva svAbhAvikI loNa, vAyu, agninI gati jovAya che, te pramANe Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 023 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-1 saMgathI vinimukta evA jIvanI UrdhvagauravathI Urdhva ja sidhdhamAna jIvanI gati thAya che. vaLI saMsArI jIvonI karmanA saMgathI adho, tiryam ane Urdhvagati che. | bhAvArtha asaMgane kAraNe=karmAdi sarva padArthonA saMganA abhAvane kAraNe, muktAtmAnI Urdhvagati thAya che. kema muktAtmAnI asaMgane kAraNe Urdhvagati thAya che ? te spaSTa karavA arthe bhASyakArazrI kahe che - pudgalono ane jIvono gatisvabhAva zAstramAM kahevAyo che, anya dravyano gatisvabhAva kahevAyo nathI. vaLI gatisvabhAvavALA evA jIvamAM ane pudgalamAM pudgalano adho gauravadharma che arthAt nIce jAya tevA prakArano ja mukhya dharma che, jyAre jIvano Urdhva gauravadharma che=upara ja jAya evo mukhya dharma che. A prakArano jIva ane pudgalano svabhAva che. A be svabhAvathI anya je gatio thAya che te saMgAdi janita che arthAt AtmAnI karmanA saMgane kAraNe anya prakAranI gati thAya che ane pudgalomAM paNa saMgAdinA kAraNe anya prakAranI gati thAya che. pUrvamAM kahyuM ke pudgalono adho javAno svabhAva che ane jIvono Urdhva javAno svabhAva che, tethI pudgalo haMmezAM adho javA joIe ane jIva haMmezAM Urdhva javo joIe, chatAM A bethI anya je gatio che te saMgAdithI janita che arthAt saMgathI janita che, prayogathI janita che, jAtithI janita che. A sarva kathanane bhASyakArazrI "rA'thI spaSTa kare che - je pramANe gatinAM kAraNa prayogAdi avidyamAna paNa hoya ke vidyamAna paNa hoya, topaNa jAtinA niyamathI loSTanI adhogati thAya che, vAyunI ticcha gati thAya che ane agninI Urdhvagati thAya che. arthAt jIvanA koI prayatna vagara paNa lokhuM nIce ja gamana kare che. jAtithI nIce gamana karavAnA svabhAvavALA loNune paNa nIce javA mATe koI vyakti prayoga kare ke nIce javAno prayoga na kare topaNa te nIce jAya che. vaLI vAyumAM jAtithI tirkIMgamanano svabhAva che, tethI tene tirkIMgamanamAM koI preraNA na kare ke tenA tirkIMgamanane anukULa koI prayoga na kare to paNa te tirtho jAya che. vAyune ticcha javAmAM koI preraNA kare to tenA tithvagamananI pravRtti adhika tIvra thAya che. tethI vAyu jAtinA niyamathI vAyunI gati tirjI hoya che. vaLI, jAtinA niyamathI agninI gati Urdhva hoya che. tethI koInI preraNA vagara paNa te Urdhva jAya che ane Urdhva jatA evA agnine Urdhva javAnuM kAraNa bane te prakArano prayoga karavAmAM Ave to tenA UrdhvagamananI pravRtti atizayita thAya che. jema jAtinA niyamathI lokhuM AdinI adho, tirtho ke Urdhvagati thAya che tema saMgathI mukta evA jIvanI UrdhvagauravadharmA hovAne kAraNe arthAtuM UrdhvamAM ja javAno svabhAva hovAne kAraNe sidhyamAna jIvonI gati Urdhva ja thAya che. saMsArI jIvone karmanA saMbadhane kAraNe jyAre karmano pracura saMcaya thAya che tyAre narakagamana thAya che. karmanI kAMIka haLavAza thAya che tyAre Urdhvagamana thAya che. vaLI, amuka prakAranA karmono vipAka Ave che tyAre tirdhogati paNa thAya che. II. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 tyAdhigamasUtra mAga-4 | adhyAya-10/ sUtra mAdhya: kiJcAnyat - bandhacchedAt / yathA rajjubandhacchedAt peDAyA bIjakozabandhanacchedAccairaNDabIjAnAM gatirdRSTA tathA karmabandhanacchedAt sidhyamAnagatiH / bhASyArtha : kiJcAnyat ..... sidhyamAnagatiH / / mI siddhanAvonI yatima satya | ||2||ch ? tathA kahe che - baMdhanA chedathI=karmanA baMdhananA chedathI, siddhanA jIvonI Urdhvagati thAya che, ema anvaya che. je pramANe rajunA baMdhananA chedathI peDAnI gati jovAya che ane bIjakozanA baMdhanatA chedathI eraMDabIjonI gati jovAya che te pramANe karmabaMdhanA chedathI sidhyamAna jIvonI gati che. ! bhAvArtha : saMsArIavasthAmAM jIva karmanA baMdhanavALo hato tethI karmane vaza Urdhva, adho ke ticcha gati hatI. A ja jIva jyAre sarva karmathI mukta thAya che tyAre baMdhanano cheda thavAthI siddha thayela evA tenI Urdhvagati thAya che. je pramANe rajubaMdhananA chedathI peDAnI Urdhvagati thAya che-vAMsanA be phADiyA karIne eka phADiyAne kheMcIne bAMdhela hoya tyAre te phADiyuM namela hovAthI Urdhvagati karatuM nathI, paraMtu rajunA baMdhanathI mukta thAya to te Urdhvagamana kare che tema karmathI mukta AtmA Urdhvagamana kare che. vaLI, eraMDAnuM bIja kozanA baMdhananA chedathI Urdhvagamana kare che tema karmanA baMdhananA chedathI siddhanA jIvo Urdhvagati kare che. II bhASya : kiJcAnyat - tathAgatipariNAmAcca / UrdhvagauravAt pUrvaprayogAdibhyazca hetubhyastathA'sya gatipariNAma utpadyate yena sidhyamAnagatirbhavati, Urdhvameva bhavati, nAstiryag vA, gauravaprayogapariNAmAsaGgayogAbhAvAt / tadyathA - guNavadbhUmibhAgAropitamRtukAlajAtaM bIjobhedAdaGkurapravAlaparNapuSpaphalakAleSu avimAnitasekadaurhadAdipoSaNakarmapariNataM kAlacchinnaM zuSkamalAbu apsu na nimajjati / tadeva gurukRSNamRttikAlepairghanairbahubhirAliptaM ghanamRttikAlepaveSTanajanitAgantukagauravamapsu prakSiptaM tajjalapratiSThaM bhavati yadA tvasyAdbhiH klinno mRttikAlepo vyapagato bhavati tadA mRttikAlepasaGganirmuktaM mokSAnantaramevordhvaM gacchati A salilodbhutalAt / evamUrdhvagauravagatidharmA jIvo'pyaSTavidhakarmalepamRttikA'veSTitastatsaGgAt saMsAramahArNave bhavasalile nimagno bhavAsakto'dhastiryagUrdhvaM ca gacchati / samyagdarzanAdisalilakledAt prahINASTavidhakarmamRttikAlepaH UrdhvagauravAdUrdhvameva gacchati AlokAntAt / bhASyArtha :kiJcAnyat ... AlokAntAt / vajI savya zuMcha, henAthI sipa agould thAya cha ? patAcha - Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-10 | sUtra-6 225 ane te prakAranA gatipariNAmathI siddhanA jIvonI Urdhvagati che. Urdhva gauravane kAraNe ane pUrvaprayogAdi hetuothI te prakAre Ana=muktAtmAne, gatino pariNAma thAya che. jenA kAraNe sidhyamAna jIvanI gati thAya che. ane te gati Urdhva ja thAya che, adho athavA tirtha nahIM. kema Urdhva ja gati thAya che ? adho-tirthan gati kema thatI nathI ? temAM hetu kahe che - gaurava prayogano pariNAma hovAthI ane AsaMganA yogano abhAva hovAthI Urdhva ja gati thAya che=jIvano je Urdhva javAno gaurava pariNAma hato te karmavALI avasthAmAM prayogapariNAmarUpe na hato. karmathI mukta thavAne kAraNe Urdhva javAno je gaurava pariNAma che tenA prayogano pariNAma pragaTa thayo ane karmanA AsaMganA yogano abhAva thayo. tethI Urdhva ja jAya che. athavA jIvane karmanA bhArarUpa gauravanA prayoganA pariNAmathI AsaMgano yoga hato, teno abhAva thavAthI=saMsArIavasthAmAM AtmAne bhAre kare tevA prayogane karanAra pariNAmarUpa karmanA AsaMgano yoga hato, teno abhAva thavAthI mukta thayelo jIva Urdhva ja gamana kare che. te A pramANe - guNavAna bhUmibhAgamAM Aropita, RtukALamAM thayeluM, bIjanA ubhedathI aMkura, pravAla, parNa, puSpa-phalakALamAM avimAnita, siMcana ane dohalAdithI poSaNakarmathI pariNata ane kAlamAM chedAyeluM zuSka alAbuetuMbaDuM, pANImAM DUbatuM nathI ane te ja tuMbaDuM ghana ane ghaNAbhArI kRSNa mUrikAnA lepathI Alipta=ghana kRtikAnA lepanA veSTanathI janita, AgaMtuka gauravavALuM pANImAM prakSipta tad jalamAM pratiSThita thAya che. jyAre vaLI AnuM mATIvALA tuMbaDAnuM, klinna thayeluM, mRttikAlepa dUra thAya che tyAre mRttikAlepanA saMgathI mukta thayeluM zuSka alAbu mokSa anaMtara ja pANInA Urdhvatala sudhI Urdhva jAya che. e rIte Urdhva gaurava gati dharmavALo jIva paNa ATha karma rUpI mRttikAnA lepathI veSTita tenA saMgane kAraNe=karmarUpI mATInA saMgane kAraNe, saMsArarUpI mahAsamudramAM bhavarUpI pANImAM nimagna, bhavamAM Asakta, adho, tiryam ane Urdhva jAya che. samyagdarzana Adi pANInA kledathI kSINa thayelA ATha karmarUpa mRttikAnA lepavALo Urdhva gauravathI Urdhva ja lokanA aMta sudhI jAya che. II bhAvArtha vaLI jIva tevA prakAranA gatipariNAmane kAraNe karmathI mukta thayA pachI UrdhvamAM ja jAya che, adho ane tiryam jato nathI. kema Urdhva ja jAya che ? tethI kahe che - Urdhvagauravane kAraNe ane pUrvaprayogAdinA hetune kAraNe mukta AtmAno te prakArano gatipariNAma utpanna thAya che. jenA kAraNe sidhyamAnagatinI prApti thAya che=siddhazilAnI prApti thAya che. jIvanI A Urdhvagati ja kema thAya che, adho ane tiryam gati kema thatI nathI ? temAM hetu batAve che - Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 / sUtra-6 jIvamAM je gauravapariNAma che=UrdhvamAM javArUpa gauravapariNAma che, teno prayoga pUrvamAM saMsArIavasthAmAM thato na hato. karmathI mukta thavAne kAraNe te gaurava dharmanA prayogano pariNAma thayo ane karmanA AsaMga yogano abhAva thayo tenA kAraNe jIva Urdhva ja jAya che, paraMtu adho ke tiryag jato nathI. athavA A hetunuM yojana anya rIte kare che - karmanA gauravanA prayogathI thatA pariNAmane kAraNe jIvane AsaMgano yoga thayo=karmanI sAthe saMgano yoga thayo. 226 - te saMganA yogano abhAva thavAthI siddhanA jIvo Urdhva ja jAya che. temAM alAbunuM dRSTAMta batAve che alAbunA dRSTAMtamAM je sarva vizeSaNo ApyAM che, te alAbu tevAM vizeSaNothI prApta thayeluM hoya to ja chidra vagaranuM ane pANImAM nAkhavAmAM Ave to upara rahe evuM prApta thAya che. te sarva vizeSaNomAMthI thoDI paNa khAmIvALuM hoya tevuM alAbu pANInA uparanA bhAgamAM na rahe, paraMtu madhyabhAgamAM paNa rahe evuM paNa bane. AvA alAbunetUMbaDAne, bhAre kALI mATI vaDe lepa karavAmAM Ave ane pANImAM nAkhavAmAM Ave to te tuMbaDuM bhAre mATInA bhAranA kAraNe pANInA jamInanA taLamAM pratiSThita thAya che ane pANIthI tathAvidha rIte bhIMjAvAne kA2Ne jyAre mATIno lepa dUra thAya che tyAre te tuMbaDuM pANInI uparanI sapATImAM Ave che. alAbunA dRSTAMtano dASkRtikabhAva batAve che tuMbaDAnI jema Urdhva gaurava gati dharmavALo jIva che, je ATha karmarUpI bhArayukta kALI mATInA lepathI lepAyelo che. tenA saMgane kAraNe=mATInA lepa jevA saMgane kAraNe, saMsArarUpI moTA samudramAM bhavarUpI pANImAM nimagna che. bhavamAM Asakta thayelo adho narakagati AdimAM, tirchA manuSya-tiryaMcagatimAM ane Urdhva devagati AdimAM jAya che. samyagdarzana Adi pANIthI karmarUpI maLa dUra thAya che tyAre Urdhvagauravane kA2Ne=jIvano Urdhva javAno svabhAva hovAne kAraNe, lokanA aMta sudhI Urdhva ja jAya che. bhASyaH syAdetat - lokAntAdapyUrdhvaM muktasya gatiH kimarthaM na bhavatIti ? atrocyate - dharmAstikAyAbhAvAt / dharmAstikAyo hi jIvapudgalAnAM gatyupagraheNopakurute, sa tatra nAsti, tasmAd gatyupagrahakAraNAbhAvAt parato gatirna bhavatyapsu alAbuvat, nAdho na tiryagityuktam / tatraivAnuzreNigatirlokAntesatiSThate mukto niSkriya iti / / 10 / 6 / / bhASyArtha -- -- svAvetat. gati kema thatI nathI ? * kRti / / A pramANe zaMkA thAya, lokAMtathI paNa Urdhva=upara, muktanI=siddhAtmAnI, Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 227 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-10 | sUtra-6, 7 tti' zabda zaMkAnI samApti arthe che. ahIM A prakAranA praznamAM, uttara Ape che - dhamastikAyano abhAva hovAthI Urdhvagati nathI, ema avAya che. "di=je kAraNathI, dhamastikAya jIvonI tathA pudgalonI gatimAM upagrahathI upakAra kare che. te tyAM=lokanA aMta pachI, nathI. te kAraNathI gatinA upagrahanA kAraNanA abhAvane kAraNe AgaLamAM gati nathI-siddhanA jIvonI lokanA aMtathI AgaLa gati nathI. pANImAM alAbunI jema=alAbu pANInI sapATInI AgaLa jato nathI tema, muktAtmA paNa lokanA aMtathI AgaLamAM jatA nathI, nIce ke ticcha siddhanA jIvo jatA nathI, e pramANe kahevAyuM. tyAM ja=lokanA aMtamAM ja, anuzreNithI gativALo mukta jIva lokanA aMtamAM niSkriya rahe che. tti" zabda bhASyanI samApti arthe che. ll10/6 bhAvArtha : muktAtmAo lokanA aMta pachI dharmAstikAyanA abhAvane kAraNe gati karatA nathI ane karma rahita thayA pachI adho ane tiryagu gati thatI nathI. tethI je sthAnamAM sarva karmathI mukta thAya te sthAnathI UrdhvamAM lokanA aMte niSkriya evA muktAtmA sadA rahe che. I10/kA sUtra : kSetrakAlagatiligatIrthacAritrapratyekabuddhabodhitajJAnAvagAhanA'ntarasaGkhyA'lpabahutvataH sAdhyAH / / 10/7 / / sUtrArtha - kSetra, kALa, gati, liMga, tIrtha, cAritra, pratyekabuddhabodhita, jJAna, avagAhanA, attara, saMkhyA, aNbahutvathI sAdhya cheHsiddhanuM svarUpa sAdhya che. I10/7nA bhASya : kSetra, vAta, ti, nipha, tIrtha, cAritra, pravuddhivoSita, jJAnaM, mavadinA, attara, saGkhyA, alpabahutvamityetAni dvAdazAnuyogadvArANi siddhasya bhavanti / ebhiH siddhaH sAdhyaH anugamyazcintyo vyAkhyeya ityekArthatvam / tatra pUrvabhAvaprajJApanIyaH pratyutpannabhAvaprajJApanIyazca dvau nayo bhavataH, tatkRto'nuyogavizeSaH / tadyathA - bhASyArtha - kSetre ... tattoDanuyAvizeSa: / kSetra, kAla, gati, liMga, tIrtha, cAritra, pratyekabuddhabodhita, jJAna, avagAhanA, attara, saMkhyA, alpabadutva e bAra anuyoga dvArA siddhanA che. Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 sAdhya zabdanA paryAyavAcI batAve che - AnA dvArA siddha sAdhya che agamya cheHcitya che=vyAkhyaya che, e badhA ekAryavAcI che. tyAM=bAra prakAranA anuyogadvAromAM, (1) pUrvabhAvaprajJApanIya ane (2) pratyutpannabhAvaprajJApanIya be vayo che. tatkRtaHbe nayo kRta, anuyogavizeSa che. che te A pramANe - bhAvArtha kSetra Adi bAra dvArothI siddhanuM svarUpa anugamya che, jANavA yogya che, ciMtavana karavA yogya che ane vyAkhyAna karavA yogya che, e prakArano artha sUtramAM sAdhya zabdathI grahaNa karavAno che. tyAM=bAra dvArothI siddhanA svarUpanuM ciMtavana karavAmAM, be nayadRSTi pravarte che : (1) pUrvabhAvaprajJApanIyanayaSTi arthAt siddhAvasthAnI prApti pUrve je bhAva varte che te bhAvane kahenArI nayanI dRSTi ane (2) pratyutpannabhAvaprajJApanIyanayadRSTi arthAt siddhatvanA niSpattikALamAM vartatA bhAvone jonArI nayanI dRSTi. A be nayanI dRSTiothI siddhanA svarUpano anuyogavizeSa thAya che vicAravizeSa thAya che. te vicAravizeSane 'tathathI batAve bhASya : kSetram / kasmin kSetre sidhyatIti / pratyutpannabhAvaprajJApanIyaM prati siddhikSetre sidhyatIti, pUrvabhAvaprajJApanIyasya janma prati paJcadazasu karmabhUmiSu jAtaH sidhyatIti, saMharaNaM prati mAnuSe kSetre sidhyatIti / tatra pramattasaMyatAH saMyatAsaMyatAzca saMhriyante / zramaNyapagatavedaH parihAravizuddhisaMyataH pulAko'pramattazcaturdazapUrvI AhArakazarIrIti na saMhriyante / RjusUtranayaH zabdAdayazca trayaH pratyutpannabhAvaprajJApanIyAH zeSA nayA ubhayabhAvaM prajJApayantIti / bhASyArtha - kSetram ... prajJApayantari | kSetra=kSetradvArane AzrayIne siddhanuM svarUpa batAve che - kayA kSetramAM siddha thAya che ? e prakArano prazna che. tti' zabda kSetradvAra viSayaka praznanI samApti arthe che. kSetradvAra viSayaka karAyelA praznano uttara Ape che - pratyutpaNabhAvaprajJApanIyanayanA matamAM siddhikSetramAM siddha thAya cheHkarmathI mukta thayelA mahAtmA siddhazilA uparanA siddhikSetramAM sarva prayojananI prAptirUpa siddha prayojanavALA thAya che. pUrvabhAvaprajJApanIyatayanA mate janmane AzrayIne paMdara karmabhUmimAM thayelA siddha thAya che. saMharaNane AzrayIne manuSyakSetramAM siddha thAya che. tyAM pramasaMyato ane saMyatAsaMyato=zrAvako, saMharaNa karAya che. sAdhvIo, apagata vedavALA, parihAravizuddhicAritravALA saMyata, pulAkasAdhu, apramatta Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 229 saMyata, caudapUrvadhara, AhArakazarIravALA eTalA saMharaNa karAtA nathI. RjusUtramaya ane zabda Adi traNa navo zabdanaya-samabhirUDhanaya-evaMbhUtanaya A traNa tayo, pratyutpannabhAvaprajJApanIya che. jyAre zeSa kayo ubhayabhAvanuM prajJApana kare chepUrvabhAva ane pratyutpaNabhAva banne bhAvanuM prajJApana kare che. tti' zabda kSetradvAranI samApti arthe che. I. bhAvArtha - (1) kSetradvAra : prastuta sUtramAM graMthakArazrIe bAra anuyogadvArothI siddhanA svarUpanuM ciMtavana karavAnI vicAraNA batAvela che. temAMthI kSetradvArane AzrayIne siddhanA jIvonuM ciMtavana A pramANe che - vartamAnanA bhAvane prajJApanA karanAra nayadRSTithI vicArIe to siddhanA jIvo siddhikSetramAM siddha thAya che. tethI e prApta thAya ke je kSaNe sarvakarmono nAza thAya che, te kSaNamAM ja kArmaNa Adi traNa zarIrano abhAva thAya che ane te kSaNamAM ja te muktAtmA siddhikSetramAM pahoMce che tathA te kSaNamAM ja temanAM sarva prayojano siddha thAya che, kema ke jIvanuM prayojana "sarva upadravavAnI avasthAnA abhAvanI prApti" che. ane te siddhikSetramAM ja thAya che, manuSyakSetramAM nahIM. pUrvabhAvane jonArI dRSTithI vicArIe to siddhAvasthAnI prApti pUrvano je manuSyabhava che tenI jyAM prApti thAya ane je manuSyabhava dvArA te mahAtmA karmano nAza kare tene AzrayIne "te mahAtmA siddha thayA che' tema kahevAya. pUrvabhAvaprajJApanayanayanI dRSTithI vicArIe to janmane AzrayIne siddhanA jIvo paMdara karmabhUmimAM janmelA ja siddha thAya che. paMdara karmabhUmithI anyatra akarmaka bhUmimAM janmelA siddha thatA nathI ane saMharaNane AzrayIne paMdarakarmabhUmimAM janmelA jIvo manuSyanA sarva paNa kSetramAMthI siddha thAya che. AthI ja 45 lAkha yojana pramANa manuSyakSetranAM dareka sthAnothI anaMtA bhUtakALamAM siddha thayA che. tyAM pramattasaMyata ane saMyatAsaMyata saMharaNa karAya che. tethI te be saMharaNa pAmelA anya kSetramAM paNa siddha thAya che. e prakArano artha prastuta kathananA saMdarbhathI jaNAya che. anyathA koI mithyAdRSTi ke samyagdaSTi paNa saMhata thaIne anya kSetramAM gayela hoya teo prAyaH te kSetramAM siddha thatA nahIM hoya, tethI teone ahIM grahaNa karela nathI ema jaNAya che. vizeSa bahuzruto vicAre. vaLI pramattasaMyatamAM paNa ke apramattasaMyatamAM paNa koNa koNa saMharaNa thatA nathI ? te spaSTa karatAM kahe che - sAdhvI saMharaNa karAtI nathI. tethI guNasthAnakamAM rahela sAdhvInuM saMharaNa deva vagere kare nahIM tevo niyama hovAnI saMbhAvanA jaNAya che. vaLI apagata vedavALA, kSapakazreNivALA jIvo ke kevalInuM saMharaNa thatuM nathI. tethI pUrvamAM saMharaNa thayelA hoya tevA ja munio anya kSetramAM kevaLajJAna pAmIne siddha thAya che, Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 tema nakkI thAya che; paraMtu kevaLajJAna pachI teonuM saMharaNa thatuM nathI. vaLI parihAravizuddhisaMyamavALA mahAtmAo viziSTa prakAranI zuddhine kAraNe ja koInAthI saMharaNa karAtA nathI. vaLI mulAkasAdhu pramatta hoya topaNa pulAkasaMyamanA kAraNe ja saMharaNa karAtA nathI. A prakArano artha bhASyakAranA vacanathI prApta thAya che. ethI pulAkasaMyamavALA sAdhu saMyamanA kaMDakonI apekSAe tuccha kaMDakomAM hoya to paNa te saMyamanA mAhAbhyathI ja koInAthI apaharaNa karAtA nathI ane teo saMyamanA nIcenAM sthAnomAM paNa baLAtkArathI karAyela mUlaguNanI pratisevanAne kAraNe ja prAyaH rahelA che. te prakArano artha bhASyakArazrInA vacanathI jaNAya che. apramatta sAdhu nirvikalpadazAnA jJAnanA upayogavALA che. tethI temanA saMyamanA mAhAtmathI ja teono koI apahAra karatuM nathI. vaLI caudapUrvadhara muni pramattasaMyattaguNasthAnakamAM hoya topaNa caudapUrvane kAraNe temanuM apaharaNa thatuM nathI. vaLI AhArakazarIravALA cauda pUrvadhara ja hoya che ane viziSTa prayojanathI pRcchA mATe jatA hoya che tyAre temanuM saMharaNa thatuM nathI. vaLI kSetrane AzrayIne nayonuM yojana batAvatAM kahe che - RjusUtranaya ane zabda Adi traNa naya vartamAnabhAvane ja prajJApana karanArA che, tethI siddhikSetramAM ja siddhanA jIvo siddha thAya che, tema svIkAre che. vaLI, zeSa naigamanaya, saMgrahanaya ane vyavahAranaya ubhayabhAvanuM prajJApana kare che. tethI siddhanA jIvo siddhikSetramAM siddha thAya che, tema paNa kahe che ane paMdara karmabhUmimAM janmelA siddha thAya che ke manuSyakSetramAM siddha thAya che tema svIkAre che. A bhASya : kAlaH / atrApi nayadvayam / kasmin kAle sidhyatIti ? pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya akAle sidhyati / pUrvabhAvaprajJApanIyasya janmataH saMharaNatazca, janmato'vasarpiNyAmutsarpiNyAmanavasarpiNyutsarpiNyAM ca jAtaH sidhyati evaM tAvadavizeSataH / vizeSato'pyavasarpiNyAM suSamaduHSamAyAM saGkhyeyeSu varSeSu zeSeSu jAtaH sidhyati / duHSamasuSamAyAM sarvasyAM sidhyati / duHSamasuSamAyAM jAto duHSamAyAM sidhyati, na tu duHSamAyAM jAtaH sidhyati, anyatra naiva sidhyati / saMharaNaM prati sarvakAleSu asarpiNyAmutsarpiNyAmanavasarpiNyutsarpiNyAM ca sidhyati / bhASyArtha: vAta sidhdhati . kAla=kAladvArane AzrayIne siddhanuM svarUpa batAve che - AmAM paNa=kALane AzrayIne paNa, mayadvaya che=pratyutpaNabhAvaprajJApanIya ane pUrvabhAvaprajJApanIyarUpa nayaya che. kayA kALamAM siddha thAya che? te prakArano prazna che. "tti' zabda kAladvAra viSayaka praznanI samApti arthe che. pratyutpannabhAvaprajJApanIyanayanA mate akALamAM siddha thAya che. pUrvabhAvaprajJApanIyatayanA mate Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 janmathI ja ane saMharaNathI vicAraNA karAya che. janmathI avasarpiNI, utsarpiNI, anavasarpiNIutsarpiNImAM janmela jIva siddha thAya che. A rIte avizeSathI kALane AzrayIne kahyuM. have vizeSathI kALane AzrayIne kahe che - vizeSathI avasarpiNImAM suSamaduSamArUpa trIjA ArAnA saMkhyAta varSa zeSamAM janmelo jIva siddha thAya che. AkhA duHSamasuSamArUpa cothA ArAmAM janmelo siddha thAya che. duHSamasuSamArUpa cothA ArAmAM janmelo duHSamArUpa pAMcamA ArAmAM siddha thAya che, paraMtu duHSamArUpa pAMcamA ArAmAM janmelo siddha thato nathI. anyatra ArAmAM pahelA-bIjA ane chaThThA ArAmAM, janmelo jIva siddha thato ja nathI. vaLI saMharaNane AzrayIne sarva kALamAM avasarpiNImAM, utsarpiNImAM, anavasarpiNIutsarpiNImAM avasarpiNI-utsarpiNInA abhAvavALA mahAvideha AdimAM, siddha thAya che. ! bhAvArtha :(2) kAlahAra : kAladvAramAM paNa pratyutpannabhAvaprajJApanIyanaya ane pUrvabhAvaprajJApanIyanaya banne nayothI jovAmAM Ave che, e sivAya anya koI nayanI dRSTi pravartatI nathI. tyAM prazna thAya ke siddhanA jIvo kyA kALamAM siddha thAya che ? A prakAranA praznamAM uttara Ape che - pratyutpannabhAvaprajJApanayanayanI dRSTithI akALamAM siddha thAya che arthAt jyAM manuSyakSetrarUpa kALa nathI evA akALamAM siddha thAya che; kema ke manuSyakSetramAM RtunA parivartanarUpa kALanI prApti che ane tevA kALanI prApti aDhIdvIpanI bahAra nathI. siddha thanArA jIvo pratyutpannabhAva-prajJApanIyanayathI siddhazilA upara ja siddha thAya che, tyAM kALa nathI mATe akALamAM siddha thAya che. vaLI pUrvabhAvaprajJApanIyanayanI dRSTithI jovAmAM Ave to je jIva siddha thAya che teno pUrvabhAva tene jonArI nadRSTi che. tethI te je bhavamAMthI siddha thayo che te bhava pUrvabhAva kahevAya. A pUrvabhAvanI dRSTithI siddhanA jIvo kayA kALamAM siddha thAya che? tenI vicAraNA janmathI ane saMharaNathI thAya che. je jIvo janmathI avasarpiNIkALamAM, utsarpiNIkALamAM ke avasarpiNI-utsarpiNI nathI evA kALamAM janmyA che, teo ja siddha thAya che. A kathanathI e prApta thAya ke aDhIdvIpamAM A traNa prakArano kALa varte che, tethI A traNa prakAranA kALavALA kSetramAM janmelA jIvo siddha thAya che. A traNa prakArano kALa jyAM nathI tyAM janmelA jIvo siddha thatA nathI. -- A traNa prakAranA kALamAM paNa kayA kALamAM janmelA siddha thatA nathI ? tene vizeSathI batAvavA arthe kahe che - vizeSathI avasarpiNImAM suSamaduHSamAmAM trIjA ArAmAM, saMkhyAta varSa zeSa rahe chate janma pAmelA jIvo siddha thAya che. tethI e prApta thAya ke be koTAkoTI sAgaropamano duHSamAkALa che. te kALanA eka Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 palyopama zeSa hoya tyAre paNa janmelA jIvo siddha thatA nathI; paraMtu saMkhyAtA varSo zeSa hoya evo palyopamano atyaMta nAno bhAga trIjA ArAno bAkI hoya te vakhate janmelA siddha thAya che, jema marudevA mAtA. AkhA duHSamasuSamAArAmAM janmelA jIvo siddha thaI zake che. tethI e prApta thAya ke cothA ArAmAM janmelA carama zarIrane anukULa bhavane pAmelA hoya to avazya cothA ArAmAM ke pAMcamA ArAmAM siddha thAya che. vaLI pAMcamA ArAmAM janmelA jIvo siddha thatA nathI ane bIjA koIpaNa ArAmAM trIjA ane cothA ArAne choDIne anya koI ArAmAM janmelA siddha thatA nathI. vaLI saMharaNane AzrayIne sarva kALamAM avasarpiNImAM, utsarpiNImAM ke avasarpiNI-utsarpiNI nathI evA kALamAM jIvo siddha thAya che. tethI e prApta thAya ke koI sAdhunuM saMharaNa karIne prathama ArAvALA kSetramAM deva lAvela hoya, tyAM te sAdhu apramattabhAva pAmIne kevalajJAna pAme to prathama Adi ArAmAM paNa siddha thavAnI prApti thAya che. II bhASyaH gatiH, pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya siddhigatyAM sidhyati, zeSAstu nayA dvividhAH - anantarapazcAtkRtagatikazca ekAntarapazcAtkRtagatikazca, anantarapazcAtkRtagatikasya manuSyagatyAM sidhyati, ekAntarapazcAtkRtagatikasyAvizeSeNa sarvagatibhyaH sidhyati / bhASyArtha tiH...... fsati | gati gati dvArane AzrayIne siddhanuM svarUpa batAve che - pratyutpannabhAvaprajJApanIyatayanA mate siddhigatimAM siddha thAya che. zeSa nayo=RjusUtranaya ane zabda Adi traNa ema cAra tayone choDIne zeSa traNa tayo, be prakAranI gatine Icche che: (1) anaMtarapazcAdbhUtagati ane (2) ekAMtara5zcAtkRtagati. anaMtarapaccAskRtagatine jonAra nayadaSTimAM manuSyagatimAM siddha thAya che, (jyAre) ekAMtarapazcAtkRtagatinayanA matamAM avizeSathI sarva gatiomAMthI siddha thAya che. II. bhAvArtha(3) gatidvAra : gatidvArane AzrayIne siddhanI vicAraNA kare che - je jIva siddha thAya che teno chello janma anaMtarapazcAtkRtagati che. mATe manuSyagatithI siddha thAya che, tema kahevAya che. ane je jIva je bhavamAM siddha thAya che tenA pUrvano bhava e eka bhavanA AMtarAvALo che, tethI ekAMtara paccAskRtagati che. tethI te gatithI siddha thAya che, ema kahevAya che. mATe cAra gatithI siddhanI prApti che, tema kahevAya che. II Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 bhASya :liGgam / strIpuMnapuMsakAni / pratyutpannabhAvaprajJApanIyasyAvedaH sidhyati / pUrvabhAvaprajJApanIyasya anantarapazcAtkRtagatikasya paramparapazcAtkRtagatikasya ca tribhyo liGgebhyaH sidhyati / bhAgArca - ni ....... sidhdhati . liMga=liMgadvArane AzrayIne siddhanuM svarUpa batAve che - strI, puruSa, napuMsaka, (e traNa liMga che.) pratyutpannabhAvaprajJApanIyatayanA mate avedavALA ja siddha thAya che. pUrvabhAvaprajJApanIyatayatA mate anaMtarapaccAskRtagativALA ane paraMparapazcAtkRtagativALA traNe liMgothI siddha thAya che. " bhAvArtha :(4) liMgadvAra : pratyutpannabhAvaprajJApanayanaya siddha thavAnI kSaNamAM siddhanA AtmAne grahaNa kare che ane te vakhate siddhanA AtmA veda vagaranA hovAthI avedavALA siddha thAya che tema kahe che. pUrvabhAvaprajJApanIyanayanI dRSTithI be rIte vicAraNA thaI zake : (1) anaMtarapaccAskRtagati ane paraMparapazcAtkRtagati. anaMtarapazcAtkRtagati arthAt siddha thavAnA kALamAM tatkALano je bhava hoya tene AzrayIne vicArIe to strI, puruSa ane napuMsaka zarIravALA traNa prakAranA jIvone bahulatAe te zarIrane anurUpa vedano udaya varte che. tethI strIliMga, puruSaliMga ane napuMsakaliMga e traNe prakAranA liMgavALA jIvo siddha thAya che. vaLI paraMparAe pazcAtkRtagatine AzrayIne vicArIe to je bhavamAMthI je jIvo siddha thAya che te bhavanA pUrvabhavamAM cAre gatimAMthI koIpaNa gatimAM hoya che. te gatimAM strI, puruSa ane napuMsaka evA traNeyanA zarIranI ane te zarIrane anurUpa vedanA udayanI prApti hoya che. tethI traNe liMgavALA siddha thAya che tema kahela che. II bhASyaH tIrtham / santi tIrthakarasiddhAH tIrthakaratIrthe 1, notIrthakarasiddhAstIrthakaratIrthe 2, atIrthakarasiddhAH tIrthakaratIrthe / evaM tIrthakarItIrthe siddhA api / bhASyArtha : tIrtha.... | tIrtha=tIrthadvArane AzrayIne siddhanuM svarUpa batAve che - tIrthaMkaranA tIrthamAM tIrthakaro siddha thAya che. tIrthaMkaranA tIrthamAM notIrthakaro siddha thAya che. tIrthakaranA tIrthamAM atIrthakara Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 siddha thAya che. e rIte tIrthaMkarInA=strItIrthaMkaranA, tIrthamAM paNa siddho jANavA=traNa bhedavALA jANavA. // bhAvArtha:(5) tIrthadvAra tIrthadvArane AzrayIne siddhanI vicAraNA kare che tIrthaMkaro haMmezAM potAnuM tIrtha sthApana karyA pachI mokSamAM jAya che, te vakhate potAnuM tIrtha vidyamAna hoya che. tethI tIrthaMkaranA tIrthamAM tIrthaMkara siddha thAya che. vaLI, tIrthaMkaranA tIrthamAM notIrthaMkara siddha thAya che. ahIM 'no' zabda dezaniSedha arthaka che. tethI tIrthaMkara sivAyanA svayaMbuddhanuM grahaNa hovAnI saMbhAvanA jaNAya che; jyAre TIkAkArazrIe notIrthaMkara zabdathI pratyekabuddhanuM grahaNa karela che. tattva bahuzruto vicAre. -: jeo tIrthaMkara thayA nathI, paraMtu kAMIka tIrthaMkara jevA che teo notIrthaMkarasiddha che. tethI dezaniSedhavAcI notIrthaMka2 zabdathI tIrthaMkara jevA viziSTa prabhAvaka grahaNa thaI zake ke svayaMbuddhanuM grahaNa thaI zake ke pratyekabuddhanuM grahaNa thaI zake te viSayamAM sUkSma padArtha gItArtho nakkI kare. vaLI tIrthaMka2nA tIrthamAM atIrthaMkarasiddho=tIrthaMkara sivAyanA ane notIrthaMkara sivAyanA anya sarva siddha thanArAo, siddha thAya che; kema ke tIrthaMkaranA tIrthamAM je koI siddha thAya te sarva tIrthamAM siddha thayelA kahevAya. tIrthamAM koNa koNa siddha thAya che ? tenI vicAraNA prastuta dvAramAM che. tethI atIrthasiddha evAM marudevA mAtAdinuM prastutamAM grahaNa nathI. II pUrvamAM liMgadvA2mAM strIliMga, puruSaliMga ane napuMsakaliMganuM kathana karyuM. tyArapachI kramaprApta tIrthadvAranuM kathana karyuM. have bhASyakArazrI siMhAvalokita nyAyathI liMga zabdano anya artha karIne pharIthI liMgadvAra batAve che bhASyaH liGge punaranyo vikalpa ucyate - dravyaliGgaM bhAvaliGgaM aliGgamiti / pratyutpannabhAvaprajJApanIyasyAliGgaH sidhyati / pUrvabhAvaprajJApanIyasya bhAvaliGgaM prati svaliGge sidhyati / dravyaliGgaM trividhaM - svaliGgamanyaliGgaM gRhiliGgamiti, tatprati bhAjyam sarvastu bhAvaliGgaM prAptaH sidhyati / --- bhASyArtha H zio. sidhdhati / / liMgamAM vaLI anya vikalpa kahevAya che dravyaliMga, bhAvaliMga ane aliMga ema traNa bheda che. pratyutpannabhAvaprajJApanIyanayanA mate aliMgasiddha thAya che=sarva karmarahita siddhanA jIvo dravyaliMga ane bhAvaliMga vagaranA hoya che, tethI aliMgasiddha thAya che. pUrvabhAvaprajJApanIyanayanA mate bhAvaliMgane AzrayIne=mokSanA kAraNIbhUta evA ratnatrayIrUpa bhAvaliMgane AzrayIne, - Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 / adhyAya-10 | sUtra-7 svaliMgamAM siddha thAya che. dravyaliMga traNa prakAranuM che - svaliMga=jaina sAdhuno veza, atyaliMga anya saMnyAsIno veza ane gRhiliMga-gRhasthano veza. ethI tenA pratye dravyaliMgane AzrayIne, bhAya che=pUrvabhAvaprajJApanIyanayanA mate traNe dravyaliMgamAMthI game te liMgamAM siddha thaI zake che. vaLI sarva ja-traNe liMgamAMthI game te liMgamAM rahelo jIva, bhAvaliMgane prApta thayelo siddha thAya che. ! bhAvArthaliMgadvAranuM anya rIte nirUpaNa - pUrvamAM liMga zabdathI vedano udaya ane vedanA udayanA kAraNabhUta zarIranI vivakSA karela. tethI siddhanA jIvo pratyutpannabhAvaprajJApanayanayanA mate avedavALA siddha thAya che tema kahela; kema ke siddhaavasthAnI kSaNamAM teone vedano udaya paNa nathI ane vedane anukULa evuM strI AdinuM zarIra paNa nathI. vaLI, dravyaliMga, bhAvaliMga ane aliMgarUpa traNa vedane AzrayIne vicAraNA karatI vakhate pratyutpannabhAvaprajJApanIyanayanA mate jeone dravyaliMga paNa nathI ane bhAvaliMga paNa nathI teo siddha thAya che; kema ke "sidhyamAna: sidghati ' e vacanAnusAra jeoe sarva karmano nAza karyo che ane zarIra vagaranA thayA che teo prathama kSaNamAM sidhyamAna che ane teo ja siddha thAya che. tethI siddhatvanA prAptikALamAM teone karmanAzanA kAraNabhUta evI ratnatrayInI pariNatirUpa bhAvaliMga paNa nathI. joke ratnatrayInI parAkASThArUpa bhAvaliMga caudamA guNasthAnake che. tethI ja te bhAvaliMga dvArA nirjarAnI ane saMvaranI prApti che; paraMtu sarva karma rahita evA siddhanA AtmAne ratnatrayInI pariNati hovA chatAM nirjarAnI kAraNabhUta ratnatrayInI pariNati nathI; paNa jIvanI prakRtirUpa ratnatrayInI pariNati che, mATe aliMgasiddha che. vaLI, teone jaina sAdhunA vezarUpa dravyaliMga nathI, anyadarzananA saMnyAsInA vezarUpa dravyaliMga nathI ke gRhasthanA vezarUpa dravyaliMga paNa nathI. arthAt dravyaliMga ane bhAvaliMgano abhAva hovAne kAraNe aliMgavALA evA teo siddha thAya che, ema pratyutpannabhAva-prajJApanIya evo naya kahe che. vaLI siddha thavAnI prAptinA pUrvanA bhAvane grahaNa karanAra naya bhAvaliMgane AzrayIne badhA jIvo svaliMgamAM siddha thAya che ema kahe che sarvajJa prarUpita evA bhAvaliMgamAM siddha thAya che ema kahe che; kema ke samatAnI pariNatirUpa bhAvaliMga vagara koI siddha thatuM nathI. pravardhamAna samatAnI pariNati ja yoganirodhakALanI prApti sudhInI nirjarAnuM kAraNa che. tethI pravardhamAna samatAnI pariNati ja mokSaprAptinuM bhAvaliMga che=bhAvacihna che. dravyaliMgane AzrayIne traNa prakAranAM liMgo che. jaina sAdhuno veza svaliMga che, anyadarzananA saMnyAsIno veza anyaliMga che ane gRhasthano veSa gRhaliMga che. A traNe liMgamAMthI koIpaNa liMgamAM vartato jIva samatAnI pariNatirUpa bhAvaliMgane prApta karIne siddha thAya che, ema pUrvabhAvaprajJApanIyanaya svIkAre che. vaLI traNa prakAranA dravyaliMgamAMthI koIpaNa liMgamAM rahelA samatAnI pravardhamAna pariNatirUpa bhAvaliMga vagara siddha thatA nathI, tethI pUrvabhAvaprajJApanIyanayathI je koI siddha thAya che te sarva bhAvaliMgane prApta karIne ja siddha thAya che. II. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 bhASya : cAritram / pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya nocAritrI no'cAritrI sidhyatIti / pUrvabhAvaprajJApanIyo dvividhaH - anantarapazcAtkRtikazca paramparapazcAtkRtikazca / anantarapazcAtkRtikasya yathAkhyAtasaMyataH sidhyati / paramparapazcAtkRtikasya vyajite'vyajite ca / avyajite tricAritrapazcAtkRtazcatuzcAritrapazcAtkRtaH paJcacAritrapazcAtkRtazca / vyaJjite sAmAyikasUkSmasaMparAyayathAkhyAtapazcAtkRtasiddhAH chedopasthApyasUkSmasamparAyayathAkhyAtapazcAtkRtasiddhAH sAmAyikacchedopasthApyasUkSmasamparAyayathAkhyAtapazcAtkRtasiddhAH chedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtapazcAtkRtasiddhAH sAmAyikacchedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtapazcAtkRtasiddhAH / bhASyArtha : caritram ... pazyAsiddhAra ! cAritra=cAritradvArane AzrayIne siddhanuM svarUpa batAve che - pratyutpannabhAvaprajJApanIyatayanA mate to cAritrI toacAritrI siddha thAya che=avirativALA paNa nahIM ane viratirUpa cAritravALA paNa nahIM evA siddha thAya che. ti' zabda pratyutpannabhAvaprajJApanIyatayanA mate siddha thatAranA cAritranI samApti arthe che. pUrvabhAvaprajJApanIyataya be prakAranA che - (1) anaMtarapazcAtkRtika ane (2) paraMparapazcAtkRtika. anaMtarapazcAtkRtikAyanA mate anaMtarapazcAtkRtika evA pUrvabhAvaprajJApanIyatayanA mate yathAvAtasaMyata siddha thAya che. paraMparapazcAtkRtikatayanA mate vyaMjitacAritramAM=nAmollekhathI vyaMjitacAritramAM, athavA avyaMjitacAritramAM=nAmollekhathI apragaTa karAyelA cAritramAM siddha thAya che ema avaya che. acaMjitamAM=avyaMjitacAritramAM, tricAritrapazcAdbhUta che, catuccAritrapacAtkRta che, pacacAritrapazcAdbhUta che. vyaMjitacAritramAM (1) sAmAyikasUkSmasaMparAmayathAkhyAtapaccAskRtasiddha che, (2) chedopasthApyasUkSmasaMparAmayathAkhyAtapazcAtkRtasiddha che, (3) sAmAyikabdo.sthApyasUkSmasaMpAyayathAkhyAtapazcAtkRtasiddha che. (4) chedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasaMparA yathAkhyAtapazcAdbhUta siddha che (5) sAmAyika chedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasaMparAyayathAkhyAtapazcAtkRtasiddha che. | bhAvArtha :(6) cAritradvAra : cAritrane AzrayIne siddhigatinI vicAraNA be nayadRSTithI karAya che - (1) pratyutpannabhAvaprajJApanIyanayanI dRSTithI ane (2) pUrvabhAvaprajJApanIyanayanI dRSTithI. pratyutpannabhAvaprajJApanIyanayanI dRSTithI jyAre mahAtmA sarva karmarahita thAya che tyAre siddha thAya che; kema ke sidhyamAnaH sidguNyati' e prakAranuM vacana che. tethI sarva karma rahita avasthAkALamAM siddhanA AtmA siddha thAya che evo artha prApta thAya. te vakhate Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 mukta thayelA AtmA nirjarAnA kAraNabhUta cAritravALA nathI mATe nIcAritrI che ane saMsArI jIvo jevA acAritrI paNa nathI tethI noacAritrI che. mATe pratyutpannabhAvaprajJApanIyanayanA mate nocAritrInoacAritrI siddha thAya che. vaLI pUrvabhAvaprajJApanIyanaya be prakArano che : (1) anaMtarapazcAtkRtika ane (2) paraMparapaccAskRtika. tethI e prApta thAya ke siddhatvanI prAptinA pUrvanA bhAvane jonAra jayadRSTi be prakAranI che - pahelI siddhinI prAptinI pUrvanI avasthAne jonArI nadRSTi ane bIjI siddhipadanI prAptinI pUrvanI paraMparAvALI avasthAne jonArI nadRSTi. temAMthI anaMtarapazcAdbhuta nayadRSTithI vicArIe to siddhatvanI prAptinI pUrvanI avasthA yoganirodha avasthA che. te vakhate mahAtmAne yathAkhyAta saMyama hoya che. tethI anaMtarapazcAtkRtika nayadRSTithI caudamA guNasthAnakavALA yathAkhyAtasaMyata sAdhu ja siddha thAya che, anya koI siddha thatuM nathI. vaLI paraMparapazcAtkRtika nayanI dRSTithI cAritra be prakAre prApta thAya che. (1) vyaMjitacAritra ane (2) atyaMjitacAritra. vyaMjitacAritra eTale jemAM te te cAritranA nAmanA ullekha karAyela hoya ane atyaMjitacAritra eTale jemAM prApta thatA cAritranA nAmanA ullekha karAyela nathI mAtra tenI saMkhyA batAvela che. acaMjitacAritranI vicAraNA karIe to traNa cAritravALA pazcAdbhUta siddha thAya che. cAra cAritravALA pazcAdbhUta siddha thAya che. pAMca cAritravALA pazcAdbhUta siddha thAya che; kema ke mokSaprAptinA caramabhavamAM yathAkhyAtacAritranI prApti pUrve keTalAka jIvoe traNa cAritra prApta karyA hoya, keTalAke cAra cAritra prApta karyA hoya to keTalAke pAMca cAritra prApta karyA hoya che. tethI mokSaprAptinI pUrvanA caramabhavamAM je cAritra prApta thayAM hoya te sarvanI vivakSAne karanAra nayadRSTithI acaMjitacAritranI traNa prakAre prApti thAya che. (1) tricAritra paccAskRta, (2) catucAritra paccAskRta ane (3) pAMca cAritra pazcAdbhuta. vaLI paraMparapaccAskRta nayanI dRSTithI je traNa Adi bhedonI prApti thAya che, te traNa Adi bhedo kaI rIte prApta thAya che ? tene vyakta karanAra je cAritra hoya te vyaMjitacAritra kahevAya. te vyaMjitacAritramAM traNa cAritravALA pazcAdbhUtanA be vikalpo prApta thAya che. (1) sAmAyikacAritra, sUkSmasaMparAyacAritra ane yathAvAtacAritra. (2) chedopasthApanIyacAritra, sUkSmasaMparAyacAritra ane yathAkhyAtacAritra. tethI e prApta thAya ke bAvIza tIrthakaranA kALamAM koI jIva sAmAyikacAritrane prApta kare tyArapachI kSapakazreNi mAMDe tyAre sUkSmasaMparAyaguNasthAnake Ave tethI sUkSmasaMparAyacAritra prApta thAya ane bAramA guNasthAnake Ave tyAre yathAkhyAtacAritra prApta thAya. A traNe cAritra paraMparAe mokSa pratye kAraNa che; kema ke A traNe cAritra pAmyA pachI ucita kALe yoganirodha karIne te mahAtmA siddha thAya che. vaLI koI mahAtmAe saMyama grahaNa karyuM hoya tyAre sAmAyika nAmanuM cAritra prApta thayeluM hovA chatAM pAchaLathI koI viziSTa virAdhanA thavAne kAraNe temane mUlaprAyazcittanI prApti thaI hoya tyAre teone pharI dIkSA Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUga-7 ApavAmAM Ave che te vakhate chedopasthApya nAmanuM saMyama prApta thAya che. A chedopasthApya nAmanuM saMyama covIsa tIrthaMkaranA sAdhune saMbhavI zake. teo kSapakazreNine prApta kare tyAre sUkSmasaMparAya nAmanuM bIjuM cAritra Ave che ane vitarAga thAya tyAre yathAkhyAtacAritra prApta kare che. tethI vyaMjita evAM traNa cAritramAM paccAskRtasiddhanI prApti thAya che. A rIte vyaMjitacAritranA tricAritra paccAskRtanA be bhedonI prApti thaI. have keTalAka caramabhavamAM cAra sAmAyikane prApta kare che. teone kayAM cAra vyaMjitacAritra che ? te bhASyakArazrI spaSTa kare che - sAmAyika, chedopasthApya, sUkSmasaMparAya ane yathAkhyAta evA pazcAtkRta vyaMjitacAritramAM jIva siddha thAya che. te A pramANe - pahelA ane chellA tIrthaMkaranA kALamAM saMyama grahaNa kare che tyAre sAmAyika nAmanuM cAritra Ave che. vaDIdIkSAkALamAM chedopasthApyacAritra Ave che. athavA 23mA tIrthaMkaranA sAdhu 24mA tIrthaMkaranA saMghamAM Ave che tyAre chedopasthApyacAritra prApta kare che. tethI sAmAyika ane chedopasthApyacAritra pAmyA pachI kSapakazreNi mAMDe tyAre sUkSmasaMparAyaguNasthAnaka Ave che. bAramA guNasthAnakamAM yathAkhyAtacAritra Ave che. tethI cAra vyaMjitacAritramAM paraMparapaccAskRta sAdhuo siddha thAya che. keTalAka mahAtmAo dIkSA grahaNa karyA pachI koIka virAdhanAne kAraNe mUlaprAyazcittane pAmyA hoya tyAre chedopasthApyasaMyama teone prApta thAya che. vaLI teo saMyamanI viziSTa zuddhi arthe parihAravizuddhi cAritrano svIkAra kare tyAre parihAravizuddhi nAmanA cAritranI prApti thAya che. tyArapachI kSapakazreNi mAMDe te vakhate sUkSmasaMparAyacAritra Ave ane vItarAga thAya tyAre yathAkhyAtacAritra Ave. tethI A rIte paNa cAra prakAranA cAritravALA pazcAdbhUta siddha thAya che. mATe pazcAtkRtasiddha munine be prakAre cAra cAritra prApta thAya che. vaLI keTalAka sAdhu prathama tIrthaMkaranA kALamAM ke chellA tIrthaMkaranA kALamAM sau prathama sAmAyikacAritra prApta kare che. tyArapachI vaDI dIkSA vakhate chedopasthApyacAritra prApta kare che ane saMyamanI zuddhi arthe parihAravizuddhicAritra svIkAre che tyAre trIjA parihAravizuddhicAritranI prApti thAya che. tyArapachI kSapakazreNi mAMDIne sUkSmasaMparAyaguNasthAnakamAM Ave tyAre sUkSmasaMparAyacAritrane prApta kare che. AgaLa vadhI vItarAga thAya tyAre yathAkhyAtacAritrane prApta kare che. A rIte pAMca prakAranA cAritrathI paraMparApazcAtkRta siddha thAya che. cAritradvAranuM samyapha bhAvana karavAthI vivekasaMpanna mahAtmAne pratyutpannabhAvaprajJApanayanayadRSTithI siddhamAM jatI vakhate siddhanA AtmAo nocAritrInoacAritrI zabdothI kevA svarUpavALA hoya che? tenI upasthiti thAya che, jenA kAraNe aMtaraMga mohanA vikAro vagaranA, karmanA upadrava vagaranA ane deha vagaranA siddhanA AtmAo kevA svarUpavALA hoya che ? tenI smRti thAya che. jenA smaraNamAtrathI paNa mokSamArgamAM pratibaMdhaka ghaNAM karmono nAza thAya che. Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 vaLI pUrvabhAvaprajJApanIyana daSTithI sAdhaka jyAre siddhanA jIvo kayA cAritramAM siddha thAya che ? tene jovA mATe yatna kare che tyAre sAmAyikacAritravALA mahAtmAo kevA samabhAvanA pariNAmavALA hoya che ? tenI smRti thAya che. teo ja vaDIdIkSA dvArA chedopasthApyacAritramAM sthApita thAya che, tyAre pAMca mahAvratarUpa kevI viziSTa guNasaMpattivALA thAya che ? jethI pUrva karatAM paNa viziSTa koTino sAmAyikano pariNAma teomAM pragaTa thAya che, tenuM smaraNa thAya che. A rIte cAritradvAranI vicAraNA karanAra mahAtmAne paNa siddhanI pUrvabhUmikAmAM te munio kevA uttama pariNAmavALA hatA ? tenuM smaraNa thAya che, jethI mahAnirjarAnI prApti thAya che. vaLI temAMthI paNa keTalAka mahAtmA parihAravizuddhicAritrane pAme che, teonA vizuddha saMyamasthAnanuM smaraNa thavAthI cAritrakAranI vicAraNA karanAra mahAtmAne vizeSa prakAranI nirjarAnI prApti thAya che. vaLI siddhamAM janArA jIvo jyAre kSapakazreNi mAMDe che tyAre sUkSmasaMparAyacAritra, yathAvAtacAritrane pAme che, tenuM svarUpa zAstrathI jemaNe jANyuM che temane te zabdanA zravaNamAtrathI paNa te cAritra pratye ahobhAva thAya che. jethI te mahAtmA A cAritranA baLathI saMsArasAgara taryA che, tevI smRti thAya che. tethI mahAnirjarAnI prApti thAya che. vaLI koIka mahAtmA saMyama svIkAryA pachI mUlaprAyazcittane pAmyA hoya chatAM atyaMta kalyANanA arthI hovAthI chedopasthApyacAritrane pAmIne pharI kaI rIte mokSamArgamAM sthira thAya che ? tenI smRti thavAthI tevA mahAtmA pratye paNa pUjyabhAva thAya che. chedopasthApyacAritrane pAmIne teo paNa kayA kramathI siddhigatine pAmyA che te sarvanuM smaraNa karatA mokSanA arthI jIvone kyAreya saMtoSa thato nathI, paraMtu evA uttama mahAtmAnuM sadA smaraNa rahe che. te prakArano bodha karAvIne ja prastuta cAritra dvAranuM varNana saphaLa che. I sUtranA kramAnusAra pratyekabuddhabodhita dvAramAM koNa siddha thAya che ? te batAve che - bhASya - pratyekabuddhabodhitaH / asya vyAkhyAvikalpazcaturvidhaH / tadyathA - asti svayambuddhasiddhaH, sa dvividhaH - aha~zca tIrthakaraH pratyekabuddhasiddhazca / buddhabodhitasiddhaH tricaturtho vikalpaH, parabodhakasiddhAH sveSTakArisiddhAH / bhASArtha : prabuddha vothitaH...... vedarisiddhaH | pratyekabuddhabodhita=pratyekabuddhabodhita dvArane AzrayIne siddhanuM svarUpa batAve che - Ano pratyekabuddhabodhitano, vyAkhyA-vikalpa cAra prakArano che-tenA cAra bhedo che. te A pramANe - (1) svayaMbhuddhasiddha che te be prakAranA che. (1) arihaMta tIrthakara, (2) pratyekabuddhasiddha. buddhabodhitasiddha, trIjo cotho vikalpa che (arthAta) (3) parabodhakasiddha (trIjo vikalpa che) ane (4) svaISTakArIsiddha (cotho vikalpa che.) . Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7, ahIM 'rivolasiddhAH' ane "vaiSTAvArisiddha:' e prakAranA bahuvacananA sthAne 'paravodhavasiddhaH' tathA vaiSTa siddhaH' e prakArano ekavacanano pATha hovAnI saMbhAvanA che. bhAvArtha(7) pratyekabuddhabodhitahAra: pratyekabuddhabodhitadvArathI siddhamAM janArA jIvonI vicAraNA karavAmAM Ave tyAre cAra vikalponI prApti thAya che. (1) tIrthaMkarasiddha, (2) pratyekabuddhasiddha, (3) parabodhakasiddha ane (4) svaiSTakArI siddha. svayaMbuddhasiddhanA be vikalpa prApta thAya che : (1) tIrthaMkarasvayaMbuddha ane (2) pratyekabuddhasiddha. pratyekabuddhano artha spaSTa karatAM bhASyakArazrI kahe che - je svayaMbuddhasiddha che te pratyekabuddhasiddha che. tethI svayaMbuddhasiddha ane pratyekabuddhasiddha ema be judA bhedonuM ahIM grahaNa nathI. paraMtu pratyekabuddha e ja svayaMbuddhasiddha kahevAya e prakArano artha prApta thAya che. buddhabodhitasiddhamAM trIjA ane cotho bheda prApta thAya che. tethI e prApta thAya ke pratyekabuddhabodhita e prakAranA dvAramAM pratyeka zabda pratyekabuddhano vAcaka che ane buddhabodhita anya bhedano vAcaka che. tethI prastuta dvAramAM "pratyekabuddhabodhita' zabdamAM madhyamapadalopI samAsa hovAnI saMbhAvanA che. (1) tIrthaMkarapratyekabuddhasiddhaH prastutamAM pratyekabuddha zabdathI anyanA upadezathI nirapekSa bodha pAmanArA mahAtmAonuM grahaNa che. tethI svayaMbuddho paNa pratyekabuddhamAM aMtarbhAva pAme che ane tIrthakaro paNa anyanA upadeza nirapekSa bodha pAmanAra che. tethI tIrthakaro pratyekabuddhasiddha che. (2) pratyekabuddhasiddhaH tIrthaMkara thayA vagara anya nirapekSa jeo bodha pAme che te pratyekabuddhasiddha che, jema bharata mahArAjA pratyekabuddhasiddha che. tethI e prApta thAya ke bharata mahArAjA RSabhadeva bhagavAna pAsethI zrAvakadharma pAmelA topaNa saMyama grahaNa karIne (pUrva Adi) zAstra bhaNIne gItArtha thayelA nahIM. teozrIne arIsAbhavanamAM kSapakakSeNi mAMDatI vakhate pUrvano bodha prApta thayo te anyanA upadeza nirapekSa hovAthI teo pratyekabuddhasiddha che. vaLI anya paNa pratyekabuddha mahAtmAo anyanA upadeza nirapekSa jaghanyathI 11 aMganA dhAraka bane che ke pUrvadhara paNa bane che teo pratyekabuddha kahevAya ane teo kSapakazreNi mAMDIne siddha thAya to pratyekabuddhasiddha kahevAya. buddhabodhitasiddhaHvaLI koInI pAsethI bodha pAmIne saMyama grahaNa karyA pachI guru pAsethI zAstra bhaNe te buddhabodhita Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAvagamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 241 kahevAya. jema gaNadharo tIrthaMkaro pAsethI bodha pAmIne saMyama grahaNa karyA pachI tattvanI pRcchA kare che, jenAthI bhagavAne temane tripadI dvArA dvAdazAMgI ApI. tethI buddha evA bhagavAnathI bodhita gaNadharAdi mahAtmAo che ane tevA buddhabodhitasiddhanA be bhedo che. (1) parabodhaka siddha ane (2) svaiSTakArI siddha. (3) parabodhakasiddhaH jeo koInA dvArA bodha pAmIne saMyama grahaNa karyA pachI zAstrAbhyAsathI bodhita thayelA hoya tevA buddhabodhita jIvo keTalAka anya jIvone sanmArga batAvIne aMte siddha thAya che. jema gautamasvAmI Adi mahAmunio aneka jIvone zAstrono bodha karAvI siddha thayA teo parabodhaka siddha che. (4) svaiSTakArIsiddha - jeo tevA prakAranI parane bodha karAvavAnI zaktivALA nathI; paraMtu gItArtha guru pAsethI zAstro bhaNyA pachI te zAstrothI AtmAne atyaMta bhAvita karIne potAnA iSTa evA kevaLajJAnane prApta karIne siddha thAya che. teo svaISTakArI siddha che. jema zAlibhadramuni Adi zAstro bhaNIne gItArtha thayelA, chatAM pradhAnarUpe te zAstrothI AtmAne bhAvita karIne potAnA iSTane sAdhavA prayatna kare che; teo vartamAnabhavamAM siddha thayA nathI. tethI svaiSTakArI siddhamAM teonI gaNanA thAya nahIM, topaNa) temanI jema jeo zAstra bhaNyA pachI potAne iSTakArI evA zAstrothI bhAvita thaIne kevalajJAnAdi pAme teo svaiSTakArI siddha kahevAya. A prakAre siddha thanArA jIvonI pratyekabuddharUpe ane buddhabodhita svarUpe upasthiti karavAthI siddhaavasthAne pAmanArA mahAtmAo pUrvabhUmikAmAM kevI kevI pariNativALA hoya che ? je pariNatinA baLathI teo siddha thayA, tenI upasthiti thAya che. tethI siddhatvanI prAptinI kAraNabhUta te sarva pariNatio pratye bahumAnabhAva thAya che. phaLasvarUpe ghaNA karmanI nirjarA thAya che. II sUtranA kramAnusAra jJAnadvAramAM koNa siddha thAya che ? te batAve che - bhASya : jJAnam, atra pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya kevalI sidhyati / pUrvabhAvaprajJApanIyo dvividhaH - anantarapazcAtkRtikazca paramparapazcAtkRtikazca, avyaJjite ca vyaJjite ca / avyaJjite dvAbhyAM jJAnAbhyAM sidhyati, tribhizcaturbhiriti / vyaJjite dvAbhyAM matizrutAbhyAm, tribhirmatizrutAvadhibhiH matizrutamanaHparyAyairvA, catubhirmatizrutAvadhimanaHparyAyairiti / bhASArtha:jJAnam .... mana:paryAritti jJAna jJAna dvArane AzrayIne siddhanuM svarUpa batAve che - ahIM Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 jJAnadvAramAM, pratyutpannabhAvaprajJApanIyanayanI dRSTithI kevalI siddha thAya che. pUrvabhAvaprajJApanIya be prakAranA che : (1) anaMtarapazcAtkRtika ane (2) paraMparapazcAtkRtika. ane be bheda che=paraMparapazcAtkRtikanA be bheda che : (1) avyaMjita=sAmAnya, ane vyaMjita=spaSTIkRta, (jJAnamAM siddha thAya che.) 242 avyaMjita jJAnamAM be jJAnathI siddha thAya che, traNa jJAnathI ane cAra jJAnathI (siddha thAya che). 'kRti' zabda avyaMjitajJAnanA prakAronI samApti arthe che. vyaMjita jJAnamAM (1) matijJAna, zrutajJAna e be jJAtothI siddha thAya che; (2) mati, zruta, avadhirUpa traNa jJAnothI siddha thAya che; athavA (2) mati, zruta, manaH paryavajJAnarUpa traNa jJAnothI siddha thAya che; (ane) (3) mati, zruta, avadhi, mana:paryavarUpa cAra jJAnathI siddha thAya che. 'kRti' zabda vyaMjitajJAnanA prakAronI samApti arthe che. / / bhAvArtha: (8) jJAnadvAra : jJAnadvAramAM kayA jJAnathI siddhaavasthAnI prApti che ? tenI vicAraNA che. temAM pratyutpannabhAvaprajJApanIyanayanI dRSTithI vicAravAmAM Ave to sarva karmathI mukta thayelA sidhyamAna jIvo siddha thAya che, te vakhate teone kevaLajJAna hoya che tethI kevalI siddha thAya che, anya nahIM. vaLI pUrvabhAvaprajJApanIyanayanI dRSTithI siddha thatA be prakAranA jIvo prApta thAya che. (1) anaMtarapazcAskRtika ane (2) paraMpa2pazcAtkRtika. temAM anaMtarapazcAtkRtika jIvo bhavasthakevalajJAnathI siddha thAya che. je spaSTa hovAthI bhASyakArazrIe tenuM kathana karela nathI. paraMparapazcAtkRtika jIvo avyaMjita jJAnamAM ane vyaMjita jJAnamAM siddha thAya che. sAmAnyatayA arthAt saMkhyAthI batAvAyelA ane jJAnanA ullekhathI nahIM batAvAyelA evA avyaMjita jJAnamAM siddha thAya che. avyaMjita jJAnamAM be jJAnamAM siddha thAya che, traNa jJAnamAM siddha thAya che ane cAra jJAnamAM siddha thAya che. A traNeya vikalpo eka sAthe vartatA jJAnane AzrayIne karela che. kramane AzrayIne bhASyakArazrIe vivakSA karI nathI. vyaMjitajJAnamAM matijJAna, zrutajJAna be jJAna dvArA siddha thAya che. tethI e prApta thAya ke paraMparapazcAtkRtika nayanI dRSTithI vicArIe to jeomAM mokSane anukULa evuM nirmaLa matijJAna ane nirmaLa zrutajJAna prApta thayuM che, tenA baLathI prAtibhajJAna prApta karIne kevalajJAna prApta kare che. tenA dvArA siddha thAya che. vaLI vyaMjitajJAnamAM keTalAka mahAtmA matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna Atmaka traNa jJAnothI siddha thAya che. arthAt paraMpara5zcAtkRtika nayanI dRSTithI teone prathama nirmaLa koTinuM matijJAna ane zrutajJAna Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 243 prApta thayeluM hoya che ane koIka rIte avadhijJAna paNa prApta thayeluM hoya che. A traNe nirmaLa jJAno AtmAne haMmezAM mohanA umUlanane anukULa ucita yatna karAvIne pratibhajJAnanI prAptinuM kAraNa bane che, jenA phaLarUpe kevaLajJAnanI prApti thAya che ane aMte mokSanI prApti thAya che. vaLI keTalAka mahAtmAo matijJAna, zrutajJAna ane mana:paryavajJAna dvArA siddha thAya che. AvA mahAtmAone prathama nirmaLa koTinuM matijJAna ane zrutajJAna hoya che ane saMyamakALamAM mana:paryavajJAna prApta thAya che. A traNeya jJAno nirmaLa koTInAM hovAthI AtmAne jinatulya thavA mATenI satata pravRtti karAve che. AvA mahAtmAo matijJAna, zrutajJAna ane mana:paryavajJAnanA baLathI prAtijajJAnane prApta karIne kevalajJAnane prApta kare che, jenAthI siddha thAya che. vaLI paraMparapazcAtkRtikanayanI dRSTithI keTalAka mahAtmAo matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna ane mana:paryavajJAnarUpa cAra jJAna vaDe siddha thAya che. teo paNa nirmaLa koTinAM matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryavajJAnanA baLathI jinatulya thavA yatna karanArA hoya che. jenA baLathI prAtijajJAnane pAmIne teo kevaLajJAnane prApta kare che ane aMte siddha thAya che. A rIte jJAnadvArane AzrayIne siddhanA jIvonI vicAraNA karavAthI mokSanA kAraNabhUta matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryavajJAna ane kevaLajJAna kevAM nirmaLa koTinAM hoya che ? jenAthI jIvane satata saMsAranA ucchedanI ucita preraNA maLe che, teno mArgAnusArI bodha thavAthI te jJAno pratye atyaMta ahobhAva thAya che jenAthI paNa nirmaLa matijJAna AdinI prApti thAya che. II sUtranA kramAnusAra avagAhanA dvAramAM koNa siddha thAya che te batAve che - bhASya : avagAhanA, kaH kasyAM zarIrAvagAhanAyAM vartamAnaH sidhyati ? avagAhanA dvividhA - utkRSTA jaghanyA ca, utkRSTA paJcadhanuHzatAni dhanuHpRthaktvenAbhyadhikAni, jaghanyA sapta ratnayo'GgulapRthaktvahInAH, etAsu zarIrAvagAhanAsu sidhyati pUrvabhAvaprajJApanIyasya, pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya tu etAsveva yathAsvaM tribhAgahInAsu sidhyati / bhASyArtha: kavAdanA ...... sidhdhati | avagAhanA=avagAhatAdvArane AzrayIne siddhanuM svarUpa batAve che - kayo siddhano AtmA kayA zarIranI avagAhanAmAM siddha thAya che? e prakArano prazna che. avagAhanA be prakAranI che - utkRSTa ane jagha0. utkRSTa avagAhanA dhanuSapRthakvathI abhyadhika 500 dhanuSanI utkRSTa avagAhanA che=bethI tava dhanuSa adhika utkRSTa 500 dhanuSanI avagAhanA che. jaghanya aMgulapRthakta hIna sAta hAthanI avagAhanAvALA siddha thAya che. A zarIra avagAhanAmAM pUrvabhAvaprajJApanIyatayanI dRSTithI siddha thAya che. vaLI pratyutpannabhAvaprajJApanIyatayanI dRSTithI AmAM Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 jasutkRSTa ane jaghanya avagAhanAmAMthI anyatara koI avagAhanAmAM ja, yathAyogya traNa bhAga hIna AtmapradezonI avagAhanAmAM siddha thAya che. || bhAvArtha : (9) avagAhanAdvAra : dehanI avagAhanAne AzrayIne mokSamAM janArA jIvonI vicAraNA be rIte thAya che : (1) pUrvabhAvaprajJApanIyanayanI dRSTithI ane (2) pratyutpannabhAvaprajJApanIyanayanI dRSTithI. temAM pUrvabhAvaprajJApanIyanayanI dRSTithI utkRSTa avagAhanAvALA bethI nava dhanuSa adhika evA 500 dhanuSanI kAyAvALA jIvo siddha thAya che ane jaghanyathI bethI nava aMgula nyUna evA sAta hAthanI kAyAvALA jIvo siddha thAya che. A kathanamAM vIra bhagavAnanA kALanA jIvo sAta hAthanA saMbhavatA hovAthI teone AzrayIne jaghanya avagAhanAnI prApti thAya che, chatAM koI mahAtmA ATha varSanI uMmare kevalajJAna pAmIne siddha thAya tyAre temanI kAyA nAnI hoya athavA kUrmAputra jevA koIka nAnI kAyAmAM siddha thAya che tevA jIvo alpa saMkhyAmAM prApta thAya che. mATe tenI vivakSA bhASyakArazrIe karela nathI tevuM jaNAya che. AthI jaghanya bethI nava aMgula nyUna evA sAta hAthanI kAyAvALA siddha thAya che, tema kahela che. vaLI pratyutpannabhAvaprajJApanIyanayanI dRSTithI siddhamAM janArA jIvo siddhanI prAptinA prathama samayamAM pUrvanA zarIranI avagAhanAmAM tribhAgahIna avasthAvALA hoya che te avasthAmAM siddha thAya che. III sUtrakramAnusAra have aMtaradvAra batAve che - bhASya : antaram / sidhyamAnAnAM kimantaram ? anantaraM ca sidhyanti sAntaraM ca sidhyanti / tatrAnantaraM jaghanyena dvau samayau, utkRSTenASTau samayAn / sAntaraM jaghanyenaikaM samayaM, utkRSTena SaNmAsA iti / bhASyArtha: antara ti aMtara=aMtaradvArane AzrayIne siddhanuM svarUpa batAve che - sidhdhamAna jIvonuM keTaluM aMtara che ? arthAta eka kALamAM siddha thayA pachI keTalA aMtara pachI anya siddhanA jIvonI prApti thAya ? e batAve che - anaMtarasiddha thAya che ane sAMtarasiddha thAya che. tyAM-anaMtara ane sAMtarasiddhanI prAptimAM, jaghanyathI be samayanuM ane utkRSTathI ATha samayanuM anaMtara prApta thAya che=jaghanyathI be samaya sudhI satata siddha thanArAnI prApti thaI zake ane utkRSTathI ATha samaya sudhI satata siddha thanArAnI prApti thaI zake tyAre anaMtarasiddha thanArA che ema kahevAya che. vaLI sAMtarasiddha jaghanyathI eka samaya che ane utkRSTathI cha mAsa che. tethI koI siddha thayA pachI eka samayanA aMtare anya siddha thAya tyAre jaghanyathI sAMtarasiddhanI prApti thAya che ane utkRSTathI Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 245 eka siddha thayA pachI cha mahine avazya koIka siddha thAya che. tethI 6 mahinAthI adhika siddhanI prAptimAM AMtaruM nathI. 'kRti' zabda aMtaradvAranI samApti arthe che. II bhAvArtha: (10) aMtaradvAra : siddhanA jIvo svaparAkramathI karmano nAza karIne siddha thAya che topaNa lokasthiti anusAra pratisamaya siddha thanArA keTalo samaya sudhI utkRSTathI ke jaghanyathI prApta thaI zake ? tenI vicAraNA aMtaradvAramAM karela che. vaLI eka siddha thayA pachI bIjA siddha thavAnI prAptimAM utkRSTathI ke jaghanyathI keTaluM AMtaruM prApta thaI zake tenI vicAraNA sAMtaradvAramAM karela che. A anaMtarasiddha ane sAMtarasiddha lokasthiti anusAra thAya che, tenA pratye anya koI kAraNa nathI. siddhanA jIvo pratye jeone bahumAna hoya teo siddha thavAnAM kAraNonI je vicAraNA kare che, tema siddhanA jIvo vacce siddhatvanI prAptimAM AMtarAnI paNa vicAraNA kare che, jenAthI siddhanA jIvo pratye bahumAnano bhAva thAya che. jema vIra bhagavAnanI sAta hAthanI kAyA che e prakAranI stuti ka2vAthI paNa vIra bhagavAna pratye bahumAnabhAva thAya che. II have kramaprApta saMkhyA dvAra batAve che - bhASya : saGkhyA / katyekasamaye sidhyanti ? jaghanyenaikaH, utkRSTenASTazatam / bhASyArtha : saGkhyA utkRSTanASTazatam / / saMkhyA=saMkhyAdvArane AzrayIne siddhanuM svarUpa batAve che eka samayamAM keTalA siddha thAya che ? e prakArano prazna che. jaghanyathI eka siddha thAya che, utkRSTathI 108 siddha thAya che. / / bhAvArtha: (11) saMkhyAdvAra : sugama che. II sUtra kramAnusAra alpabahutvadvArathI siddhanuM svarUpa batAve che bhASyaH alpabahutvam / eSAM kSetrAdInAmekAdazAnAmanuyogadvArANAmalpabahutvaM vAcyam / tadyathA- -- kSetrasiddhaanaaN janmataH saMharaNatazca karmabhUmisiddhA akarmabhUmisiddhAzca, sarvastokAH saMharaNasiddhA, Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-10 | sUga-7 janmato'saGkhyeyaguNAH / saMharaNaM dvividham - parakRtaM svayaMkRtaM ca / parakRtaM devakarmaNA cAraNavidyAdharaizca, svayaMkRtaM cAraNavidyAdharANAmeva / eSAM ca kSetrANAM vibhAgaH karmabhUmirakarmabhUmiH samudrA dvIpA Urdhvamadhastiryagiti lokatrayam / tatra sarvastokA UrdhvalokasiddhAH, adholokasiddhAH saGkhyeyaguNAH, tiryaglokasiddhAH saGkhyeyaguNAH / sarvastokAH samudrasiddhAH, dvIpasiddhAH saGkhyeyaguNAH / evaM tAvadavyaJjite / vyaJjite'pi sarvastokA lavaNasiddhAH, kAlodasiddhAH saGkhyeyaguNAH, jambUdvIpasiddhAH saGkhyeyaguNAH, dhAtakIkhaNDasiddhAH saGkhyeyaguNAH, puSkarArthasiddhAH sngkhyeyguIT rUti | bhASyArtha - anya baMdutva... .... ti | alpabadutva=alpabahuvaidvArane AzrayIne siddhanuM svarUpa batAve che - A kSetra Adi agiyAra anuyogadvAronuM atyAra sudhI varNana karyuM e kSetrAdi agiyAra dvAronuM, alpabadutva kahevuM joIe. te A pramANe - kSetrasiddha jIvonuM janmathI ane saMharaNathI siddhapaNuM che. karmabhUmisiddha che ane akarmabhUmisiddho che. saMkaraNasiddho sarva thoDA che, janmathI asaMkhyaguNA che=saMharaNasiddha karatAM asaMkhyaguNA che. saMharaNa be prakAranuM che - parAkRta ane svayaMkRta. paraphata devakarma vaDa-devanI kriyA vaDe, ane cAraNo tathA vidyAdharo vaDe che. tathA svayaMta cAraNavidyAdharone ja cAraNamunio tathA vidyAdharone ja, che. ane A kSetrono vibhAga=siddha thavAnA kSetrono vibhAga, karmabhUmi, akarmabhUmi, samudra, dvIpa, Urdhvaloka, adholoka ane tiryaloka e pramANe lokatraya che. tyAM=kSetravibhAgamAM, sarva thoDA Urdhvalokasiddha che, adholokasiddha saMkhyAtaguNA che, tiryazlokasiddha saMkhyAtaguNA che. traNa lokane AzrayIne alpabadutva batAvyA pachI samudra ane dviIpane AzrayIne alpabadutva batAve che - sarva thoDA samudrasiddha che, dvIpasiddha saMkhyayaguNA che. A rIte=pUrvamAM samudrasiddha ane dvIpasiddha batAvyA e rIte, avyaMjitamAM alpabadutva batAvAyuM=samudronA nAmollekhapUrvakanA vibhAga vagara alpabadutva batAvAyuM. have vyaMjitamAM samudra-dvIpanA nAmollekharUpa vyaMjitamAM, (alpabadutva batAve che -) sarva thoDA lavaNasiddha che, kAlodadhisiddha saMkhyayaguNA che, jaMbUDIpasiddha saMkhyayaguNA che, ghAtakIkhaMDasiddho saMkhyayaguNA che, puSkarAIsiddha saMkhyayaguNA che. rUti' zabda alpabahuvaidvAranI samApti arthe che. || Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247. tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 bhAvArtha:(12) alpabadutvatAra - alpabahuvaiddhArane AzrayIne agiyAre dvAronuM alpabadutva kramasara vAcya che. temAM prathama kSetrasiddhone AzrayIne alpabadutva batAve che - kSetrasiddha jIvo janmathI ane saMharaNathI prApta thAya che. janmathI karmabhUmimAM rahelA jIvo ja siddha thAya che, akarmabhUmimAM janmelA jIvo siddha thatA nathI. saMkaraNathI karmabhUmimAM rahelA jIvo siddha thAya che ane akarmabhUmimAM rahelA jIvo paNa siddha thAya che; kema ke karmabhUmimAM rahelA koIka pramattamunine ke koI zrAvaka Adine koI saMharaNa karIne akarmabhUmimAM mUke tyArabAda te mahAtmAne apramattamunibhAva AdinI prApti thavApUrvaka kSapakazreNInI prApti thAya to te pramattamuni ke zrAvaka kevalajJAna pAmIne tyAM siddha thAya. tethI saMharaNane AzrayIne jema koI eka karmabhUmimAMthI anya karmabhUmimAM siddha thanArA jIvonI prApti che tema saMharaNane AzrayIne akarmabhUmimAM siddha thanArA jIvonI paNa prApti che. saMharaNa pAmIne siddha thanArA jIvo thoDA che arthAt saMharaNa vagara siddha thanArA jIvonI apekSAe thoDA che. ane janmathI karmabhUmimAM janmelA ane saMharaNa thayA vagaranA jIvo saMharaNasiddha karatAM asaMkhyaguNA che; kema ke bahulatAe jeo je kSetramAM janme che tyAM ja sAdhanA karIne mokSanI prApti kare che. tethI saMharaNasiddha karatAM janmathI siddha thanArA jIva asaMkhyAtaguNA prApta thAya che. AnAthI e phalita thAya ke siddha thanArA jIvomAM saMharaNa thavAno prasaMga asaMkhyAta varSonA vibhAgathI bahulatAe thAya che, jethI saMharaNanI apekSAe janmathI asaMkhyAtaguNAnI prApti che. saMharaNa be prakAre che : (1) parakRta ane (2) svayaMkRta. koI pramattasAdhu Adine deva saMharaNa kare ke cAraNalabdhivALA ke vidyAdhara saMharaNa kare tyAre te saMkaraNathI anya karmabhUmimAM ke akarmabhUmimAM ke samudrAdimAM prApta thAya che, je parakRta saMharaNa che. vaLI cAraNamunio ane vidyAdharo kAyotsargadhyAna karavA mATe ke meruparvata AdimAM rahelA siddhAyatana AdinI bhakti karavA mATe ke anya koI prayojanathI svayaM ja pote je sthAne rahelA hoya tenAthI anya evA dhAtakIkhaMDa AdimAM ke jaMbUdIpanI ja anya karmabhUmimAM ke akarmabhUmimAM jAya che, je svayaMskRta saMharaNa che. A rIte anya karmabhUmi AdimAM prApta thayelA teone bhAvano prakarSa thavAne kAraNe kSapakazreNInuM ArohaNa thavAne kAraNe ghAtikarmono kSaya thatAM kevaLajJAna prApta thAya che ane potAnA janmasthAna sivAyanI karmabhUmimAM ke akarmabhUmimAM ke samudrAdimAM teone siddhigatinI prApti thAya che. vaLI, A kSetrano vibhAga jema karmabhUmi, akarmabhUmine AzrayIne thAya che tema dvIpa-samudrane AzrayIne paNa thAya che ane Urdhvaloka, adholoka ane tirthAlokane AzrayIne paNa thAya che. temAMthI Urdhvalokasiddha, adholokasiddha ane ticchalokasiddhanuM alpabadutva batAvatAM kahe che - Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-10 | sUtra-7 jema meruparvatAdi upara 900 yojanathI UMce koI mahAtmA svayaMkRta ke parakRta saMharaNa dvArA prApta thayela hoya teo kevalajJAnanI prApti karI siddha thAya to Urdhvalokasiddha kahevAya. pazcima mahAvidehanI nalinAvatIvijaya ane vaprAvijayano amuka vibhAga samabhUtalAthI 1000 yojana nIce sudhI jAya che arthAt te vijayono amuka vibhAga adholokamAM Avelo che, tyAMthI saMkaraNa dvArA ke saMharaNa vagara jemanuM mokSagamana thAya teo adholokasiddha thAya che. jeo ticchalokamAMthI siddha thAya che, teo paNa saMharaNathI ke saMharaNa vagara siddha thAya che. Urdhvalokasiddho sauthI stoka che; kema ke saMharaNa dvArA ja meruparvatAdi upara gayelA ane siddha thanArA jIvonI prApti che. tenAthI adholokasiddha saMkhyayaguNA che; kema ke te sthAnamAM vartatA, saMyama pALIne saMharaNa dvArA ke saMharaNa vagara mokSamAM janArA, susAdhu ghaNA prApta thAya che ane temanA karatAM tirthAlokasiddha saMkhyAtaguNA che; kema ke ticchalokasiddhatvanI prApti karanAra mATenuM kSetra adholokasiddhatvanI prApti karanAranA kSetra karatAM ghaNuM vistAravALuM che. tyAM janmelA ane saMharaNathI tyAM AvelA ghaNA jIvo siddha thAya che. mATe ticchalokasiddha adholokasiddho karatAM saMkhyAtaguNA che. have samudra ane dvIpanI apekSAe alpabadutva batAvatAM kahe che - samudramAM siddha thanArA jIvo dvIpamAM siddha thanArA jIvonI apekSAe sauthI ochA che; kema ke samudra upara saMharaNAdithI ja javAno prasaMga Ave. vaLI dvIpa upara karmabhUmi ke akarmabhUmirUpa dvIpa upara, siddha thanArA saMkhyAtaguNA che; kema ke saMkaraNathI paNa tyAM siddha thanArAnI prApti che ane saMharaNa vagara sAhajika rIte karmabhUmimAM rahelA sAdhanA karIne siddha thanArAnI prApti che. AnAthI e prApta thAya ke jema cha mahine avazya eka siddha thAya che tema saMkhyAta kALamAM samudra upara paNa siddha thanArAnI avazya prApti che. AthI ja samudrasiddha karatAM dvIpasiddha saMkhyAtaguNA che; paraMtu jo marudevAmAtAnI jema anaMtakALe samudrasiddha thanArAnI prApti hota to samudrasiddha karatAM dvIpasiddha anaMtaguNA che, tema kahevAno prasaMga Ave. A rIte dvIpa-samudromAM atyaMjita=jaMbUDhIpa ityAdinA vibhAga vagara, alpabadutva batAvyuM. have dvIpasamudronuM vyaMjita=jaMbudvIpa ityAdinA vibhAgopUrvaka, alpabadutva batAve che - sarvathI thoDA jIvo lavaNasamudramAM siddha thAya che; kema ke anya samudro karatAM lavaNasamudra alpa kSetravALo che, enA karatAM kAlodadhisamudramAM saMkhyAtaguNA siddha thAya che; kema ke lavaNasamudranI apekSAe kAlodadhisamudra adhika kSetravALo che. A be samudrathI anya samudramAM koI siddha thanAra nathI. vaLI kAlodadhisamudra karatAM jaMbUdvIpamAM siddha thanArA saMkhyAtaguNA che; kema ke karmabhUmimAM saMharaNa vagara paNa sAdhanA karIne siddha thanArI saMkhyA ghaNI prApta thAya che. vaLI dhAtakIkhaMDasiddho jaMbUDhIpasiddho karatAM saMkhyAtaguNA che; kema ke dhAtakIkhaMDanuM kSetra jaMbUDhIpa karatAM ghaNuM moTuM che. vaLI, puSkarAIsiddho dhAtakIkhaMDasiddho karatAM saMkhyAtaguNA che; kema ke puSkaravaradvIpa dhAtakIkhaMDa karatAM paNa vistRta che. II Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 / sUtra-7 249 bhASyaH kAla iti trividha vibhAgo bhavati avasarpiNI, utsarpiNI, anavasarpiNyutsarpiNIti / atra siddhAnAM vyaJjitAvyaJjitavizeSayukto'lpabahutvAnugamaH kartavyaH / pUrvabhAvaprajJApanIyasya sarvastokA utsarpiNIsiddhAH, avasarpiNIsiddhA vizeSAdhikAH, anavasarpiNyutsarpiNIsiddhAH saGkhyeyaguNA iti / pratyutpannabhAvaprajJApanIyasyAkAle sidhyati, nAstyalpabahutvam / - bhASyArtha : kAla nAstvatvavattutvam / / kAla e pramANe trividha vibhAga che H avasarpiNI, utsarpiNI, anavasarpiNIutsarpiNI=avasarpiNI paNa nahIM ane utsarpiNI paNa nahIM. 'kRti' zabda kALanA traNa vibhAganI samApti arthe che. ahIM=avasarpiNI Adi kALanA vibhAgamAM, siddhonA vyaMjita, avyaMjita vizeSayukta alpabahutvano anugama karavo joIe. pUrvabhAvaprajJApanIyanayanA mate sarvathI thoDA utsarpiNIsiddha che, avasarpiNIsiddha vizeSAdhika che ane anavasarpiNIutsarpiNIsiddha saMkhyeyaguNA che. pratyutpannabhAvaprajJApanIyanayanA mate akALamAM siddha thAya che, tethI alpabahutva nathI. II bhAvArtha: kALane AzrayIne alpabahutvadvAra : kALane AzrayIne siddhanI vicAraNA karavI hoya to pAMca bharatamAM ane pAMca airAvatamAM avasarpiNIkALa ane utsarpiNIkALanI prApti thAya che, tene AzrayIne siddhanI vicAraNA thAya che. mahAvidehakSetramAM ke akarmabhUmimAM avasarpiNIkALa ke utsarpiNIkALa nathI; paraMtu avasthita kALa che. tene AzrayIne siddhanA jIvonA alpabahutvanI vicAraNA thAya che. vaLI siddhanA jIvonA vyaMjita, avyaMjita vizeSayukta alpabahutvano anugama karavo joIe. jema prathama Aro, bIjo Aro ityAdi vibhAga karyA vagara avizeSathI avasarpiNI, utsarpiNInI vicAraNA karavAmAM Ave to avyaMjita vizeSayukta alpabahutvano anugama thAya che. pahelA ArAmAM keTalA siddha thAya, bIjA ArAmAM keTalA siddha thAya, ityAdi vibhAgapUrvaka siddhanA jIvonI vicAraNA karavAmAM Ave to vyaMjita vizeSayukta alpabahutvano anugama thAya. avyaMjita vizeSayukta alpabahutva batAvatAM bhASyakArazrI kahe che - pUrvabhAvaprajJApanIyanayanA mate sarvathI thoDA utsarpiNIsiddha che=avasarpiNIsiddha, anavasarpiNIanutsarpiNIsiddha karatAM sarvathI thoDA utsarpiNIsiddha che, tenA karatAM avasarpiNIsiddha vizeSAdhika che ane tenA karatAM anavasarpiNIutsarpiNIsiddha saMkhyayaguNA che; kema ke avasarpiNI tathA utsarpiNI pAMca bharatakSetramAM ane pAMca airavatakSetramAM pravarte che. tyAM eka koTAkoTi sAgaropama karatAM kAMIka adhika kALa sudhI siddhimAM Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2pa0 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-10 | sUga-7 janArA jIvonI prApti thAya che, zeSa nava koTAkoTi sAgaropama sudhI siddhigamananI prApti nathI. anavasarpiNIanutsarpiNI kALa yukta evA mahAvidehamAMthI satata siddhigamana cAlu che tethI avasarpiNI ane utsarpiNI Atmaka eka kALacakranA samayagALAmAM bharatakSetramAM ane airAvatakSetramAM avasarpiNI ane utsarpiNInA eka-eka koTAkoTi sAgaropama thaIne kula 2 koTAkoTi sAgaropama jeTalo kALa siddhigamana thAya che jyAre mahAvidehakSetramAM samagra daza koTAkoTI sAgaropama kALa sudhI siddhigamana zakya che tethI anavasarpiNIanutsarpiNI Atmaka mahAvidehakSetramAMthI saMkhyAtaguNA siddhanI prApti che. A rIte vyaMjita, avyaMjita vizeSayukta siddhonuM alpabadutvanuM anugama karavuM joIe, ema batAvyA pachI atyaMjitano alpabadutvano anugama bhASyakArazrIe svayaM batAvyo ane vyaMjitanuM alpabadutva pratyeka ArAne AzrayIne svayaM karI levuM joIe tema jaNAvIne pratyutpannabhAvaprajJApanIyanayathI akALamAM jIvo siddha thAya che, ema batAve che. tyAM alpabadutva nathI; kema ke je jIvo sarva karma rahita thAya che. te jIvo pratyutpannabhAvaprajJApanIyanayanI dRSTithI siddha thAya che. jyAre teo siddhaavasthAne pAme che tyAre avasarpiNI, utsarpiNI ke anavasarpiNIutsarpiNIrUpa koI kALa nathI; kema ke saMsArI jIvone AzrayIne ja te te kSetramAM A traNa prakAranA kALanI prApti che ane siddhanA jIvo siddhikSetramAM ja siddha thAya che. tethI A traNe prakAranA kALanI aprApti che, tethI alpabadutva nathI. II bhASyaH gatiH / pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya siddhigatau sidhyati, nAstyalpabahutvam / pUrvabhAvaprajJApanIyasyAnantarapazcAtkRtikasya manuSyagatau sidhyati, nAstyalpabahutvam, paramparapazcAtkRtikasyAnantarA gatizcintyate / tadyathA - sarvastokAstiryagyonyanantaragatisiddhAH, manuSyebhyo'nantaragatisiddhAH saGkhyeyaguNAH, nArakebhyo'nantaragatisiddhAH saGkhyeyaguNAH, devebhyo'nantarasiddhAH saGkhyeyaguNA rUti bhASyArtha: tiH ti | gati=siddha thanArA jIvonA gati dvArane AzrayIne alpabadutva batAve che - pratyutpaNabhAvaprajJApanIyatayanA mate jIva siddhigatimAM ja siddha thAya che, tethI gatine AzrayIne alpabadutva nathI. anaMtarapaccAskRtika evA pUrvabhAvaprajJApanIyanayanA mate manuSyagatimAM siddha thAya che. eka ja manuSyagatimAMthI siddha thatA hovAthI alpabadutva nathI. paraMparapazcAtkRtikanathatA mate anaMtaragati=siddhatvanI prAptinA pUrvatI je manuSyagati enA pUrvanI anaMtaragati, citavana karAya che=e gatimAM alpabadutvanuM ciMtavana karAya che. te A pramANe - sarva thoDA tiryaMcayonithI anaMtaragatisiddha che=pUrvamAM tiryaMca-gatimAM hoya tyAMthI manuSya thaI siddha thanArA sarva thoDA che. manuSyathI anaMtaragatisiddha saMkhyayaguNA che=pUrvamAM manuSyabhavamAM hoya, pharI manuSyabhava pAmIne Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 2pa1 siddha thatArA jIvo tiryaMcarUpa anaMtaragatithI siddha thanAra karatAM saMkhyayaguNA che. tArakathI anaMtaragatisiddha saMkhyAtaguNA =pUrvamAM sarakabhavamAM hoya tyAMthI manuSya thaIne siddha thanArA saMkhyayaguNA che=manuSya anaMtaragatisiddha karatAM saMkhyayaguNA che. devothI anaMtaragatisiddha saMkhyayaguNA che-devagatithI cyavIne manuSya thaIne siddha thanArA tArakathI anaMtaragatisiddha karatAM saMkhyayaguNA che. tti' zabda gatine AzrayIne alpabadutvanI samApti arthe che. || bhAvArtha:gatidvArane AzrayIne aAbadutvaH pratyutpannabhAvaprajJApanIyanayanI dRSTithI cAre gatimAM koI siddha thatuM nathI; paraMtu siddhigatimAM ja jIva siddha thAya che, kema ke siddhigatinA prAptikALamAM teo siddhigatimAM ja hoya che, anya koI gatimAM hotA nathI. tethI ekagati hovAne kAraNe gatine AzrayIne alpabadutva nathI. vaLI pUrvabhAvaprajJApanIyanayanI dRSTimAMthI anaMtarapazcAdbhuta nayanI dRSTithI vicArIe to siddhigatinI prAptino bhava manuSyagati che, anya gati nathI. tethI eka manuSyagatimAMthI ja badhA siddha thAya che. tethI te nayane AzrayIne paNa gatine AzrayIne alpabadutva nathI. vaLI, paraMparApazcAtkRtanayanI dRSTithI vicArIe to caramabhavathI pUrvanA bhavane AzrayIne cAre gatimAMthI siddhatvanI prApti che. siddha thanArA jIvo parimita saMkhyAvALA che tethI tiryaMcagatimAMthI manuSyabhavane pAmIne siddha thanArA jIvo koIka vivakSita kALanI apekSAe saMkhyAtA prApta thAya che ane anaMtakALanI apekSAe anaMtA prApta thAya che. tenA karatAM manuSyagatimAMthI nIkaLIne pharI manuSyagati pAmIne siddha thanArA saMkhyAtaguNA che. tethI vartamAnamAM siddhine tevA jIvo pAmanArA parimita saMkhyAvALA hovA chatAM anaMtakALanI apekSAe anaMtA che; topaNa tiryaMcagatimAMthI AvIne mokSamAM gayelA jIvo karatAM manuSyagatimAMthI manuSyagatimAM AvIne siddha thanArA jIvo saMkhyAtaguNA prApta thAya che. vaLI nArakInA bhavamAMthI manuSyabhava pAmIne siddha thanArA jIvo manuSyamAMthI manuSya thaIne siddha thanArA jIvo karatAM saMkhyAtaguNA che tathA vartamAnamAM tevA siddhamAM janArA jIvo parimita saMkhyAmAM prApta thavA chatAM anaMta kALanI apekSAe anaMtA che. devabhavamAMthI manuSyagatimAM AvIne siddhigatimAM janArA jIvo nArakInA bhavamAMthI manuSyabhava pAmIne siddha thanArA karatAM saMkhyAtaguNA che ane vartamAnamAM parimita saMkhyAmAM teonI prApti hovA chatAM anaMtakALamAM anaMtA devagatimAMthI AvIne manuSyabhava pAmIne mokSamAM gayA che. A sarvanI vicAraNA karavAthI siddhigatine anukULa uttama bhAvo anaMtara evI manuSyagatimAM varte che ane kaMIka aMze cAregatiomAM paNa prApta thAya che tevo bodha thavAthI siddhaavasthA pratye jeone rAga che teone te avasthA pratyenI prAptinA kAraNe evI te te gatiomAM vartatA mokSane anukULa bhAvo pratye paNa bahumAnabhAva thAya che; kema ke siddhaavasthAne anukULa sAkSAt ke paraMparAe te gati paNa kAraNa bane che. jenAthI suMdarabhAvo thavAne kAraNe siddhaavasthA pratyenI bhakti vRddhi pAme che. I Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2pa0 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUga-7 bhASya : liGgam / pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya vyapagatavedaH sidhyati, nAstyalpabahutvam / pUrvabhAvaprajJApanIyasya sarvastokA napuMsakaliGgasiddhAH, strIliGgasiddhAH saGkhyeyaguNAH, puMlligasiddhAH sngkhyeymu ti .. bhASyArtha:nim ... ri I liMga=siddha thanArA jIvonA liMgadvArane AzrayIne alpabadutva batAve che - pratyutpaNabhAvaprajJApanIyatayanA mate vyapagata vedavALo siddha thAya che avedI siddha thAya che. tethI te nayanA mate alpabadutva nathI. (jyAre) pUrvabhAvaprajJApatIyAyanI dRSTithI sarva thoDA napuMsakaliMgasiddho che, strIliMgasiddho saMkhyayaguNA che, puMliMgasiddho saMkhyayaguNA che. "tti' zabda liMgane AzrayIne alpabadutvanI samApti arthe che. | bhAvArtha - liMgadvArane AzrayIne alpabadutva : prastutamAM liMga zabdathI vedanA udayanI vivekSA che. jyAre sarva karma rahita jIva thAya che tyAre veda vagaranA hovAthI pratyutpannabhAvaprajJApanIyanayanI dRSTithI apagata vedavALA ja siddha thAya che, siddhigatinI prAptikALamAM anya koI vedano vikalpa nahIM hovAthI te jIvo sAthe alpabadutvano vikalpa saMbhavato nathI. vaLI pUrvabhAvaprajJApanIyanayanI dRSTithI deha sAthe vedano udaya bahulatAe saMkaLAyelo hovAthI napuMsakaliMgavALA siddho alpa thAya che. jeone napuMsakazarIra maLela che tethI bahulatAe teone te vedano udaya varte che. vaLI janmathI napuMsaka jIvo che teo siddha thatA nathI topaNa kRtrima napuMsako siddha thAya che teone paNa zarIrane AzrayIne bahulatAe napuMsakavedano udaya varte che. AvA jIvo traNe vedomAMthI siddha thanArAomAM sauthI alpa hoya che. strIliMgasiddho tenA karatAM saMkhyAtaguNA che; kema ke napuMsakaliMganI jema strIliMga mokSamAM atibAdhaka nathI. tethI tenA baLathI siddha thanArA saMkhyAtaguNA prApta thAya che. vaLI puliMgasiddho saMkhyAtaguNA che strIliMgathI siddha thanArA jIvo karatAM puruSanA liMgathI siddha thanArA jIvo koI eka kALamAM samAna ke adhika prApta thAya tevuM bane; topaNa sAmAnyathI je mokSamAM gayA che teo strIzarIrathI mokSamAM janAra karatAM puruSa zarIrathI mokSamAM janArA saMkhyAtaguNA che. II bhASya : tIrtham / sarvastokAstIrthakarasiddhAH tIrthakaratIrthe, notIrthakarasiddhAH saGkhyeyaguNA iti / tIrthakaratIrthasiddhA napuMsakAH saGkhyeyaguNAH / tIrthakaratIrthasiddhAH striyaH saGkhyeyaguNAH / tIrthakaratIrthasiddhA pumAMsaH saGkhyeyaguNA iti / Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 tattvAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 bhASyArtha: tIrtha.... kRti | tIrtha=siddha thanArA jIvonA tIrthadvArane AzrayIne alpabadutva batAve che - tIrthakaranA tIrthamAM sarva thoDA tIrthaMkarasiddha che. totIrthaMkarasiddha-tIrthakara thayA vagaranA siddho, saMkhyAtaguNA che. tti" zabda tIrthane AzrayIne sarva siddhonA bhedanI samApti mATe che. pUrvamAM notIrthaMkarasiddha tIrthaMkarasiddha karatAM saMkhyAtaguNA che, tema kahyuM. have te notIrthaMkarasiddhanA ja bhedane AzrayIne traNa avAMtara bhedo svIkArIne alpabadutva batAve che - tIrthakaranA tIrthamAM siddha thanArA napuMsako saMkhyayaguNA che=tIrthaMkarasiddha karatAM napuMsakaliMgasiddho saMkhyayaguNA che. tIrthakaranA tIrthamAM siddha thanArI strIo saMkhyayaguNI che=napuMsakaliMgasiddha karatAM strIliMgasiddho saMkhyayaguNI che. tIrthakaranA tIrthamAM siddha thanArA puruSo saMkhyayaguNA che= strIliMgasiddha karatAM puMliMgasiddha saMkhyayaguNA che. ti' zabda tIrthane AzrayIne alpabadutvanI samApti mATe che. NI. bhAvArtha :tIrthadvArane AzrayIne alpabadutvaH ahIM sarva stoka tIrthaMkarasiddho che tema na kahetAM tIrthakaranA tIrthamAM sarva stoka tIrthaMkarasiddha che tema kahevAnuM prayojana tIrthadvAra che. tethI tIrthakaranuM tIrtha sthApana thayA pachI jeo siddha thAya che teonI ja tIrthadvAramAM vivakSA che, atIrthamAM siddha thanArA jIvonI vivakSA nathI. vaLI, pUrve varNavela tIrthadvAramAM tIrthakara, notIrthakara, atIrthakara ane tIrthakarInuM grahaNa hatuM. temAM notIrthakara aMtargata "no' zabda dezaniSedhavAcI ane atIrthakara aMtargata "a" zabda sarvaniSedhavAcI prApta thayelo, tethI notIrthaMkara zabdathI pratyekabuddhasiddhanuM grahaNa karela. jyAre ahIM tIrthakara ane notIrthaMkara ema be bhedo ja pADela che. tethI notIrthakara zabdathI tIrthaMkara sivAyanA sarva siddhonuM grahaNa che, evo artha amane bhAse che, tattva bahuzruto vicAre. bhASya : cAritram / atrApi nayau dvau. - pratyutpannabhAvaprajJApanIyazca pUrvabhAvaprajJApanIyazca / pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya nocAritrI no'cAritrI sidhyati, nAstyalpabahutvam / pUrvabhAvaprajJApanIyasya vyaJjite cAvyaJjite ca / avyaJjite sarvastokAH paJcacAritrasiddhAH, catuzcAritrasiddhAH saGkhyeyaguNAH, tricAritrasiddhAH saGkhyeyaguNAH / vyajite sarvastokAH sAmAyikacchedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtacAritrasiddhAH, chedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtacAritrasiddhAH Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 / adhyAya-10 | sUtra-7 saGkhyeyaguNAH, sAmAyikachedopasthApyasUkSmasamparAyayathAkhyAtasiddhAH saGkhyeyaguNAH, (sAmAyikaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtasiddhAH saGkhyeyaguNAH,) sAmAyikasUkSmasamparAyayathAkhyAtacAritrasiddhAH saGkhyeyaguNAH, chedopasthApyasUkSmasamparAyayathAkhyAtacAritrasiddhAH saGkhyeyaguNAH / ja kauMsano vikalpa ucita jaNAto nathI, pUrvamudrita siddhasenagaNivALI TIkAnA pustakamAM paNa kauMsamAM ja che. bhASyArthaH vAritram ... sayeyapuI | cAritra=siddha thanArA jIvonA cAritradvArane AzrayIne alpabahutva batAve che - ahIM paNa=cAritradvAramAM paNa, be vayo cheH (1) pratyutpaNabhAvaprajJApanIya ane (2) pUrvabhAvaprajJApanIya. pratyutpannabhAvaprajJApanIyatayanA mate vocAritrInoacAritrI siddha thAya che, tethI alpabadutva nathI. pUrvabhAvaprajJApanIyatayanA matamAM vyaMjitacAritramAM siddha thAya che ane avyaMjitacAritramAM siddha thAya che. atyaMjitacAritramAM pAMca cAritravALA siddho sarvastoka che. cAra cAritravALA siddho tenAthI saMkhyayaguNA che. traNa cAritravALA siddho tenAthI saMkhyayaguNA che. vyaMjitamAM=vyaMjitacAritramAM, sarva thoDA sAmAyikacAritra-chedopasthApyacAritra-parihAravizuddhicAritra-sUkSmasaMparAyacAritra-vyathAkhyAtacAritrasiddha che. tenAthI saMkhyAtaguNA chedopasthApyacAritraparihAravizuddhicAritra-sUkSmasaMparAyacAritra-yathAkhyAtacAritrasiddha che. (vaLI tenAthI saMkhyAtaguNA sAmAyikacAritra-parihAravizuddhicAritra-sUkSmasaMparAyacAritrayathAvAtacAritrasiddha che.) tenAthI saMkhyAtaguNA sAmAyikacAritra-sUkSmasaMparAyacAritra-yathAkhyAtacAritrasiddha che. tenAthI saMkhyAtaguNA chedopasthApyacAritra-sUkSmasaMparA cAritra-vyathAkhyAtacAritrasiddha che. | bhAvArtha :cAritradvArane AzrayIne alpabadutva :cAritradvAramAM alpabadutva batAve che - be ke bethI adhika sthAno hoya tyAre ja alpabadutva prApta thAya. pratyutpannabhAvaprajJApanIyanayathI jIva siddhaavasthAne prApta kare che te samaye ja siddha thAya che. te vakhate nirjarAnA kAraNabhUta caude guNasthAnakamAM vartatuM cAritra te samayamAM nathI ane aviratirUpa acAritra paNa nathI. tethI nocAritrInoacAritrI siddha thAya che. tenA viSayamAM eka ja sthAna hovAthI alpabadutva nathI. vaLI pUrvabhAvaprajJApanIyanayanI dRSTithI cAritradvAramAM alpabadutvanI vicAraNA karavAmAM Ave tyAre vyaMjita ane atyaMjita ema be cAritranI prApti thAya che. tyAM acaMjitacAritra eTale saMkhyAthI cAritranI gaNanA karI, nAmollekhathI cAritranI gaNanA karI nathI. temAM pAMca cAritrathI sauthI thoDA jIvo siddha thAya che, cAra cAritrathI saMkhyAtaguNA jIvo siddha thAya che ane traNa cAritrathI tenAthI saMkhyAtaguNA jIvo siddha thAya che. Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 255 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 avyaMjita bhedamAM saMkhyAthI ja bheda hovAne kAraNe pAMca, cAra ane traNa cAritrane AzrayIne traNa vikalpo prApta thAya che jyAre vyaMjitacAritramAM cAra AdinI saMkhyA anya rIte paNa prApta thavAthI anya vikalpo paNa prApta thAya che. vyaMjitacAritramAM sAmAyikacAritra-chedopasthApyacAritra-parihAravizuddhicAritra-sUkSmasaMparAyacAritrayathAkhyAtacAritrathI siddha thanArA jIvo sarva thoDA che; kema ke prathama ane chellA tIrthakaranA kALamAM ja parihAravizuddhipUrvaka janArA jIvonI prApti che, bIjA tIrthakaronA tIrthamAM nahIM ane mahAvidehamAM parihAravizuddhicAritra nathI. mATe anya cAritrothI siddha thanArA karatAM pAMca cAritrathI siddha thanArA jIvo ochA che. vaLI chedopasthApyacAritra-parihAravizuddhicAritra-sUkSmasaMparAyacAritra-yathAkhyAtacAritrathI siddha thanArA jIvo saMkhyAtaguNA che; kema ke sarva tIrthaMkaranA kALamAM jeone saMyamanA paryAyano cheda karIne pharI saMyamamAM sthApana karavAmAM Ave tevA ja sAdhuo sAmAyikacAritra rahita chedopasthApyacAritravALA che. ane pahelA ane chellA tIrthakaronA sAdhuone choDIne parihAravizuddhicAritra nathI, mATe prathama ane carama tIrthakaranA sAdhuo parihAravizuddhipUrvaka siddha thanArA che ane saMyama grahaNa karyA pachI mUlaprAyazcittanI prApti karIne chedopasthApyacAritrane pAmyA hoya tevA sAdhuo pAMca cAritrane pAmIne siddha thanArA karatAM saMkhyAtaguNA che. tethI prathama ane carama tIrthaMkaranA kALamAM saMyama grahaNa karyA pachI mUlaprAyazcittanI prApti dvArA siddha thanArA jIvo kramasara pAMca cAritrane pAmIne siddha thanArA karatAM adhika che, tema phalita thAya che. vaLI sAmAyika, chedopasthApya, sUkSmasaMparAya ane yathAkhyAtathI siddha thanArA saMkhyAtaguNA che. tethI e prApta thAya ke pahelA ane chellA tIrthakaranA sAdhuo jemaNe parihAravizuddhicAritra svIkAryuM nathI ane saMyamamAM mUlaprAyazcitta prApta thAya evo aticAra sevyo nathI, kadAca aticAra sevyo hoya topaNa chedaprAyazcitta sudhI ja prApti thaI hoya evA sAdhuo siddha thanArA pUrvanA bheda karatAM saMkhyAtaguNA che; kema ke pahelA tIrthaMkaranA sAdhuo bIjA tIrthaMkaranA tIrthane svIkAre athavA trevIsamA tIrthaMkaranA sAdhuo covIsamA tIrthaMkaranA tIrthane svIkAre temanI paNa prApti che. vaLI bAvIza tIrthaMkaranA sAdhuo ane mahAvidehanA sAdhuo parihAravizuddhi vagara siddhamAM janArA hoya che teo sAmAyikacAritra, sUkSmasaMparAyacAritra ane yathAkhyAtacAritravALA hoya che. teo pUrvanA bheda karatAM saMkhyAtaguNA che. vaLI chedopasthApyacAritra, sUkSmasaMparAyacAritra ane yathAkhyAtacAritrathI siddha thanArA jIvo pUrvanA bheda karatAM saMkhyAtaguNA che. tethI sarvatIrthakaronA kALamAM ane mahAvidehamAM jeone mUlaprAyazcittanI prApti thaI che tevA chedopasthApyacAritrane svIkArIne siddha thayelAonI adhika saMkhyA che. vaLI, mUlaprAyazcittanI prApti jema pAMca mahAvratane AzrayIne che tema mithyAtvane AzrayIne paNa che. tethI pramAdane vaza jeone mUlaprAyazcittanI prApti thaI che, chatAM ArAdhaka che teo prAyazcittathI zuddha thaIne siddha thanArA jIvo sauthI adhika saMkhyAvALA che. Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 A sarva kathanathI e prApta thAya ke bAvIza tIrthakaranA kALamAM sAdhuo avazya sAmAyikacAritravALA hoya che. sAmAyikacAritrane choDIne chedopasthApyacAritra Adi traNa cAritranI prApti mUlaprAyazcitta vagara saMbhave nahIM. pahelA tathA chellA tIrthakaranA kALamAM chedopasthApyacAritra hoya che to paNa te sAmAyikacAritrapUrvaka ja hoya che, tethI jeoe mUlaprAyazcitta prApta karyuM che teone ja sAmAyikacAritra ane pUrvanuM chedopasthApyacAritra nAza pAme che ane navuM apAyeluM chedopasthApyacAritra prApta thAya che. jeo gRhastha-liMgamAM ke anyaliMgamAM siddha thAya che teo paNa bhAvathI sAmAyikacAritrane prApta kare che ane kSapakazreNi kALamAM sUkSmasaMparAyacAritrane ane yathAkhyAtacAritrane prApta kare che. jeo mUlaprAyazcitta pAmyA che teone paNa chedopasthApyacAritra kALamAM bhAvathI sAmAyikano pariNAma hoya che to paNa te sAmAyikanA pariNAmano aMtarbhAva chedopasthApyacAritramAM thAya che. tethI chedopasthApyacAritrathI sAmAyikanI pRthar gaNanA karela nathI. II bhASya : pratyekabuddhabodhitaH / sarvastokAH pratyekabuddhasiddhAH, buddhabodhitasiddhA napuMsakAH saGkhyeyaguNAH, buddhabodhitasiddhAH striyaH saGkhyeyaguNAH, buddhabodhitasiddhAH pumAMsaH saGkhyeyaguNA iti / bhASyArtha :pravRddhodhitaH ti | pratyekabuddhabodhita=siddha thanArA jIvonA pratyekabuddhabodhita dvArane AzrayIne alpabadutva batAve che - sarva thoDA pratyekabuddhasiddha che. tapuMsaka evA buddhabodhitasiddho tenAthI saMkhyayaguNA che. strI evA buddhabodhitasiddho tenAthI saMkhyayaguNA che. puruSa evA buddhabodhitasiddho tenAthI saMkhyayaguNA che. tti' zabda bhASyanI samApti arthe che. II bhAvArtha :pratyekabuddhabodhitahAramAM alpabadutvaH pratyekabuddha haMmezAM puruSa ja hoya che. buddhabodhita=buddha puruSothI bodhita, jIvo ghaNA hoya che. temAM liMgane AzrayIne alpabadutva batAvela che, je sugama che. II bhASya : jJAnam / kaH kena jJAnena yuktaH sidhyati ? pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya sarvaH kevalI sidhyati / nAstyalpabahutvam / pUrvabhAvaprajJApanIyasya sarvastokA dvijJAnasiddhAH, caturjJAnasiddhAH saGkhyeyaguNAH, trijJAnasiddhAH saGkhyeyaguNAH, evaM tAvadavyajite / vyajite'pi sarvastokA matizrutajJAnasiddhAH, matizrutAvadhimanaHparyAyajJAnasiddhAH saGkhyeyaguNAH, matizrutAvadhijJAnasiddhAH saGkhyeyaguNA iti / Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 bhASyArtha H jJAnam kRti / / jJAna=siddha thanArA jIvonA jJAnadvArane AzrayIne alpabahutva batAve che kayA mahAtmA kayA jJAnathI siddha thAya che? e prakArano prazna che. pratyutpannabhAvaprajJApanIyanayanA mate sarva kevalI siddha thAya che. (tethI tenA mate) alpabahutva nathI. pUrvabhAvaprajJApanIyanayanA mate sarva thoDA dvijJAnasiddho che. tenAthI caturdAsiddho saMkhyeyaguNA che. tenAthI trijJAnasiddho saMkhyayaguNA che. A rIte tAvat avyaMjita kahevAyA=avyaMjita jJAnamAM siddha thanAra viSayaka alpabahutva kahevAyuM. vyaMjitamAM paNa=vyaMjita jJAnomAM paNa alpabahutva batAve che sarva thoDA matizrutajJAnasiddho che. tenA karatAM mati-zruta-avadhi-manaHparyavajJAnasiddho saMkhyAtaguNA che. tenA karatAM mati-zruta-avadhijJAnasiddho saMkhyayaguNA che. 'kRti' zabda jJAnadvAranI samApti arthe che. / / ..... 257 - = bhAvArtha: jJAnadvArane AzrayIne alpabahutva : matijJAna ane zrutajJAna mokSaprApti pratye kAraNa hovA chatAM mAtra matijJAna ane zrutajJAnanA baLathI kevalajJAnanI prApti ke vItarAgapaNAnI prApti duSkara che tethI mati-zrutajJAna siddho thoDA che arthAt matijJAna ane zrutajJAna dvArA kevalajJAna pAmIne siddha thanArA jIvo sahuthI thoDA che. vaLI, matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna ane manaHparyavajJAna e cAre jJAno siddha thavAmAM ati u5kA2ka che. tethI te cAre jJAnone pAmIne vItarAga thavuM kAMIka sulabha che. tethI te cAre jJAno dvArA kevalajJAnane pAmIne mokSamAM janArA saMkhyAtaguNA che. vaLI, mana:paryavajJAna saMyamanA viziSTa sthAnane sparzanArA mahAtmAne ja thAya che. tethI manaHparyavajJAnane pAmyA vagara matijJAna, zrutajJAna ane avadhijJAnanA baLathI kevalajJAnane pAmIne siddha thanArA jIvo saMkhyAtaguNA che. II bhASyaH avagAhanA / sarvastokA jaghanyAvagAhanAsiddhAH, utkRSTAvagAhanAsiddhAstato'saGkhyeyaguNAH, yavamadhyasiddhA asaGkhyeyaguNAH, yavamadhyoparisiddhA asaGkhyeyaguNAH, yavamadhyAdhastAt siddhA vishessaathiA, sarve vizeSAdhiAH 1 bhASyArtha : ..... avagAhanA , vizeSAdhizaH / / avagAhanA=siddha thanArA jIvonA avagAhanAdvArane AzrayIne alpabahutva batAve che sarva thoDA jaghanya avagAhanAvALA siddha che, utkRSTa avagAhanAvALA siddha tenAthI asaMkhyaguNA che=jaghanya avagAhavAvALA jIvo karatAM asaMkhyaguNA che. yavamadhyasiddha= Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 utkRSTa ane jaghanyathI madhyama avagAhanAvALA siddho asaMkhyaguNA che. yavamadhyanA upari siddha tenAthI asaMkhyaguNA che. yavamadhyathI nIcenA siddha vizeSAdhika che, sarva siddho vizeSAdhika che. I bhAvArtha:avagAhanAdvArane AzrayIne alpabahutva H sarva thoDA jaghanyaavagAhanAsiddha che; kema ke vIraprabhunA kALamAM siddha thanArA jIvo ja jaghanya avagAhanAmAM siddha thAya che. tethI anaMta kALamAM anaMtA siddho jaghanya avagAhanAmAM siddha thayelA hovA chatAM sarva jaghanya saMkhyA jaghanyaavagAhanAthI siddha thanArAnI che. tenA karatAM utkRSTaavagAhanAthI siddha thanArA jIvo asaMkhyaguNA che; kema ke prathama tIrthaMkaranA kALamAM ane mahAvidehamAM utkRSTaavagAhanAthI siddha thanArA keTalAka jIvo prApta thAya che. jeo 500 dhanuSyathI adhika dhanuSa pRthakksa mAnavALA che. utkRSTaavagAhanAsiddha karatAM yavamadhyasiddha asaMkhya guNA che; kema ke RSabhadeva bhagavAnanA kALamAM paNa jeo janmyA pachI 500 dhanuSanI kAyA sudhI pahoMcyA nathI; paraMtu jaghanya ane utkRSTanI vacamAM 250 dhanuSanI AsapAsanI avagAhanAvALA che tevA siddha thanArA jIvo asaMkhyAtaguNA prApta che; kema ke RSabhadeva bhagavAnanA kALamAM paNa jeonI kAyA lAkha pUrvAdinA kALa sudhImAM ja vikaselI che ane kevalajJAnane pAmIne siddha thAya che. tethI 500 dhanuSanI apekSAe aDadhAnI AsapAsanI kAyAnI paNa prApti che ane aneka tIrthaMkaronA kALamAM=pAMca bharatakSetramAM ane pAMca airavatakSetramAM RSabhadeva bhagavAnathI anya tIrthaMkaronA kALamAM, jeo 250 dhanuSanI AsapAsanA che ane siddha thAya che te sarvanI yavamadhyamAM prApti che. tethI asaMkhyAtaguNAnI prApti che; kema ke RSabhadeva prabhunA kALamAM paNa jeo nAnI uMmaramAM kevaLajJAna pAme che ane lAkhapUrvAdinA AyuSyavALA che teo bAlyakAla AdinI avasthAmAM ja siddha thanArA che. tethI 500 dhanuSa karatAM aDadhI UMcAIvALA mahAvidehakSetramAM tathA RSabhadeva Adi anya tIrthaMkaronA kALamAM prApta thAya che. vaLI yavamadhyathI u52mAM siddha thanArA asaMkhyAtaguNA che; kema ke utkRSTa avagAhanA sivAyanA ane madhyama avagAhanAthI uparanA sarva jIvonuM AmAM grahaNa che. tethI mahAvidehakSetramAM paNa 500 dhanuSanI kAyAvALA ke tenAthI nIcenI kAyAvALA sarvano saMgraha yavamadhyaupari siddhomAM che. tethI temAM asaMkhyAtaguNAnI prApti che. vaLI yavamadhyanI nIcemAM siddha thanArA vizeSAdhika che; kema ke yavamadhyanA uparimAM siddha thanArA karatAM yavamadhya nIcenA=500 dhanuSyanA aDadhAthI nIcenA ane jaghanyathI uparanA mahAvidehakSetra AdimAM paNa nAnI uMmaramAM siddha thanArA jIvonI prApti thaI zake che. tyAM paNa 8 ke 9 varSe kevaLajJAna pAmelA ane 1000 | 2000 ke lAkha varSa jIvanArA sarve yavamadhyanI nIcenI avagAhanAvALA ja prApta thaze. tethI yavamadhyanA upari karatAM vizeSAdhika yavamadhyanI nIcenA che. temAM jaghanya avagAhanAvALAdi sarvano saMgraha ka2vAmAM Ave to tenAthI paNa vizeSAdhika prApta thAya. II Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAvagamasutra bhAga-4 | adhyAya-10 | sutra-7 259 bhASya : antaram / sarvastokA aSTasamayAnantarasiddhAH, saptasamayAnantarasiddhAH, SaTsamayAnantarasiddhA ityevaM yAvad dvisamayAnantarasiddhA iti saGkhyeyaguNAH, evaM tAvadanantareSu / sAntareSvapi sarvastokAH SaNmAsAntarasiddhAH, ekasamayAntarasiddhAH saGkhyeyaguNAH, yavamadhyAntarasiddhAH saGkhyeyaguNAH, adhastAd yavamadhyAntarasiddhAH saGkhyeyaguNAH, upariyavamadhyAntarasiddhA vizeSAdhikAH, sarve vizeSAdhial: T. bhASyArtha sattaram .... viroSathavA | aMtara=siddha thanArA jIvonA aMtaradvArane AzrayIne alpabadutva batAve che - sarva thoDA ATha samaya anaMtarasiddha che. sAta samaya anaMtarasiddho, cha samaya anaMtarasiddho e pramANe ddhi samaya sudhI kramaza: anaMtarasiddho saMkhyayaguNA saMkhyayaguNA che. e rIte anaMtaromAM=anaMtarasiddhomAM, alpa-bahutva kahevAyuM. sAMtaramAM paNa=aMtara sahita siddha thatAramAM paNa, sarva thoDA cha mAsanA aMtaravALA siddha che. tenA karatAM eka samaya aMtarasiddha saMkhyayaguNA che. tenA karatAM yavamadhya aMtarasiddho saMkhyayaguNA che. nIcenA yavamadhya aMtarasiddho tenA karatAM saMkhyayaguNA che. uparitana yavamaLe aMtarasiddho vizeSAdhika che. ane aMtaravALA sarva siddho vizeSAdhika che. bhAvArthaaMtaradvArane AzrayIne aNbahuta :mokSamAM janArA jIvomAM keTaluM aMtara paDe che ? tene AzrayIne alpabahutva batAve che - keTalAka kALe ATha samaya sudhI aMtara rahita siddha thanArA jevo hoya che ane jeo atyAra sudhI mokSamAM gayA che te sarva jIvo anaMtA hovA chatAM ATha samaya sudhI aMtara vagara siddha thanArA jIvonI saMkhyA sarva thoDI prApta thAya che arthAtu atyAra sudhI te rIte gayelA siddho anaMtA che topaNa 8 samaya AMtarA vagara janArAthI anya rIte janArA jIvo karatAM 8 samaya AMtarA vagara janArA jIvo sauthI thoDA che. vaLI, ATha samayanA anaMtarasiddha karatAM sAta samayanA anaMtarasiddho saMkhyayaguNA che; kema ke ATha samaya sudhI satata mokSa pAmanArA jIvo karatAM sAta samaya sudhI satata mokSa pAmanArA jIvo adhika prApta thAya che. tethI je atyAra sudhI mokSamAM gayelA che temAM ATha samaya sudhI satata mokSa pAmanArA jIvonI saMkhyA karatAM sAta samaya satata mokSa pAmanArA jIvonI saMkhyA saMkhyAtaguNa prApta thAya che. sAta samaya sudhI satata mokSa pAmanArA jIvonI saMkhyA karatAM cha samaya sudhI satata mokSa pAmanArA jIvo saMkhyAtaguNA che. teonA karatAM pAMca samaya sudhI satata mokSa pAmanArA jIvo saMkhyAtaguNA che. teonA karatAM cAra samaya sudhI satata mokSa prApta karanArA siddho saMkhyAtaguNA che. teonA karatAM traNa samaya sudhI Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 / adhyAya-10 | sUga-7 satata mokSa prApta karanArA siddho saMkhyAtaguNA che. teonA karatAM be samaya sudhI satata mokSa prApta karanArA siddho saMkhyAtaguNA che. tyArapachI eka samaya mokSa prApta karanArA jIvonI anaMtaratAnI prApti nathI; kema ke e samaya sudhI aMtara vagara janArAmAM ja anaMtaranI prApti thAya che. A rIteanaMtaradvAramAM pUrvamAM batAvyuM e rIte, sAMtara mokSa janArAmAM paNa alpabadutva kahevuM joIe. tethI sAMtaradvAramAM alpabadutva batAve che - sarva thoDA cha mahinAnA aMtare siddha thanArA jIvo che. tethI e prApta thAya ke atyAra sudhI je siddhanA jIvo che ane temAMthI jeo aMtara sahita gayA che tevA jIvomAMthI je cha mahinAnA aMtare mokSa pAmyA tevA jIvonI saMkhyA anaMtanI che, te saMkhyA anya AMtarAvALA jIvo karatAM sauthI alpa che. tenA karatAM eka samayanA AMtarAthI siddha thayelA saMkhyAtaguNA che. vaLI yavamadhyamAM rahelA AMtarAthI siddha thanArA saMkhyayaguNA che. tenA karatAM yavamadhyathI nIcemAM rahelA AMtarAthI siddha thanArA jIvo saMkhyAtaguNA che ane yavamadhyathI uparamAM rahelA AMtarAthI siddha thanArA jIvo vizeSAdhika che. tethI e prApta thAya ke cha mahinAnA aMtare je siddha thanArA che tenA madhyabhAgamAM siddha thanArA jIvo yavamadhyamAM rahelA sAMtarasiddha kahevAya arthAt traNa mAsa AMtarAvALA siddha kahevAya. yavamadhyathI nIcenA bhAgamAM rahelA AMtarAvALA yavamadhyabhAganA AMtarAvALA karatAM saMkhyAtaguNA che ane yavamadhyathI uparanA bhAgamAM rahelA tenA karatAM vizeSAdhika che. yavamadhyamAM nIcenA bhAgamAM rahelA-traNa mahinAthI mAMDIne be samayanA AMtarAvALA siddhamAM janArA jIvo che, teo yavamadhyanA AMtarAvALA jIvo karatAM saMkhyAtaguNA che ane traNa mahinAthI mAMDIne cha mahinAthI eka samaya nyUna evA AMtarAvALA yavamadhyanA uparanA AMtarAvALA siddhanA jIvo che te vizeSAdhika che ane yavamadhyanA uparanA AMtarAvALA siddha karatAM sarva siddhanA jIvo vizeSAdhika che. tethI yavamadhyanA uparanA AMtarAvALA siddhanA jIvomAM anya sarva AMtarAvALA ke AMtarA vagara siddha thayelA jIvono prakSepa karavAmAM Ave topaNa yavamadhyanA uparanA siddhAM karatAM dviguNa prApta thatA nathI, paraMtu yavamadhyanA uparanA siddho karatAM kAMIka adhika prApta thAya che. II bhASya : saGkhyA / sarvastokA aSTottarazatasiddhAH, viparItakramAt saptottarazatasiddhAdayo yAvat paJcAzadityanantaguNAH / ekonapaJcAzadAdayo yAvat paJcaviMzatirityasaGkhyeyaguNAH / caturviMzatyAdayo yAvadeka iti saGkhyeyaguNAH / viparItahAniryathA - sarvastokA anantaguNahAnisiddhAH, asaGkhyeyaguNahAnisiddhA anantaguNAH, saGkhyeyaguNahAnisiddhAH saGkhyeyaguNA iti / bhASyArtha:saMdhyA ... rati | saMkhyA=siddha thatArA jIvonA saMkhyA dvArane AzrayIne alpabadutva batAve Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 261 che - sarva thoDA 108 siddha thanArA che. viparIta kramathI=108 pachI 109 Adi karatAM viparIta evA 107 AdinA kramathI, 107 siddha thanArA Adi pacAsa sudhI anaMtaguNA che. 49thI mAMDIne 25 sudhI asaMkhyaguNA che eka sAthe 50 jIvo mokSamAM janAra hoya tenA karatA eka samayamAM 49 jIvo mokSamAM janAra hoya tevA asaMkhyAtaguNA che. tenA karatAM 48 eka sAthe janArA asaMkhyAtaguNA che. e pramANe 25 sudhI asaMkhyAtaguNA jANavA. vaLI 24thI mAMDIne eka sudhI saMkhyayaguNA jANavA. viparIta hAni A pramANe che - sarva thoDA anaMtaguNahArisiddha che, asaMkhyaguNahArisiddho anaMtaguNA che, saMkhyayaguNahAlisiddho saMkhyayaguNA che. ti' zabda sUtrasparzI bhASanI samApti arthe che. II bhAvArtha :saMkhyAhArane AzrayIne alpabadutvaH eka samayamAM siddha thanArA 50thI mAMDIne utkRSTa eka samaye siddha thanArA 108nI prApti thAya che. temAM eka sAthe 108 siddha thanArA jIvo karatAM eka sAthe 107 siddha thanArA anaMtaguNA che ane te eka sAthe 50 siddha thanArA sudhI uttara-uttaranA anaMtaguNA che. tethI arthathI e phalita thAya ke eka sAthe 50 siddha thanArA jIvo karatAM eka sAthe 51 siddha thanArA jIvo anaMtaguNahIna che. tethI e prApta thAya ke sAmAnyathI eka sAthe 50 siddha thanArA jIvo anaMtA mokSamAM jAya tyAre eka sAthe 51 siddha thanArA jIvo prApta thAya. AthI atyAra sudhI mokSamAM gayelA je jIvo che, temAM eka sAthe 50 gayelA jIvonI je saMkhyA che tenAthI anaMtamo bhAga eka sAthe 51 janArA jIvonI saMkhyA che. tethI koIka kALamAM eka sAthe 51 siddha thanArA 2-4 prApta thAya topaNa bahulatAe anaMtakALa pachI ja eka sAthe 51 siddha thanArAnI prApti thatI hoya che. te rIte bAvanathI mAMDIne 108 sudhI anaMta-anaMtaguNahAni che. tethI pUrvanI saMkhyAvALA eka sAthe siddha thanArA karatAM uttaranI saMkhyAvALA siddha thanArA anaMtaguNahIna hovAne kAraNe anaMtakALa pachI te te saMkhyAnI prApti thAya che. tethI eka sAthe 108 siddha thanArA sahuthI thoDA che. mATe ghaNA anaMtakALanA AMtare 108 eka sAthe siddha thanArAnI prApti che, tema sAmAnyathI niyama prApta thAya. vaLI 108thI mAMDIne 50 eka sAthe siddha thanArAmAM viparIta kramathI anaMtaguNa-anaMtaguNavRddhinI prApti che. tema 49thI mAMDIne eka sAthe 25 siddha thanArAnI saMkhyAmAM asaMkhyaguNa-asaMkhyaguNavRddhinI prApti che. tethI 25 eka samaye siddha thanArA karatAM eka samaye 29 siddha thanArA asaMkhyAtakALe prApta thAya. e ja rIte 20 karatAM 27 AdimAM paNa asaMkhyakALanuM AMtaruM bahulatAe prApta thAya. vaLI eka sAthe 24 siddha thanArA, ra3 siddha thanArA ityAdithI mAMDIne eka sudhI eka sAthe siddha thanArA saMkhyayaguNA che. tethI e prApta thAya ke sauthI vadhAre eka samayamAM eka siddha thanArAnI ja saMkhyA che. eka sAthe be thanArAnI saMkhyA saMkhyAtaguNahIna che. A kramathI 108 siddha thanArA sauthI alpa maLe che. vaLI viparIta hAni pUrvanA traNa vibhAgomAM kaI rIte che ? te batAve che - Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 tasyAdhigamasUtra lAga-4 | adhyAya-10/ sUtra-7 jema 50thI mAMDIne 108 sudhI anaMtaguNahAnivALA siddhAM hatA te sarvathI thoDA che, tema 25thI mAMDIne 49 sudhInA asaMkhya guNahAnivALA jIvo anaMtaguNA che. tethI e prApta thAya ke anaMtaguNahAnivALA karatAM asaMkhyAtaguNahAnivALA jIvo ghaNA vadhAre prApta thAya che. mATe asaMkhyAtaguNahAnivALA anaMtA jIvo siddha thAya tyAre anaMtaguNahAnivALA koIka jIvanA bhedanI prApti thAya. vaLI saMkhyayaguNahAnivALA eka samayamAM eka siddha thanArAthI mAMDIne eka samayamAM 24 siddha thanArAnI che ane te sauthI vadhAre che. tevA saMkhyAtA siddha thAya tyAre asaMkhyaguNahAnivALA eka siddhanI prApti thAya. siddhanA A sarva dvAronA ciMtavananA kALamAM jeone siddha pratyeno rAga che teone te sarva bhedonA ciMtavanakALamAM pravardhamAna thato siddhano rAga ghaNI nirjarAnI prAptinuM kAraNa bane che. AthI ja susAdhuo paNa siddhanA svarUpanI alpabahuvaidvAra ane kSetra Adi dvArothI vicAraNA kare che, jethI siddha pratyeno pravardhamAna bhAva siddha thavAmAM prabaLa kAraNa bane. prastuta sUtrasparzI bhASya ahIM puruM thAya che. have tattvArthasUtranA prathamasUtrathI mAMDIne atyAra sudhInA sarva kathananuM paraspara ekavAkyatAthI yojana karIne prastuta graMthanA paramArthano bodha karAvavA arthe bhASyakArazrI 58 cha - bhASya : evaM nisargAdhigamayoranyatarajaM tattvArthazraddhAnAtmakaM zaGkAdyaticAraviyuktaM prazamasaMveganidAnukampA''stikyAbhivyaktilakSaNaM vizuddhaM samyagdarzanamavApya, samyagdarzanopalambhAd vizuddhaM ca jJAnamadhigamya nikSepapramANanayanirdezasatsaGkhyAdibhirabhyupAyairjIvAdInAM tattvAnAM pAriNAmikaudayikopazamikakSAyopazamikakSAyikAnAM bhAvAnAM svatattvaM viditvA (anAdimat) AdimatpAriNAmikaudayikAnAM ca bhAvAnAmutpattisthityanyatA'nugrahapralayatattvajJo virakto nistRSNaH triguptaH paJcasamito dazalakSaNadharmAnuSThAnAt phaladarzanAcca nirvANaprAptiyatanayA'bhivardhitazraddhAsaMvego bhAvanAbhirbhAvitAtmA'nuprekSAbhiH sthirIkRtAtmA'nabhiSvaGgaH saMvRtatvAnirAstravAd viraktatvAnistRSNatvAcca vyapagatAbhinavakarmopacayaH parISahajayAd bAhyAbhyantaratapo'nuSThAnAd anubhAvatazca samyagdRSTyaviratAdInAM (samyagdRSTyAdiguNasthAnAnAM) ca jinaparyantAnAM pariNAmAdhyavasAyavizuddhisthAnAntarANAmasaGkhyeyaguNotkarSaprAptyA pUrvopacitakarma nirjarayan sAmAyikAdInAM ca sUkSmasamparAyAntAnAM saMyamavizuddhisthAnAnAmuttarottaropalambhAt pulAkAdInAM ca nirgranthAnAM saMyamAnupAlanavizuddhisthAnavizeSANAmuttarottarapratipattyA ghaTamAno'tyantaprahINAraudradhyAno dharmadhyAnavijayAdavAptasamAdhibalaH zukladhyAnayozca pRthaktvaikatvavitarkayoranyatarasmin vartamAno nAnAvidhAnRddhivizeSAn prApnoti / lAyArtha :evaM ..... prApnoti / / mA zata-prathama adhyAyathI mAna satyAra sudhI apla me zata, Charl Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 263 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUga-7 (a) adhigama e bemAMthI avyatarathI thayeluM tatvArthazraddhAnAtmaka zaMkAaticAra Adi aticArothI viyukta prazama, saMvega, nirveda, anukaMpA, AstikyanA abhivyakti svarUpa vizuddha samyagdarzanane prApta karIne ane samyagdarzananA upalaMbhathI vikSepa, pramANa, laya, nirdeza, sata, saMkhyAdi abhyapAyo vaDe= adhigamanA upAyo vaDe, jIva Adi tatvonA vizuddhajJAnane prApta karIne, pariNAmikabhAvonuM, audathikabhAvonuM, pathamikabhAvonuM, lAyopathamikabhAvonuM ane kSAvikabhAvonuM svatatva jANIne ane anAdima-Adima evA pariNAmikabhAvonA ane audayikabhAvonA utpatti, sthiti, atyatA, anugraha ane pralayanA tatvane jANanAro, virakta vistRSNa, traNa guptivALo, pAMca samitivALo, daza lakSaNa dharmAnuSThAnathI=daza prakAranA sAdhudharmanA anuSThAnathI, ane phaladarzanathI nirvANaprAptine anukULa thatatAthI abhivardhita zraddhA-saMvegavALo, bhAvanAthI bhAvita svarUpavALo, anuprekSAdithI sthirIkRta AtmAnA anabhinkaMga bhAvavALo, saMvRtapaNuM hovAthI, nirAzravapaNuM hovAthI, viraktapaNuM hovAthI ane vistRNapaNuM hovAthI, dUra karyA che abhinavakarmanA upacaya jeNe evo, pariSahajayathI bAhya-atyaMtara tapa anuSThAnathI ane anubhAvathI jinaparyattanA samyagdaSTi Adi guNasthAnakanA pariNAmanA adhyavasAyanA vizuddhi sthAnAMtaronA asaMkhya guNa utkarSanI prAptithI pUrvopacita karmanI nirjarAne karato sAmAyikasaMyamathI mAMDIne sUkSmasaMparAyasaMyamaparyattatA saMyamanAM vizuddhisthAnonA uttarottara upalaMbhathI ane pulAka Adi nigraMthonA saMyamanA anupAlanane kAraNe vizuddhisthAnavizeSonA uttarottaranI pratipattithI ghaTamA=yatna karanArA, atyaMta prahINa ArtadhyAna-raudradhyAnavALo, dharmadhyAnanA vijayathI prApta thayelA samAdhibaLavALo, pRthaQvitarka, ekatvavitarkarUpa be zukladhyAnanA ataramAM vartamAna, tAtA=vividha, prakAranI RddhivizeSone prApta kare che. II ahIM Adit parimikoyinAM pATha che te sthAne anamit balin parimikoyinAM pATha hovAnI saMbhAvanA che. ane zatraHTdharmAnuSThAnAnA sthAne rAtraphaLathatidharmAnuSThAnAt pATha hovAnI saMbhAvanA che. bhAvArtha graMthakArazrIe prastuta graMthamAM atyAra sudhI mokSamArga batAvyo e rIte nisarga ke adhigamamAMthI anyatarathI utpanna thayelA tattvArthazraddhAnarUpa samyagdarzanane prApta karIne mahAtmA zuM prApta kare che ? te batAve che - te samyagdarzana tattvArthanA zraddhAnarUpa che, jene zaMkAdi aticArathI viyukta prApta karavuM joIe. tethI e prApta thAya ke jIva Adi nava tattvanuM te rIte zraddhAna thavuM joIe ke jethI heya evA AzravamAM heyabuddhi, upAdeya evA saMvaramAM upAdeyabuddhi rahe tathA heyathI satata nivRtti ane upAdeyamAM satata pravRtti karAve. AvuM tattvArthazraddhAnarUpa samyagdarzana prApta karavuM joIe. vaLI koIka yogya jIvone tattvArthazraddhAnarUpa samyagdarzana prApta thayA pachI koIka sthAne digamoha thavAthI samyaktane vize zaMkAdi aticAra ke mUDhadaSTipaNuM Ave che. pariNAmarUpe malina thayeluM samyagdarzana kalyANanuM kAraNa banatuM nathI. tethI prastuta tattvArthAdhigamasUtranuM adhyayana karIne zaMkAdi aticArothI rahita Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 zuddha samyagdarzanane prApta karavuM joIe. A samyagdarzananI prApti karyA bAda jIvamAM satata kaSAyonA upazamarUpa prazama, mokSanA utkaTa abhilASarUpa saMvega, cAragatinA paribhramaNarUpa saMsAra pratye nirveda, du:khI jIvo pratye anukaMpA ane AtmAdi tattvonI zraddhArUpa AstikyanI abhivyakti thAya tevo yatna ka2vo joIe. vaLI, AvuM samyagdarzana prApta karyA pachI nikSepa, pramANa, naya nirdeza, sat, saMkhyAdi upAyo dvArA jIvAdi tattvonuM vizuddhajJAna prApta karavuM joIe. AnAthI e prApta thAya ke samyagdarzanane kAraNe satata prazama Adi bhAvo AtmAmAM varte che. tethI kalyANanA arthIe satata prazama-saMvegAdi bhAvo potAnAmAM spaSTa-spaSTatara vyakta thAya te rIte satata mAnasika kasarata karavI joIe, jethI sthira pariNAmavALuM samyagdarzana prApta thAya. samyagdarzanane kAraNe je prazamAdi bhAvo varte che tevA pariNAmathI yukta jIvAdi tattvano vizuddha bodha ka2vAmAM Ave to vizuddhajJAna prApta thAya che, je vizuddhajJAna satata mohanA unmUlananuM kAraNa bane che. tethI mohanA unmUlananuM kAraNa bane te prakAre jIvAdi tattvono nikSepa-pramANa Adi dvAro dvArA bodha karavo joIe. A prakAre bodha karyA pachI pAriNAmikabhAva, auyikabhAva, aupamikabhAva, kSAyopazamikabhAva ane kSAyikabhAvanuM vAstavika svarUpa jANavA yatna karavo joIe, jethI audiyakabhAvonA tyAga mATe ane aupazamikAdi bhAvonI prApti mATe ucita prayatna karavAne anukULa mArgAnusArI buddhi prApta thAya. A rIte AtmAmAM vartatA pAriNAmika Adi bhAvono bodha karyA pachI sAtamA adhyAyanA sAtamA sUtramAM kahyuM e pramANe anAdimAn ane AdimAna evA pAriNAmikabhAva ane auyikabhAvonA utpatti, sthiti, anyatA=dareka padArthano paraspara bheda, anugraha ane pralayanA tattvane jANanAro pote bane, te prakAre yatna karavo joIe, jethI saMvega ane vairAgya sthira thAya; kema ke jagatanA svabhAvanuM samyak ciMtavana anAdimAn pAriNAmikabhAvonA ciMtavanathI thAya che ane AdimAnlR evA audayikabhAvonuM ciMtavana karavAthI kAya svabhAvano vAstavika bodha thAya che, jethI AtmAmAM saMvega ane vairAgya sthira thAya che. A rIte virakta thayelA mahAtmA tRSNA vagaranA thAya che, tethI traNa guptiothI gupta thAya che ane pAMca samitiothI samita thAya che. AvA mahAtmA daza prakAranA yatidharmanA anuSThAnathI ane tenA uttamaphalanA darzanathI nirvANaprAptinI yatanAthI abhivardhita zraddhA ane saMvegavALA bane che arthAt citta nirvANanI prAptine anukULa bane tevI ucita saMyamanI yatanA dvArA vRddhi pAmelA zraddhA saMvegavALA thAya che. vaLI samiti-guptivALA te mahAtmA nirvANanI prAptinI yatanAthI abhivardhita zraddhA-saMvegavALA banyA pachI bAra bhAvanAothI ane maitrI Adi cAra bhAvanAothI abhibhAvita bane che. vaLI te bhAvanAo karyA pachI te bhAvanAonuM punaH punaH anuprekSaNa karavA dvArA sthirIkRta AtmAnA anabhiSyaMgavALA bane che. tethI e prApta thAya ke kalyANanA arthI evA susAdhue samiti-gupti AdimAM yatna karyA pachI paNa bAra bhAvanAothI AtmAne atyaMta vAsita karavo joIe ane te bhAvanAomAM batAvAyelA padArthonA Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthApigamasUtra bhAga-4) adhyAya-10 | sutra-7 25 anuprekSaNa dvArA potAno anabhinkaMgabhAva atyaMta sthira karavo joIe. A rIte anabhinkaMgabhAva atyaMta sthira karyA pachI te mahAtmA saMvRta pariNAmavALA hoya che, nirAzrava pariNAmavALA hoya che, virakta pariNAmavALA hoya che ane tRSNA vagaranA hoya che, tethI navA karmabaMdhanA upacayane karatA nathI. vaLI pariSadanA jayathI=zItAdinA pariSadanA nimittane pAmIne paNa samabhAvanI vRddhimAM yatna karIne pariSadanA jayathI, ane bAhya-atyaMtara tapa anuSThAnanA sevanathI ane anubhAvathI=kSayopazamabhAvanA karmanA vipAkathI, aviratasamyagdaSTithI mAMDIne jina paryantanA pariNAmanA adhyavasAyanA vizuddha sthAnAMtaro viSayaka asaMkhyaguNa utkarSanI prApti dvArA pUrva upacita karmanI nirjarA karanArA te mahAtmA bane che arthAt nistRSNa Adi bhAvo karyA pachI pariSahajayamAM yatna karIne guNasthAnakanI vRddhimAM te mahAtmA yatna kare che. saMyamanAM bAhya anuSThAno aMtaraMgabhAvonI vRddhinAM kAraNa bane te rIte seve che ane karmono vipAka kSayopazamabhAvarUpe varte te rIte yatna kare che. pote samyagdarzanathI mAMDIne jina avasthA sudhInA pariNAmanA adhyavasAyavizuddhinAM sthAno paikI je sthAnomAM jaI zake tema hoya te sthAnonI prAptine anukULa apramAdathI yatna karIne asaMkhyaguNanA utkarSanI prAptithI pUrvopacita karmanI nirjarA kare che, jenAthI satata upara uparanAM saMyamasthAnone anukULa saMcitavIryavALA te mahAtmA bane che. tethI sAmAyikacAritrathI mAMDIne sUkSmasaMparAyacAritra sudhInA saMyamanAM vizuddhasthAnone uttara uttara prApta kare che. vaLI, pulAkanigraMtha AdinA saMyamapAlananA vizuddha sthAnavizeSone uttara uttara prApta karIne yatna karatA te mahAtmA atyaMta kSINa thayelA ArtadhyAna, raudradhyAnavALA bane che. tethI e prApta thAya ke je mahAtmA potAnI zakti anusAra uttara-uttaranI bhUmikAmAM javA mATenA aMtaraMga pariNAmono utkarSa thAya te rIte bahiraMga sarva ucita AcaraNAo kare che teo pulAka Adi nigraMthomAMthI je nigraMtha avasthAne pAmela hoya tenA vizuddha sthAnavizeSone uttara uttara prApta kare che ane te rIte ceSTA karatAM-karatAM te mahAtmA ArtadhyAna, raudradhyAnanA pariNAmanI zaktine atyaMta kSaNa kare che ane dharmadhyAnane potAnI prakRtirUpe karIne tenA baLathI prApta thayelA samAdhibaLavALA thAya che. jenA baLathI pRthakvavitarka ane ekatvavitarka nAmanA zukladhyAnamAMthI anyatara zukladhyAnamAM vartatA evA mahAtmA aneka prakAranI vizeSa Rddhione prApta kare che. II bhASya : tadyathA - AmarzASadhitvaM viguDauSadhitvaM sarvoSadhitvaM zApAnugrahasAmarthyajananImabhivyAhArasiddhimIzitvaM vazitvaM avadhijJAnaM zArIravikaraNAGgaprAptitAmaNimAnaM laghimAnaM mahimAnaM aNutvam / aNimA bisacchidramapi pravizyAsIta / laghutvaM nAma laghimA vAyorapi laghutaraH syAt / mahattvaM mahimA merorapi mahattaraM zarIraM vikurvIta / prAptibhUmiSTho'GgulyagreNa meruzikharabhAskarAdInapi spRzet / prAkAmyamapsu bhUmAviva gacchet, bhUmAvapsviva nimajjedunmajjecca / jayAcAraNatvaM yenAgnizikhAdhUmanIhArAvazyAyameghavAridhArAmarkaTatantujyotiSkarazmivAyUnAmanyatamamapyupAdAya viyati Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 tasyAdhigamasUtra lA1-4 | adhyAya-10 / sUtragacchet / viyadgaticAritvaM yena viyati bhUmAviva gacchet zakunivacca praDInAvaDInagamanAni kuryAt / apratighAtitvaM parvatamadhyena viyatIva gacchet / antardhAnamadRzyo bhavet / kAmarUpitvaM nAnAzrayAnekarUpadhAraNaM yugapadapi kuryAt / tejonisarge sAmarthyametadAdi iti / indriyeSu matijJAnavizuddhivizeSAt tadrAt sparzanAsvAdanaghrANadarzanazravaNAni viSayANAM kuryAt / sambhinnajJAnatvaM yugapadanekaviSayaparijJAnamityetadAdi / mAnasaM koSThabuddhitvaM bIjabuddhitvaM padaprakaraNodezAdhyAyaprAbhRtavastupUrvAGgAnusAritvaM RjumatitvaM vipulamatitvaM paracittajJAnamabhilaSitArthaprAptimaniSTAnavAptimityetadAdi / vAcikaM kSIrAsravitvaM madhvAtravitvaM vAditvaM sarvarutajJatvaM sarvasattvAvabodhanamityetadAdi / tathA vidyAdharatvamAzIviSatvaM bhinnAbhinnAkSaracaturdazapUrvadharatvamiti / tato'sya nistRSNatvAt teSvanabhiSvaktasya mohakSapakapariNAmAvasthasyASTAviMzatividhaM mohanIyaM niravazeSataH prahIyate, tatazchadmasthavItarAgatvaM prAptasyAntarmuhUrtena jJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyANi yugapadazeSataH prahIyante tataH saMsArabandhabIjabandhananirmuktaH phalabandhanamokSApekSo yathAkhyAtasaMyato jinaH kevalI sarvajJaH sarvadarzI zuddho buddhaH kRtakRtyaH snAtako bhavati tato vedanIyanAmagotrAyuSyakSayAt phalabandhananirmukto nirdagdhapUrvopAttendhano nirupAdAna ivAgniH pUrvopAttabhavaviyogAd hetvabhAvAccottarasyAprAdurbhAvAcchAntaH saMsArasukhamatItyAtyantikamaikAntikaM nirupamaM niratizayaM nityaM nirvANasukhamavApnotIti / bhASyArtha : tadyathA ..... nirvANasukhamavApnotIti / / mA pramANa-pUrvamA dhuM zumadhyAnavA pAyAmAMcI koIka pAyAmAM vartatA te mahAtmA nAnA prakAranA RddhivizeSone prApta kare che te Rddhio A pramANe che - AmA~SadhipaNuM, vipuDoSadhipaNuM, sarvASadhipaNuM, zApAnugrahasAmarthajananI abhivyAhAraCAlr. Surj, alagj, ani , zArI4i29, indi, #mA, laghimA, mArabhAn, Azutva. aNimA Adi RddhionuM svarUpa kevuM che? te spaSTa kare che - aNimA : bisata chidramAM paNa praveza karIne rahI zake che=cAlyuM gayuM che sat chidra jemAM tevI vastumAM paNa praveza karIne pote rahI zake che. laghutva eTale ladhimAH vAyuthI paNa laghutara thAya. mahatva eTale mahimAH meruthI paNa moTuM zarIra vidurve. prApti bhUmiSTha rahelo aMgulInA agraNI meruparvatanA zikharane, bhAskara Adine paNa=sUrya Adine paNa, sparze. prAkAmya : pANImAM bhUminI jema jAya, bhUmimAM paNa pANInI jema DUbakIo mATe ane unmajjana kare. jaMghAcAraNapaNuM : jenA vaDe Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-10 | sUtra-7 267 agninI zikhA, dhUma, barapha, avAyarajhAkaLa, madha, vAridhArA, markaTanA taMtu=koLiyAnAM jALAM, jyotiSkanA razmi=sUryanAM kiraNo, vAyu - AmAMthI atyatamane grahaNa karIne AkAzamAM jAya che. AkAzamAM gaticArIpaNuM jenAthI=je labdhithI, AkAzamAM bhUminI jema jAya ane zakuninI jema praDIna AvaDIna ane gamana kare=samaDInI jema kyAreka upara jAya, kyAreka nIce jAya to kyAreka tirjI gamana kare. apratighAtipaNuM: parvatanA madhyathI AkAzanI jema jAya. attardhAna: adazya thAya. kAmarUpIpaNuMH judA judA AzrayathI aneka rUpanuM dhAraNa eka sAthe paNa kare. tejonisargamAM sAmarthaka tejolezyA prayoga karavAnuM sAmarthya, e vagere labdhio che. rUti' zabda bAhya labdhionI samApti mATe che. IndriyomAM matijJAnanI vizuddhinA vizeSathI sparzana, svAdana, ghANa, darzana, zravaNarUpa viSayone dUrathI grahaNa kare. saMbhivajJAnatva : eka sAthe aneka=aneka iMdriya, viSayaka parijJAna e vagere IndriyanA viSayavALI labdhio che. vaLI kobuddhipaNuM, bIjabuddhipaNuM, pada-prakaraNa-uddezya-adhyAya-prAkRta-vastu-pUrvAga anusArIpaNuM, RjumatipaNuM, vipulamatipaNuM, paricitanuM jJAna, abhilaSita arthanI prApti, aniSTa arthatI aprApti e vagere mAsa labdhio che. vAcikalabdhi, kSIrAsavitva, madhurARvitva, vAdipaNuM, sarva zabdonuM jJAnapaNuM, sarva jIvonuM avabodhata e vagere vAcika labdhio che. ane vidyAdharatva, AzIviSatva, bhinnabhinna akSaravALAcodapUrvadharapaNuM. 'ti" zabda kSapakazreNimAM prApta thatI RddhionI samApti mATe che. tyArapachI=pUrvamAM varNana karyuM evI labdhio prApta thayA pachI, AnuM-kSapakazreNivALA mahAtmAnuM, vistRSNapaNuM hovAthI teomAM=prApta thayelI labdhiomAM, anabhiSakta cittavALA mohanA kSapaka pariNAmanI avasthAvALA te mahAtmAnuM 28 prakAranuM mohanIya saMpUrNapaNAthI nAza pAme che. tyArapachI chadmasthavItarAgapaNAne pAmelA te mahAtmAnA aMtarmuhUrtathI jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ane aMtarAya eka sAthe azeSathI nAza pAme che. tethI saMsAranA bIjanA baMdhanathI tirmukta phaLabaMdhananA mokSanI apekSAvALA=aghAtI karmanA phaLarUpe je dehAdi baMdhana che tenAthI mukta thavAnI apekSAvALA, yathAkhyAta saMyata, jina, kevalI, sarvajJa, sarvadarzI, zuddha, buddha, kRtakRtya snAtaka thAya che. tyArapachI vedanIya, nAma, gotra, AyuSyanA kSayathI phalabaMdhanathI vimukta=janmanA phalavALA karmanA baMdhanathI mukta, nidagdhapUrvopAtaiMdhanavALA=pUrvamAM bAMdhelAM karmarUpI iMdhana jemaNe saMpUrNapaNe bALI nAkhyAM che evA, nirupAdAna agninI jema=jemAM navAM karma bAMdhavAnI zakti nAza pAmI che tevA nirupAdAna agni jevA, pUrvopAtta bhavatA viyogathI ane uttaranA hetunA abhAvathI uttaranA bhavanA hetunA abhAvathI, aprAdurbhAva thavAne kAraNe zAMta, saMsAra sukhane oLaMgIne AtyaMtika, ekAMtika, tirupama, niratizaya nitya nirvANasukhane prApta kare che. Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 bhAvArtha = pUrvamAM samyagdarzanathI mAMDIne uttara uttaranI ucita pravRttio dvArA mahAtmA kSapakazreNine tattvArthasUtramAM varNana karAyelA padArthanA kramanA anusAra kaI rIte prApta thAya che ? tenuM varNana karyuM. te pramANe ucita prayatna karanArA mahAtmAne zukladhyAnakALamAM aneka prakAranI labdhio prApta thAya che, tenuM varNana atyAra sudhI karyuM. te sarva Rddhio pratye tRSNA vagaranA te mahAtmA hovAthI te labdhio mAtra zaktirUpe ja teone prApta thAya che, paraMtu te labdhiomAM koI prakArano rAgabhAva teone nathI, tethI mane A labdhi thaI che te prakAranA harSane pAmIne te labdhino upayoga karavA mATe te mahAtmA koI prayatna karatA nathI; paraMtu mohanA unmUlana mATe ja mahAparAkrama phorave che, jenA baLathI teozrI mohanIyakarmanI 28 uttarakarmaprakRtiono saMpUrNa nAza kare che tyAre chadmasthavItarAgabhAvane prApta kare che. tyArapachI aMtarmuhUrtanI sAdhanA dvArA jJAnAvaraNIyakarmane, darzanAvaraNIyakarmane ane aMtarAyakarmane ekasAthe saMpUrNa nAza kare che. tethI saMsAranA bIjanA baMdhanathI teo mukta bane che=saMsAranA bIjanuM baMdhana je ghAtikarma che tenAthI teo mukta thAya che, ane aghAtikarmo je vidyamAna che tenA phalarUpe je deha vagerenuM baMdhana che tenAthI mukta thavAnI apekSAvALA che arthAt mAre mukta thavuM che tevA autsukyavALA nathI; paraMtu ucitakALe tenA nAza mATe ucita yatna kare tevA pariNAmavALA te yogI che, tethI phalanA baMdhanathI mokSanI apekSAvALA che. adhyAya-10 / sUtra-7 vaLI, te mahAtmA yathAkhyAtasaMyata che=mohanI anAkuLatArUpa jIvanA pariNAma svarUpa je yathAkhyAtasaMyama che te saMyamavALA che; jina cherAgadveSathI rahita che; kevalI che=mAtra jJAnavALA ja che, ajJAnavALA nathI arthAt kevala jJAna ja che, ajJAna nathI evA kevalI che; sarvajJa che; sarvadarzI che=sarva padArthone yathArtha jANanArA che ane yathArtha jonArA che; zuddha cheghAtikarmanA vigamanathI zuddha che; buddha cheajJAnanA abhAvane kAraNe buddha che; kRtakRtya cheghAtikarmanA nAzarUpa je kRtya tene pUrNa karela hovAthI kRtakRtya che. vaLI, snAta che=ghAtikarmano nAza karela hovAthI bhAvamala rahita hovAthI snAna karelA che=maLa vagaranA che. vedanIyakarmanA, nAmakarmanA, gotrakarmanA ane AyuSyakarmanA kSayathI phalabaMdhanathI mukAyelA=athAtikarmanA phaLanA baMdhanathI mukAyelA, nirdagdha pUrvamAM upAtta evA iMdhanavALA=pUrvamAM bAMdhelAM karmarUpI iMdhana jemaNe bALI nAkhyAM che evA, muktinI prathama kSaNavALA te mahAtmA nirupAdAnavALA che=akriya thayelA hovAthI navA karmanA grahaNanA abhAvavALA che tethI upAdAna vagaranA agni jevA che arthAt upAdAna vagarano agni olavAI jAya che, tema temano karmanA saMyogarUpa saMsAra nAmano agni olavAI jAya che; kema ke pUrva upAtta bhavano viyoga thAya che ane navA bhavanI prAptinA hetuno abhAva che. tethI uttaranA bhavano aprAdurbhAva hovAthI zAMta thayelA bhavarUpa agnivALA che. vaLI saMsArasukhane oLaMgIne Atyantika=sadA rahenAra, ekAntika=duHkhanA sparza vagaranA, nirupama, niratizaya evA nitya nirvANa sukhane prApta kare che. In avataraNikA : A rIte tattvArthasUtranA kathanano upasaMhAra karIne batAvyuM ke tattvArthasUtranA vacananA samyag Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 269 bodhathI mahAtmA ucita pravRtti karIne kevalajJAna kevala darzanane prApta karIne sarvakarmothI mukta thAya che. have tatvArthasUtranA dazamA adhyAyamAM kahelA padArthone spaSTa karIne vartamAnakALamAM tatvArthasUtranA baLathI jeo mokSamAM jaI zake tema nathI, teone paNa prastuta sUtra dvArA kaI rIte upakAra thAya che? te batAvavA arthe kahe che - bhASya : evaM tattvaparijJAnAd, viraktasyAtmano bhRzam / nirAstravatvAcchinnAyAM, navAyAM karmasantatau / / 1 / / pUrvArjitaM kSapayato, yathoktaiH kSayahetubhiH / saMsArabIjaM kAryena, mohanIyaM prahIyate / / 2 / / tato'ntarAyajJAnaghnadarzanaghnAnyanantaram / prahIyante'sya yugapat, trINi karmANyazeSataH / / 3 / / bhASyArtha: tatvAthadhigamasUtramAM je pramANe jIva Adi sAta tatvo batAvyAM, te pramANe tattvanA parijJAnathI atyaMta virakta thayelA AtmAnuM atyaMta nirAzravapaNuM hovAne kAraNe, navI karmanI saMtati chedAye chate, je pramANe pUrvamAM kahyA evA karmakSayanA hetuthI pUrvamAM arjata karAyelA karmane nAza karatA jIvanuM, saMsAranuM bIja evuM mohanIyakarma saMpUrNa nAza pAme che. tyArapachI A jIvatAM aMtarAya, jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIyarUpa traNeya karmo ekasAthe saMpUrNa nAza pAme che. 1thI 3nA bhASya : garbhasUcyAM vinaSTAyAM, yathA tAlo vinazyati / tathA karma kSayaM yAti, mohanIye kSayaM gate / / 4 / / bhASyArtha - je pramANe garbhasUci vinaSTa thaye chan=mastakano bhAga vinAza thaye chate, tADavRkSa nAza pAme che, te rIte mohanIyakarma kSaya thaye chate karma kSayane pAme che-traNe ghAtika kSaya pAme che. jo bhASyaH tataH kSINacatuSkarmA, prApto'thAkhyAtasaMyamam / bIjabandhananirmuktaH, snAtakaH paramezvaraH / / 5 / / zeSakarmaphalApekSaH, zuddho buddho nirAmayaH / / sarvaH sarvava , nino bhavati vevanI gAdA Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 / sUtra-7 bhASyArtha H tethI kSINa cAra karmovALA, prApta thayelA yathAkhyAta saMyamavALA, bIjabaMdhanathI niryukta=saMsAranA bIjarUpa ghAtikarmonA baMdhanathI mukta thayelA, snAtaka, paramezvara, zeSa karmaphaLanI apekSAvALA=aghAtI evA zeSa karmanA phaLanI apekSAvALA, zuddha, buddha, nirAmaya=bhAvaroga rahita, sarvajJa, sarvadarzI jina kevalI thAya che. pa-6|| bhASya : kRtsnakarmakSayAdUrdhvaM, nirvANamadhigacchati / yathA dagdhendhano vahnirnirupAdAnasantatiH / / 7 / / bhASyArtha H je pramANe baLelA iMdhaNavALo agni upAdAna saMtati vagarano che=iMdhaNanA abhAvane kAraNe olavAyelo che, te pramANe saMpUrNa karmakSayathI Urdhva nirvANane pAme che=kevalI nirvANane pAme che. / / 7 / aa bhASya : dagdhe bIje yathA'tyantaM, prAdurbhavati nAGkuraH / karmabIje tathA dagghe, nArohati bhavAGkuraH / / 8 / / bhASyArtha H je pramANe bIja atyaMta dagdha thaye chate aMkuro prAdurbhAva pAmato nathI, te pramANe karmabIja dagdha thaye chate=karmabaMdhanuM kAraNa evo saMgano pariNAma nAza thaye chate, bhavato aMkuro prAdurbhAva pAmato nathI. IILII bhASyaH tadanantaramevordhvamAlokAntAt sa gacchati / pUrvaprayogAsaGgatvabandhacchedordhvagauravaiH / / 9 / / bhASyArtha : (1) pUrvaprayogane kAraNe, (2) asaMgapaNAne kAraNe, (3) baMdhano cheda thavAne kAraNe ane (4) Urdhva javAno gaurava svabhAva hovAne kAraNe tad anaMtara nirvANa pAmatAMnI sAthe ja, nirvANa pAmanAra AtmA AlokanA aMta sudhI UrdhvamAM jAya che. / / 9 / / bhASya : kulAlacakre dolAyAmiSau vApi yatheSyate / pUrvaprayogAt karmeha, tathA siddhigatiH smRtA / / 10 / / Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 adhyAya-10 | sUtra-7 bhASyArtha : je pramANe kulAlanA cakramAM=kuMbhAranA cakramAM, pUrvanA prayogathI karmacakrabhramaNa, thAya che, pachI uttaramAM daMDa vagara paNa=cakranA bhramaNane anukULa vyApAra vagara paNa, cakrabhramaNanI kriyA thAya che. athavA bANanI paNachamAM tIrane kheMcavAthI uttaramAM tIranA gamananI kriyA thAya che. te pramANe = ahIM=karmakSayamAM siddhigati manAI che arthAt pUrvaprayogathI=dareka bhavomAM AyuSya kSaya thavAthI dehathI mukta thayelo jIva jema uttaranA bhavane anukULa gatipariNAmavALo thAya che. tema sarva karmathI mukta jIva UrdhvamAM mokSarUpa pAMcamI gatine anukULa gamana pariNAmavALo thAya che. athavA upAdhyAya yazovijayajInA TabAnusAra pUrva prayogano A pramANe artha che. kevaLajJAnaprApti pUrve satata aneka sUtromAM siddhigati javAno abhilASa kare che. AthI ja tamRtyuNaM sUtramAM siva mayala ThANuM saMpattANaM bolAya che. tyAre te sthAnane prApta thayelA bhagavAnane namaskAra karIne te sthAnanI prAptino abhilASa kare che. te rIte anya anya sUtromAM paNa tevo abhilASa karAya che te abhilASarUpa pUrva prayoganA kAraNe siddhanA jIvo karmathI mukta thayA pachI Urdhva gamana kare che. / / 10 / / bhASyaH mRllepasaGganirmokSAd yathA dRSTA'psvalAbunaH / karmasaGgavinirmokSAt, tathA siddhigatiH smRtA / / 11 / / 201 bhASyArtha : je pramANe mATInA lepavALuM tuMbaDuM taLAvamAM taLiye DUbeluM hoya che, ane lepa dUra thavAthI tuMbaDuM taLAvamAM pANInI sapATI upara tare che, tema karmano saMga dUra thavAthI siddhanA jIvonI gati kahevAI 8. 119911 bhASya - eraNDayantrapeDAsu, bandhacchedAd yathA gatiH / karmabandhanavicchedAt, siddhasyApi tatheSyate / / 12 / / bhASyArtha : eraMDa, yaMtra ane peDAmAM baMdhanA chedathI jema gati thAya che, tema karmabaMdhananA vicchedathI siddhanA jIvonI paNa gati icchAya che arthAt jema koI yaMtra gativALuM hoya ane tenI gatinA avarodha arthe koI baMdhana karavAmAM Avela hoya, ane baMdhanano cheda thAya to yaMtranI gati thAya che. vaLI, jema koSamAM raheluM eraMDAnuM bIja koSanuM baMdhana tUTatAM ja UDIne UMce UchaLe che tema karmanuM baMdhana khasavAthI jIvanI Urdhvagati thAya che. / / 12 / / Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 bhASya - UrdhvagauravadharmANo, jIvA iti jinottamaiH / adhogauravadharmANaH, pudgalA iti coditam / / 13 / / bhASyArtha: UrdhvagauravadharmavALA=Urdhvagamana kare evA gaurava dharmavALA, jIvo che, ane adhogaurava dharmavALA pudgalo che, e pramANe bhagavAna vaDe kahevAyuM che. ll13 bhASya :yathA'dhastiryagUrdhvaM ca, loSTavAyvagnivItayaH / svabhAvataH pravartante, tathordhvaM gatirAtmanAm / / 14 / / bhASyArtha : je pramANe loSTanuM TekAnuM, adhogamana, vAyunuM tiUgamana ane agninuM Urdhvagamana svabhAvathI pravarte che, te pramANe AtmAnI Urdhvagati che. 14 bhASya - atastu gativaikRtyameSAM yadupalabhyate / karmaNaH pratighAtAcca, prayogAcca tadiSyate / / 15 / / bhASyArtha: AthI jIvonI gatinuM vikRtapaNuM=UrdhvagatithI anya prakAranuM gatipaNuM, je prApta thAya che, te karmanA pratighAtanA kAraNe ke prayoganA kAraNe jIvavA prayatnanA kAraNe icchAya che. Azaya e che ke jIvano Urdhvagamanano svabhAva che, tethI prayatna vagara karmathI mukta thayelA AtmAonuM Urdhvagamana thAya che; paraMtu saMsArI jIvomAM je gatinuM vikRtapaNuM prApta thAya che arthAt keTalAka saMsArI jIvo narakamAM jAya che tyAre adhogamana kare che, devalokamAM jAya che tyAre Urdhvagamana kare che, to vaLI kyAreka koIka bhavamAM jAya che tyAre tiUgamana kare che, te sarva gamatanI pravRtti karmanA pratighAtathI IcchAya che ane saMsArI trasajIvo IcchAnusAra gamana kare che te jIvatA prayogathI icchAya che. 15 bhASya : adhastiryagathordhvaM ca, jIvAnAM karmajA gatiH / Urdhvameva tu taddharmA, bhavati kSINakarmaNAm / / 16 / / Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 273 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-10 | sUga-7 bhASyArtha : jIvonI nIcI, tirtho ane Urdhvagati karmathI thAya che. kSINakarmavALA jIvonI Urdhva ja gati tenA dharmavALI che=jIvatA svabhAvavALI gati che. II16 bhASya :dravyasya karmaNo yadvadutpattyArambhavItayaH / samaM tathaiva siddhasya, gatimokSabhavakSayAH / / 17 / / bhASyArtha - jema paramANu Adi dravyanA karmanI=kriyAnI, utpatti AraMbha ane vIti=gati, sAthe thAya che-paramANu Adi dravyamAM kriyAnI utpatti thAya che, tyAre ja tenA gamanano AraMbha thAya che ane tyAre ja sthAnAMtaranI prAptirUpa gati paNa thAya che, tema AtmA siddha thAya che tyAre siddhazilA taraphanI gati, mokSa ane bhavakSaya eka samayamAM thAya che. jema koIka jIva koIka sthAnathI eNvIne vigraha gati vagara janma le tyAre AThamA samayamAM velo hoya to navamA samaye utpattisthAnamAM gati thAya che, ane navamA samaye ja navA bhavanI utpatti thAya che, navamA samaye ja zarIra banAvavAnI kriyAno AraMbha thAya che; tema je samaye jIvanA sarva karmono kSaya thAya che te ja samaye jIvanuM siddhazilA upara gamana thAya che. jema AThamA samaye saMpUrNa karmano kSaya thayo hoya to AThamA samaye ja siddhazilA upara gamana thAya che, ane AThamA ja samaye AtmA sarva karmanA kSayarUpa mokSa prApta kare che ane AThamA samaye ja manuSyabhavano kSaya prApta thAya che. ll17nA bhASya :utpattizca vinAzazca, prakAzatamasoriha / yugapad bhavato yadvat, tathA nirvANakarmaNoH / / 18 / / bhASyArtha jema ahIM prakAzanI utpatti ane aMdhakArano vinAza ekIsAthe thAya che, tema nivaNanI utpatti ane karmano nAza ekasAthe thAya che. I18 bhASya : tanvI manojJA surabhiH, puNyA paramabhAsvarA / prAgbhArA nAma vasudhA, lokamUrdhni vyavasthitA / / 19 / / Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sutra-7 nRlokatulyaviSkambhA, sitacchatranibhA zubhA / karNa tathA: fkSaH siddhA, tophAne samavasthitA vAra nA bhASyArtha:siddhazilAnuM svarUpa - siddhazilA tatvI=pAtaLI arthAta madhyabhAgamAM ATha yojana jADI hoya che, ane pachI pAtaLI pAtaLI thatAM sarva goLAkAra che mAkhInI pAMkha karatAM paNa pAtaLI thAya che, mATe khUNAmAM pAtaLI che. vaLI, manojJa che=atyaMta suMdara dekhAvavALI che, surabhipuNyA che-puNyazALI pRthvIkAyanA jIvothI nirmANa karAyelI evI suMdara gaMdhavALI che, paramabhAsvara prAzmArA nAmavALI pRthvI lokanA mastaka upara rahelI che. vaLI, manuSyalokanI tulya 4pa lAkha yojanavALI, sita chatranA AkAravALI=UMdhA karAyelA zveta chatranA AkAravALI, zubha evI te pRthvInA upara siddhanA jIvo lokanA aMtamAM rahelA che. ll19-20| bhAga - tAdAtmyAdupayuktAste, kevalajJAnadarzanaiH / samyaktvasiddhatAvasthA, hetvabhAvAcca niSkriyAH / / 21 / / bhASyArtha teo-siddhanA jIvo, kevaLajJAna-kevaLadarzana sAthe tAdAbhyathI upayogavALA che, kSAyika sattvavALA che, siddhatAnI avasthAvALA che ane hetu abhAvanA kAraNe arthAt kriyA karavAnuM koI prayojana nahi hovAne kAraNe, niSkriya che. ra1pa. bhASya : tato'pyUrdhvagatisteSAM, kasmAnAstIti cenmatiH / ghativAvasthAmAvA, te di detutiH paraH iArA bhASyArtha: tyArapachI=lokAta pachI teonI Urdhvagati kema thatI nathI, e pramANe mati thAya to kahe che - dhamastikAyano abhAva hovAne kAraNe lokanA aMta pachI gati nathI, di=je kAraNathI, te=dhamastikAya gatino pradhAnahetu che. 22aaaa bhASya :saMsAraviSayAtItaM, muktAnAmavyayaM sukham / avyAbAdhamiti proktaM, paramaM paramarSibhiH / / 23 / / Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthApigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sutra-7 275 bhASyArtha : mukta AtmAone avyaya, avyAbAdha, saMsAranA viSayothI atIta, prakRSTa sukha che, e pramANe paramaRSio vaDe kahevAyuM che. ll2mA bhASya : syAdetadazarIrasya, jantornaSTASTakarmaNaH / kathaM bhavati muktasya, sukhamityatra me zRNu / / 24 / / bhASyArtha ahIM zaMkA thAya ke nAza thayelA ATha karmovALA azarIrI evA mukta jIvone sukha kevI rIte thaI zake ? e prakAranI zaMkAmAM bhASyakAra kahe che, mane sAMbhaLo ! rajA bhASya : loke caturkhihArtheSu, sukhazabdaH prayujyate / viSaye vedanA'bhAve, vipAke mokSa eva ca / / 25 / / bhASyArtha: A lokamAM cAra arthamAM 'sukha zabda vaparAya che. (1) viSayamAM, (2) vedanAnA abhAvamAM, (3) vipAkamAM=puNyakarmanA vipAkamAM, ane (4) mokSamAM. rapA bhASya : sukho vahniH sukho vAyurviSayeSviha kathyate / sumAre 2 puruSa:, suhatoDIti cite raddA bhASyArtha cAra arthamAM vaparAtA sukhane ja spaSTa kare che - (1) agni sukha che, vAyu sukha che, e pramANe viSayomAM ahIM=saMsAramAM, sukha kahevAya che. Azaya e che ke ati ThaMDI paDatI hoya tyAre vahninuM tApaNuM sukha pedA kare che, ane ati garamI thatI hoya tyAre vAyu sukha pedA kare che. tethI vahni ane vAyurUpa viSayamAM "sukha' zabdano prayoga thAya che. (2) vaLI, duHkhanA abhAvamAM puruSa huM sukhI chuM." ema mAne che. azAtAnA udayathI koIka zArIrika duHkha pedA thayuM hoya, ane te duHkhano jyAre abhAva thAya che tyAre huM sukhI chuM, ema jIva mAne che. ethI vedatAnA abhAvamAM 'sukha' zabda vaparAya che. ll26 bhASya : puNyakarmavipAkAcca, sukhamiSTendriyArthajam / karmaklezavimokSAcca, mokSe sukhamanuttamam / / 27 / / Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 bhASyArtha H (3) puNyakarmanA vipAkathI iSTa evA indriyonA viSayothI thanAruM sukha lokamAM 'sukha' zabdathI kahevAya che. (4) karmakRta klezanA vizeSarUpe=saMpUrNarUpe mokSathI, mokSamAM anuttama sukha kahevAya che. Azaya e che ke puNyakarmano vipAka hoya che tyAre pAMce indriyonA anukULa viSayothI sukha thAya che, tyAre A jIva sukhI che e prakArano vyavahAra thAya che. tethI karmanA vipAkamAM 'sukha' zabdano prayoga thAya che. saMsAramAM jIvane karmakRta kleza prApta thAya che, ane jyAre jIva karmathI rahita thAya che tyAre karmanA klezano abhAva thAya che. tethI karmakRta klezanA vimokSathI mokSamAM anuttama koTinuM sukha che. / / 27 / / bhASya - sukhaprasuptavat kecidicchanti parinirvRtim / tadayuktaM kriyAvattvAt, sukhAnuzayatastathA / / 28 / / bhASyArtha H siddhanA sukhanuM varNana karatAM keTalAka kahe che ke sukhapUrvaka UMghatA puruSane jevuM sukha che tevuM sukha mokSamAM che, paraMtu te vacana ayukta che; kema ke sukhapUrvaka UMghatA puruSamAM UMghavAnI kriyA che ane sukhano anuzaya che=sukhanI taratamatA che. jyAre siddhaavasthAmAM to kriyA nathI ane sukhanI taratamatA nathI, paraMtu sadA prakRSTa sukha che. / / 28 / bhASyaH zramaklamamadavyAdhimadanebhyazca sambhavAt / mohotpattavipALAnya, varjhananasya jarmanaH / / / / bhASyArtha : vaLI, zramathI UMghano saMbhava che, klamathIglAnithI UMghano saMbhava che, madathI=madyapAnathI UMghano saMbhava che, vyAdhithI=jvarathI UMghano saMbhava che, madanathI=kAmanA sevanathI UMghano saMbhava che, mohanI utpattine kAraNe UMghano saMbhava che ane darzanAvaraNIya karmanA vipAkathI (udayathI) UMghano saMbhava che ane mokSamAM A sarva kAraNono abhAva che. tethI UMghanA jevuM mokSanuM sukha nathI, paraMtu saMsAranAM sarva sukhothI vilakSaNa ane prakarSavALuM evuM sahaja sukha mokSamAM che ema yojana che. / / 29 / aa bhASyaH loke tatsadRzo hyarthaH, kRtsne'pyanyo na vidyate / upagIyeta tad yena tasmAnnirupamaM sukham / / 30 / Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4) adhyAya-10 | sUtra-7 bhASyArtha: sakala paNa lokamAM mokSanA sukha jevo anya artha vidyamAna nathI, jenA vaDe te=mokSanuM sukha, batAvI zakAya arthAt koI upamAthI batAvI na zakAya tevuM sukha che. te kAraNathI mokSanuM sukha tirupama sukha che. pa30thA bhASya :liGgaprasiddheH prAmANyAdanumAnopamAnayoH / atyantaM cAprasiddhaM tad, yat tenAnupamaM smRtam / / 31 / / bhASyArtha :vaLI, mokSanuM sukha anupama kema che? temAM yukti Ape che - anumAnanA ane upamAnanA liMganI prasiddhithI pramANapaNuM hovAnA kAraNe ane ca=je kAraNathI, te=mokSanA sukhanI siddhinuM liMga, atyaMta aprasiddha che=jagatamAM kyAMya prasiddha nathI, te kAraNathI, anupama kahevAyuM che=mokSanuM sukha anupama kahevAyuM che. Azaya e che ke anumAna ane upamAna pramANa liMga dvArA sAdhyanA gamaka bane che ane saMsAramAM kyAMya paNa mokSanA sukhane batAvanAra liMga prasiddha nathI. tethI phalita thAya che ke saMsAranAM sarva sukhothI atizaya sukha mokSamAM che mATe mokSanuM sukha anupama cheaupamA na ApI zakAya evuM che. li31II. bhASya : pratyakSaM tad bhagavatAmarhatAM taizca bhASitam / gRhyate'stItyataH prAjJairna chadmasthaparIkSayA // 32 / / iti / bhASyArthaahIM prazna thAya ke mokSamAM sukha che e kaI rIte nakkI thAya? tethI kahe che - arihaMta bhagavaMtone te mokSanuM sukha, pratyakSa che. ane teonA vaDe mokSanuM sukha kahevAyeluM che. AthI mokSamAM sukha che. e pramANe prANa puruSa vaDe grahaNa karAya che. paraMtu cha sthanI parIkSAthI mokSamAM sukha che ema grahaNa karAtuM nathI. 3rA ti' zabda bhASyanI samApti arthe che. bhAga - 1 yastvidAnIM samyagdarzanajJAnacaraNasampanno bhikSurmokSAya ghaTamAnaH kAlasaMhananAyurdoSAdalpazaktiH karmaNAM cAtigurutvAdakRtArtha evoparamati sa saudharmAdInAM sarvArthasiddhAntAnAM kalpavimAnavize Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 tatvArthAdhigamasUtra bhAga-4adhyAya-10 | sUtra-cha SANAmanyatamasmin devatayopapadyate, tatra sukRtakarmaphalamanubhUya sthitikSayAt pracyuto dezajAtikulazIlavidyAvinayavibhavaviSayavistaravibhUtiyukteSu manuSyeSu pratyAyAtimavApya punaH samyagdarzanAdivizuddhabodhimavApnoti, anena sukhaparamparAyuktena kuzalAbhyAsAnubandhakrameNa paraM trirjanitvA sidhytati bhASyArtha : svitAnA sidhyatIti . vaLI hamaNAM samyagdarzana, jJAna, caraNasaMpanna je bhikSa mokSa mATe ghaTamAna=catatA karanAra, kAla-saMtana-AyunA doSathI alpazaktivALA ane karmonA atigurupaNAne kAraNe akRtArtha ja=saMyamanA rUpe mokSanI prAptirUpa phaLane karyA vagara ja, uparama pAme che=AyuSyanI pUrNAhuti kare che, te te sAdhu, saudharmAdithI mAMDIne sarvArthasiddha sudhInA kalpavizeSamAMthI anyatama vimAnamAM devapaNAthI utpanna thAya che. tyAM sukRtakarmanA phaLano anubhava karIne sthitinA kSayathI= devabhavanI sthitinA kSayathI, cyavana pAmelA deza, jAti, kuLa, zIla, vidyA, vinaya, vibhava, viSaya, vistAravALI vibhUtiyukta evA manuSyomAM pratyAyAtine pAmIe=pharI janmane pAmIne, vaLI samyagdarzana Adi vizuddha bodhine prApta kare che. A sukha paraMparAthI yukta kuzala abhyAsanA anubaMdhatA kramathI prakRSTa traNa janmathI siddha thAya che. tti" zabda bhASyanI samApti arthe che. II bhAvArtha : tattvArthasUtranA sarva kathananuM nigamana karatAM graMthakArazrIe batAvela ke je mahAtmA samyagdarzanane pAmIne jIvAdi tattvonuM samyajJAna prApta kare che, zaktinA anusAra apramAdathI tenuM sevana kare che, te mahAtmA te ja bhavamAM kSapakazreNine prApta karIne sarva duHkhono aMta kare che. vaLI A duSamAkALa che, tethI vartamAnakAlamAM saMyama pALanAra sAdhuo samyagdarzana, samyajJAna ane samyakyAritrathI saMpanna hovA chatAM kALa, saMghayaNa, AyuSyanA doSane kAraNe alpazaktivALA che. A kALamAM tathAsvabhAve jIvamAM mokSasAdhaka yogonI zakti alpa hoya che. vaLI vartamAnakALamAM saMghayaNa badhAne chevaTuM ja maLe che. tethI saMghayaNanA kAraNe paNa ratnatrayInI vRddhine anukULa yatna karavAnI zakti jIvone alpa prApta thaI che. vaLI duSamAkALamAM jIvo alpa AyuSyavALA hoya che. tethI eTalA parimita AyuSyamAM mohanA unmelanano udyama paNa alpa thavAthI ratnatrayInI vRddhi vizeSa rIte karI zakatA nathI. vaLI vartamAnakALanA jIvomAM karmonuM atigurupaNuM che, tethI bahulatAe jIvo vizeSa prakAranA mohanA ulananA yatna svarUpa ratnatrayImAM udyama alpa karI zake che. tethI akRtArtha ja=ratnatrayInA sevana dvArA sarva karmono nAza karyA vagara ja, AyuSyanI pUrNAhuti kare che. tethI vartamAnakALamAM saMyama pALanArA mahAtmA vartamAnakALanA saMghayaNane anurUpa ratnatrayInA sevananA Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthApigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 279 phaLarUpe saudharmAdithI mAMDIne sarvArthasiddha sudhInA koIka devalokamAM devapaNArUpe utpanna thAya che. jo ke chellA saMghayaNavALA jIvo cAra devalokathI AgaLa jatA nathI topaNa pAMcamA ArAmAM te ja bhavamAM mokSamAM nahIM janArA evA bIjA-trIjA Adi saMghayaNavALA jIvo sarvArthasiddha sudhInA vimAnamAM janArA hoya che. tethI vartamAnakALamAM je jIvone je prakAranI zakti maLI che te zakti anusAra apramAdathI mohanA unmelana mATe yatna kare ane aMtaraMga rIte) mohanuM unmelana thAya te prakAre zakti anusAra bAhya ucita anuSThAno seve to ucita evA bAhya anuSThAnanA baLathI svazakti anusAra mohanI zaktine kSINa karIne baMdhAyelA puNyanA baLathI devagatimAM jAya che. manuSyabhavamAM ratnatrayIne anukULa sukRtamAM je udyamo karyA che tenA phaLane devalokamAM anubhave che. tethI devalokamAM paNa teone cittanA svAthyarUpa uttama sukhano anubhava thAya che. tyAMthI cyavIne te mahAtmAo sArA dezamAM, sArI matithI yukta, sArA kuLamAM, zIlathI ane vidyAthI saMpanna, vinayaprakRtivALA, vaibhavathI yukta zabda Adi suMdara viSayovALA, vistAravALA bhogothI yukta manuSyabhavane pAme che. vaLI te manuSyabhavamAM pUrvamAM karAyela ratnatrayIno abhyAsa pharI AraMbha karIne samyagdarzana AdirUpa vizuddha bodhine prApta kare che. A rIte sukhanI paraMparAthI yukta kuzalaabhyAsanA pravAhanA kramathI traNa bhavanI aMdara siddha thAya che. arthAt je jIvo vartamAnabhavamAM pramAdano parityAga karIne jinavacananuM daDha avalaMbana laIne mohanA tyAga mATe satata yatna kare che, teone mohano nAza karavAno kuzala abhyAsa satata vadhe che. tethI devabhavamAM jaIne paNa mohanA nAzano abhyAsa svabhUmikA anusAra te mahAtmA kare che ane tenA baLathI manuSyabhavane pAmyA pachI manuSyabhavamAM prApta thayelI zreSTha sAmagrInA baLathI vizeSa prakArano mohanA unmelanano kuzala abhyAsa satata kare che. tethI alpakALamAM ja mokSanI prApti kare che. II bhASyakAranI prazasti - vAcakamukhyasya zivazriyaH, prakAzayazasaH praziSyeNa / ziSyeNa ghoSanandikSamAzramaNasyaikAdazAGgavidaH / / 1 / / gItiH / / vAcanayA ca mahAvAcakazramaNamuNDapAdaziSyasya / ziSya vAvAvArthabhUtanAnaH prativarte nyagrodhikAprasUtena, viharatA puravare kusumanAmni / kaubhISaNinA svAtitanayena vAtsIsutenArghyam / / 3 / / AryA / / arhadvacanaM samyag gurukrameNAgataM samavadhArya / duHkhArtaM ca durAgamavihatamatilokamavalokya / / 4 / / AryA / / idamuccai garavAcakena, sattvAnukampayA dRbdham / tattvArthAdhigamAkhyaM, spaSTamumAsvAtinA zAstram / / 5 / / AryA / / Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 tattvArthAdhigamasUtra bhAga-4 | adhyAya-10 | sUtra-7 yastattvAdhigamAkhyaM jJAsyati ca kariSyate ca tatroktam / soDavyAvALuM sonuM, prApyatyadhireLa paramArtham / / 6 / / ArvA / / 20/7 / / iti tattvArthAdhigame'rhatpravacanasaMgrahe dazamo'dhyAyaH samAptaH / / bhASyArtha H ***** vAcakamukhyasya , paramArtham / / gurukramathI Avela arihaMtanA vacanane samyag avadhAraNa karIne, du:khathI Arta=pIDita, durAgamathI vihata mativALA lokane=kutsita AgamathI haNAyela mativALA lokane, avalokana karIne nAgara vAcaka umAsvAti vaDe tattvArthAdhigama nAmanuM A zAstra sattvaanukaMpAthI=jIvonI anukaMpAthI, atyaMta spaSTa racAyuM che. je tattvAdhigama nAmanA zAstrane jANaze ane tyAM kahevAyeluM karaze te paramArtha evA avyAbAdha sukhane acirathI=zIghra, prApta karaze. te umAsvAtijI vAcakanA pravrAjaka guru koNa che ? te batAvavA arthe kahe che prakAzayazavALA=pragaTa yazavALA, vAcakamukhya=pUrvadharomAM agraNI, evA zivazrInA praziSya evA umAsvAti vaDe, agiyAra aMganA jANanArA evA ghoSanaMdi kSamAzramaNanA ziSya evA umAsvAti vaDe A graMtha racAyo che, ema anvaya che. have umAsvAti mahArAjanA vAcanAcAryano saMbaMdha batAve che ane vAcanAthI mahAvAcaka zramaNamaMDapAdanA ziSya evA prathita kIrtivALA=vistRta kIrtivALA, vAcakAcArya mUla nAmavALAnA ziSya umAsvAti vaDe A graMtha racAyo che, ema anvaya che. have potAnAM saMsArI kuTuMbIjanone ane janmabhUmine batAve che - nyagrodhikA gAmamAM utpanna thayelA, kusuma nAmanA nagaramAM vicaratA, kaubhISaNi gotravALA, svAti nAmanA pitAnA putra, vAtsIsuta=vAtsI gotravALI umA nAmanI mAtAnA putra, evA umAsvAti vaDe ardhva=pUjanIya, evuM tattvArthasUtra racAyuM che, ema anvaya che. / / 1-6 10/7|| A pramANe tattvArthAdhigama nAmanA arihaMtanA pravacanasaMgrahamAM dazamo adhyAya samApta thayo / / * tattvArthasUtra samApta *** Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyakarmavipAkAcca, sukhamiSTendriyArthajam / karmaklezavimokSAcca, mokSe sukhamanuttamam / / (aMtyajArivA, rasto - 27) puNyakarmanA vipAkathI iSTa evA IndriyonA viSayothI thanAruM suNe lokamAM sukha' zabdathI kahevAya che. karmakRta klezanA vizeSarUpe=saMpUrNarUpe mokSathI, mokSamAM anutama sukha kahevAya che. : prakAzaka : 'mRtadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7, Teli./pheksa : (079) 26604911, phona : 3ra4pa7410 E-mail : gitarthganga@yahoo.co.in, gitarthganga@gmail.com 'Visit us online : gitarthganga.wordpress.com/