Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapTeMbara 2013 varSa : 12 sanmati-tIrtha vArSika patrikA sUtrakRtAMga - zrutaskandha - 2 mUlabhUta cintana vizeSAMka sanmati-tIrtha jainavidyA adhyApana evaM saMzodhana saMsthA sanmati-tIrtha prakAzana phirodiyA hosTela 844, zivAjInagara, bI.em.sI.sI. roDa, puNe 411 004 phona naM : 25671088
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmati - tIrtha jainavidyA adhyApana evaM saMzodhana saMsthA rajisTrezana kra. mahArASTra - / 3186 / 87. puNe, di. 13 apraila 1986 phirodiyA hosTela, 844, zivAjInagara, bI.em.sI.sI. roDa, puNe 411 004 phona naM : 25671088 sanmati-tIrtha vArSika patrikA 2013 mAnada saciva : sau. raMjanA loDhA kAryAlaya evaM vittalekhA vibhAga : sau. lInA binAyakiyA saMsthA nidezaka evaM mukhya sampAdaka : DaoN. nalinI jozI sahasampAdaka : DaoN. kaumudI baladoTA DaoN. anItA botharA prakAzaka : sanmati - tIrtha, puNe 4 sarvAdhikAra : surakSita AvRtti : pratiyA~ 300 prakAzana : sapTeMbara 2013 varSa : 12 mUlya : ru.100/ akSara saMyojana : zrI. ajaya jozI mudraka : kalyANI kArporezana, 1464, sadAziva peTha, puNe - 411030. phona 24486080 - sangati-tIrtha ke saMsthApaka sva. navanAnI (tAhArI) |IDiyA janmadinAMka 99-1910 svargavAsa 26-3-1997
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya sanmati-tIrtha vArSika patrikA kA lagAtAra bArahavA~ aMka prakAzita karate hae hama khuda ko bhAgyazAlI samajhate haiM / vizeSata: AgamoM kI paDhAI kI zRMkhalA meM hara sAla agresara hokara, eka-eka Agama para vidyArthiyoM ne kiye hue mukta cintana prastuta karane kA maukA hameM mila rahA hai / pUre bhAratavarSa meM anekoM jaina saMsthA aisI haiM jo sarTiphikeTa, DiplomA, padavI yA padavyuttara abhyAsakramoM kA jainavidyA ke sandarbha meM Ayojana karate haiN| kucha ginecune vidyArthI pIec.DI. kI DigrI bhI hAsila karate haiM / lekina sanmati-tIrtha kA saubhAgya yaha hai ki jainavidyA ke adhyayana kI dhuna savAra hokara saiMkaDo vidyArthI bAraha-pandraha sAla taka nirantara paDhAI karanA cAhate haiN| choTe baccoM ke lie, yuvaka-yuvatiyoM ke lie aura prauDhoM ke lie pA~ca-pA~ca sAla ke zreNibaddha pAThyakrama pichale 26 sAla se cala rahe haiM / saMsthA ne lagabhaga ikkIsa kAryakSama zikSikAoM kA eka pUrA dala isake lie taiyAra kiyA hai| prastuta patrikA meM sUtrakRtAMga (2) para AdhArita vibhinna laghunibandha paDhakara vAcaka Azcaryacakita ho jAyeMge / sUtrakRtAMga' grantha ke vyAkhyAnoMpara AdhArita pahale pA~ca lekha DaoN. anItA botharA ne zabdAkiMta kiye haiM / sAtha hI sAtha pratiyogitA kI jAnakArI bhI bahuta-hI rocaka hai / isake alAvA tIna-cAra vividha viSayoM para AdhArita lekha yahA~ prastuta kiye haiN| marAThI bhASA ko 'abhijAta bhASA' kA darjA prApta karAne meM jainiyoM ne jo yogadAna diyA hai vaha vAcaka avazya pddh'eN| zrImAn abhaya phirodiyAjI ke protsAhana ke kAraNa hI sanmati-tIrtha vArSika patrikA niyamita rUpa se nikala rahI hai| hama unake RNI haiN| DaoN. nalinI jozI (mAnada nidezaka) sapTeMbara 2013
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmati-tIrtha vArSika-patrikA 2013 anukramaNikA lekhaka pRSTha kra. kra. zIrSaka 1) sUtrakRtAMga (2) ke vividha AyAma 1) prAstAvika 2) nibandhasUci 3) gunhegArI jagat ANi kriyAsthAna 4) sUtrakRtAMgAta nirdiSTa 'pApazruta' __ (arthAt maMtra, taMtra, adbhutavidyA ) 5) AjacI jaina jIvanapaddhatI va vanaspatisaSTI 6) sUtrakRtAMgAtIla vanaspatisRSTI va sadyasthitI 7) sUtrakRtAMgAtIla pratyAkhyAnAce svarUpa 8) lepa' gRhapati : eka Adarza zrAvaka 9) sUtrakRtAMga meM pratibimbita sAmAjika aMza 10) AcArazruta adhyayana-eka cintana 11) sUtrakRtAMgAce dona zrutaskaMdha : taulanika vicAra 12) sUtrakRtAMgAcyA dvitIya zrutaskaMdhAce sAra 13) hastitApasAMnA yathocita uttara 14) sadya:kAlIna pariprekSya meM sUtrakRtAMga 15) addagassa kahANayaM 16) hastitApasa ke mata kA sambhAvya khaNDana 17) apratyAkhyAna ANi pratyAkhyAna : eka ciMtana 18) sUtrakRtAMga (2) : kAhI vizeSa vyaktirekhA 19) sUtrakRtAMga (2) : eka saMpUrNa Agama 20) sUtrakRtAMga (2) : eka ciMtanasaptaka 21) padyamaya 'ArdrakIya' adhyayana 22) malA bhAvalele AcArazruta saMgItA botharA kumudinI bhaMDArI sumatilAla bhaMDArI rekhA chAjeDa zakuMtalA coraDiyA sAdhanA desaDalA maMgalA goThI AzA kAMkariyA saMgItA munota kalpanA muthA jyotsnA muthA haMsA nahAra arjuna nirvANa caMdA samadaDiyA lInA saMcetI 2) nibaMdhaspardhA-vRttAMta ANi spardhakAMce abhinaMdana 3) marAThI bhASece abhijAtatva 4) jainadharma ANi ahiMsA 5) jainAMce paryuSaNa mahAparva : eka sakArAtmaka bAjU 6) dezAsAThI mI kAya karU zakato ? 7) sanmati-tIrtha ke parIkSA pariNAma 2013 8) zikSaka evaM adhyApana kendra DaoN. nalinI jozI DaoN. nalinI jozI sumatilAla bhaMDArI
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrakRtAMga zrutaskandha (2) ke vividha AyAma (1) prAstAvika sAmprata kAla meM kisI bhI jJAnazAkhA kI padavI yA padavyuttara padavI prApta karane kA tarIkA badala gayA hai| hara eka vidyArthI ko sAlabhara kiye hae adhyayana para AdhArita 'prejheMTezana' denA paDatA hai| hamane socA ki, jaba hama AgamoM kA adhyayana pUre zaikSaNika stara para kara rahe haiM taba hara eka vidyArthI ko cAhie, ki vaha lagabhaga dasa miniToM kA eka prejheMTezana sabake sAmane kareM / sanmati-tIrtha saMsthA meM Akara, sUtrakRtAMga ke dvitIya zrutaskandha kA adhyayana karanevAle vidyArthiyoM ne 13 eprila 2013 ko apane laghanibandha paDhe / kula 67 nibandha subaha 10 se lekara zAma 5 taka prastuta kiye gaye / sabase lokapriya viSaya pratyAkhyAnakriyA' thA / vizeSataH 'AyA apaccakkhANI' isa sUtra ke spaSTIkaraNAtmaka nibandha lagabhaga sAta-ATha logoM ne likheN| kisI ne dUsare zrutaskandhoM ke sAtoM adhyayanoM para AdhArita sArAMzalekhana prastuta kiyA / AcArazruta adhyayana meM mihata vANIviveka kaI vidyArthiyoM ko udbodhaka pratIta huA / sanmati kI eka prAkRta paDhAnevAlI zikSikA ne krikumAra kI kathA prAkRta bhASA meM likhane kA prayAsa kiyA / ArdrakIya adhyayana kA marAThI padyAnuvAda bhI Apako acchA lagegA / tIna-cAra vidyArthiyoM ne lepa' nAmaka Adarza zrAvaka para vicAra prastuta kiye / hastitApasa ke mata meM jo truTiyA~ thI vo do-tIna logoM ne dUra karane kA prayAsa kiyA / eka grantha kI ora dekhane ke kitane sAre dRSTikoNa ho sakate haiM yaha tathya nimnalikhita sUci se ujAgara hogA (2) sUtrakRtAMgapara -2- para AdhArita laghunibandhoM kI viSayasUci 1) pratyAkhyAnakriyA va 'nAlaMdIya' madhIla pratyAkhyAna bAgamAra caMdrakalA 2) mitradoSapratyayika kriyAsthAna bAgamAra latA 3) mitradoSapratyayika kriyAsthAna (sadya:kAlIna dRSTikoNAtUna) bAgamAra prakAza 4) AyA apaccakkhANI - vizeSa spaSTIkaraNa bAgamAra smitA 5) AcArazruta' adhyayana kA mukhya Azaya bedamuthA zyAmala 6) mitradoSapratyayika kriyAsthAna botharA kamala 7) lepa' gRhapati : eka Adarza zrAvaka botharA saMgItA 8) pratyAkhyAna kA, kazAce va koNa karU zakato ? borA puSpA 9) AyA apaccakkhANI : bhAvArtha bhaMDArI anila 10) sUtrakRtAMga meM pratibimbita sAmAjika aMza bhaMDArI kumudinI 11) lepa' nAmaka gRhapati : eka Adarza zrAvaka bhaMDArI saralA 12) AcArazruta adhyayana : eka ciMtana bhaMDArI sumatilAla 13) hiMsAdaNDapratyayika kriyAsthAna bhaMDArI sunItA 14) AcArazruta adhyayanAcA mukhya viSaya bhansALI saMtoSa 15) sUtrakRtAMga (2) meM pratibimbita sAmAjika aMza bhansALI suvitA 16) 'AcArazruta' adhyayanAcA sArAMza bhaTevarA vimala 17) mitradoSapratyayika kriyAsthAna bhaTevarA kamalA 18) 'AyA apaccakkhANI' sUtra kA bhAvArtha bhaTevarA puSpA 19) adhyAtmapratyayika kriyAsthAna bhaTevarA ujjvalA
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20) gozAlaka ke AkSepa-Ardraka ke javAba 21) gozAlaka ke AkSepa-Ardraka ke javAba 22) Ardraka-gozAlaka : savAla-javAba 23) AhAraparijJA aura piNDaiSaNA 24) sApekSatAvAda : sUtrakRtAMga kI dRSTi se 25) 'puNDarIka' adhyayana meM khaNDana-maNDana 26) sUtrakRtAMgAcyA dvitIya zrutaskaMdhAce sAra 27) Ardraka-gozAlaka : AkSepa va samAdhAna 28) hastitApasAMnA yathocita uttara 29) mitradoSapratyayika kriyAsthAna 30) AcArazruta' adhyayanAcA viSaya 31) sadya:kAlIna pariprekSya meM sUtrakRtAMga 32) 'pratyAkhyAnakriyA' adhyayana kA mahattva 33) pratyAkhyAna kA mahattva 34) sUtrakRtAMga (2) madhye pratibiMbita sAmAjika aMza 35) addagassa kahANaya 36) AyA apaccakkhANI' sUtra kA bhAvArtha 37) pratyAkhyAna kyoM karanA cAhie ? 38) sUtrakRtAMga aura muNDakopaniSada : eka tulanA 39) anekAntavAda : AkSepa, maryAdA va samAdhAna 40) pratyAkhyAnakriyA ANi 'nAlaMdIya'madhIla pratyAkhyAna 41) sUtrakRtAMga (2) ke adhyayanoM kA viSayAnusArI mahattva 42) AyA apaccakkhANI' sUtra kA bhAvArtha 43) Adarza zrAvaka 44) sUtrakRtAMga (2) : eka anuciMtana 45) pratyAkhyAnakriyA 46) sUtrakRtAMga (2) adhyayanAMce viSayAnusArI mahattva 47) gAthApati-cora-vimokSaNa nyAya 48) Ardraka aura zAkyabhikSu kA vArtAlApa 49) hastitApasa ke mata kA saMbhAvya khaNDana 50) sUtrakRtAMga (2) ke adhyayanoM kA viSayAnusArI mahattva 51) apratyAkhyAna ANi pratyAkhyAna : eka ciMtana 52) sUtrakRtAMga (2) : kAhI vizeSa vyaktirekhA 53) Ardraka-gozAlaka ke AkSepa aura samAdhAna (savAla-javAba ke rUpa meM) 54) sUtrakRtAMga : eka saMpUrNa Agama 55) sUtrakRtAMga (2) : eka ciMtanasaptaka 56) ArdrakAce gozAlakAlA uttara bhaTevarA vimala bhuraTa zazikalA chAjeDa bhagavAnadAsa chAjeDa rekhA copaDA maMju coraDiyA madhubAlA coraDiyA zakuMtalA DAgaliyA latA desaDalA sAdhanA dhokA anItA guMdecA zobhA goThI maMgalA karnAvaTa kamala karnAvaTa savitA kaTAriyA saMgItA kAMkariyA AzA kAMkariyA nirmalA kemakara zakuMtalA kulakarNI manISA koThArI caMcalA khaNase pAramitA khiMvasarA aruNA khiMvasarA mInala lalavANI pratibhA luMkaDa kamalA loDhA madana loDhA zobhA mAlu bAlacaMda munota savitA munota saMgItA muthA anItA muthA kalpanA muthA jyotsnA nahATA saMgItA nahAra saMgItA nirvANa arjuna osavAla lalitA
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57) vanaspativicAra : jaina darzanAcyA saMdarbhAta 58) pratyAkhyAnakriyA 59) AcArazruta' adhyayana kA mahattva 60) pratyAkhyAna : eka Avazyaka 61) 'puNDarIka' adhyayanAta svamatAce maMDana 62) 'AcArazruta' kA mukhya Azaya 63) AcArazruta' adhyayana kA mahattva 64) padyamaya 'ArdrakIya' adhyayana 65) malA bhAvalele AcArazruta 66) AyA apaccakkhANI : bhAvArtha 67) Ardraka-gozAlaka saMvAda pArakha surekhA pokaraNA lIlAvatI zahA jayabAlA ziMgavI puSpA ziMgavI raMjanA zeTiyA rAjazrI zrIzrImALa brijabAlA samadaDiyA caMdA saMcetI lInA surANA sImA solaMkI vaibhavI ********** (3) gunhegArI jagat ANi kriyAsthAna vyAkhyAna : DaoN. sau. nalinI jozI zabdAMkana : DaoN. sau. anItA botharA daradarzanavara 'krAima peTola', 'sAvadhAna iMDiyA'. 'lakSya' i. kAryakrama baghatAnA mana agadI khinna hotaM. becaina hotaM, duHkhI hotaM ANi khola manAta eka vicAra taraMgato kI, 'kharaMcaca ! hA avasarpiNI kAlacakrAcA 'dukhamA ArA' Ahe'. kiDanaeNpiMga, repa, khUna, cAilDa aeNbjUjameMTa, bAbA bhoMdagirI, hyumana Traphika, sAyabara-kaeNphe-krAima,khaMDaNI i. aneka gunhyAMcyA darzanAnaM mana hAdarUna jAte. vicAra yeto - arere ! aneka prakAracyA da:khAMnI he jaga gacca bharalaM Ahe. lahAna bAlakApAsUna te vRddha vyaktIMparyaMta pratyekajaNa koNatyA nA koNatyA prakArAne zoSita hota Ahe, pIDita hota Ahe ANi ciMtana surU hote kI - ApaNa bha. mahAvIrAMcyA samayIca janmAlA Alo asato tara kitI bare jhAle asate ! azA prakArace krAima nA pahAvayAsa miLAle asate, nA loka tyA krAimace baLI jhAle asate. 'satyaM, zivaM, suMdaraM' azA jagAcA ApaNahI AsvAda ghetalA asatA. paNa vAstavikatA azI nAhI - sUtrakRtAMgAtIla (sUtrakRtAMga zrutaskaMdha 2, adhyayana 2) 13 kriyAsthAnAMce varNana vAcatAnA, vartamAnAta cAlU asalelI gunhegArIcI jhaLa kamI Ahe kI kAya ?' ase vATU lAgate. uttarAdhyayanasUtra (31.12), AvazyakasUtra (tehatIsa bola), tattvArthasUtra (6.6) i. graMthAtahI azA prakAracyA kriyAsthAnAMce varNana Ahe. tyA sarvAMce mULa sUtrakRtAMga AgamAta sApaDate. ____ yAcAca artha asA kI bha. mahAvIrAMcyA veLI suddhA suSTa-duSTa, sajjana-durjana, cAMgalyA-vAITa pravRttI hotyA. tyAMnI yathAzakya lokAMnA sadapadeza deNyAcA prayatna kelA. hiMsecyA jagAta bha. mahAvIrAMnI prakAzAcA jhota TAkUna, samAjApAsUna te vaiyaktika manAtalyA dvaMdvAparyaMta darzana karavile. ApaNa ApalyA kalpanAzaktInehI jitakyA hiMsaka viSayAMnA sparza karU zakalo nasato tyAhUna adhika-sAmAjika, rAjakIya, kauTuMbika, Arthika, dhArmika, vaiyaktika azA aneka prakAracyA gunhyAMce, tyA kALI bha. mahAvIrAMnI ApalyA upadezAcyA mAdhyamAtUna, kriyAsthAnAMcyA rUpAne, pratyakSa svarUpaca ApalyAsamora varNile. hiMsemAgIla preraNA, tyAsAThI kelI gelelI pravRttI va tyAce hota asalele pariNAma azA tIna mudyAMnA sparza karaNArA upadeza tyAMnI dilA. abhyAsAtUna ase lakSAta Ale kI tyAveLace gunhe ANi AttA hota asalele gunhe, yAta kAhI moThA pharaka nAhI. vaiyaktika dRSTyA mANUsa nirAzeta jAUna kazI AtmahatyA karato ithapAsUna te theTa
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAjAta rAhUna nAtI-parivArAsAThI itarAMcIhI kazI piLavaNUka karato yethaparyaMta-azA sarva prakAracyA vicArAMnI bharalelI hI kriyAsthAne Aheta. dUradarzanavara suddhA jitakI viSayAMcI vividhatA nasela titakI vividhatA bha. mahAvIrAMne kriyAsthAnAMcyA dvAre nidarzanAsa ANUna dilI Ahe. svata:ca adhika sukhAta asAve, mI sarvAMvara sattA cAlavAvI, mAjhyA kAmavAsanecI pUrtI vhAvI, khUpa paise miLavAveta hI tyA sarva kriyAsthAnAMmAgacI preraNA Ahe va tyAsAThI avalaMbilele khAlIla vegavegaLe hiMsaka mArga Aheta. * pArivArika kuzalatesAThI, nAtI-gotI-parivAra-mitramaMDaLI yAMcyA bhalyAsAThI, bharabharATIsAThI, devIdevatAMsaThi - aneka prakAracyA jIvAMcI hiMsA mhaNaje 'arthadaMDa' va pariNAmasvarUpa pApakarmAMcA baMdha. ___* svata:sAThI va dusar2yAsAThI, koNatehI prayojana nasatAnA vinAkAraNa - mhaNaje nA hI zarIrAsAThI, nA hI upajIvikA mhaNUna, nA hI putra-patnI-pazu i. cyA poSaNAsAThI, nA gharAcyA saMrakSaNAsAThI, nA prANyAcyA rakSaNAsAThI paNa tarIhI vanaspatIMce chedana-bhedana karaNe, Aga lAvaNe, prANyAMcI cAmaDI kADhaNe, DoLe ukhaDaNe, upadrava karaNe i. dvArA jIvAMnA vinA prayojana zikSA deNe mhaNaje 'anarthadaMDa' va pariNAmasvarUpa vairAcA baMdha. * ApaNa mArale jAU kiMvA Apale saMbaMdhI mArale jAtIla yA bhItIne viSArI sarpa, vyAghra, siMha, viMcU i. prANyAMnA taseca krUra, hiMsaka vRttIcyA mANasAMnAhI, tyAMcI kAhIhI cUka nasatAnA to hiMsaka Ahe', ase samajUna va svata:lA bhItI vATate' mhaNUna tyAMnA daMDa deNe, mAraNe mhaNaje 'hiMsAdaMDa' va pariNAmasvarUpa pApakarmAcA baMdha. __ * ApalyA upajIvikesAThI jara koNI zikAra karata asela, va to mRgAcyA zikArIsAThI gelA asatAnA, jAtA-jAtA vATeta disaNAre kabUtara, cimaNI, mAkaDa i. prANyAMnA vinAkAraNa mAraNe kiMvA jara zetI karata asela tara zetI karatAnA itara vanaspatIMce acAnaka chedana-bhedana hoNe mhaNaje 'akasmAtadaMDa' va pariNAmasvarUpa pApakarmAMcA baMdha. yA akasmAtdaMDAce vartamAnasvarUpa ase Ahe kI ekhAdyA gunhegArAlA gunhA karatAnA koNI pAhilyAsa, to sAkSa deU naye mhaNUna tyAlA mAraNe kiMvA ekhAdyAlA mAratAnA tyAcyA vATeta je-je yetIla tyAMnA uDaviNe. * AI-vaDIla, bhAU-bahINa, patnI-putra-kanyA ase sarvAMnI miLUna ekatra kuTuMbAta rAhaNe va ApalyAca kuTuMbAtIla lokAMnA zatrU samajUna mAraNe. __ athavA gAvAta, nagarAta, zaharAta lUTa, corI hota asatAnA jo luTArU athavA cora nasato tyAlA tase samajUna mAraNe mhaNajeca saMzayita hAca gunhegAra kiMvA eka saMpUrNa jAtaca gunhegArIsAThI badanAma (jazI pAradhI jamAta-cora jamAta mhaNUna badanAma) hA dRSTiviparyAsa daMDa' va pariNAmasvarUpa pApakarmAMcA baMdha * svata:cyA sukhasuvidhesAThI va sarva kAhI svata:lA prApta vhAve yA vRttIne - dusar2yAcyA jaminI, ghare baLakAvaNe, sarakAracyA paizAvara DallA mAraNe, janatecyA hitAsAThI jamA kelele paise svata: lubADaNe, paravAnagIzivAya jAstakhANI khodaNe, moThamoThyA zikSaNasaMsthA ubhArUna moThamoThAle Donezansa gheNe, minarala vaoNTara banaviNyAsAThI pANI usaNe azA aneka prakAre sarvaca dezAta, vegavegaLyA starAvara kRtrima va naisargika donhI prakAracyA cor2yA va khoTAraDepaNA calU asato. adattAdAna va mUSApratyayAcI he navyAne surU jhAlele sarva prakAra tethe sahaja joDatA yetIla. hukUmazAhI va rAjezAhI soDUna sarvAMcyA hitAsAThI lokazAhI ANalI tarI pApAcaraNAlA lagAma nAhI. karjamAphI, zikSaNa, bacatagaTa i. cAMgalyA soyItahI cor2yAmAr2yA cAlUca. AjacyA pariprekSyeta cAlU asalele he sarva gunhegArIce prakAra 'mRSApratyayika' (jhUTha) va 'adattAdAnapratyayika' (corI) Aheta va pariNAma svarUpa pApakarmAMcA baMdha. * bha. mahAvIrAMcI dRSTI mhaNaje prakAzajhota. jikaDe vaLavU tikaDe prakAza. hA prakAzAcA jhota tyAMnI sAmAjikatekaDUna vaiyaktika AyuSyAkaDe phiravilA. baeNTarI svata:vara ANalI. ApalyA aMtarAtmyAta DokAvUna pahile. manAtIla saMkleza, khinnatA, nakArAtmaka vicAra, cAMgalyA-vAITa goSTI, sarva khaLabaLI i. muLe Apale citta vinAkANa hIna-dIna-durmanaska hote. he 'adhyAtmapratyayika' (AtmyAsaMbaMdhI) kriyAsthAna Ahe. tyAcA pariNAma krodha-mAnamAyA-lobha vADhata jAtAta, vAITa-duSTa vicAra vADhatAta, nirAzA yete va majala AtmahatyeparyaMta pohocate.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ * abhimAnAne, madAne, ahaMgaMDa bALagalyAne - dusar2yAMnA kamI lekhaNe, niMdA karaNe, avahelanA karaNe i. vRttI baLAvatAta. kAhIhI asatAnA kiMvA kAhIhI nasatAnA suddhA ApaNa kazAkazAcA mAja karata asato - zrImaMtIcA, rAjakAraNAcA, sattecA, gharANezAhIcA, rUpAcA, zaktIcA, tyAtUna guMDagirIcA, uccanIcatecA, he sarva mAnapratyayika Aheta. ahaMgaMDAce Ajace svarUpa ApalyAlA puDhIla zabdAta vyakta karatA yeIla. thoDA-adhika jJAnAcA svAda jarI ghetalA tarI sAhitya saMmelanAta, zAstrajJAMcyA samAjAta kiMbahunA nobala pAritoSika miLaviNyAsAThI aneka 'pula' lAvale jAtAta va ekamekAMce pAya oDhale jAtAta. kSetra koNatehI aso, pratyeka ThikANI mIca puDhe asAve. krIDA aso kI sAhitya aso kI kalA aso - 'ahaMseTTha (mI zreSTha) 'duiyaM kaNi? (dusarA kaniSTha) hI vRttI va pariNAmasvarUpa janma-maraNa cakrAta bhramaNa va vizeSataH moThI narakagamana. * Apale prabhutva va Apale svAmitva sthApana karaNyAsAThI choTyAtalyA choTyA aparAdhAsAThI moThyAtalI zikSA. kuTuMbAta sarvAMnI mAjhe aikAve, saMpUrNa gharAdArAvara mAjhAca hukUma asAvA, pratyekAne mAjhyAca AjJeta gaDhe - asA dhAka, azI hiTalarazAhI va tazI pratyekAcyA manAta dahazata nirmANa karaNe hA bha. mahAvIrAMcyA zabdAta 'mitradoSapratyaya' hoya. ____ kauTuMbika hiMsAcArAce Ajace svarUpa puDhIla zabdAta vyakta karatA yeIla. navarA kitIhI dArUDyA asalA va ajibAta kartRtvavAna nasalA, bAyakoca cAra gharacI kAme karUna poTa bharata asalI tarI navar2yAne bAyakolA baDaviNe va 'mIca tujhA svAmI' hI bhAvanA nirmANa karaNe. sAsUne-naNaMdane sunezI bhAMDaNa karaNe, raoNkela otaNe, kADyA TAkaNe, vAMjha mhaNUna ekhAdIcA apamAna karaNe, vidhavA mhaNUna tilA hiNaviNe, tI samora AlyAsa apazakuna mAnaNe, ghaTasphoTa, huMDAbaLI, strIbhrUNahatyA he sarva kauTuMbika doSa Aheta. azA prakAre striyAMnA zikSA deNyAta striyAMcAca puDhAkAra asato. AIvaDilAMnA jIva nakosA vATaNe ithapAsUna te sunecyA chaLAparyaMta. pariNAmasvarUpa pArivArika kleza, daurmanasya va durbhAvanA nirmANa hotAta. * adhyAtmAcyA nAvAkhAlI buvAbAjI, gaMDe-dore-tAIta, hipnaoNTijhama, hAtacalAkhI i. dvAre bhaktAcyA khar2yAkhoTyA zraddhecA phAyadA gheUna svata:cI gairamArgAne AjIvikA karaNe, paise kamAvaNe va tyAsAThI dusar2yAMcI phasavaNUka, lUTa, labADI, gaLA kApaNe, Arthika va laiMgika piLavaNUka karaNe, hA 'mAyApratyayikadaMDa' Ahe. ase vAgatAnA tyaMnA tyAcA kadhIhI pazcAttApa hota nAhI. pApabhIrU mANUsa thoDA tarI ghAbarato paNa azI phasavegirI karaNArI mANase dussyAlA cukIce paTavUna deNyAta yazasvI hotAta. koDage, nigaragaTTa, nirdAvalele, hAtAbAhera gelele asatAta. je karatAtatyAta tyAMnA cUka vATataca nAhI. nA pazcAttApAcI bhAvanA, nA sudhAra, nA zalya. azAhI mAnasazAstrIya bhAvanAMcA AviSkAra yethe dAkhavilA Ahe. pariNAmasvarUpa azI mANase kapaTAkaDUna adhikAdhika kapaTAkaDe vaLUna durgatigamana karatAta. * prabaLa lobhAcyA AhArI jAUna maMtra-taMtra, jAraNa-mAraNa vidyA, vividha prayogAMcA vApara, karaNI, putraprAptIsAThI baLI, liMgapUjA, jAdUToNA, bhAnAmatI, kALIjAdU azA ana mAnAmatI, kALIjAda azA aneka devIdevatAMcyA va dharmAcyA nAvAkhAlI aghorI sAdhanA karaNe va ApaNa gairakRtya karata Ahota ase manAtahI yeU na deNe. __kAhIhI karUna putra havA, dhanAcA haMDA havA, zatrUce vAToLe vhAyalAca have va azA cukIcyA goSTI sAdhya karaNyAsAThI kitIhI jIvahiMsA karAvI lAgalI tarI cAlela, koNatyAhI rahasyamaya sAdhanAMcA Azraya ghyAvA lAgalA tarI cAlela, laiMgika kAmavAsanA bhogaNyAsAThI kitIhI niMdanIya kAma karAve lAgale tarI cAlela. hA 'lobhapratyayika Ahe. azA vRttIMnI vAraMvAra AMdhaLe, muke, bahire hoNyAcI saMbhAvanA. ___* AtA bha. mahAvIrAMnI kaeNmerAcA phokasa ekadama badalalA. are baMdhUMno ! ghAbarU nakA. sarva jaga phakta gunhegArIneca bharalele nAhI. yA jagAta cAMgale loka suddhA Aheta. AtmakalyANa karaNArehI Aheta. AtmajJAnAne cAle AcaraNa karaNAre lokahI Aheta. azI mANase ajibAta bephikirIne vAgata nAhIta. durlakSa karata nAhIta. apramAdAne
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAhatAta. niSpApa kriyA karatAta. kALajIpUrvaka karatAta. kazAtahI tyAMcA atireka nasato. khANyAta-piNyAtabolaNyAta-jhopaNyAta-uThaNyAta-basaNyAta sAvadhAnatA asate. maryAdA asate. pApaNyAMcI sUkSma ughaDajhApa suddhA agadI hozapUrvaka karatAta. hI IryApathika' kriyA hoya va pariNAmasvarUpa tyAMcyA pApakarmAMcA baMdha hota nAhI. bha. mahAvIrAMnI tyA kALacyA samAjAcyA pArzvabhUmIvara rekhATalele he citra, tinhI kALAta lAgU hoIla ase Ahe. yAta vADhatyA gunhegArIce 12 AyAma asUna pratyeka apapravRttIcA phokasa hA vegaLA Ahe. jaNUkAhI he 'satyameva jayate'ceca 13 episoDa Aheta. sAmAjika vAtAvaraNAta jA, rAjakAraNAta jA, asaMskRta samAjAta jA, gharAta jA, mitramaMDaLIta jA kiMvA adhyAtmAta jA - niSpApa sUkSma kriyepAsUna te janmajanmAMtarIcyA tIvra baMdhAparyaMta, varapAsUna te khAlaparyaMta, sarva starAce cAMgale-vAITa darzana karavile. AdarzavAda kasA asAvA he mahAvIrAMnA mAhIta Ahe paNa pUrNa AdarzavAda' jagAta asaNAra nAhI, hehI tyAMnA mAhIta Ahe. sarva jagat Arya, susaMskRta asAve', azA bhoLyAbhAbaDyA AdarzavAdAta kiMvA cukIcyA dhAraNeta bha. mahAvIra muLIca nAhIta. jainAMce koNatehI tIrthaMkara azA bhramAta muLIca nAhIta kI AmhI upadeza dilA kI jagAta jAdacyA kAMDIsArakhe sarvatra sakhada, zAMtatAmaya vAtAvaraNa nirmANa hoIla, va tase asateca tara deva-manuSya yA donaca gatI asatyA. naraka-tiryaMca yA durgati astitvAtaca nasatyA. anAdikALApAsUna mokSa jevaDhA satya Ahe tevaDhIca gunhegArIce he 12 AyAmahI AdhI, AtA va naMtarasuddhA satyaca rAhaNAra Aheta. sadvicAra jevaDhe khare tevaDheca durvicArasuddhA. gautama buddhAsArakhe 'sarvaM duHkhaM' azA dRSTIne jagAkaDe pAhaNe ThIka nAhI. cArvAkAsArakhe 'RNaM kRtvA ghRtavit' asehI jagAkaDe pAhaNe yogya nAhI, vaidikAMpramANe, 'duSTa khUpa jhAle mhaNUna avatAra gheUna tyAMce nivAraNa karapahI zakya nAhI.' jaina paraMparenusAra jaga he sukha-duHkhAMce saMmizraNa Ahe va rAhaNAra. cAMgalyA-vAITa pravRttI AdhI hotyA naMtarahI rAhaNAra. azA jagAce jase Ahe tase vAstavika svarUpa tIrthaMkara prakaTa karatAta, he tyAMce 'sarvajJatva' Ahe. sarvAMnA upadeza deNyAce kAmahI tIrthaMkara karatAta. paNa tarIhI kAhI jIva svata:madhye kAhIhI badala karata nAhIta. azA vyaktIMnA lagAma ghAlaNehI zakya nAhI. tyAMnAca jaina paribhASeta 'abhavI jIva' mhaTale Ahe. gunhyAMcI ekApekSA eka varacaDha rUpe sUtrakRtAMgAtIla yA adhyayanAta noMdavalI Aheta. satpravRttIMce mArgadarzanahI kele Ahe. koNatA mArga cokhALAyacA te vyaktIcyA vivekazaktIvara sopavale Ahe. tyAMcyA trikAladarzI prajJelA praNAma !!! (4) sUtrakRtAMgAta nirdiSTa 'pApazruta' arthAt maMtra, taMtra, adbhutavidyA vyAkhyAna : DaoN. sau. nalinI jozI zabdAMkana : DaoN. sau. anItA botharA 'insTaMTa'ce yuga Ahe. vicAra-vinimaya karAyalA veLa nAhI. sabUrI nAhI. svata:vara vizvAsa nAhI. adhika puruSArthahI karAyacA nAhI. yeNAr2yA pratikUla paristhitIzI ThAmapaNe laDhA deNyAce manobalahI nAhI. pariNAmasvarUpa mANUsa koNAcyA nA koNAcyA AhArI jAto va Apale AyuSya kIrtisaMpanna, ArogyasaMpanna, dhanasaMpanna va buddhisaMpanna banaviNyAce 'insTaMTa' upAya zodhato. ___ jase - AjArI paDalo tara 'chU maMtara' kelyApramANe, koNA ekAcA maMtra, aMgArA, dhUpArA miLAlA kI tvarita taMdurUsta hoNyAcI AzA ; garibI dUra karaNyAsAThI koNA ekA buvAkaDe jAto, bara to mhaNato - thAMba re bAbA ! tujhyAvara koNItarI cAMgalIca karaNI kelI Ahe, tara mI tulA upAya deto ; kitIhI prayatna karUna dhaMdyAta yazaca miLata nasela tara dusar2yAMvaratI jAdU-ToNyAcA Aropa va to dUra karaNyAsAThI paLApaLa ; mUlabALa hota nasela tara
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ devAlA sAkaDaM ghAlaNe va navasa mAgaNe ; gAya, baila i. prANI kharedI karAyace asatIla tara tyAMcyA zarIrAcyA lakSaNAvarUna va cihnAMvarUna tyAMnA tapAsUna gheNe, he ANi ase aneka upAya ApaNa AyuSyAta sukhI hoNyAsAThI karata asato va heca AjacyA samAjAce vAstava citra Ahe. tyAceca paDasAda dUradarzanavarahI ApalyAlA disUna yetAta. burI najaroM se bacane ke lie, ghara-dukAna-kArakhAnoM ke vAstudoSa samApta karane ke lie, parIkSA meM acche guNa prApta ho isalie, nokarI tathA saMtAna kI unnati kelie, vivAha meM Aye vighna dUra hone ke lie, patrikA meM rahe doSoM ko dUra karane ke lie, svAsthya meM AnevAle saMkaToM ko dUra karane ke lie, durghaTanA kA yoga Tala jAya isalie, Adi Adi sabhI saMkaToM ko bhagAne ke tathA saubhAya ke rAste ke upAya hamAre pAsa haiM / to Ao ! - mahAlakSmI yaMtra, ziva-hanumAna mahAyoga yaMtra, navagraha yaMtra, najarasurakSA kavaca, kAlacakra, rAzibhaviSya i. dvArA Apake jIvana meM Aye sabhI vighna turaMta Tala jaayeNge| azA prakAre satata, vinAvyatyaya daradarzanavara jAhirAtIMcA bhaDimAra hota asato. ApaNahI koNatyA nA koNatyA saMkaTAta aDakaleloca asato. tyAmuLe azA prakAracyA aneka taMtra, maMtra, vidyA ANi camatkArAMnI ApalaMhI DokaM bhAMbAvUna jAte. aihika sukhAsAThI ApaNahI AkarSita hoUna tyAcyA AhArI jAto va tyAcA azraya gheto. sUtrakRtAMgAtIla 'kriyAsthAna' adhyayanAta azA prakAracyA vidyAMnA 'pApazruta' mhaTale Ahe. tethe 'pApazruta' kazAkazAlA mhaNAve yAcI barIca moThI yAdI dilI Ahe. jase - strI-puruSa, pazu-pakSI yAMcI zubhAzubha lakSaNe sAMgaNAre zAstra ; aSTamahAnimittazAstra ; graha-nakSatra-tAre yAMce zAstra ; bhUzAstra ; zakunazAstra ; mohinIvidyA ; tatkALa anartha karaNArI vidyA ; roga nirmANa va roga dUra karaNyAce zAstra ; bhUtabAdhA karaNyAce zAstra ; dhULa, kesa, mAMsa, rakta i.cyA vRSTIce phaLa sAMgaNAre zAstra mhaNajeca 'kALyA jAdU'ce zAstra ; zAbarI, drAviDI, gAMdhArI i. bhaugolika pradezAcyA nAvAvara AdhArita, pradezAnusArI vidyA ; adRzya hoNyAcI vidyA. yA ANi yAsArakhyA aneka vidyA va zAstrAMce vivecana tethe dile Ahe. hA tyAkALacyA samAjAcA jaNU ArasAca Ahe. jyAarthI azA aneka vidyAMce va zAstrAMce varNana tethe Ale Ahe tyAarthI manAta prazna nirmANa hoto kI tyAkALI suddhA azA prakAracyA vidyA sAmAjika vAtAvaraNAta astitvAta hotyA kA ? pratyakSAta tyAcA vApara hota hotA kA ? tara uttara hokArAkaDeca jAte. phakta jainaca navheta tara bauddha va vaidika azA tinhI paraMparetIla anekagraMthAta vegavegaLyA vidyAMce varNana ADhaLate. atharvavedAta maMtra, taMtra vazIkaraNa, jAdUToNA, aMdhazraddhA yAMcA prabhAva asalelyA samAjAce citraNa ADhaLate. mhaNUnaca AraMbhI vaidikAMnI tIna vedAMnAca pavitra mAnale. atharvavedAlA 'lokaveda' ase saMbodhale. bauddha paraMparece kAlaparatve je cAra saMpradAya jhAle tyApaikI eka saMpradAya taMtra va maMtrAMcyA upAsanevaraca adhArita hotA. jaina sAdhuAcAraviSayaka graMthAta Adarza tara asA Ahe kI, azA vidyAMcA upajIvikesAThI yA anya koNatyAhI kAraNAsAThI vApara karU naye. jara kelA tara pariNAmasvarUpa paralokAta ahita hoIla. mRtyunaMtara asurasaMbaMdhI kilviSa deva vhAla. tyAnaMtara puDhIla janmAta AMdhaLe, muke vhAla. ekaMdarItaca yA vidyA pApazruta Aheta va tyA tumhAlA pApI yonImadhye DhakalaNAr2yA vidyA Aheta. ____ pAtaMjalayogasUtrAtIla 'vibhUtipAdA'ta siddhIMce varNana karatAnA tethe spaSTata: mhaTale Ahe kI - te samAdhAvupasargA vyutthAne siddhayaH / (pA.yoga 3.37) yAcAca artha asA kI azA siddhI, samAdhI prApta karaNyAta athavA jJAna prApta karaNyAta vighne Aheta, aDathaLA Aheta. yogasUtrAtIla varNilelyA yA siddhI yA aghorI nasUna kalyANakAraka Aheta tarIhI tyA tumacyA unnattIta bAdhA ANaNAra asalyAmuLe tyAMcyA niSedhAcAca sUra Ahe. ___ mhaNajeca yA vidyA tumacyA AdhyAtmika pragatIta aDathaLA Aheta athavA tyAmuLe tumace adha:patana hoNAra Ahe ase spaSTa ullekha asatAnAhI vAstava kAhI vegaLeca Ahe. sAkSAta jaina AgamAMmadhye DokAvale asatA ase disate kI -
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtrAta tejolezyA va zItalezyecA vApara, aMtagaDasUtrAta yakSAne arjunAcyA zarIrAta kelelA praveza, chedasUtrAtIla sAdhUMcI aMtardhAna pAvaNyAcI athavA adRzya hoNyAcI vidyA, gautama gaNadharAMcyA aNimA, garimA i. aneka siddhI tathA kSIra i. labdhI, sanatkumAra cakravartIce svata:cyA thukIne aneka roga dUra hoNyAcA ullekha, sthUlibhadrAMnI ApalyA bahiNIMnA jJAnAcA camatkAra dAkhaviNyAsAThI ghetalele siMhAce rUpa, acalArANIne dRSTI phiravilI va mahAmArI roga dUra jhAlA ityAdI ityAdI --- itakeca navhe tara sarvaca kathAgraMtha vidyA-siddhI, adbhutatA va camatkArAMnI bharalele Aheta. bhaktAmarastotrAcI adbhutatA tara sarvajJAtaca Ahe. kuMdakuMdAcArya, kAlakAcArya, pAdaliptAcArya, khapuTAcArya, nAgArjunAcArya i. cyAryAMcyA caritrAta aneka adbhuta vidyAMcA nirdeza va itakeca navhe tara tyAMnI tyAcA pratyakSa upayogahI kelelA disUna yeto. 'kumArapAlapratibodha'sArakhyA graMthAta 'iMdrajAla' prayoga, aMtardhAna pAvaNyAcI vidyA, cAraNavidyA azA aneka vidyA ADhaLatAta. pratyakSa AgamAta va tyAnaMtaracyA aneka graMthAta pApazrutAtIla yA vidyAMcA va camatkArAMcA pratyakSAta kelelA vApara paNa, tyAcabarobara sUtrakRtAMga, uttarAdhyayana, AvazyakasUtra tathA AvazyakacUrNi i. graMthAta yAca vidyAMnA 'pApazruta' mhaNaNe ase duherI parasparavirUddha varNana kA ADhaLate ? Adarza tara dAkhavUna dilA Ahe kI yA vidyA zikUha nayeta va pratyakSa tyAcA vAparahI karU naye. paraMtu vastusthitI yAcyA barobara virUddhaca disate. tara tyAcI kAraNamImAMsA deNyAcA prayatna kelA Ahe - * jaina paraMparetIla Akara graMtha mhaNUna oLakhalyA jANAr2yA 'dRSTivAda' yA graMthAtaca azA aneka vidyAMcA samAveza hotA. * camatkArI vidyA itara paraMpareta Aheta tara jaina paraMparetahI Aheta, he dAkhaviNyAsAThI. * samAjAta Apale astitva TikavUna ThevaNyAsAThI. * rAjadarabArAta ApalA prabhAva pADaNyAsAThI. * sAmAjika dabAvAmuLe Apale zreSThatva siddha karaNyAsAThI. * aniSTa dUra karaNyAsAThI. * prasaMgI janahitAsAThI. * dharmaprabhAvanesAThI. kAhIhI aso, kAraNa koNatehI aso, yA vidyAMcA vApara Ama samAjAta cAlUca hotA. pApazrutAtIla yA vidyA samAjAta astitvAta hotyA. pratyakSa prasArAta hotyA, pracalita hotyA, tyAMcA abhyAsa hota hotA va pratyakSa upayogahI cAlU hotA. paNa tarIhI jaina AgamAta tyA zikAyalA va tyAcA pratyakSa vApara karAyalA virodha Ahe ANi mhaNUnaca * 'dRSTivAda' nAvAcyA aMga AgamAta aneka prakAracyA vidyA, tyAce pratyakSa prayoga, tyAce vidhividhAna, te siddha karaNyAcI paddhatI i.ce jJAna hote va tyAmuLeca tyAcA lopa jhAlA asAvA kiMvA kelA asAvA. * jyA AcAryAMnI azA vidyAMcA vApara kelA tyAMce nAva 'naMdIsUtrA'tIla sthavirAvalImadhye nasUna 'prabhAvaka AcArya' mhaNUna tyAMnA noMdavile Ahe. * 'ati tethe mAtI' yA uktInusAra ekadA kA yA vidyAMcA vApara surU jhAlA kI tyAcA atireka vhAyalA veLa lAgata nAhI. mhaNUna pApazruta vidyAMcA vApara karU naye ase nirdeza dilele disatAta. * laukika va tAtkAlika sukhAta na aDakatA, pAralaukika va AdhyAtmika pragatIta vighne na yeNyAsAThI yA pApazrutAcA niSedha asAvA. ___ arthAtaca jainAMnI tattvajJAnAcI viziSTa baiThaka va zuddha AcArAcyA upadezAtUna vAmAcArAkaDe jhukaNyAcyA pravRttIlA yazasvIpaNe Avara ghAtalA. bauddhAMmadhye vAmAcAra va zithilAcAra yAMce pramANa jasajase vADhata gele tasatasA
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ dahAvyA zatakAcyA AsapAsa bhAratAtUna bauddhadharma javaLajavaLa haddapAra jhAlA. hiMdacyA bAbatIta kAhI vegaLeca ghaDale. jaina ANi bauddha dharmAmadhye jAU pAhaNAr2yA striyAMnA va zUdrAMnA vratavaikalyAce va bhaktIce mArgadarzana karUna tyAMnA hiMdUdharmAta rokhUna Thevale. sarva dharmAMnI ApApalyA parIne prayatna kele tarI azA vidyAMcA pagaDA kAyama Ahe. AjacyA ghaDIlA saMpUrNa samAjAcyA pariprekSyeta asAca duherIpaNA cAlU Ahe. pragatazIla vijJAnayugAta ekIkaDe ApaNa vijJAnAdvAre grahAMvara pohacata Ahota. vegavegaLyA jJAnazAkhA udayAlA yeta Aheta. nisargAcA taseca manuSyavastIcA zodha lAvaNyAcA prayatna cAlU Ahe. aMdhazraddhA nirmUlanAce kAma cAlU Ahe. paNa tarIhI aMdhazraddhecyA AhArI jANArA phAra moThA varga AjahI disato Ahe. mhaNajeca jainagraMthAtaca azI daherI va paraspavirodhI vacane nAhIta tara pratyakSa samAjAtahI teca cAlU Ahe kiMbahunA vADhata Ahe. manuSyapraNyAcA mAnasika kamakuvatapaNA' va 'dusar2yAcyA AhArI jANyAcI vRttI' yA dona goSTIMcA phAyadA sarva prasAramAdhyame gheta Aheta. tyAlA yatheccha khatapANI ghAlUna, aMdhazraddhecA vRkSa adhikAdhika phophAvaNyAsAThI prayatna karata Aheta. paNa tarIhI kALIjAda, vyabhicAra, hiMsA yAvara AdhArita jyA vidyA Aheta tyAMcyA atirekAvara lagAma lAgela, asA AzAvAda nakkIca ThevU yA !!! ********** (5) AjacI jaina jIvanapaddhatI va vanaspatisRSTI vyAkhyAna : DaoN. nalinI jozI zabdAMkana : DaoN. anItA botharA sUtrakRtAMgAcyA dusar2yA zrutaskaMdhAtIla tisar2yA adhyayanAce nAva Ahe 'AhAraparijJA'. vizvAtIla sarva jIvajAtI koNakoNatyA prakAracA AhAra ghetAta te yA adhyayanAta vistArAne sAMgitale Ahe. ekeMdriyAMpAsUna suravAta kelI asalI tarI vanaspatisRSTIcA vicAra sarvAta prathama kelA Ahe. adhyayanAce ekaMdara pratipAdya pahAta asatAnA, adhyayanAcyA prastAvanecyA nimittAne je vicAramaMthana jhAle, tyAcA sArAMza yA lekhAta prastuta kelA Ahe. ___ AcArAMga, sUtrakRtAMga, prajJApanA, jIvAbhigama i. ardhamAgadhI prAkRta graMthAta va mUlAcAra, gommaTasAra (jIvakAMDa) i. zaurasenI graMthAta vanaspatIMce vivecana sUkSmatene va vistArAne ADhaLate. vanaspatIMnA ekeMdriya jIva mAnalyAmuLe, vanaspatIMkaDe pAhaNyAcI dRSTIca atizaya bhAvanAtmaka Ahe. vanaspatIMcA gati, jAti, yoni, liMga, janma, iMdriya, zarIra i. aneka dRSTIMnI, kholavara vicAra kelA Ahe ANi mhaNUnaca vanaspatIMkaDe pAhatAnA hiMsA-ahiMsecI dRSTI keMdrasthAnI ThevalI Ahe. 'sarvajIvasamAnatAvAda' yA tattvAnusAra, 'vanaspatI kaniSTha va manuSya zreSTha' asehI pAhaNyAcI jainAMcI dRSTI nAhI. pariNAmI AcArAMgAta vanaspatI va manuSyAMcI tulanA karUna doghAMnA samAna pAtaLIvara ANUna khale Ahe. __'jIvo jIvasya jIvanam' va 'parasparopagraho jIvanAm' yA sUtrAMnusAra nisargAtIla pratyeka jIva dusar2yA jIvAcyA AdhArAvara jagata asato. jagaNyAsAThI pratyeka jIvAlA koNatA nA koNatA AhAra ghyAvAca lAgato. jaina paraMpareta mAMsAhAra tara sarvathA niSiddhaca mAnalA Ahe va zAkAhArAtahI aneka niyama taseca maryAdA sAMgitalyA Aheta. zAkAhAra mhaNaje vanaspatisRSTIcA AhAra. dainaMdina vyavahArAta va svayaMpAkagharAta vanaspatIMcyA chedana-bhedanAzivAya Apale koNatehI kAma hota nAhI. tarIhI kAMde, baTATe i. kaMdamULAMcA tyAga, moDa AlelyA kaDadhAnyAMcA tyAga, bahujIvI vanaspatIMcA tyAga, pAlebhAjyAMcA tyAga azAprakAre dhArmika dRSTIne tyAga karaNyAcejaina samAjAta pracalanahI Ahe. mhaNajeca vanaspatIMcA upayoga karatAnA atizaya sAvadhAnatecA izArA tara Aheca zivAya maryAdAhI karaNyAsa sAMgitalyA Aheta. 'vanaspatIMmadhIla caitanya' yA dRSTIne maryAdecyA rUpAne tyAMcyA rakSaNAcI asalelI dRSTI, hI eka bAjU jhAlI. paraMtu phakta rakSaNaca karUna cAlela kAya ? hA vicAraNIya muddA Ahe. kAraNa rakSaNa karAyace mhaTale tara kitIhI kamI khAyace Tharavile tarI AhArAzivAya ApaNa jivaMta rAha zakata nAhI. vanaspatIMcA upayoga tara pratidina
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAlUca Ahe ANi mhaNUnaca vanaspatIMcyA sarva jAtI-prajAtI TikavUna ThevaNyAsAThI saMrakSaNAbarobara saMvardhanahI titakeca mahattvAce Tharate. bha. RSabhadevAMcA jIvanakALa cAlU hotA. avasarpiNI kALAtIla tisarA 'suSamA - duSamA' ArA surU hotA. -hAsakALa surU jhAlA hotA. kalpavRkSAce vaibhava kSINa jhAle hote. mhaNajeca sAmAnya bhASeta ApaNa ase mhaNU zakato kI, ApalyA garajA nisargAtUna, jyA agadI sahaja pUrNa hota hotyA tyA AtA hoInAzA jhAlyA. tyAmuLe Ahe tyA nisargAvara kAma bhAgavaNyAce divasa saMpale. mhaNajeca navanirmitIce divasa Ale. mhaNUna RSabhadevAMnI vRkSAMcI lAgavaDa kazI karAvI, zetI kazI karAvI, anna kase banavAve, vyApAra kasA karAvA, vastre kazI banavAvIta i. aneka jIvanopayogI sAdhanAMcA kriyAtmaka upadeza dilA. mhaNajeca RSabhadevAMcyA caritrAtUna ApalyAlA asAca saMdeza miLato kI jara nisargAce vaibhava kSINa hota asela tara ApaNa te prayatnapUrvaka vADhavile pAhije. 'jJAtAdharmakathA' yA ardhamAgadhI AgamAtIla 'rohiNI' adhyayanAta, rohiNIsArakhyA ekA kartavyadakSa strIne, sAsar2yAne dilelyA pAca tAMdaLAcyA akSadA mAherI pAThavilyA. pAcaca tAMdaLAMcI zetI karaNyAsa sAMgitalI. puna:punha peraNI karavilI. pAca varSAMnI tyA pAca akSadAMce aneka gADyA bharUna tAMdULa nirmANa jhAle. tyAThikANI bhAtazetIce suMdara varNanahI ADhaLate. mhaNajeca yA katheta bha. mahAvIrAMcA saMdeza kevaLa saMrakSaNAcA nasUna saMvardhanAcAhI Ahe. puDhe yAca graMthAta pravAsAdaramyAna jAtA-yetA vizrAMtI gheNyAsAThI 'naMdamaNikArA'ne eka ramya vanakhaMDa va puSkariNIhI nirmaNa kelyAce ullekha ADhaLatAta. 'upAsakadazA' AgamAta 'AnaMda' nAvAcA vaizya zrAvaka rahAta hotA. tyAcyAkaDe 40,000 gAyIMce gokuLa va 500 nAMgarAMnI hoNArI zetI hotI. khar2yA arthAne to zetI, pazupAlana va vyApAra karaNArA vaizya hotA. bha. mahAvIra svata: aneka udyAnAta utarata asata. azAprakAracyA sarva ullekhAMvarUna nisarga samRddha karaNyAceca saMketa ADhaLatAta. arthAtaca jasajase nisargAce vaibhava kamI kamI hota jAIla tasatase mANasAne tyAce rakSaNa va saMvardhana prayatnapUrvaka va vicArapUrvaka kele pAhije asA bodha bha. RSabhadevAMcyA caritrAtUna va mahAvIravANItUna ApalyAlA miLato. paNa pratyakSa jainAMcA AcAra kAhI vegaLAca Ahe. jainagraMthAta vanaspatIMce varNana kitIhI acUka asale tarI mahAbhAratAtIla (zAMtiparva ) varNanApramANe - 'vRkSa he Amace mitra Aheta, putra Aheta. te vAtAvaraNa zuddha ThevatAta. tyAMnA ApaNa vADhavile pAhije', ase spaSTa AdezAtmaka saMketa jainavAGmayAta miLata nAhIta. jainAMcI ekaMdara dRSTIca azI disate kI vRkSAMcyA javaLa jAU nakA, tyAMnA toDU nakA, tyAMnA hAta lAvU nakA, tyAMcA vApara karU nakA, asA jainAMcA vanaspatIMkaDe pAhaNyAcA dRSTikoNa kA ava yAcI kAraNamImAMsA zodhaNyAcA prayatna karU. jaina paraMparA eka 'zramaNa paraMparA' 'mhaNUna prasiddha Ahe. saMnyAsa ANi nivRttIlA prAdhAnya deNArA sAdhudharma tyAta mukhyatve karUna sAMgitalA Ahe. AjUbAjUcyA sarva nisarga, caitanyamaya jIvAMnI bharalelA asalyAmuLe tyAtIla ghaTakAMcA kamIta kamI vApara kelA pAhije, he ahiMsAmaya sAdhudharmAce mukhya maMtavya Ahe. sAdhudharmAcyA joDIjaDIneca zrAvakadharmAcIhI vADha jhAlI. tI mukhyata: sAdhuvargAneca kelyAmuLe sAhajikaca sAdhudharmAtIla nakArAtmakatA tyAta pratibiMbita hota rAhilI. zrAvakAMnIsuddhA tyAceca grahaNa karUna, ApalyA adhika vicArAMnI vartaNukIce navanavIna niyama zodhale. nakArAtmakatA, bacAvAcI dRSTI va kamIta kamI vApara he sAdhuAcArAzI susaMgata asale tarI, zrAvakAcyA jIvanadhyeyAzI te titakese susaMgata Tharata nAhI. samajA eka cAMgale vADhalele zAkAhArI jevaNa ekhAdyA jainetarAsamora Thevale tara to namaskAra karUna mhaNela, 'anna he pUrNabrahma'. AnaMdAne tyA annAce bhakSaNahI karela. yAulaTa jaina mANasAsamora Thevale tara pratyeka padArthAviSayI zaMkA, saMzaya va cikitsA yAMnI tyAcyA manAta kAhUra mAjela. khAve kI khAU naye yA saMbhramAta to paDela. ekAca annAkaDe pAhaNyAce kitI parasparavirodhI dRSTikoNa Aheta he ! pariNAmasvarUpa piDhyAnpiDhyA jaina samAjAlA vanaspatI va prANisRSTIcI sAdhI mAhitI suddhA nAhI. koNatehI jhADa, pAna, phUla, phaLa, pazu, pakSI sahajI te oLakhU zakata nAhIta. kAraNa jhADe lAvaNe, jhADAMcyA javaLa jANe, pakSInirIkSaNa karaNe he tyAMcyA gAvIca nAhI. pariNAmI
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAgarUka rahANyAaivajI nakArAtmaka dRSTIca vADhIsa lAgalI. AcArAMgAsArakhyA ardhamAgadhI AgamAta dara kSaNAlA sajIvasRSTIkaDe pAhaNyAsa sAMgitale Ahe. saMvedanazIla rAhaNyAsa sAMgitale Ahe. AjUbAjUcyA nisargAtIla pRthvI, ap, teja, vAyU, vanaspatI i. ekeMdriya jIvaca navhe tara saMpUrNa jIvAMcyA prANirakSeviSayI jAgarUka va apramatta rAhaNyAcA saMdeza dilA Ahe. jara ApaNa tyAMcyAkaDe sArakhe pApAtmaka dRSTIne pAhU tara tyAMcyA javaLa jANe, tyAMce ApalyA mulAbALAMpramANe saMgopana karaNe, tyAMcyAvara prema karaNe, yA bhAvanA kazA vADhIsa lAgatIla ? vanaspatIMnA ijA hoIla, tyAMnA dukhApata hoIla mhaNUna ApalA vApara tara thAMbata nAhI nA ? japA mhaNaje kAya ? kamI vAparA mhaNaje kAya ? aparigrahAcA kharA artha kAya ? - jara ApaNa upayoga karato tara azAprakArace 'kAtaDI bacAvU' dhoraNa kAya kAmAce ? ulaTa vaMzasAtatya TikavUna ThevaNyAcI icchA asalelyA pratyeka manuSyAne vanaspatIMce saMrakSaNa va saMvardhana ApalyA mulAbALAMpramANe keleca pAhije. pratyeka jainAce kartavya Ahe kI - 1) ApalyA gharAsamora eka choTIzI kA hoInA 'bAga' asAvI jyAmuLe ApalyA gharAtIla sarva olA kacarA mAtIta TAkUna tyAce khata nirmANa hoIla. (hI jainadRSTIne 'pariSThApanA samiti' Ahe.) 2) pANyAlAhI apkAyika jIva mAnaNAr2yA jainAMnI, nisargata: pAvasAcyA rUpAne miLaNAre pANI rainwater harvesting'cyA rUpAne upayogAta ANale pAhije. 3) sUryApAsUna miLaNAr2yA uSNatecA 'solara' basavUna upayoga kelA pAhije jyAmuLe vijecI bacata arthAtaca agnikAyika jIvAMce ANi paryAyAne apkAyika jIvAMcehI saMrakSaNa hoIla. 4) zakyato naisargika va kRtrima donhI phulAMcA vApara karU naye. TALatA yeta asela tara TALA. kRtrima phulAMcA vApara tara muLIca karU nakA. kAraNa tyAMnA nisargAta punhA jiravatA yeNAra nAhI. rAsAyanika prakriyedvArA tyAMcInirmitI hota asalyAmuLe paryAvaraNAlA te adhikaca ghAtaka Aheta. 5) dAnAMmadhye agresara asaNAr2yA va saMpUrNa prANirakSeviSayI jAgarUka asaNAr2yA jainAMnI phakta maMdira, mUrti, tIrthayAtrA, gorakSaNa i. dAnAMbarobaraca, sarva dAnAta zreSTha abhayadAna', tyAce mahattva lakSAta gheUna 'abhayAraNyA sArakhyA prakalpAMnA nidhI puravilA pAhije. navyA piDhImadhye hI jAgRtI nirmANa jhAlI Ahe. tyA piDhIcI nIrasa jagaNyAcI vRttI nAhI. jyAcA ApaNa upayoga karato, tyAcyA nirmitIpAsUna palAyana karaNyAcA tyAMcA svabhAva nAhI. tara ApaNahI ApalyA niSedhAtmaka dRSTIlA dUra karUna sakArAtmaka dRSTIce nave vaLaNa deU yA. 'paryAvaraNarakSaNAlA anukUla dharma', ApaNa khar2yA arthAne pratyAkSAta ANU yA. jainadharmAcyA hRdayAzI susaMgata vAgU yA. atireka tara nakkIca TALU yA. "ecofriendfly', biodiversity' ase phakta zAbdika upayoga na karatA, khar2yA arthAne nisargAcyA javaLa jAU yA. nisargAcA AnaMda gheU yA. kartavyadakSa rAha yA. jhADAMcyA javaLa ApaNa jANe yAcA artha phakta jhADAMcA AnaMda va oNksijana gheNe evaDhAca navhe tara mI je ni:zvAsa TAkate te kharokharaca jhADAMnAhI titakeca jIvanadAyI Aheta, azIhI dRSTI ThevU yA. ApalyA saMrakSaNarUpI jamecyA bhakkama bAjUbarobaraca, saMvardhanAcI durbala bAjU lakSAta gheUna, tilA sakSama banaviNyAsAThI bha. RSabhadevAMcA kriyAtmaka Adarza samora ThevU ya va adhI-adhUrI' bAjUhI paripUrNa karU yA. eka sAmAjika caLavaLa yA svarUpAta AtA 'RSabhabhagavAna vRkSa lAgavaDa yojanA' khar2yA arthAne ApalIzI karUna pratyakSAta ANU yA. ***** *****
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6) sUtrakRtAMgAtIla vanaspatisRSTI va sadyasthitI vyAkhyAna : DaoN. nalinI jozI zabdAMkana : DaoN. anItA botharA sUtrakRtAMgAtIla 'AhAraparijJA' adhyayanAta ekeMdriyAMpAsUna te paMceMdriya jIvAMcyA AhArAsaMbaMdhIcI carcA Ahe. tyAtahI itara cAra ekeMdriyAMcyA tulanene vanaspatI yA bar2yAca pramANAta dRzya va mUrta svarUpAta asalyAne va mAnavAMcyA dRSTIne tyA atizaya upayukta asalyAne, vanaspatIMcA vicAra sarvAta prathama va adhika vistArAne kelA Ahe. vanaspatIMcI utpattI, vADha va sajIvatA nirIkSaNa karaNyAjogI Ahe. mAnavI zarIrApramANe tyAMcyAtIla badalahI ApalyA pratyayAsa yetAta va mhaNUnaca jainagraMthAta vanaspativicAra adhika sakholapaNe va sUkSmapaNe kelelA disato. sUtrakRtAMgAta vanaspatIMcyA tIna 'yoni' sAMgitalyA Aheta. yoni mhaNaje vanaspatIMce utpattIsthAna. (1) pRthvIyonika vanaspatI : kAhI vanaspatIMcA AdhAra kiMvA yoni pRthvI asate. pRthvIcyA AdhArAne vanaspatIMcI utpattI hote. sarva prakAracI phaLajhADe, sUkSma azA kuza gavatApAsUna te bAMbUsArakhyA sthUla gavatAce sarva prakAra, Ayurvedika sarva auSadhI vanaspatI va dhAnye, jaminIlagata vADhaNAre zevALa i. choTyA prajAtI va gulma, guccha i. jhuDapAMce sarva prakAra pRthvIyonika vanaspatI' Aheta. (2) udakayonika vanaspatI : pANyAta rAhaNAr2yA, pANyAtUnaca AhAra gheNAr2yA va pANyAtaca vADhaNAr2yA vanaspatI 'udakayonika vanaspatI' hota. avaka, panaka, zaivAla, kalambUka, haDa, kaseruka i. udakayonika vanaspatI Aheta. DisakavharImadhye athavA pANyAkhAlIla saphArIta, azA prakAracyA vanaspatIMce eka adbhuta vizvaca pahAvayAsa miLate. jitakI vividhatA pRthvIvara nAhI tyAhUna adhika vividhatA pANyAkhAlI pahAvayAsa miLate. jevaDhe raMgAMce vaividhya dRzya jagAta Ahe tyAhUna anekavidha prakAracyA khaDakAMce raMga va vanaspatIMce raMga pANyAkhAlI pahAvayAsa miLatAta. jainagraMthAta noMdavilelyA tAMdaLAcyA AkArAcyA choTyA mAzyApAsUna te mahAkAya matsyAparyaMtacyA sarva jAtI pANyAkhAlIca pahAvayAsa miLatAta. itake vaicitrya samudrAcyA poTAta Ahe. vanaspatIMcI vividhatAhI Ahe va tyAMcyA AhArAce varNanahI sUtrakRtAMgAta kele Ahe. pANyAkhAlIla vizva kAhI gUDhaca Ahe. (3) vanaspatiyonika vanaspatI : vanaspatiyonika vanaspatI mhaNaje, 'eka vanaspatI dusar2yA vanaspatIce utpattisthAna asaNe.' khoDa, phAMdyA, pAne, phule, pravALa, kATe, ture i. sarva ekA mukhya vanaspatI jIvAce adhyAroha Aheta. mhaNaje tyA vanaspatIcyA AdhArAne vADhaNAre Aheta. mukhya jhADAcA jIva eka asalA tarI tI vanaspatI jevhA svata:lA vegavegaLyA rUpAta rUpAMtarita karate tevhA khoDa, phAMdyA i. suddhA vegavegaLe svataMtra-svataMtra jIva hotAta. mANUsa ekaca asalA tarI tyAcyA kesa, tvacA, hADe, mAMsa, rakta i. sarva avayavAMcyA pezIMcI mULa racanA vegavegaLI asate. tyAcapramANe vanaspatizAstrAcyA dRSTInehI khoDa, pAna i.cyA pezI vegavegaLyA asatAta. yAca arthAne pratyeka pAnA-phulAcA jIva vegaLA asato ase jainazAstra mhaNate. bAgakAma karatAnA lakSAta Alele vizeSa nirIkSaNa yethe noMdavAvese vATate. jAsvaMdIcyA phulAMce divasa hote. nirIkSaNAnaMtara ase lakSAta Ale kI, phAMdIlA 1-2 phuleyeNAra asatIla tara 10-12 pAne gaLUnaca paDatAta. phule yeNyAsAThI pAnAMnA ApalA prANa tyAga karAvA lAgato. 'parasparopaho jIvanAm' yA jainagraMthAta namUda kelelyA sUtrApramANe pratyeka jIva dusar2yA jIvAlA koNatyA nA koNatyA prakAre ayogI paDataca asato. vizeSa mhaNaje phAMdIlA jyA kramAne pAne yetAta, tyA kramAne gaLata nAhIta. anubhava asA Ahe kI, kityekadA jUna pAna taseca rAhate va navIna, choTe, kovaLe pAna gaLUna jAte. tyAarthI jainagraMthAta sAMgitalyApramANe pratyeka pAnAta svataMtra jIva Ahe va tyAmuLe pratyeka pAnAcA jIvanakALahI tyAcyA tyAcyA AyuSyakarmAnusAra vegavegaLA Ahe. mhaNUnaca pratyeka pAnA-phulAlA vegavegaLyA prakAre karmasiddhAMta lAgU hoto. pratyeka jhADAce jIvanacakra vegaLe asate. pratyeka jhADAcI pAnagaLatI vegaLI asate. paddhata vegaLI. veLa
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ vegaLI, krama vegaLA va gaLaNAr2yA pAnAMcI saMkhyAhI vegaLI. ciMca, AvaLA i. saMyukta pAne asaNAr2yA jhADAMcI pAne saMpUrNapaNe gaLatAta. jhADa agadI kharATyAsArakhe hote. kAhIMcI pAnagaLa varSabhara cAlU asate tara kAhIMcI RtunusAra. bAMbUcyA jhADAlA 10-12 varSAtUna eka phUla yete va phUla Ale tara bAMbUce jhADa haLUhaLU naSTa hote. sRSTisiIkSaNAvara AdhArita asalelyA jainagraMthAta (dazavaikAlikAta) avinayI ziSya, gurukaDe aneka varSa zikUnahI svata:cyA durguNAche, svata:cyAca vinAzAsa kasA kAraNIbhUta hoto he bAMbUcyA udAharaNAdvAre sAMgitale Ahe. pratyeka mANasAcA svabhAva jasA bhinna-bhinna asato, tasA pratyeka jhADAcA svabhAvahI vegavegaLA asato. jAtInusAra pratyeka jhADAce vegaLepaNa tara asateca paNa tyAtahI ekA jhADAce eka phUla, tyAca jhADAcyA dusar2yA phulApramANe nasate. vaMzasAtatya TikavUna ThevaNyAsAThI jazI mANase dhaDapaDa karata asatAta, vegavegaLyA pragata vijJAnAcA Azraya ghetAta, tazyA vanaspatIsuddhA he sarva nisargata: karata asatAta. keLIcyA jhADAcyA bAbatIta keLIce ghaDa ekadA kA yeUna gele kI puna:punhA yeta nAhIta. paNa tyAca jhADAlA 'ApalI prajAtI TikavUna ThevaNe' yA svayaMpreraNene khAlUna navIna koMba phuTUna AdhIce jhADa haLUhaLU saMpate va navIna vADhIsa lAgate. vanaspatizAstrAcyA dRSTIne velIMnIsuddhA koTyAvadhI varSAta ApalyAta aneka badala kele Aheta. svasaMrakSaNAsAThI va svaastitvAsAThI aneka bAhyaparivartane kelI Aheta. jaina dRSTIne yA badalAMnA paryAyabadala ase mhaNatA yeIla. 'baTATA, ratALe i. vanaspatI jaminIkhAlI kA yetAta ?' yAcI carcA vanaspatizAstrAcyA jANakArAMzI kelI asatA, tyAMce mhaNaNe puDhIlapramANe Ale. te mhaNatAta kI, baTATyAsArakhyA kaMdAMnA Apale vaMzasAtatya TikavUna ThevaNyAsAThI, tyAmadhye asalelA adhika annAcA sAThA kityeka divasa jaminIkhAlI tasAca surakSita ThevatA yeto. tyAMnI svataHsAThI tayAra kelele anna jaminIkhAlI surakSita rAhate ANi mhaNUnaca tyAMnI svata:sAThI banavilele anna ApaNa gheU naye, ghetalyAsa tI corI hoIla, azAhI ekA vegaLyA nirIkSaNazaktIcyA AdhAre bha. mahAvIrAMnI tyA vanaspatIMkaDe pAhile asAve. dusarA dRSTikoNa asA asAvA kI, tyA kALI tApasavarga jaMgalAta rahAta hotA va kaMdamuLe khAUnaca tyAMcA jIvananirvAha hota hotA. atirikta vAparAmuLehI tyA prajAtI naSTa na hoNyAcyA dRSTIne, tyAMcyA vAparAcA niSedha kelA asAvA. mhaNajeca 'kaMdamuLe anaMtakAyika vanaspatI Aheta mhaNUna tyA khAU nayeta' yA dRSTikonAbarobaraca bha. mahAvIrAMcyA anekAMtavAdI dRSTikonAmuLe, pratyeka goSTIkaDe pAhaNyAce, vicara karaNyAce aneka pailU, vividha AyAma ApalyAlA sahajI upalabdha jhAle Aheta. vanaspatiyonika vanaspatI athavA adhyAroha vanaspatI yAMcA AtAcyA pariprekSyeta ApaNa vegaLA artha lAvU zakato. jase bAMDagULa - ekhAdyA jhADAcyA moThyA khoDAta khaLagA tayAra hoUna tyAta sUkSma bIje paDatAta. jase vaDAcyA jhADAta piMpaLAcI AlelI phAMdI athavA piMpaLAcyA jhADAta vaDAcI AlelI phAMdI. azA prakAre naisargikatyiA tayAra jhAlelyA azA vanaspatIMnA pAhUnaca bAgakAma zAstrajJAMnI kalamI vanaspatI vikasita kelyA asAvyAta. sajAtIya vanaspatI athavA samAna guNadharma asalelyA vanaspatI gheUna, jeneTika saMyoga ghaDavUna 'kalama'paddhatI nirmANa kelI. paraMtu duSpariNAma asA Ahe kI kalamI vanaspatI yA parata phAMdI lAvUna yeta nAhIta. lAvaleca tara jhADa yeIla, aphATa vegAne vADhelahI paNa punhA phule, phaLe i. kAhIhI yeNAra nAhIta. AcArAMga, sUtrakRtAMga, dazavaikAlika i. jainagraMthAta vanaspatIMce agrabIja (jase agrabhAgI yeNAr2yA kaNasAtUna tayAra hoNArI dhAnye), mUlabIja (mULa heca jyAMce bIja arthAt sarva prakAracI kaMdamULe), parvabIja (peravAlyA vanaspata jase Usa i.), skaMdhabIja (phAMdI lAvUna yeNAr2yA vanaspatI) azAhI prakAre vargIkaraNa kelele disate. agrabIjAta gahU prakAracyA dhAnyAMcA samAveza hoto. jhADAvara pikUna, pUrNavADha hoUna. khAlI paDaNAr2yA avastheta tyAMcI toDaNI hote. paripakva avastheta tayAra jhAlele asalyAmuLe jaina va jainetara, hyAMcA mukhya anna mhaNUna svIkAra karatAta. tarIhI pratyekAta jIva Ahe', he gRhIta tathya taseca kAyama rAhate. ekaMdarIta kAya, kAhIMce bI lAvUna, kAhIMce khoDa lAvUna, kAhIMcyA phAMdyA lAvUna tara kAhIMcI muLe lAvUna jainazAstrAta varNilyApramANe AjahI pratyakSAta, azA vividha mArgAMnI jhADAMcI pratirUpe tayAra kelI jAtAta.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zetIviSayaka sadyaparisthitI azI Ahe kI 'bI.TI.biyANe' hA bAjArAta yeNArA atizaya bhayaMkara prakAra Ahe. te bI ANUna lAvale tara ekadAca ugavate. tyApAsUna tayAra jhAlele bI punhA lAvale tara jhADe yetIla paNa phule, phaLe yeNAra nAhIta. tyA bImadhye evaDheca jins Thevalele asatAta kI tyApAsUna ekadAca utpAdana hoU zakela. alIkaDacA 10-15 varSAta yAcI jhApATyAne vADha hota Ahe. vyApArI vargAcI maktedArI jhAlI Ahe. pUrvI zetakarI svata:ce eka pote, bI-biyANe mhaNUna, puDhIla peraNIsAThI japUna ThevAyace, te sarva akAta saMpuSTAta Ale Ahe. tumace tumhAlA utpannaca karatA yeNAra nAhI azI paristhitI nirmANa jhAlI Ahe. parAvalaMbana vADhata cAlale Ahe. gAvarAna bI' punhA peraNI kelyAnaMtara ugavataM hote paNa te AkArAne lahAna va pramANahI kamI hote. jase ApaNa gharacyA gharI dhane gheUna, thoDe ragaDUna, jaminIta TAkAyaco tara kothiMbIra sahajI yeta hotI. paNa AtA te divasa saMpale. pragata zAstrajJa sarva prayoga biyAMvara karaNyAta vyasta Aheta. pragata jAta tayAra karaNyAsAThI, AkAra vADhaviNyAsAThI va pramANa vADhaviNyAsAThI vegavegaLyA rasAyanAMcA va auSadhAMcA vApara cAlU Ahe. hA badala jhapATyAne hota cAlalA Ahe. prayogAdvAre azI kAhI bI-biyANe banavitAta kI tyAMcyAkaDUna vikata gheNyAzivAya paryAyaca urata nAhI. naisargika paddhatIcA laya hoUna kRtrimatA AlI Ahe. TizyUkalcarane tayAra kelelI jhADehI prayogazALeta kRtrima paddhatIne vADhavitAta. ekhAdI bArIkazI pezI lAvUna, tApamAna niyaMtrita karUna, saMrakSita azA avastheta tyAMnA ThevAve lAgate. jazI ApalI nAjUka mule havAmAnAtIla badala sahana karU zakata nAhIta, agadI tazIca hI kalama jhADe suddhA nAjUka asatAta. Una, vArA, pAUsa tyAMnA sahana hota nAhI. te alpAyuSI asatAta. AtA tisare sahasraka ujADale Ahe. vijJAnAce vAre jorajorAta sarva kSetAta vahAta Aheta. navanavIna prayogAMnI praveza kelA Ahe. 'gharacyA gharI' hI saMkalpanA bhUtakALAta gelI Ahe. Adhunika saMzodhanAce duSpariNAma vanaspatisRSTIvarahI jhAle Aheta. jeneTika iMjiniara navanavIna saMzodhana karata Aheta. paraMtu zetakarI samAjAce zeSaNa hota cAlale Ahe. zetI hI saMpUrNata: nisargAvara avalaMbUna Ahe. pAUsa veLevara AlA nAhI tara pANI nAhI. pANI ghAlAyace mhaTale tara vIja nAhI. kRtrimarItIne tayAra kelelyA vanaspatI lavakara kIDatAta mhaNUna tyAMcyAsAThI jaMtunAzake vikata ANAvI lAgatAta. khatAMcA vApara karUna jaminI ujADa hota cAlalyA Aheta. jara pAUsa veLevara AlA nAhI tara eka pIka vAyA jAte. bAjArAta jAUna punhA mahAgaDI biyANe ANAvI lAgatAta. ThIka Ahe, bI ekaveLa vikata ANU paNa pANyAce kAya ? pANyAcyA aneka yojanA rAbavilyA jAta Aheta. paNa eka theMbahI zetakar2yAMparyaMta pohacata nAhI. azA cakravyUhAta zetakarI aDakale Aheta. pAraMparika paddhatIne zetI karaNe soDalyamuLe zetakarI AtmahatyeparyaMta pohocale Aheta. tyAtUna suTakecA mArga nAhI. pikaviNAr2yA annadAtA zetakar2yAcI hI bhISaNa va dayanIya avasthA Ahe. vanaspatIMcyA saMzodhanAce jhAlele he duSpariNAma Aheta. khAdya saMskRtIta ziralele he vijJAna, upayoga tara dUraca paNa nukasAna mAtra adhikAdhika hota Ahe. ____ jaina darzanAta bArA bhAvanAMpaikI 'azaraNabhAvanA' aneka prakAre vyakta kelI jAte. Adhunika yugAtIla azaraNatecA hA eka navA prakAra AlA Ahe. annadAtyA zetakar2yAlA va anna khANAr2yA azA doghAMnAhI ekekALI te sukhAvaha hota hote. tyAtIla sarva satye kaLUna suddhA te nAilAjAne khAve lAgata Ahe. mAjhyA hAtAta te sudhAraNyAcA kAhIhI upAya nAhI. hI tI navI 'asahAyatA' kiMvA 'azaraNatA'. ********** (7) sUtrakRtAMgAtIla pratyAkhyAnAce svarUpa zabdAMkana : DaoN. anItA botharA vyAkhyAna : DaoN. nalinI jozI vaibhavalakSmIvrata, saMkaSTIvrata, maMgaLavAra, zukravAra i. aneka vrate jainetara samAjAta cAlU asatAta va tyAce paDasAda jainasamAjAvarahI paData asatAta. samAjAta ekamekAMcA ekamekAMvara prabhAva paData asato, he jarI satya asale
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ tarI, vAstavikatA azI Ahe kI jainetara samAjAkaDUna jaina samAjAcI AdAnAcI arthAt grahaNAcI kriyA jitakyA pramANAta Ahe, titakyA pramANAta jainAMkaDUna gheNyAcI jainetarAMcI pratikriyA mAtra disUna yeta nAhI. jaina samAjAta jainetaravrate karaNyAce pramANa divaseMdivasa tara vADhata cAlale Ahe paNa tyAcabarobara upavAsa, pratyAkhyAna, niyama i. jainavrate karaNyAcI paraMparAhI cAlU Ahe. mahattvAcA prazna asA Ahe kI, koNatehI choTe-moThe vrata-niyama-pratyAkhyAna aso, te ApaNa kA karato ?, kazAsAThI karato ? va kase karato ? yAce jJAna asaNe mahattvAce Ahe. saMpUrNa karmabaMdhApAsUna muktatA', he jainadharmAce mukhya dhyeya Ahe. mhaNUnaca bhUtakALAtIla karmabaMdhApAsUna mukta hoNyAsAThI pratikramaNa' va bhaviSyakALAta karmabaMdha hoU naye mhaNUna pratyAkhyAna' he dona upAya jainadharmAta vAraMvAra nirdiSTa kele jAtAta. pratyAkhyAnAcA hA rAmabANa upAya jainadharmAzivAya vizvAtIla koNatyAhI dharmAne sAMgitalelA nAhI. ___ bauddhadharmAta AtmA anAdi va nitya' mAnataca nAhIta.AtmA hA saMskAramaya va kSaNika asA mAnalyAmuLe, bauddha tattvajJAnAcyA caukaTIta prAcIna darzana asUnahI, 'prakRti' mhaNaje jaDa va 'puruSa' mhaNaje cetana azI dona tattve tara mAnalI Aheta paraMtu puruSa hA taTastha va sAkSI asUna tyAcyA adhyakSatekhAlI prakRtIca sadaiva kAryarata asate, ase sAMkhyadarzana mAnate. paraMtu jainadarzanAta mAtra AtmAca kartA arthAt karaNArA va bhoktA arthAt bhogaNArA Ahe. mhaNUna pratyAkhyAnAcA saMbaMdhahI AtmyAzIca Ahe. __vyavahArAta ApaNa sahajI mhaNUna jAto kI - yAcA mAnasika nizcaya athavA manobala itake jabaradasta Ahe kI, ATha divasa, paMdharA divasa athavA mahinAbhara hA annapANyAcA tyAga karUna sahajI rAhU zakato. paraMtu bha. mahAvIrAMnI pratyAkhyAnakriyA' adhyayanAcA AraMbhaca asA kelA Ahe kI, 'AyA apaccakkhANI yAvi bhavati / ' saMsArI AtmA hA apratyAkhyAnI Ahe. mhaNaje pratyAkhyAnAcA va AtmyAcA saMbaMdha spaSTa zabdAta joDalA Ahe, manAcA nAhI. kAraNa jainadharmAne AtmyAta anaMtazaktI mAnalI Ahe. mhaNUna koNatAhI tyAga athavA pratyAkhyAna he Atmika baLAcyA AdhAre karAvayAce Ahe, mana:zaktIne nAhI. mana:zaktIpekSA AtmikazaktI hI anaMtapaTIne adhika Ahe. kiMbahunA AtmyAkaDUna manAkaDe va iMdriyAMkaDe zaktIcA srota puravilA jAto ANi mhaNUnaca jainadharma hA "AtmakeMdrI' Ahe. Aja pracalita jaina samAjAta 'pratyAkhyAna = AhArAcI niyamAvalI' azI dRDha dhAraNA prasthApita jhAlI Ahe. sUtrakRtAMgAcyA pratyAkhyAnakriyA yA adhyayanAta bha. mahAvIrAMnI AhArAceca pratyAkhyAna sAMgitale Ahe kA ? kI pratyAkhyAnakriyA ajUna vegaLyA dRSTIne prastuta kelI Ahe, tyAcA UhApoha ApaNa yA lekhAta karU. ___ jainadharma hA bhAvazuddhIlA mahattva deNArA Ahe. tyAmuLe sAhajikaca pratyAkhyAna he kevaLa AhArAceca nasUna jIvAce krodha, abhimAna, chala, kapaTa, tRSNA i. je AMtarika doSa athavA durguNa Aheta, tyAMcyA pratyAkhyAnAlAyA adhyayanAta adhika mahattva dile Ahe. AMtarika doSAMcI, durguNAMcI athavA pApAMcI sthAne hI aTharA Aheta. yA aTharA pApasthAnAMnI sadaiva karmabaMdha hota asato mhaNUna pratyAkhyAna, 'aTharA pApasthAnAM'ce karaNyAsa sAMgitale Ahe. __ 'aTharA pApasthAna' hI zabdAvalI jaina tattvajJAnAta anekadA yete. arthAtaca aTharA pApasthAnAMnA prAcIna kALApAsUna atizaya mahattva Ahe. mhaNUnaca yA adhyayanAtahI saMpUrNa aTharA nAve na detA 'prANAtipAtApAsUna te mithyAdarzanazalyAparyaMta' azI zabdAvalI upayojita kelI Ahe. sarva pApasthAnAMcA tyAga karatAnA eka goSTa mAtra samAna Ahe, tI azI kI - hiMsA aso, asatya vacana aso kI corI aso, koNatIhI pApakriyA hI manAne, vacanona va kAyene svataH karU naye, dusar2yAMkaDUna karavUna gheU naye va anumodanahI deU naye. aTharA pApasthAnAMvara ekaMdarItaca dRSTI TAkalI tara ase disUna yete kI, yA mAnavI svabhAvAta daDalelyA vegavegaLyA bhAvanA Aheta, aMta:pravRttI AhA. prasaMgAnusAra tyA veLoveLI prakaTa hotAta. guNAMbarobara mANasAta avaguNahI aneka Aheta. jase - sahaja jAtA jAtA koNAlA dagaDa mAraNe (hiMsA), khoTe bolaNe (jhUTha), svata:cyA mAlakIcI vastU nasatAnA ucalaNe (corI), durAcAra (kuzIla), saMgrahavRttI (parigraha), krodha, abhimAna, kapaTa, lobha, manAsArakhe kAhI ghaDale kI AnaMdAcI bhAvanA
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ (rati), ghaDale nAhI tara becainI (arati), saraLa saraLa toMDAvara bolaNyAce dhADasa nasela tara tyAMcyA aparokSa niMdA (paraparivAda), ekamekAta bhAMDaNe lAvaNyAcI va cugalI karaNyAcI vRttI (kalaha, paizunya), vyaktI kiMvA vastUcyA prati AsaktI (rAga) kiMvA ghRNA (dveSa), khoTA doSAropa (abhyAkhyAna), 'mI tyAtalA nAhIca' asA bhAsa nirmANa karaNyAsAThI kapaTapUrvaka khoTe bolaNe (mAyAmRSAvAda) i.i. paNa sarvAta ghAtaka mhaNaje red signal ca jaNU ase pApasthAna mhaNaje 'sthiyAdarzanazalya'. arthAt cukIcyA dhAraNA manAta sthira karaNe. yA bhrAMta dhAraNA vyAvahArika pAtaLIvara asota kI sAmAjika athavA kauTuMbika pAtaLIvara asota kI dhArmika athavA AdhyAtmika pAtaLIvara asota ; aneka bAbatIta, vividha kSetrAta azA cukIcyA dhAraNA ApaNa pasaravata asato. paraMtu pasaravaNAr2yA vyaktIlA ApaNa cukIce karata Ahota hI jANIvaca nasate. jANIva karUna dilI tara to mAnya karata nAhI. koNatyAhI cukIcyA dhAraNA kazA vADhaNAra nAhIta yAcI khabaradArI pratyekAne ghetalI pAhije. itakeca navhe tara itarAMcA dharma athavA darzana mhaNaje 'mithyAdarzana' asA dharmAne lAvalelA sAMpradAyikI va abhinivezI arthahI ApaNa lAvAyalA nako. cukIcyA mAnyatA svata: jopAsAyacyA nAhIta va dusar2yAlAhI khatapANI ghAlUna to viSavRkSa pasaravU dyAyacA nAhI. veLevArIca susaMvAdAdvAre tyA saMpavUna TAkAyacyA. ekaMdarItaca hI aTharA pApasthAne mhaNaje sarva saMsArI jIvAMcyA svAbhAvika pravRttIca Aheta. aMtarmanAta je je dRSTa vicAra ApaNa sAThavita asato te aTharA pApasthAnAMcyA rUpAne prakaTa hota asatAta. mhaNUnaca ekaca vyaktI sabhA-saMmelanAta, kuTuMbAta va ekAMtAta vegavegaLI disate. khar2yA urmI, aMta:preraNA, durguNa prasaMgAnusAra bAhera paData asatAta. manuSyAcyA vyaktimatvAce dona stara ApalyAlA disatAta. 1) mana-vacana-kAyecyA sarva vaiziSTyAMsaha asalele tyAce bAhya vyaktimatva, 2) AzravacittAneyukta AMtarika vyaktimatva. hI aTharA pApasthAne tyAcyA aMtarmanAta kitI saumya, madhyama va tIvra Aheta yAvarUna tyAcyA AMtarika vyaktimatvAcI oLakha hote. azA prakArace mAnasazAstrIya vizleSaNahI yA adhyayanAta pApasthAnAMcyA rUpAne Ale Ahe. AjacyA Adhunika jagAta personality development cyA AdhAre Apale bAhya vyaktimatva sudhAraNyAsa madata hoIla paraMtu bha. mahAvIrAMnI aTharA pApasthAnAMcyA tyAgarUpAne AMtarika vyaktimatva sudhAraNyAcI gurukillI dilIAhe. pratyeka saMsArI AtmA hA asat anuSThAnAta magna, cukIcyA dhAraNAMnI yukta, pakSapAtI, ajJAnAta guMga va besAvadha asato. azA paristhitIta ApalyA manAta zaMkA nirmANa hoIla kI azA prakAracA AtmA phakta manuSyAcAca asato kA ? tara tyAarthAne pApabaMdha phakta manuSyaca karatAta. itara apragata jIva, jyAMnA mana nAhI, bhASAjJAna nAhI, jhopa nAhI, svapna nAhI ase nigodI jIva pApabaMdha karataca nasAveta ! tyAce samAdhAna ase Ahe kI - sarva saMsArI jIva he SaTjIvanikAyAMcyA (arthAt pRthvI, pANI, agnI, vAyu, vanaspatI va trasajIva) saMparkAtaca asatAta. ekaTA jIva sarvAMpAsUna dUra, vegaLA rAhUca zakata nAhI. AhArAsAThI ekamekAMvara avalaMbUna asatAta. koNatyAhI jIvAce saMsArAta rAhaNe heca avratAce mhaNaje apratyAkhyAnAce kAraNa Ahe va toca baMdhAcA hetU Ahe. mhaNUna koNatIhI jamina nasalelA nigodI jIva aso kiMvA paMceMdriya saMjJI (manasahita) manuSya aso, sarvAMnA pApabaMdha hotoca. apratyAkhyAnAne hoNAr2yA pApabaMdhApAsUna dUra rAhaNyAcA upAya mhaNaje pratyAkhyAna'. itara yonIMpekSA vicArazIla mAnavI yonItapratyAkhyAcI sarvAdhika zakyatA va kSamatAhI Ahe va mhaNUnaca 'aTharA pApasthAnAMpAsUna virata rAhaNyAcA saMkalpa' yethe sAMgitalA Ahe. pratyakSa AcaraNAta pratyAkhyAnAce pAlana karaNyAsAThI sAdhUMcyA dRSTIne atyaMta prabhAvI upAya mhaNaje 'AtmatulA' arthAt 'AtmopamyabhAva' sAMgitalA Ahe. ApalyA AtmyAsamAna dusar2yAcA AtmA Ahe, hI jANIva ThevUna hiMsA, zAsana, daMDa, kaSTa, paritApa koNAsahI karU nakA, deU nakA. mhaNUna mahAvrata, samiti, gupti i.cyA rUpAne taseca choTe-moThe niyama gheUna, zapatha va zubha saMkalpAMcyA rUpAne pratyAkhyAnAzI joDalA Ahe. paNa pratyakSa jaina AcArAta mAtra pratyAkhyAna he prAya: AhArAzIca saMbaMdhita ase disUna yete. paraMtu AhAra he tyAce
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ phakta AMzika aMza Ahe. pApasthAnAce je mULa kaSAya te dUra karaNe sarvAta mahattvAce Ahe. kAraNa cittAta ziralele kaSAya athavA vairabhAva dIrghakALa va kholavara rAhatAta. tyAMnA sahajI dara karatA yeta nAhI. jase 'vALA' nAvAcyA gavatAcI sugaMdhita muLe ekamekAMta guMtalyAmuLe, sahajAsahajI sarva upaTalI jAta nAhIta. upaTatAnA sUkSma mULa jarI rAhile tarI punhA navanirmitI hote. tase kaSAya asatAta. nighUna gelyAvarahI sUkSmarUpAnejarI rAhile tarI nimitta miLatAca vADhIsa lAgatAta. mhaNUna kaSAyAMvara niyaMtraNa ThevatA Aleca pAhije. ApalyA cittavRttI azA pAtaLIvara asAvyAta kI kAhI aso kiMvA naso, ApalyA AtmyAcA Alekha hA ekasArakhA disalA pAhije. bAhya vastUMcI vyavasthApana paddhatI tara ApaNa zikataca asato paNa bha. mahAvIrAMnI aTharA pApasthAnAMcyA tyAgAcyA rUpAne AMtarika cittavRttIMcI vyavasthApana (management) paddhatI sAMgitalI Ahe. paristhitI, kALa, veLa, saMdhI, dRSTI i. pAhUna mhaNajeca pAribhASika bhASeta dravya-kSetra-kAla-bhAvAnusAra koNatyA veLI kazAlA mahattva dyAyace, te tumhIca TharavA. saMkalpa kazAta karAyacA va kazAta nAhI terelatively Tharela. 'havA' hA jasA durAgraha' Ahe tasA 'nako' hAhI 'haTAgraha'ca Ahe. niyamAtale guMtavaNepaNa va tyAne hoNAre anarthahI TALU yA. jIvana prasaMgA-prasaMgAne sAdhepaNAne jagU yA. ____ AjacyA vyavahArAta, tyA tyA avastheta, tyA tyA bhUmiketa, arthAt mulAMviSayI aso, kuTuMbAviSayI aso, svata:viSayI asA athavA dhArmikateviSayI aso, nemake kuThe thAMbale pAhije - yAce bhAna, yAcI jANIva mhaNaje pratyAkhyAna. jasA kariyaracA utkarSabiMdU asato, tasA thAMbaNyAcAhI utkarSabiMdU asAvA ANi mhaNUnaca saMlekhanA arthAt samAdhimaraNAcyA prasaMgIhI pratyAkhyAna dhAraNa karatAnA sarvaprathama aTharA pApasthAnAMcAca tyAga karaNyAcA nirdeza Ahe. kAraNa aTharA pApasthAnAMcyA tyAgAneca naitika va AdhyAtmika unnatI hoNAra Ahe, jI kevaLa AhAratyAgAne hoNAra nAhI. ApaNa sarva jIvAMcyA saMparkAta rAhato va jagato. tyAmuLe sarva jIva arthAt SaDjIvanikAya, he apratyAkhyAnI jIvAlA jarI saMsArabhramaNAce hetU Tharata asatIla tarI pratyAkhyAnI jIvAlA teca SaDjIvanikAya mokSAce kAraNahI TharatAta. sUtrakRtAMgasUtrAcyA TIkAkArAMnI azA bhakkama AzAvAdAne pratyAkhyAnAsaMbaMdhIcyA vicArAMcA upasaMhAra klA Ahe. ********** (8) lepa gRhapati : eka Adarza zrAvaka saMgItA botharA sUtrakRtAMga yA dvitIya AgamagraMthAtIla dvitIya zrutaskaMdhAtIla 'nAlaMdIya' nAmaka 7 vyA adhyAyAta 'lepa' zrAvakAce varNana Ale Ahe. yA adhyayanAta gautama gaNadhara ANi pApityIya peDhAlaputra udaka yAMcyAtIla supratyAkhyAna ANi duSpratyAkhyAna yAcyA saMdarbhAtIla carcAsatrAce vistArapUrvaka varNana Ale Ahe. he carcAsatra 'lepa' gRhasthAcyA 'zeSadravyA' nAmaka udakazAleta jhAle. sUtrakRtAMgAcyA donhIhI zrutaskaMdhAta ekamAtra 'lepa' zrAvakAceca varNana ADhaLate. lepa' hA Adarza zramaNopAsaka hotA. rAjagRhAcyA 'nAlaMdA' nAmaka upanagarAtIla samRddhazAlI, tejasvI, vikhyAta asA hA 'lepa' zrAvaka. 12 vratAMcA dhAraka ANi tyAMce pAlana karaNArA ! AjadekhIla ApalyAsArakhyA zrAvaka-zrAvikAMcA Adarza Ahe. lepa' zrAvakAkaDe vipula pramANAta dhana, dhAnya, saMpattI tara hotIca zivAya vizAla ANi bahusaMkhya pramANAta bhavana, zayana, Asana, yAna, vAhana taseca dAsa, dAsI, gAyI, mhazI Adi hote. aneka loka miLUna dekhIla tyAcA parAbhava karU zakata navhate. to dhanopArjanAsa upayukta azA sarva upAyAMcA jJAtA ANi tyAMcA prayoga karaNyAta kuzala hotA. yAvarUna lakSAta yete kI, lepa' zrAvaka garbhazrImaMta, vyavahArakuzala, parAkramI, rojagAra upalabdha karUna deNArA,
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ catura nAgarika hotA. yAcabarobara to jijJAsU ANi jJAnI dekhIla hotA. tyAlA jIva, ajIva yA tattvAMce paripUrNa jJana hote. vastusvarUpAce yathArtha jJAna hote. nirgrathAMcyA pratI tyAcI atUTa zraddhA, vizvAsa hotA. dharma tyAcyA hAGamAsAta bhinalelA hotA. to samoracyA prativAdIsa dekhIla nirgratha dharma satya Ahe he vyavasthitarityA paTavUna deta hotA ANi tyAta sthira karIta hotA. vItarAga bhagavaMtAMcyA viSayI tyAcI zraddhA tyAcyA dharmadalAlItUna ANi jijJAsUvRttItUna disUna yete. tyAce yaza sarvatra pasaralele hote. tyAce hRdaya sphaTikAsamAna nirmala hote. rAjAcyA aMta:purAta dekhIla tyAlA pratibaMdha navhatA. yAvarUna to kitI zuddha cAritryAcA hotA he pratibiMbita hote. sarva sukhasoyIMnI yukta asalelI tyAcI 'zeSadravyA' nAvAcI udakazAlA, yAcakAMsAThI sadaiva ughaDe asalele tyAcyA gharAce dvAra, nirgratha zramaNAMsAThI kelelI zuddha ANi eSaNIya azana, pAna, khAdya ANi svAdimacI vyavasthA, 'lepa' zrAvakAcA dAnI svabhAva, anukaMpAbhAva, dayAvRttI, kartavyapAlanatA darzavIta Ahe. 'lepa' zrAvaka phakta vyavahArAta kiMvA kartavyapAlanAta magna hotA ase navhe tara to AtmonnatIta dekhIla ramamANa hotA. caturdazI, aSTamI, paurNimA yAsArakhyA tithIMnA to paripUrNa pauSadhavratAce pAlana karI. icchAMcA nirodha karUna upavAsa Adi tapAne tatpa hovUna AtmyAsa nirmala karIta hotA. nirAsakta bhAvAta yukta hovUna AnaMdAne jIvanayApana karIta hotA. upasaMhAra : azA yA Adarza zrAvakApAsUna pratyekAne puDhIla preraNA ghyAvyAta. 1) mI mAjhyAkaDIla dhanasaMpattIta arthAt parigrahAta na aDakatA nirAsakta bhAvanene kartavyapAlanAta tatpara asAve. 2) lepa jara atyaMta moThA vyApAra kuzalatene sAMbhALUna, pauSadhAdIvratAMce pAlana karU zakato tara malA dekhIla veLa miLata nAhI, koNAcI sAtha nAhI azI kAraNe na detA yathAzakya 12 vratAMce pAlana karaNyAsa prerita jhAle pAhije. 3) Aja dekhIla vartamAnAta bAbA AmaTe, nArAyaNamUrtI, ajhija premajI sArakhI mANase 'lepa' sArakheca Adarza zrAvaka Aheta, nAgarika Aheta. mI dekhIla jaina darzana jAstIta jAsta lokAMparyaMta pohacaviNyAsa prayatnazIla rAhIna. 12 vratAMce pAlana karUna paryAvaraNa samatola ThevaNyAsa sahakArya karena. uttarAdhyayana, aMtagaDa, vipAkasUtra yAsArakhyA AgamagraMthAMcA thoDAphAra paricaya hotA paNa sUtrakRtAMgAne AmacA vaicArika kSetrAcA paTa ulagaDalA. buddhI vizAla jhAlI. samAjAce bhAna Ale. vANIviveka samajalA. sarva bhAratIya darzanAcA mUla srota sUtrakRtAMga Ahe he samajale. navIna mudde, navIna viSaya, vAdasaMvAda, praznottara, junyA zabdAMce navIna artha disale. dRSTI vistAralI. ekAMgIpaNAce toTe kaLale. (9) sUtrakRtAMga meM pratibimbita sAmAjika aMza kumudinI bhaMDA jaba hama kisI bhI grantha kA, sAhitya kA adhyayana karate haiM, taba anAyAsa hI hameM usameM aneka AyAmoM kA darzana hotA hai / saiddhAntika, tAttvika, varNanazailI, kathAsAhitya, chaMdobaddhatA, tatkAlIna sAmAjika paristhiti ityAdi aneka pahalUoM para prakAza paDatA hai / sUtrakRtAMga (2) bhI ise apavAda nahIM hai / isameM bhI aneka AyAmoM kA darzana hotA haiM / maiMne sAmAjika paristhiti kA AyAma cunA hai / tatkAlIna samAja isameM kaise jhalakatA hai isakA zodha lene kA prayatna kiyA hai / sUtrakRtAMga (2) ke prathama puNDarika adhyayana meM puSkariNI kA atyanta manamohaka varNana hai / yaha varNana tatkAlIna samAja ke sauMdaryadRSTi kA digdarzana karAtA hai / jagaha-jagaha sundara puSkariNiyA~ hotI thI / kamala ke phUla kA sAmAjika jIvana para baDA hI prabhAva thA / pAnI meM raha kara bhI alipta rahane ke usake svabhAva kI upamA, sAdhuoM ko dI jAtI thI /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'kamala' hAsila karane Aye hue sabhI dizAoM ke puruSa tatkAlIna, tajjIvataccharIravAda, paMcamahAbhautikavAda, IzvarakAraNikavAda, niyativAda, zramaNa paramparA ke pratIka haiM / tatkAlIna samAja meM aisI bhinna-bhinna paramparA, vicAradhArAe~ thI / unakI ekadUsare ke sAtha carcAe~ calatI thI, vAda-prativAda hotA thA, Aropa-pratyAropa, usakA samAdhAna hotA rahatA thA / hAlA~ki usako khaNDana-maNDana kA kaThora tArkika svarUpa nahIM thaa| eka paramparA kI mAnyatA aura AcaraNa alaga-alaga thA / jaina zramaNa kA AcaraNa bahata kaThora thA / ve AjIvana nirantara brahmacarya pAlana karate the / bhikSA mA~gakara nirdoSa AhAra grahaNa karate the / ve atyanta saMyamI, yatanAvAna hote the / paMcayAma-dharma kA calana thA / sAtha hI sAtha pArkhApatya jaise pArzvaparamparA ke zramaNoM kA cAturyAma dharma bhI, kahIM kahIM maujUda thA / cAturyAma se paMcayAma meM parAvartita hone kI prakriyA cala rahI thI / anya paramparA ke sAdhuoM kA, muniyoM kA, yatiyoM kA AcaraNa itanA kaThora nahIM thA / ve Ayurvedika davAe~, maithuna, parigraha, prANAtipAta se nivRtta nahIM the / jalasnAna, agnitapa, kandamulabhakSaNa karate the / daNDa-kamaNDala dhAraNa karate the| tApasa gA~va meM, gA~va ke bAhara, jaMgaloM meM rahate the| kaI bhikSu mAMsAhAra bhI karate the / kaI jaina tathA ajaina sAdhu nagna rahate the / kaI tApasa guptacara kA kAma bhI karate the / samAja meM kaI loga ina sabakA upahAsa bhI karate the lekina adhika pramANa meM gRhastha inako bhikSA dete the, AdarasammAna karate the| samAja meM 'gotra' saMkalpanA kA bar3A hI prabhAva thA / Arya-anArya, ucca gotra-nIca gotra, loga mAnate the / inakI bhASAe~ bhI alaga-alaga thii| samAja meM saMyukta kuTumbapaddhati kA pracalana thA / kuTumba meM kuTumbapramukha kI sattA calatI thii| samAja meM dAsa-dAsI jaisI kaThora vyavasthA bhI thii| khAne-rahane ke badale, ye AjIvana sevA karake gujArA karate the| inheM kisI bhI taraha kA svAtantrya nahIM thA / inakA ullekha hamezA pazuoM ke sAtha AtA hai| jhako pazuoM se bhI gayA-gujarA samajhA jAtA thA / samAja meM cAra varNoM kA pracalana thA / brAhmaNoM ke lie baDe-baDe bhojoM kA Ayojana hotA thA / vaNika vyApAra karate the| samAja meM mantra-tantra, gaNDA-dorA karanevAle logoM kI bharamAra thI / ve logoM kI asahAyatA kA phAyadA lekara unheM lUTate the / nAgakumAra, yakSa, bhUta ityAdi kA pUjana hotA thA / unake lie bali caDhAyA jAtA thA / devoMke sAmane pazubali dene kA rivAja thA / samAja meM andhazraddhA, pUjAarcA, karmakANDa kI bharamAra thii| alaga-alaga 40 prakAra ke vidyAoM kA adhyayana loga karate the / ina vidyAoM kA nirdeza isa grantha meM hai / loga aneka prakAra ke vyavasAya karate the, jaise khetI, macchimArI, bheDe-bakarI carAnA, gopAlana ityAdi / masUra, cAvala, tila, uDada, mUMga, vAla ityAdi taraha-taraha ke dhAna khetI meM ugAye jAte the / mukhya phasala-antara phasala aisI vyavasthA hotI thii| tila kA tela nikAlA jAtA thA / khetI ke lie U~Ta, gAya, bakarI, gadhe pAle jAte the / unako rakhane ke lie baDI-baDI zAlAe~ banAyI jAtI thI / logoM ke ghara, cAroM ora se khule aura baDe-baDe rahate the / atithi ke lie ghara ke daravAje hamezA khule rakhe jAte the| manoraMjana ke lie prANiyoM kI zikAra hotI thii| loga bar3e paimAne meM mAMsAhArI the / kaI loga udAra kAmabhoga bhogate the / nAca-gAnA, gahane pahananA, candana jaise sugandhI lepa lagAnA, mAlAe~ pahananA, maNi-suvarNa dhAraNa karanA - unakI vilAsI rahanasahana tathA samRddhi kA darzana karAtI thii| lepa' zrAvaka ke varNana meM hameM tatkAlIna samRddhi kA darzana hotA hai / vizAla-bahusaMkhya bhavana, cAMdI-sonA, gAya-bhaiMsa, nokara-cAkara ina sabhI ko 'dhanasvarUpa' mAnA jAtA thaa| loga ghUmane ke lie gADI, ratha, ghoDAgADI, pAlakI Adi vAhanoM kA vApara karate the / vyApAra ke lie videza bhI jAte the / yAtriyoM ke lie rAste meM 'udakazAlA' (pyAU) tathA rahane ke lie dharmazAlA' kI vyavasthA hotI thI / isa udakazAlA ke varNana se hameM tatkAlIna vAstukalA kA utkarSa najara AtA hai| puNDarika adhyayana meM rAjA' kA varNana hai| usase tatkAlIna rAjyavyavasthA para prakAza paDatA hai / rAjA atyanta kartavyapriya hote the / zUravIratA unake aMga meM kUTakUTa ke bharI huI thI / rAjA aura dharma kA sambandha bahuta gaharA
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ thA / rAjA dhArmika huA karate the / rAjAzraya pAne se dharmaprasAra AsAna hotA hai isalie hara koI rAjA ko prabhAvita karake apane-apane dharma kI prabhAvanA karane kA prayatna karatA thA / isake viparIta 'kriyAsthAna' adhyayana meM vividha sAmAjika duSpravRttiyoM kA citraNa hai / aise sAmAjika gunAha taba bhI the, Aja bhI hai| sirpha svarUpa kA badalAva AyA hai / ye to eka-hI sikke ke do pahalU haiN| (10) AcArazruta adhyayana : eka ciMtana sumatilAla bhaMDArI sUtrakRtAMga (2) madhIla 'AcArazruta' adhyayana he aneka dRSTIne vaiziSTyapUrNa Ahe. yA adhyayanAta sAdhUMcyA AcArAce athavA durAcArAce vyAvahArika varNana nAhI, tara saiddhAMtika anAcArAce varNana Ahe. dRSTI va vacanAcA anAcAra mhaNajeca saiddhAMtika anAcAra mhaNajeca ekAntavAda. yA adhyayanAta ekAntavAdAce khaMDana karUna, tyAcA avyavahArIpaNA dAkhavilA Ahe. tyAcabarobara anekAntavAdAcA vyavahArIpaNA sAMgUna tyAcAca vApara sAdhUMnI karAvA asA parAmarza dilA Ahe. vANIsaMyamAce mahattva sAMgUna syAdvAda hAca vANIcA AcAra Ahe, ase sAMgitale Ahe. anekAntavAda va vANIsaMyama yA goSTI sAdhUMkaritA tyAcyA dainaMdina vyavahArAta, AcArAta va janasaMparkAta kazA mahattvapUrNa Aheta he sAMgitale Ahe. taseca yA goSTI kevaLa dharmAta zikAvayAcI tattve nasUna, jIvana jagAvayAcI tattve Aheta, he paTavUna dile Ahe. tyAmuLe he adhyayana sAdhUMkaritA tara Aheca Ahe, paNa he janasAmAnyAMkaritAhI Ahe, he jANavate va heca yA adhyayanAce phalita Ahe. __anekAntAviSayI sAMgatAnA mahAvIrAMnI mhaTale Ahe kI, saMpUrNa satya jANUna ghyAyace asela tara koNatyAhI goSTIcA vicAra ekAca dRSTikoNAtUna karUna cAlaNAra nAhI. tyA goSTIlA aneka bAjU asU zakatAta. tyA dravya, kSetra, kAla, bhAva yAMcyAzI nigaDita asatAta. tyAmuLe koNatIhI goSTa ekAMgI nitya athavA ekAMgI anitya asUca zakata nAhI. yAca dRSTIne sAMkhyAMce 'ekAnta-nitya' tattvajJAna athavA bauddhAMcI 'ekAnta-duHkhamaya' saMkalpanA yA ayogya vATatAta. mahAvIrAMnI yA donhI saMkalpanAMcA niSedha kelA Ahe va mhaTale Ahe kI anekAntavAdAnusAra koNatyAhI vyavahArAlA sarva paryAya asatAta. mhaNUna tara kAhI dArzanika jarI karmasiddhAMta, pUrvajanma-punarjanma, svarganaraka Adi saMkalpanAMnA mAnIta nasale, tarI jaina dharma yAMnA mAnato. tyAMce astitva svIkArato. yAvarUna eka goSTa nizcita Ahe kI, pratyeka veLI Apaleca mhaNaNe barobara Ahe asA durAgraha bALagatA kAmA naye. dusar2yAcehI mhaNaNe sayuktika asU zakate yAcA vicAra karAvayAsa havA. anekAntavAdAcyA yA vaicArika udAratecA upayoga, gairasamajutI, dUSita durAgraha, ahaMbhAva, svArthI vicAra, vivekazUnyatA azA kitItarI goSTI dUra karAvayAsa hoto. yA vaicArika udAratecA striyAMkaritA upayoga karaNAr2yAMmadhye mahAvIra agraNI hote. tyAMnI striyAMnA puruSAMcyA barobarIne samAnatecI vAgaNUka dilI. tyAMnA saMghAta dIkSA dilI. tyAMnA saMghapramukha karUna tyAMcyAvara jabAbadAr2yA TAkalyA. vyavahArAtahI anekAntavAda aneka ThikANI vAparalelA disato. striyAMkaritA ArakSaNa, vidhavA punarvivAha, saMsada va virodhI pakSa, bhAratAcI sarvaMkaSa rAjyaghaTanA hI kAhI tyAcI udAharaNe Aheta. mAtra tyAcabarobara saMpa, jALapoLa, mArAmAr2yA, dagaDapheka Adi ekAntavAdAcA Azraya gheNAr2yA ghaTanA, anekAntavAdAcA puraskAra karaNAr2yAcI zokAMtikA darzavitAta. arthAt anekAntavAdAlAhI maryAdA Aheta. dhArmika bAbatIta jinAMnI sAMgitalelI SaDdravye, naU tattve, mokSa, siddhazilA Adi saMkalpanAMvara zraddhA ThevAvayAsaca havI. taseca vyavahArI jagatAtIla khUna, balAtkAra, bhraSTAcAra, dezadroha yA goSTI niMdanIyaca Aheta. yA donhI prakArAta anekAntavAda vAparatAca yeta nAhI. kiMbahunA, mahAvIrAMnI tyA kALI vaidika karmakAMDAlA kelelA virodha hA anekAntavAdAcI maryAdA oLakhUnaca kelA asAvA, asAhI vicAra
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ manAta yeto. vara ullekhilelA anekAntavAda koNI va kasA AcaraNAta ANAyacA hA AjacyA kALAtIla moThA yakSaprazna Ahe. dona vyaktI athavA dona pakSa samorAsamora AlyAvara, vaicArika udAratA prathama koNI dAkhavAyacI va koNa koNAce aikUna gheNAra Ahe hA praznaca Ahe. ulaTapakSI jo koNI prathama namate gheIla, tyAlA bhitrA, buLA asehI saMbodhale jAIla. tyAmuLe anekAntavAda sAmAnya vyaktIcyA ATokyAbAheracA Ahe ase vATate. yAulaTa jyAMcyAdhye tAttvika vicArAMcI baiThaka Ahe, Atmaupamya buddhI Ahe va sahanazIlatA Ahe, azI vivekI maMDaLIca tyAce AcaraNa karU zakatIla, tyAcA vicAra karU zakatIla asehI vATU lAgate. ___vANIsaMyamAce mahattva tara mahAvIrAMnI aneka upadezAtUna paTavUna dile Ahe. jibhevara tAbA asela taraca sAdhUce astitva TikUna rAhate. tyAcI janamAnasAtIla pratimA uMcAvate. nAhItara tI rasAtaLAlA jAvayAsa veLa lAgata nAhI. tyAcabarobara vANIcA saMbaMdha hiMsezI asalyAne pApamaya pravRttIMnA uttejana deNAr2yA bhASecA vApara TALAvA lAgato. taseca nizcayAtmaka, hekekhora, Akramaka, ekAMgI bolaNe TALAve lAgate. he jarI sagaLe khare asale tarI samAjAtIla vAI pravRttIMnA ALA ghAlaNyAsAThI, sAdhUMnA, veLaprasaMgI pravacanAtUna dona khaDe bolahI sunavAve lAgatAta, navhe te tyAMce kartavya Tharate, he ApaNa pAhato. ce mahattva padopadI jANavate. vartamAnapatrAtUna yeNArI uccapadasthAMcI bejabAbadAra vaktavye dezAcI pratimA malina karatAnA disatAta. taseca aneka tathAkathita lokamAnya saMtAMce azobhanIya AcaraNa zaramene mAna khAlI ghAlAvayAsa lAvate. thoDakyAta, sAdhUMcI samAjAkaDe pAhaNyAcI dRSTI kazI asAvI, tyAMcA vANIsaMyama kasA mahattvAcA Ahe, tyAcabarobara tyAMcI vidhAne dravya, kSetra, kAla, bhAva lakSAta ThevUna anekAntavAdAne kelelI asAvIta, tyAlA nizcayanayAbarobara vyavahAranayAcIhI joDa asAvI yA goSTI yA adhyayanAta adhorekhita kelelyA disatAta. taseca hA upadeza janasAmAnyAMkaritAhI tevaDhAca mahattvapUrNa Ahe, yAcIhI prakarSAne jANIva hote. arthAt sarvaca goSTIMnA maryAdA asatAta, hehI visarUna cAlaNAra nAhI. tarIsuddhA 'anekAntavAda' he mahAvIrAMce jaina dharmAlA dilele moThe yogadAna Tharate, yAta zaMkAca nAhI. ********** (11) sUtrakRtAMgAce dona zrutaskaMdha : taulanika vicAra rekhA chAjeDa prastAvanA : bha. mahAvIrAMcyA pUrvIce taseca bha. mahAvIrakAlIna bhAratAtIla sarva darzanAMcA vicAra jara koNatyA ekAca graMthAtUna jANUna ghyAyacA asela tara to 'sUtrakRtAMgA'tUna ghetA yeIla. jaina paraMparene mAMDalelA vicAra ANi AcArAcA suMdara samanvaya yethe Ahe. hA vaicArika graMtha Ahe. yAcI bhASA prAkRta asUna sarvajanahitakArI Ahe. ardhamAgadhI bhopyA hA prAcIna namunA Ahe. aMgasUtrAta yAce dusare sthAna Ahe. tulanA: prathama zrutaskaMdhAcA barAcasA bhAga padyamaya Ahe. yAmadhye 16 adhyayane asUna kAhIMnA uddezaka Aheta. 16 paikI 7 adhyayanAMcI suravAta praznottarAne hote. phakta 16 ve adhyayana gadyamaya Ahe. tara dusarAzrutaskaMdha mukhyata: gadyamaya Ahe. yAta 7 adhyayane asUna, uddezaka nAhIta. donhI zrutaskaMdhAta tattvajJAnAlA AcAradharmAcI suMdara joDa dilelI Ahe. svamata-paramatAcyA rUpAta jaina ANi jainetara (dArzanika) azA donhI paraMparAMcyA matAMcA ullekha Ahe. donhIta tyA kALacyA darzanAMcI carcA ; jainAMcI jIva-ajIva i. 9 tattve ; taseca aneka paramatAMce vivecana asUna svamatAce mAhAtmya varNana kele Ahe. jIvana vyavahArAcA ucca Adarza sAMgitalA Ahe.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskaMdha 1 : 1) samaya - ahiMsA siddhAMta 2) vaitAlIya - vairAgyAcA upadeza 3) upasarga - saMyamI jIvanAta yeNAr2yA vighnAMce varNana 4) strI-parijJA - brahmacaryaghAtaka vighnAMce varNana 5) naraka - narakAtIla duHkhAMce varNana 6) vIrastutI - mahAvIrAMcI stutI varNana 7) kuzIla - cAritrahIna vyaktIce varNana 8) vIrya - zubhAzubha prayatnAMce varNana 9) dharma - dharmAce varNana 10) samAdhi - dharmAtIla sthiratece varNana 11) mArga - saMsAra-baMdhanAtUna mukta hoNyAcA mArga 12) samavasaraNa - kriyA-akriyA-vinaya-ajJAnAce varNana 13) yAthAtathya - mAnavI manAce suMdara varNana 14) graMtha - jJAnaprAptIcyA mArgAce varNana 15) AdAnIya - mahAvIrAMcyA upadezAce sAra 16) gAthA - gadyamaya asUna bhikSUce varNana. azA prakAre pratyeka adhyayanAce zIrSaka jarI vegaLe asale tarI tyAta vicArAMcI sAkhaLI guMphalI Ahe. viSaya najaretUna suTU nayeta mhaNUna viSayAMcI punarAvRttI phAra Ahe. anekadA vyApaka vicAra mAMDale Aheta. yAta eka prakAre 'mAnasazAstra'hI Ahe. kase vAgA, kase vAgU nakA yAcA bharapUra vicAra mAMDalA Ahe. uttama zrAvakAce udAharaNAtmaka varNana nAhI. paNa tyAcyA aMgI koNate guNa asAveta yAce vistRta varNana Ahe. zrutaskaMdha 2 : pratyeka adhyayana vegaLe paNa pUrNa svataMtra Ahe. viSayAMcI vividhatA aneka pailUtUna mAMDalI Ahe. sarva viSaya arthapUrNa, pariNAmakAraka Aheta. sarva adhyayanAta kALAcyA puDhace vivecana Ahe. 1) pauNDarika : gadyamaya-vibhinna saMpradAyAMcyA bhiDUMce varNana. sadAcArI, susaMyamI puruSaca saphala hoto ase pratipAdana. 2) kriyAsthAna : darakSaNI kelelyA vartanAlA jaina darzanAta kitI mahattva Ahe te 12 kriyAMtUna va 18 pApasthAnAMtUna disate. 3) AhAraparijJA : vAcakAcA prathamadarzanI apekSAbhaMga hoto. kAraNa jainaAcArAta avAjavI mahattvAcA asalelA AhArAcA tyAga' koThehI sAMgitalA nAhI. pratyAkhyAna zabdaca nAhI. saMthArA nAhI. AdhyAtmika upadeza deNe nAhI. jIva ekamekAMvara upakAra karatAta asehI nAhI. 'jIvo jIvasya jIvanam' he brIdavAkya. tyAMnA vidita asalele je je jIvazAstrIya ANi vanaspatizAstrIya jJAna tyAveLI hote te ApalyAparyaMta pohocavale. 'pahA' va 'jANA' heca sAMgitale. 4) pratyAkhyAnakriyA : tyAgAce, niyamAMce svarUpa va varNana. hA pUrNa adhyAya asalA tarI tyAce pariziSTa puDhe 'nAlaMdA' madhUnahI kele Ahe. anukUlatA asate tyAveLI saMyamAce mahattva. aMta:preraNelA lagAma ghAlA. 18 pApasthAnAMce pratyAkhyAna karA. 5) AcArazruta : khAsa sAMgitalelA jo sAdhuviSayaka rUDhAcAra Ahe, tyAcyAbaddala ekahI vAkya nAhI. jase - paMcamahAvrata, guptI, samitI, dazavidhadharma i. hA adhyAya vAksamitIvara AdhArita Ahe. 6) ArdrakIya : mahAvIra kitI vyavahAravAdI hote tyAcA hA adhyAya dyotaka Ahe. to praznottarAtUna ulagaData jAto. zaMkA va tyAlA dilele uttara yAta Ahe. zaMkA-samAdhAna jarI asale tarI kAhI ThikANI dilelI uttare paTata nAhIta. ********** (12) sUtrakRtAMgAcyA dvitIya zrutaskaMdhAce sAra zakuMtalA coraDiyA sUtrakRtAMgacyA athAMga jJAnasAgarAta DubakI mAralI sAta adhyayanAtUna sAta vicArAMcI pAne ulagaDalI
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNDarIka a. 1) saMsArarUpI puSkaraNI kaSAyayukta karmarUpI pANyAne bharalI kAmabhogAcyA daladalIta AryarUpI kamaLe umalalI cAra vAdIMcI bheTa jhAlI, puSkaraNItIla zreSTha puNDarIka-kamala gheNyAsAThI dhaDapaDa cAlalI. ajJAnAcI kAsa dharalI ANi ekamekAMnA kamI lekhata lekhata tyAMcI icchitApAsUna bhaTakaMtI jhAlI siddha mArga jANaNAr2yA sAdhakAne mAtra AdhyAtmika unnatIcyA baLAvara iSTAcI prAptI kelI / / kriyAsthAna -2) bhaTakaMtI jhAlele ajJAnI AzA, AkAMkSA, havyAsa, atyAcAra, anAcArAMcyA bArA kriyAsthAnAta aDakale ANi adharmasthAnAta ramata gele. vivekAcA tyAga karUna niSprayojanAne hiMsA karaNyAta magna jhAle. cALIsa prakAracyA pApazrutAta svata:lA jhokata rAhile. pArivArika mohAcyA pasAr2yAne arthadaMDAta haravale. anarthadaMDAcyA pApAne janmamaraNAcyA paraMpareta phirata rAhile. terAvyA iyApathikI kriyAsthAnAtale dharmasthAnAta jAgRta jhAle. AtmArthI, puruSArthI, mokSArthI banUna nivRttIcyA mArgAvara cAlU lAgale / / mahAparijJA - 3) janmamaraNAcyA paraMpareta aDakalele AhAraparijJece abhyAsU jhAle. AhArAzI saMbaMdhita sAr2yA sAvadha kriyeta pravRtta jhAle. 'jasA AhAra, jazA bhAvanA tase gatitIla paribhramaNa', hA karmasiddhAMta mAtra te visarale. trasa-sthAvara ekamekAMcA AdhAra mhaNUna mitra jhAle ANi ekamekAMnA khAUnaca jIvana jagU lAgale. ojaAhAra, prakSepaAhAra, kavalaAhAra ase AhArAce vibhAjana kele. sabala mhaNavaNAr2yA mANasAne nirbala azA prANyAMce prANa ghetale. AhArAcA viveka karaNAre hiMsepAsUna dara hoU lAgale. tyAga, virati, pratijJA, saMkalpa karUna yatanAvAna hoUna vicaraNa karU lAgale / / pratyAkhyAnakriyA - 4) karmasiddhAMta na jANaNAr2yAne mAnavI manAta daDalelyA aTharA pApasthAnAMcyA aMta:pravRttIce veLoveLI prasaMgAprasaMgAlA pradarzana kele. tyAtUna mukta vhAyaceca nAhI mhaNUna apratyAkhyAnI banUna pApakarmAcyA baMdhanAce jALe viNale. jIvana jagaNyAcyA mukhya garajA, anna, pANI, nivAr2yAsAThI hiMsece thaimAna ghAtale. mana-vacana-kAyecyA vakratene AtmyAce bhAna visarUna janma-mRtyUcyA cakrAta guraphaTale. sadAcArI, sadvicArI anicchene TALatA yetaca nAhI azA hiMsece bhAgIdAra jarI banale, tarI pazcAttApa karUna, kSamAbhAva dharUna, prAyazcitta gheUna pratyAkhyAnI banale ANi ucca gatIkaDe mArgakramaNA karU lAgale / / AcArazruta - 5) mana-vacana-kAyecyA vakratene mithyA dhAraNecyA AhArI gele. satyAcI oLakha na jhAlyAne artharahita tattvAne mokSamArgAce virAdhaka banale. jaga ekAMta nitya-ekAMta anitya, bhavIjIva mokSagAmI, bAkI sAre saMsArI. sUkSmAcI hiMsA kiMvA trasAMcI hiMsA pApa sArakheca, upayoga lakSaNAne yukta jIva nAhIca sAr2yA kriyA karaNAre paMcamahAbhUtaca, uddiSTa AhAra karaNAre sAdhU AdhAkarmIca, azI aneka prakAracI vidhAne karUna anAcArAlA gAThale, vANIce baMdhana soDale. ekAMtavAdI banUna vAdavivAdAlA pAcAraNa kele. AzuprajJa buddhimAnAMnI, sAdhakAMnI vacanaguptI sAdhUna anekAMta dRSTIne ciMtana kele. ANi zruta cAritryarUpI dharmAlA, sadabhAvAcyA sattelA mAnale.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmAne bAMdhalelyA, karmAtUna karmAneca suTakA hote he jANUna, sarva prANimAtrAMvara maitrIbhAva ThevUna guNagrAhakatene mAdhyasthabhAvAne utkRSTa saMyamAce anuSThAna kele / / ArdrakIya - 6) vacanaguptI sAdhalelyA mahAvIrAMcyA paramabhakta 'ArdrakA 'ne, 'gozAlakA ' cyA upahAsAne gurUMcyA vyApArI, Darapoka mhaNUna kelelyA TIkelA, mArmika uttara dile. jIvAtmyAlA ekAMta sarvavyApaka, nitya mAnaNAre, jJAnAneca muktI hote ase tattva pratipAdana karaNAr2yA sAMkhyAMnA kriyArahita jJAnAne muktI miLata nAhI he paTavUna dile. dona hajAra brAhmaNAMnA bhojana karavaNAre, mANasAlA khaLIcA piMDa, bAlakAlA bhopaLA mhaNUna zijaviNAre 'zAkya', ekA moThyA hattIcI hatyA karUna varSabhara tyAcA AhAra karaNAre 'hastitApasa' kase mithyAdhAraNeta guMgale ANi devagatIce vArasa hoNAra yA bhramAta rAhile. tyAMnA ArdrArkAne samarpaka uttara deUna sAvadya-kriyA ANi uddiSTa AhArAcA tyAga karUna niSkapaTa bhAvAne utkRSTa sAdhaka kase vhAve, he paTavUna dile / / nAlaMdIya - 7) vizAla sarovarAta rahANAr2yA 'nAla' nAgAcyA nAvAne 'nAlaMdA' prasiddha jhAlI ANi manamohaka naisargika vanazrIne baharalI. mahAvIrAMcyA caudA cAturmAsika kALAcyA vAstavyAne hI dharatI pAvana jhAlI. jJAnI, dhyAnI, tyAgI lokAMcI karmabhUmI banalI. hastiyAma vanakhaMDAta vAstavya karaNAr2yA peDhAlaputrAcyA manAta pratyAkhAnAbaddala zaMkA udbhavalI pratyAkhyAna deNAre gheNAre pApAce bhAgIdAra asalyAcI TocaNI manAlA lAgalI. gautamAMnI zaMkA nirasana karUna 9 bhaMgAne pratyAkhyAna- pAlanAcI dizA dAkhavilI. 'pratyAkhyAna kase supratyAkhyAna', he sAMgUna gurudarabArI tyAMcI hajerI lAvalI / / (13) hastitApasAMnA yathocita uttara sAdhanA desaDalA ArdrakakumAra jAtismaraNAmuLe dIkSA gheUna bha. mahAvIrAMcyA darzanAsAThI Arya dezAta yetAta. vATeta tyAMnA gozAlaka va anya matAvalaMbI loka bheTatAta. pratyekajaNa svataHcyA dharmAta yeNyAsAThI ApalA dharma kasA zreSTha va aMgIkAra karaNyAsa sopA Ahe, he siddha karU pAhatAta. zevaTI hastitApasa bheTatAta. te mhaNatAta, 'AmhI varSAtUna ekadAca eka hattI mArato va tyAcAca varSabhara AhArAsAThI upayoga karato. azAne ekAca jIvAcI hatyA hote va pukaLa jIvAMcI hatyA vAcate. ' ArdrakIya adhyayanAta 53 vyA gAtheta yA AkSepAlA atyaMta saMkSipta uttara dile Ahe. te ase - "varSabhara ekAca prANyAcA ghAta karaNArehI jIva hiMsepAsUna nivRtta hoU zakata nAhIta. tumacyA yA vicArAnusAra gRhasthahI anya kSetra-kAlavartI jIvAMcI hiMsA karIta nAhIta. mhaNUna tyAMnAhI nirdoSa, ahiMsaka mAnAve lAgela.' vastutaH he uttara kAhI samAdhAnakAraka nAhI. yAcI thoDI tarI vistRta mImAMsA Avazyaka hotI. puDhe vikasita jhAlelA sAdhuAcAra ANi zAkAhAraviSayaka mAnyatA jaina dhAraNAMcyA sahAyyAne puDhIla mudyAta detA yetIla. ArdrakamunIMcyA uttarAta puDhIla mudde adhyAhRta hote - 1) hiMsA-ahiMsece mApadaMDa mRta jIvAMcI saMkhyA nasUna, prANyAMcI cetanA, iMdriye, mana va zarIrAcA vikAsa va mAraNAr2yAce tIvra - maMdabhAva yAvara avalaMbUna asate. 2) hattIsArakhyA vizAlakAya, vikasita, cetanazIla prANyAlA mAraNArA, hiMsA doSAMpAsUna nivRtta hoU zakata
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAhI. tyAMcyA Azrita rAhaNAr2yA prANyAMcA taseca mAMsa, rakta, carabI yAta rAhaNAr2yA, utpanna hoNAr2yA aneka trasasthAvara jIvAMcA ghAta hoto. 3) thoDyA jIvAMnA mAraNAre ahiMsaka mhaTale tara maryAdita hiMsA karaNAre gRhastha tara hiMsA doSarahita mAnale jAtIla. gRhastha trasa soDUna (gAthApati-cora-grahaNa-vimokSaNa-nyAya) sthAvarAMcI maryAdA gheUna, bAkIcyA sthAvarAMce pratyAkhyAna gheUna hiMsA doSAce pramANa kamI karatAta. 4) sapta kuvyasanAta paNa mAMsa niSiddha mAnale jAte. 5) jaina sAdhU tara IryAsamitIne yukta, bhikSecyA 42 doSAMpAsUna rahita, yathAlAbha saMtuSTa hoUna AhAra ghetAta. 6) 'sarva jIva samAna', ase mhaNUna sannI paMceMdriya mAraNe mhaNaje dahA balaprANa mAraNe hoya. ekeMdriyAta cAra balaprANa Aheta. 7) zivAya ApaNa, vanaspatI zaMbhara paTIne vADhavU zakato paNa eka hattI mAralA tara eka vaMzaca nAza pAvato. 8) paMceMdriyAMcI hatyA karaNAr2yA narakagAmI hastitApasAjavaLa jAsta veLa na ghAlavatA ApaNa ahiMsA pALaNAr2yA, mokSagAmI bha. mahAvIrAMcyA darzanAlA lavakara jAve, yA uddezAne ArdrakamunI tethUna thoDakyAta uttara deUna nighatAta. 9) jaina sAdha tara bhramaravattIpramANe gocarI ghetAta (dazavaikAlika-damaphapphiyA-adhyayana 1) uddiSTa AhAra gheta nAhIta. hastitApasAMpramANe varSabharAcI taratUda va annAbaddalacI AsaktI na ThevatA, rojacI roja gocarI ghetAta. 10) mAMsa kacce aso, zijavile jAta aso kiMvA zijavilele aso, tinhI avasthAMmadhye anaMta nigodiyA jIvAMcI utpattI hota asate, azI mAnyatA aneka jaina AcArya noMdavitAta. khare tara koNatyAhI annAta, thoDyA kALAnaMtara trasajIvAMcI utpattI hota asate. jyAta trasajIva jAsta te anna niSiddha Ahe. mAMsAta niraMtara jIvotpattI hotaca asate. nusatA sparza kelA tarI jIvahatyA hote. 11) manusmRtIsArakhyA brAhmaNadharmIya graMthAta mhaTale Ahe - anumantA vizasitA, nihantA kryvikryii| saMskartA copahartA ca, khAdakazceti ghAtakAH / / arthAt, prANyAMcyA vadhAcI AjJA deNArA, zarIrAvara ghAva karaNArA, mAraNArA, kharedI karaNArA, vikaNArA, zijavaNArA, vADhaNArA, khANArA hyA sarva AThahI vyaktI ghAtaka Aheta. 12) mAMsa khANAr2yAlA paramadhAmI deva mhaNatAta - tuhaM piyAI maMsAiM khaNDAI sollagANi ya / khAvio mi samasAI aggivaNNAI Negaso / / uttarAdhyayana 19.70 / 13) zreNika rAjA dekhIla paMceMdriya hatyemuLe narakAta gele - azI jaina paurANika mAnyatA Ahe. 14) savve jIvA suhasAyA duhapaDikUlA / savvesiM jIviyaM piyaM / / AcArAMga yA sahaastitvAcyA jIvanasUtrAMcA sarvAMnIca vicAra karUna jo prAkRtika AhAra Ahe, sahaja upalabdha Ahe, tyAcAca svIkAra karAvA. hastitApasa manAlA paTata nAhIta. ekAca prakArace anna rojaca varSabhara khANe he rucata nAhI. nusatAca mAMsAhAra paNa karatIla ase vATata nAhI. saMyama pathAvara jANAre niravadya AhAraca ghetAta.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ (14) sadya:kAlIna pariprekSya meM sUtrakRtAMga maMgalA goThI adhyAtmapratyayika kriyAsthAna kA varNana 'kriyAsthAna' nAmaka dusare adhyayana meM AyA hai / jo teraha kriyAsthAna batAye gaye haiM, unameM se ye AThavA~ kriyAsthAna haiM / saMkSepa meM isakA artha yaha hai ki kisI ne hameM kaSTa nahIM pahu~cAyA, phira bhI mana viSAda aura nirAzA se bharA huA hai / isakA kAraNa hai krodha, mAna, mAyA, lobha ye citta meM samAye hue cAra kaSAya / makaDI ke jAla ke samAna, hama khuda ko hI nakArAtmaka soca ke jAla meM bandI banAkara usameM jakaDate cale jAte haiM / maiM to samajhatI hU~ ki, Aja kA manuSya sabase jyAdA adhyAtmapratyayika kA hI zikAra banA huA hai| dahazatavAda, guNDAgardI, atyAcAra aura khUna kI holI khelanevAle ye saba muThThIbhara loga spaSTa rUpa se dikhAI dete haiM / lekina khuda ko hI khokhalA banAnevAlA adhyAtmapratyayika roga (nAsUra) kI taraha bar3hatA hI jA rahA hai / ye nakArAtmaka soca slo paoNijhana kA kAma kara rahI hai| isake mahAbhayaMkara pariNAma aba hamAre sAmane vAstavika rUpa se ubharakara A rahe haiM / blaDaprezara, Diprezana, aljAyamara, skrijhopheniyA ye saba isI soca ke pariNAma haiM / Ajakala to bacapana meM hI isakA bIja boyA jAtA hai| zikSA, khela, kalA jaisI hunara meM baDhatI huI spardhArUpI kaSAya ne, baccoM kI nirAgasatA chIna lI hai / pariNAma - bAtabAta pe ciDaciDApana, jiddI svabhAva, dUsaroM ko kama lekhanA, baDoM kA Adara na karanA, ye aba 'ghara ghara kI kahAnI' bana gayI hai| bAta ghara kI hI A gayI hai, to hama usI pe thoDA prakAza DAle / pahale kI taraha nA to hama pArataMtrya meM jI rahe haiM, nA baDI baDI naisargika Apatti kA zikAra bane haiM, nA to plega yA (baDI mAtA) jaise mahAbhayaMkara prakopa se ghara ke ghara beghara ho rahe haiN| parantu hama apane hI ghara meM beghara ho rahe haiM, vo hamAre hI khuda ke cAra kaSAya ke kAraNa / mana kA sukha pAne ke prayAsa meM hama Atmika sukha kho baiThe haiM / ye bAta vistRta karane ke lie kavi kI eka paMkti hI kAphI hai - "amRta ghaTa bharale tujhiyA dArI, kA vaNavaNa phirasI bAjArI / " hamAre cAra kaSAya hI cAra vAdiyoM ke samAna AtmarUpI 'padmavarapuNDarIka' ko Upara uThAne ke bajAya, karmarUpI kIcaDa meM pha~sAte jA rahe haiM / khuda kI hI dizAbhUla kara rahe haiM / nirAzA se bharA huA mana kyA 'AhAra-parijJA' kA pAlana karegA ? use bhUlAne ke lie jyAdA AhAra grahaNa kiyA jAtA hai, yA use chipAne ke lie upavAsa kA sahArA liyA jAtA hai / jaba hama nijI jiMdagI se hI ubhara nahIM pAte, to sampUrNa jagat ke sajIvatA kA kyA anubhava kareMge ? 'pratyAkhyAna' to bahuta dUra kI bAta hai / viSAdabharA ekAMgI dRSTikoNa khuda ke alaga-alaga AyAmoM ko samajhane meM asamartha hai, to anekAntavAda jaisA paripUrNa siddhAnta kyA hama jAneM ? lekina hA~ ! 'Ardraka' ne 'gozAlaka' ko diyA huA javAba mujhe yahA~ sarvathA ucita aura yogya dikhAI detA hai / aise loga aneka logoM se ghire hone ke bAvajUda bhI, unakA ekAntavAsa cAlU rahatA hai / ve hamezA alipta rahate haiM / 'sthiti' ekasamAna hai, lekina Antarika bhAva DorI ke do chora / bha. mahAvIra kI ekAntavAsa kI tAra, AtmA se juDI huI thI aura adhyAtmapratyayika kA doSa laganevAle kI tAra, mana jaise pudgala paramANu se juDI huI hai / eka chora mokSa kI tarapha jAtA hai, to dUsarA chora saMsAracakra meM girA detA hai| ********** (15) addagassa kahANayaM AzA kAMkariyA teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM aNajja-visae addagapuraM nAma nayaraM hotthA / tattha addaga-rAyA rajjaM karei / tassa putto vi 'addagakumAra' nAmeNa pasiddho /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ tamhi samae AriyakhettaThiyassa rAyagihassa rAyA seNio AsI / tassa putto cauvvihabuddhIhiM saMjutto abhayakumaro egayA addagarAiNA seNiyassa kae dUyahattheNa bahumollaM pAhuDaM pesiyaM / addagakumAreNa vi abhayassa kae kAI vatthUNi pAhuDarUveNa pesiyANi / duve pAhuDANi gheUNa addagarAiNo dUo seNiyassa atthANamaMDave paviTTho / seNieNa tassa jahociyaM bahumANo kao / pAhuDANi aNgiikyaanni| jayA seNieNa addagarAiNo kae paDipAhuDaM sajjIkayaM tathA abhayakumareNa vi addagakumarassa kae visiTuM paDipAhuDaM sajjIkayaM / abhayakumareNa nANassa uvaogeNa jANiyaM, 'addagakumAro paramaTTeNa bhavijIvo atthi / ' tassa paDibohatthaM abhayakumareNa egAe maMjUsiyAe egA appaDimA jiNapaDimA tahA muhapattI ThaviyA / sA maMjUsA dUyahattheNa tassa kae pesiyaa| ___maMjUsiyaM pAsiUNa addagakumAreNa koUhalavaseNa turiyaM turiyaM sA ugghADiyA / jiNapaDima, muhapattiM ca daLUNa so maNammi ciMtiuNa laggo, 'eyANi vatthUNi mae puvviM katto vi pAsiyANi / ' eyAvasare tassa jAisaraNaM samuppannaM / so sarai jahA - "vasaMtapurammi nayare ahaM ego uvAsago hotthA / saMsArassa asArattaM muNiUNa ahaM bhajjAe saha pavvaise / sAmaNNe vi egayA bhajja pAsiUNa tammi aNaratto jaao| mae tassa aicArassa AloyaNA na kayA / aNAloiya -apaDikkaMta-avatthAe kAlamAse kAlaM kiccA devalogammi uvavanno / devalogAo caiUNa ahaM addagapatto tti jaao|" eyAriso appaNo puvvabhavavuttaMtaM jANiUNa addago saMsArAo viratto / Ariyadese AgaMtUNa so jiNasAsaNe pavvaio / bhagavaM vaddhamANassa daMsaNaTuM teNa vihArajattA AraddhA / maggammi tassa gosAlao, hatthitAvaso parivvAyago buddhabhikkhu icceiyAiM paradasaNavAiNo miliyaa| te savve appaNo daMsaNAI paramaThurUveNa kaheMti / niggaMthadhamma uvalakkhiUNa uvahAsaparaM bhAsaMti / addageNa egegassa kahaNaM suNiyaM / tesiM nirAkaraNa kayaM / niggaMthadhammassa mahattaNaM teNa aNujuttIhiM sAhiyaM / evaM payAreNa ahoNa savve parasamayavAiNo parAiyA / magge tesiM savvesiM saha addagassa jo vAyapaDivAyaM hoi tassa saMkalaNaM sUyagaDassa bIyaM - suyakkhaMdhassa 'addaijja' ajjhayaNe dIsai / sUyagaDassa sasamaya-parasamaya-rUveNa jA pasiddhI sA addaijja-ajjhayaNe savisesaM dIsai / ********** (16) hastitApasa ke mata kA saMbhAvya khaNDana saMgItA munota vadha to basa vadha hai, hastitApasa kA hai yaha kahanA bhAvoM ke pariNAmoM ko, lekina usane kahA~ pahacAnA / bhogarUpa AmiSarata prANi, sthUlarUpa hiMsA kara jAnA sUkSmatA meM isakI chipA hai, jIvana kA satya khajAnA / / sUtrakRtAMgasUtra ke dvitIya zrutaskandha meM 'ArdrakIya' nAmaka chaThA~ adhyayana hai / usameM Ardrakamuni, gozAlaka Adi anyamatAvalambiyoM ko praznoM kA uttara dete haiN| usI zrRMkhalA meM nitya vanaspati chedana kI apekSA, eka bAra hastivadha karanA - kama pApamaya hai, isa mithyAdhAraNA ko hastitApasa ucita mAnate haiM / Ardrakamuni usake isa bhrama ko satya kathanoM se dUra karate haiM / paMcendriya vadha meM jyAdA pApa hai', isI viSaya ko lekara kucha aura tathyoMko Apake samakSa rakhanA cAhatI huuN| yadi hama eka hI satya mAne ki, 'saba AtmA samAna haiM aura sabako mArane meM eka samAna pApa hai', to phira
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'zAkAhAra-mAMsAhAra' meM bheda hI nahIM rahatA / bhakSya-abhakSya kA bheda nahIM hotA / kyoM loga khetI karate ? kyoM bha. RSabhadeva logoM ko asi-masi-kRSi sikhAte ? basa ! eka hI prANI mAro aura sAla bhara taka khAte rho| jainadarzana meM jIvoM kA vargIkaraNa bahuta sUkSmatApUrvaka kiyA gayA hai / ekendriya jIva se usakA vikAsa hotehote, ananta puNya kA saMcaya hone para usako pA~ca paripUrNa indriyA~ milatI haiM / dasa prANa aura chaha paryAptiyA~ milatI haiM / punarjanma ko mAnanevAle anyadharma bhI isa bAta ko svIkAra karate haiM ki jIva 84 lAkha yoni se bhaTakakara jaba puNya kA saMcaya aura bure karmoM kA kSaya karatA hai taba use pA~coM indriyoM se paripUrNa zarIra tathA mana kI prApti hotI hai / usameM bhI jJAna, darzana, yoga, upayoga Adi guNoM kA prakaTIkaraNa bhI paMcendriya meM jyAdA hotA hai / jisase vaha vrata-pratyAkhyAna karane kI kSamatA rakhatA hai, karma kATane kA sAmarthya rakhatA hai / isIlie to Agama meM, naraka meM jAne ke cAra kAraNoM meM eka kAraNa, 'paMcendriya kA vadha' spaSTa rUpa se diyA hai na ki 'ekendriya' / ekendriya jIva kI hiMsA hama prAya: arthadaNDa ke lie karate haiM, apanI jIvanacaryA calAne ke lie karate haiN| parantu paMcendriya jIva kI hiMsA prAya: jihvA kI lolupatA ke lie, nirdayatA se, krUra bhAvoM se kI jAtI hai / isase 'jIvana-cakra' bigaDatA hai / yaha 'anarthadaNDa' hai, isameM jyAdA pApa hai / yaha samajhAne ke lie hama Aja ke pariveza se anekoM udAharaNa de sakate haiN| jaise - eka pradhAnamaMtrI kI AtmA aura eka bhikhArI kI AtmA samAna hai phira bhI yadi pradhAnamaMtrI maratA hai to rASTrIya zoka aura bhikhArI mare to kisI ko patA bhI nahIM cltaa| eka nakalI hAra hai aura dUsarA sone meM bhI hire-panne se jur3A huA hai / donoM meM se kisake guma hone para jyAdA dukha hogA ? arthAt, jisakA mola, sundaratA, upayogitA adhika, usakA guma honA adhika duHkhadAyaka hogaa| aise anekoM tathya aura udAharaNa hai phira bhI usase bhI kahIM jyAdA mAyane rakhatI hai, 'hamArI khAne ke prati Asakti', jo ina bhakSya-abhakSya kA viveka na rakhane ke kAraNa pApa ko baDhAvA detI hai| mAnA ki hareka AtmA samAna hai / isako nakArA bhI nahIM jA sakatA / phira bhI unakI vizeSatAoM meM to pharka hai| isalie bha. mahAvIra ne kahA hai ki, 'naya' aura 'karmasiddhAnta' kA AdhAra lekara, kisI tathya kI satyatA kA nirNaya liyA jAtA hai / isakI puSTi ke lie 'AcArAMga' aura 'uttarAdhyayana' meM anekoM udAharaNa milate haiN| Akhira meM, maiM kahanA cAhatI hU~ ki - 'kyA hamArA peTa maraghaTa hai jo jIvoM ko mAroM, usameM DAlate raho ?' (17) apratyAkhyAna ANi pratyAkhyAna : eka ciMtana kalpanA muthA sarva saMsArI AtmyAMcI svAbhAvika sthitI hI apratyAkhyAnI Ahe. mhaNajeca karmabaMdhAne yukta Ahe. mANasAlA jagAyalA aneka AvazyakatA lAgatAta. parivArapAlana, upajIvikA, kSudhAnivRttI yAsAThI SaTkAyika jIvAMcA saDhaLa hAtAne vApara karaNe, tyAMnA trAsa deNe, tyAMcyAvara adhikAra gAjavaNe, jarA kuThe anukUlatA miLAlI kI tyAMcyA sahavAsAta yeUna tyAMcI hiMsA karaNe, arthAt hiMsA karaNe he jarI lakSya nasale, tyAMcyAviSayI anukaMpA, saMvedanazIlA asalI tarI udaranirvAhAsAThI nAIlAjAne hiMsA hota rahAte ANi tyAMcA hA pravAha akhaMDapaNe cAlU rahAto ANi tarI suddhA vrata na ghetA saMsArAta nivAsa karaNe ANi SaTjIvAMcA sahavAsa heca sarva jIvAMcyA aviratIce kAraNa hoya. AsravAce kAraNa hoya. ___apratyAkhyAna hA svabhAva Ahe. to sRSTIcA niyama Ahe. mAnavI manAtalyA sagaLyA vikRtI, duSpravRttI koNatyA nA koNatyA rUpAta pApAcyA zreNIta yetAta. yAmuLe tyAMce pApakarmabaMdha he cAlU asatAta. tyApAsUna paravRtta hoNyAsAThI tyAce nirAkaraNa karaNyAsAThI jaina paraMpareta pratyAkhyAna (pratikramaNa) hI eka mahAauSadhI sAMgitalI Ahe
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyAkhyAna - prati + A + khyAna = nizcitapaNe tyAviSayI sAMgaNe. arthAt pratyAkhyAna mhaNaje viratI, tyAga, pratijJA, saMkalpa. pratyAkhyAna hI atizaya prAcIna paraMparA Ahe. 13 kriyAsthAnAMcyA palIkaDe jAUna hI kriyA Ahe. pratyAkhyAna he AtmyAzI nigaDita Ahe. taseca te karmasiddhAMta va punarjanmAzIhI nigaDita Ahe. tyAmuLe vivekapUrvaka sAvakrIyAMcA tyAga karAvA. pApa he nehamI ApalyA marjIne hota asate ANi tyAlA cAlanA deta rAhilo tara vinAzatetaca tyAce pariNAma hotAta. mhaNUna pratyAkhyAna he 18 pApasthAnAMce karAyace, vizeSataH kaSAyAMce karAyace. bhUtakAlIna jIvanAce prAmANikapaNAne nirIkSaNa karUna jo kAhI pAparUpI kacarA Ata paDalA Ahe, tyAcA sadgurU, aMtarAtmyAcyA sAkSIne pazcAttApa karAvA (pratikramaNAdvAre) va bhaviSyAta punhA yA duSpravRttImuLe hoNAr2yA pApabaMdhApAsUna mukta hoNyAsAThI saMkalpa karAvA. saMsArAta Ahota toparyaMta rAga, dveSarUpI kaSAya he (karmAcyA udayAmuLe) rAhaNAraca. paNa tyAcI tIvratA, ugratA rAhatA kAmA naye. hIca sAvadhAnatA, jAgarUkatA yAyalA havI. manAta satata kelelyA pApAce smaraNa hI glAnIlA janma dete ANi hIca glAnI hIna bhAvanA nirmANa karate. yA pApAmuLe paraloka va ihaloka donhIkaDe niMdAnAlastI, duHkha bhogAve lAgate. durvicAra, kusaMskAra yApAsUna dUra rahANyAkaritA pratyAkhyAna' hI eka AdhyAtmika sAdhanA Ahe. yAne AtmA halakA (bhArahIna) hoto, zuddha hoto. mhaNUna pApAce, parigrahAce, guptIce, samitIce, pariSahAce pratyAkhyAna gheNe yAlA jaina sAdhaneta khUpa mahattva Ahe. yA paMcama kALAta moThamoThe vrata gheU zakata nAhI, paNa choTe moThe khAnapAnaviSayaka niyama taseca itarahI niyama jase, 'Aja rAgavAyace nAhI', 'koNAcIhI niMdA karAyacI nAhI', 'mauna dhAraNa karAyace', 'ekeMdriya hiMsA TALatA yeNAra nAhI paNa saMkalpapUrvaka trasahiMsA karAyacI nAhI'. yathAzaktI azA niyamAne tyA pratyAkhyAnAce ojhe vATaNAra nAhI. paNa pratyAkhyAna ghetaleca nAhI tara karmabaMdhahI cukaNAra nAhIta. pratyAkhyAnAlA prayatnapUrvaka ANi tIvra AtmazaktIcI joDa lAgate. vicAra karaNAr2yA manuSya yonItaca hI sarva kSamatA Ahe. pratyAkhyAna he cetanaca gheU zakatAta, ajIva te gheU zakata nAhIta. paMceMdriya manuSya icchA asalyAsa bar2yAca pramANAta ANi paMceMdriya tiryaMca he alpa pramANAta pratyAkhyAna gheU zakatAta. kSetrAcyA prabhAvAmuLe nArakI va devagatItale jIva pratyAkhyAna gheU zakata nAhIta. upasaMhAra : * jaina dharmAta sarvAta mahattvAcA siddhAMta. mahAvIrAMnI pratyAkhyAna va pratikramaNAlA nitya AcArAta sthAna dile Ahe. * AhArAcyA maryAdA ghyA, asA saMketa miLAlA nasUna 18 pApasthAne va kaSAya yAMcI jANIva karUna dilI Ahe. * sarva sAdhuAcAra pratyAkhyAnAzI joDalelA Ahe. * zubhasaMkalpa heca pratyAkhyAnAce sAra hoya. * pratyAkhyAna he phakta AhArAceca nasUna bhAvazuddhIlA mahattva Ahe. * sukhAsamAdhAnAta asalelyA vyaktIne, 'kuThe thAMbAyace' he TharavAve ANi heca pratyAkhyAna zikavite. * ApalyAta asalelI pramAdatA, avivekatA naSTa karaNe ANi jAgarUkatA nirmANa karaNe hAca pratyAkhyAna gheNyAmAgIla hetU hoya. * pratyAkhyAna gheNe, saMyama pALaNe he mokSaprAptIce sAdhana hoya. * hI 18 pApasthAne asalI tarI tyA aMta:pravRttI Aheta. mAnavI svabhAvAta daDalelyA bhAvabhAvanA Aheta. tyA nAkArUna cAlata nAhIta. tyAMcA nAza karatA yeta nAhI. tyA yogya, ucita, saMyata ThevAvyAta. yA bhAvanAMnA thoDIhI uttejanA dilI. thArA dilA tara to pratyAkhyAnAcA bhaMga hoIla.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ he sarva jANUna SaTjIvAMviSayI Atmyaupamya bhAva ThevAveta. tyAMce bhaya vADhIlA lAgaNAra nAhI yAsAThI vilAsitatA phaeNzana, hausa, koNatyAhI cikitsA he sarva karatAnA tyA jIvAMviSayI karuNA ThevAvI. (18) sUtrakRtAMga (2) : kAhI vizeSa vyaktirekhA jyotsnA muthA sUtrakRtAMgAcA mukhya viSaya 'svasamaya' va 'parasamaya' Ahe. ahiMsA, aparigraha, AhAra, sAdhucaryA, 18 pApasthAne, kriyAsthAne, pratyAkhyAnAce mahattva, guru-ziSya saMbaMdha, tyAga-virati, samAdhimaraNa yAMdvAre 'svasiddhAMta' sAMgitalA Ahe. tara bauddha, sAMkhya, vaidika, cArvAka i. darzane va paMcamahAbhUtavAda, tajjIvatccharIravAda, IzvarakArakivAda va niyativAda i. vAdAMce ThikaThikANI ullekha karUna 'parasiddhAMta' darzavilA Ahe. yA sarvAMcA ekatrita paricaya hoto to 'puNDarika', 'ArdrakIya' va 'nAlaMdIya' yA adhyayanAta AlelyA saMvAdAMdvAre. tyAta uThUna disaNAr2yA vyaktirekhA mhaNaje 'gozAlaka', 'Ardraka', 'gautama' va 'pArkhApatya peDhAlaputra'. 1) gozAlaka : sUtrAMta pratyakSa nAmollekha nAhI. cUrNikAra, TIkAkArAcyA AdhAre taseca bhagavatIsUtrAtIla 15 vyA zatakAcyA AdhAre, gozAlaka svata:lA mahAvIrAMcA ziSya samajato. satata tyAMcyA mAgomAga phirata va tapa karata maMkhalIputra gozAlaka aneka praznAMnI mahAvIrAMnA bhaMDAvUna soDato. puDhe jAUna svata:cAca svataMtra 'AjIvaka' saMpradAya sthApana karUna, mahAvIrAMpekSA jAsta ziSyasamudAya jamavaNArA, svata:lAca tIrthaMkara mhaNavaNArA, AtmaprauDhI asA gozAlaka mahAvIrAMcyA darzanAlA nighAlelyA ArdrakAlA madhyeca aDavUna - 'mahAvIra kase duTappI AcaraNa karaNAre, Darapoka, vaNika, caMcalavRttIce, lokasamUhAta vAvaraNAre', azI bharapeTa niMdA karato. to dhADasI va matsarI asUna svata:cyAca sAdhUMce sacittajala, bIjakAya, AdhAkarmI AhAra, strIsevana i. AcArAce chAtIThokapaNe samarthanahI karato. asA hA 'spaSTavaktA' gozAlaka. 2) Ardraka : gozAlakAcyA agadI ulaTa kI jyAne mahAvIrAMnA ajUna pratyakSa pAhilehI nAhI. anArya dezAtalA, kevaLa jAtismaraNAmuLe pravrajyA dhAraNa kelelA, mahAvIrAMcyA darzanAcyA atIva oDhIne nighAlelA, paraMtu tarIhI rastyAta bheTalelyA gozAlakAcyA pratyeka AkSepAlA mArmikapaNe khoDUna kADhaNArA asA Ardraka. yAvarUnaca tyAcA nigraMthadharmAvara dRDha vizvAsa disUna yeto. 'vaNikAcI upamA ekadezIya kazI satya Ahe, kAraNa te sarvAMcA Atmika lAbha pAhUna upadeza detAta, paNa sarvathA vyApArI nAhIta' hehI paTavUna deto. yAvarUna raMgUnI raMgAta sAr2yA, raMga mAjhA vegaLA' yA padyAcI AThavaNa karUna deNAre ase mahAvIra hote, he ArdrakAcyA vivecanAtUna spaSTa hote. Ardraka buddhimAna va vAkpaTU hotA. to buddhAcyA AhArAcI upahAsAtmaka TIkA karato tara salagI dAkhavaNAr2yA sAMkhyAMnA jhaTakUna TAkato. asA hA 'vyavahArI' Ardraka. 3) gautama, 4) pArkhApatya peDhAlaputra : he doghe dona vegavegaLyA tIrthaMkarAMcyA paraMparetale. tarI sahaja zaMkA vicAraNArA pArzvanAthAMcyA paraMparetIla peDhAlaputra. tyAcyA manAta pratyAkhyAnAviSayI gairasamaja Ahe, ajJAna Ahe, anabhijJatA Ahe. tarIhI saMkoca na karatA pRcchA karato. 'gautama' pUrvAzramIce prakAMDa paMDita tara AtA bha. mahAvIrAMce prathama gaNadhara tarIhI nirAbhimAnI. gautamAne peDhAlaputrAlA trasa va trasabhUta zabdAtIla sAdharmya dAkhavUna supratyAkhyAnAce digdarzana, vividha udAharaNAdvAre karavile. AbhAra na mAnatA, jANAr2yA peDhAlaputrAlA ApalyA vakilI buddhIne, kRtajJatA vyakta karaNyAsa bhAga pADale. peDhAlaputrAnehI ApaNa AdhIcyA paraMparetIla asUnahI ApalI cUka mAnya karUna, cAturyAmadharma soDUna, sapratikramaNa paMcamahAvratAtmakadharmAcA aMgIkAra kelA. gautamAne vinayapUrvaka mahAzaMkaDUna tyAlA paMcamahAvratAtmaka dharma deUna, zramaNasaMghAta sammIlita kele. yAvarUna udakapeDhAlaputrAcI satya jANaNyAcI va pacaviNyAcI vRttI tara gautama he 'vidyAvinayena zobhate'ce pratIka. upasaMhAra : varIla vyaktirekhAMmuLe sUtrakRtAMgAtIla mukhya viSayAlA puSTI miLate. jase ekhAdyA citrapaTAta jara
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ khalanAyaka nasela tara nAyakAce sUna yeta nAhI, tyApramANe gozAlakAsArakhA kRtaghna ziSya nasatA tara mahAvIrAMcI AdhyAtmika uMcI disalI nasatI. tyAMcyA vicArAMce maMthana karaviNyAsa va paMcamahAvratAMce navanIta kADhaNyAta gozAlakAcyA AropAMcA khUpa moThA vATA Ahe. evaDhe asUnahI gozAlakAcyA 'niyativAdA'lA SarzanAta sthAna miLAle nAhI hehI Azcaryaca ! svata:ce mata svaccha va spaSTa asela tara virodhIhI ApalAsA karatA yeto, he gautama-peDhAlaputrAcyA saMvAdAvarUna spaSTa hote je AjacyA rAjakAraNyAsa upayogI Ahe. aneka matapravAha asale tarI vAdavivAda na karatA susaMvAda sAdhatA yeto, yAvarahI yethe prakAza paDato. samanvayavRttI, kRtajJatA, parasparAMmadhIla Adara i. guNAMcI jopAsanAhIdasUna yete. gautama-mahAvIra mhaNaje 'graMtha' adhyayanAtIla guru-ziSya nAtyAcA Adarza paripAka hoya, je AjacyA zikSaNa vyavasthesAThI atizaya mArgadarzaka Ahe. thoDyA phAra truTI vagaLatA 'svasamaya-parasamaya' yA keMdrasthAnI asalelyA viSayAlA, varIla vyaktirekhAMmuLe rocakatA AlI Ahe. pakSAMtara, dharmAMtara karaNAr2yAMsAThI hA jaNU Adarza vastupAThaca Ahe. * ********* (19) sUtrakRtAMga : eka sampUrNa Agama haMsA nahAra 1) eka gAthA meM sAra - bujjhijjatti tiuTTijjA baMdhaNaM prijaanniyaa| kimAha baMdhaNaM vIro, kiM vA jANaM tiuTTaI ? / / sampUrNa Agama kA sAra, sUtrakRtAMga kA sampUrNa tattvacintana isa gAthA meM samAviSTa ho gayA hai / dekhane meM AtA hai ki kucha loga jJAnI haiM, para kriyA meM udAsIna haiN| kucha logoM meM kriyA hai, para ve jJAna meM udAsIna haiM / donoM prakAra ke manuSya bandhana yAnI aSTakarmabandhana aura Arambha-parigraha se dUra nahIM ho sakate / kriyAjaDa ke udAharaNa - merA to tapa hamezA cAlU rahatA --- kyA tapa ko samajhA ? rasanendriya para saMyama AyA ? maiM to mandira gaye binA pAnI bhI nahIM pItI --- kyA bhagavAna ko samajhA ? maiM to roja kI cAra sAmAyika karatI hU~ --- kyA samatAbhAva AyA ? zuSkajJAnI kA udAharaNa - maiM to jainaoNlaoNjI kI parIkSA meM hamezA prathama AtI haiM --- AcAra meM kucha AyA jainadarzana kA eka mahattvapUrNa siddhAnta - 'jJAnakriyAbhyAM mokSaH / ' 2) tIna adhyAya jisameM anya matoM, darzana evaM unakI mAnyatAoM kI carcA - a) svasamaya aura parasamaya kA pratipAdana hai aisA prathama zrutaskandha kA prathama 'samaya' adhyayana / ba) jahA~ aneka darzanoM yA dRSTiyoM kA saMgama hotA hai aisA prathama zrutaskandha kA bArahavA~ 'samavasaraNa' adhyayana ka) zveta kamala kI upamA ke mAdhyama se dharma, dharmatIrtha tathA nirvANa ke mahattva ko samajhAnevAlA, eka lalita kAvya / kalpanA kA rasAsvAda karAnevAlA dvitIya zrutaskandha kA prathama puNDarIka' adhyayana / AdhArastambha, tIna tattva haiM - jIva, jagat, AtmA / parantu bhAratIya saMskRti mukhya rUpa se AtmA ke irdagIrda ghUmatI hai / AtmA ke bandhana evaM mukti hI pratyeka dharmadarzana kA lakSya hai| AtmavAda, karmavAda, paralokavAda, mokSavAda ina cAra vicAroM meM bhAratIya darzanoM ke sAmAnya siddhAnta samAviSTa hote haiM / usa samaya kitanI dhAraNAe~aura matamatAntara calate the ? 363 mata the / bha. mahAvIra ne sabhI mAnyatAoM ko, syAdvAda kI sthApanA kara, samanvaya karate
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ hue usa yuga ko prabhAvita kiyA / unakI mAnyatAe~ mAtra bauddhika hI nahIM, vyAvahArika bhI haiN| yadyapi sUtrakRtAMga jainadarzana kA grantha hai, phira bhI usameM jainetara mAnyatAoM kA vivecana isalie prAsaMgika hai ki sAdhaka vibhinna dhAraNAoM-mAnyatAoM ko samajhakara, yathArtha ko sampUrNa AsthA aura zraddhA ke sAtha svIkAra kare / kyoMki mithyAtva kI beDI sabase bhayAnaka hai| 3) dArzanika saMvAda - yaha eka dArzanika saMvAda hai jo upaniSadoM ke zailI kI yAda dilAtA hai / dvitIya zrutaskandha kA chaThA~ ArdrakIya' adhyayana pA~coM matAvalambiyoM (gozAlaka, bauddhabhikSu, brAhmaNa, ekadaNDI, parivrAjaka (sAMkhya), hastitApasa) ke sAtha ArdrakakumAra kA jo vAda-prativAda huA, usakA isameM saMkalana hai / isameM Ardrakamuni sarasa-kathA zailI meM, saMvAdeM ke rUpa meM, bhrAnta mAnyatAoM kA nirAkaraNa karake, svamAnyatA kI prasthApanA, baDI sahajatA ke sAtha karate haiN| ___ 'AikkhamANo vi sahassamajjhe egatayaM sArayatI tahacce / ' (2.6.4) adhyAtmayoga kI yaha mahAna anubhUti Ardraka ne sirpha do zabdoM meM hI vyakta karake gozAlaka kI bAhya dRSTi-parakatA ko lalakAra diyA hai / kyoMki ve abhI taka unase mile nahIM the / saMvAdoM meM isa prakAra kI AdhyAtmika anubhUtiyoM se ArdrakIya adhyayana baDA hIrocaka va zikSAprada bana gayA hai| upasaMhAra : dvitIya aMga Agama kI tulanA bauddha paramparA mAnya 'abhidhammapiTaka' se kI jAtI hai / sUtrakRtAMga meM jahA~ jainadarzana kI pramukha mAnyatAoM kA varNana-vizleSaNa hai, vahIM bhAratIya saMskRti meM upajI samasta mAnyatAoM kA bhI vistArapUrvaka prAmANikatA se vivecana hai| agara koI yaha kahe ki eka sampUrNa Agama kA nAma batAie, jise paDhane para sampUrNa bhAratIya darzana tathA jaina AcArasaMhitA kA adhyayana ho sake, to ni:saMdeha sUtrakRtAMga kA nAma sarvaprathama ubhara AtA hai / darzana ke sAtha jIvana vyavahAra ke ucca Adarza bhI yahA~ upasthita haiM / kapaTa, ahaMkAra, jAtimada, jJAnamada Adi para bhI kaThora prahAra kiye haiN| sarala, sAtvika, sAmAjika jIvana dRSTi ko vikasita karane kI preraNA sUtrakRtAMga se milatI hai| 7) nAlaMdIya adhyayana - yAta prathama gaNadhara iMdrabhUti gautamAMcA upadeza Ahe. yAmadhye prathamaca 'zrAvakAcAra' mAMDalA Ahe. sarva aMgAMce sAra mhaNaje 'AcArAMga' yAta ahiMsA, samatA, vairAgya, pramAda i. mudde Aheta. kaThINa, kliSTa lahAna sUtrAtUna gahana artha sAMgitalA Ahe. bhadrabAhUMnA hA apurA vATalA. mhaNUna tyAMnI bhAga dona joDalA asAvA,ase eka mata Ahe. dusar2yA zrutaskaMdhAta tyAMnI sAdhUMsAThI vastra, pAtra, bhikSA, cAturmAsa he sarva niyama sAMgitale Aheta. samajAyalA sope Ahe. prathama bhAgAta saMkSipta sUtre tara dusar2yA bhAgAta moThamoThI vAkye Aheta. AcArAMgAce zrutaskaMdha vegaLe Aheta. tara sUtrakRtAMgAce donhI bhAga ekamekAlA pUraka asUna va padyamaya bhAga ekAca nANyAcyA dona bAjU Aheta, ase vATate. moThamoThI vAkye asalI tarI sarva arthapUrNa Aheta. upasaMhAra : vaidika paraMpareta upaniSadAMce je sthAna Ahe te jaina paraMpareta sUtrakRtAMgAce Ahe. itarAMce vicAra detAnA tyAMce jainIkaraNa kele nAhI. yAta jainAMcyA manAcA prAMjaLapaNA disato. sUtrakRtAMgAcyA carcA jevaDhyA jJAnAcyA bAjUne jAtAta tevaDhyAca vyavahArAcyA bAjUnehI jAtAta. pustakIjJAna heca kevaLa jJAna nasUna, vyavahArajJAna hehI jJAna asalyAmuLe nAgarikazAstrAce vegaLe dhaDe deNyAcI garaja jainAMnA ekA arthAne nAhIca.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ (20) sUtrakRtAMga (2) : eka ciMtanasaptaka arjuna nirvANa sUtrakRtAMgAcyA dusar2yA zrutaskaMdhAta ekUNa sAta adhyayane Aheta. yAtIla kAhIzA vegaLyA vATaNAr2yA goSTIMcA adhyayanakramAne kelelA hA vicAra - 1) puMDarika adhyayana - ekA sarovarAcyA madhyabhAgI asaNAr2yA suMdara kamaLAcyA prAptIsAThI cArahI dizAMnI AlelyA puruSAMnI kelele prayatna va tyAMnA tyAta Alele apayaza. tara ekA bhikSUne kevaLa tIrAvara ubhe rAhUna AvAha karatAca, tyA kamaLAce svata:hUna tyAkaDe jANe asA hA dRSTAMta. yA dRSTAMtAta AjacyA Adhunika vyavasthApana zAstrAtIla kAhI rahasye daDalelI Aheta, ase malA jANavale. 'jo utkRSTatecA dhyAsa gheto, tyAce dhyeya ApaNahUna tyAkaDe yete', asA saMdeza yAta dilelA disato. paraMtu tyAsAThI 'na thakatA avirata parizrama karaNyAcA maMtrahI japAyalA havA, yAce digdarzanahI yAta ADhaLate. vyavasthApana zAstrAtalyA vidvAnAMnI yA bhUmiketUna he adhyayana abhyAsAyalA have.' 2) kriyAsthAna adhyayana - pahilyA adhyayanAtIla dhyeyaprAptIcyA dRSTIne kelele prayatna mhaNaje 'kriyAsthAna' adhyayanAtIla karmAMce prakAra'. yAtahI bhara dilelA Ahe to vAITa kriyAsthAnAMvara. ase kA asAve ? - koNAhI vyaktIlA bhuraLa paDate tI azA itarAMce apriya hoNAr2yA goSTIMcI. tyAtUna kadAcita AsurI samAdhAna miLata asAve. udA. daradarzanavarIla sarva mahilApriya mAlikA, ganhegArIviSayaka bAtamyA i. yAcA dasarA paila asAhI asU zakato kI mANasAlA tyAcyA vATevarIla aDacaNI, aDathaLe, khAcakhaLage yAMcI kalpanA dyAvI, jeNekarUna mArgakramaNa karaNe sulabha vhAve. 3) AhAraparijJA - sarva jIva koNatA AhAra karatAta he sAMgatAnA yethe vanaspatikAyikAMce savistara vargIkaraNa dile Ahe. kevaLa nirIkSaNAtUna hI zAstrIya mAhitI ApalyApuDhe tyAMnI ThevalI Ahe. AjacyAsArakhI upakaraNe tyAkALI upalabdha asatI tara tyAMcehI ajUna adhika savistara vargIkaraNa kele gele asate. paNa Ahe tIhI mAhitI atyaMta maulika va abhyAsapUrNa vATate. AjacyA vanaspatizAstrajJAMnI, jIvazAstrIya jANakArAMnI, bhUgarbhazAstrajJAMnI yAcA abhyAsa karUna tyAtIla zAstra puDhe ANale pAhije. taseca sarva jIva he sacittaca AhAra karatAta hehI ThAmapaNe sAMgUna, ApalyA bhrAmaka samajutIMnA eka nizcita dhakkA deUna, vicArapravRtta kele Ahe he nakkI. 4) va 5) pratyAkhyAnakriyA adhyayana va nAlaMdIya adhyayana - 'pratyAkhyAna' hI mahAvIrAMcI jainadarzanAlA dilelI moThI deNagIca mhaNAvI lAgela. prAya: 'sarvaca jIva apratyAkhyAnI asatAta', ase sAMgUna doSAMsakaTa sarva saMsArI jIvAMcA svIkAra kelAta, heca Apale moThepaNa. paNa jIvAMcI sArvayonikatA asalyAmuLe pAvA'patyAMnA pratyAkhyAna virodhAce hatyAra miLAle. hA aMtargata saMgharSadekhIla samarthapaNe hAtALalA. zrAvakAcArAtahI pratyAkhyAnAce mahattva tarkadRSTyA paTavUna deUna tyAce susthApana kele va te itake dRDha jhAle kI Aja te dainaMdina jIvanAta ruLUna gele. 6) AcArazruta adhyayana - sAdhUMcyA vAksaMyamAcA ullekha karatAnA to kevaLa tyAMcA na rAhatA, sarva mAnavAMnA lAgU paDato. kAraNa AjacyA atisaMvedanazIla yugAta bolaNyAvara lagAma ghAtalA nAhI tara kAya ghaDate, he padopadI ApaNa anubhavata Ahota. sAmAjika zAMtatA va salokhyAsAThI vacanaguptIce mahattva ananyasAdhAraNa Ahe.
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7) ArdrakIya adhyayana - samavazaraNamadhIla vegavegaLyA matapravAhAtIla kAhI saMpradAyAMcyA vicAradhArAMnI, jainAMnA dilele AvAhana yAta disUna yete. mahAvIrAMnA kadhIhI na pAhilelyA AIkAlA, ApalyA saMpradAyAta sAmIla karaNyAsAThI gozAlaka, bauddha, vaidikabrAhmaNa, sAMkhyazramaNa va hastitApasa yAMce prayatna. tyAtahI mahAvIrAMcA sahavAsa lAbhalelA gozAlaka mahAvIrAMvara jAsta prakAza TAkato. itara anyamatI mAtra AhAracarcetaca aDakUna rAhatAta, hI yAtIla moThI uNIva disate. paNa anyamatAvalaMbiyAMcyA matAMcA jasAcyA tasA ullekha karaNe, yAta jainadarzanAcA 'udAramatavAdI' dRSTikoNa disUna yeto, jo ApalyA vAgaNyAta ANalA pAhije. ___ AcArAMgAcI suravAta 'SaDjIvanikAya va tyAMcyA rakSene' jhAlI tara sUtrakRtAMgAcA zevaTa 'SaDjIvanikAyAMcyA rakSeneca' jhAlA Ahe. azA prakAre AcArAMga va sUtrakRtAMgAcyA sarva adhyayanAtUna samatA va ahiMsecA aMta:pravAha jhuLajhaLata Ahe. tyAlA pratyAkhyAnAcI joDa deUna dainaMdina jIvanAcA eka bhAga banaviNyAce moThe kArya kele Ahe. hAca Azaya bAkIbAba (kavivarya bA.bha.borakara) ApalyA suMdara kavitetUna vyakta karatAta. to asA kI - 'jIvana tyAMnA kaLale ho, mIpaNa jyAMce pakva phaLApari, sahajapaNAne gaLale ho.' (21) padyamaya 'ArdrakIya' adhyayana caMdA samadaDiyA rAjagRhI eka nagarI hotI suMdara, suvikhyAta, mahAvIrahI hote tethe virAjita. (irANahUna) darzana karaNyA Ardraka muni Ale mitrAMsamaveta (500) anya dArzanika bheTale tyAMnA pravezadvArAta, jhAlA jo saMvAda, prakAzaka svamata-paramata, itihAsAne noMdavale te sUtrakRtAMgAta. (jaina udAramatavAda) (zramaNa paraMparece navanirmita bauddha va AjIvaka he mahAvIrAMce prabala virodhaka Aheta.) sarvaprathama gozAlaka mAMDato AjIvaka mata' paNa nAhI sAMgitale tattva kiMvA ekahI siddhAMta (pUrvapIThikesaha gozAlakAce AkSepa ---) AkSepa - mahAvIra tara Aheta mAjhe pUrvaparicita, sAthI hoto mIhI tyAMcA, sAdhanA kALAta. dhyAna, mauna, tapa:sAdhanA ni pUrNa ekAMta, mama saMga bhojana kele kitIdA, nirasa aMta-prAMta sarva soDUni AtA disatI nitya samUhAta, jamavUna jana samudAyA, yatheccha upadeza deta. pUrvIce ni AttAce tyAMce vAgaNe viparIta. dvidhA avasthA hoUna tyAMce jhAle asthira citta Ardraka : uttara - (pUrvI) karma nirjara hetu kele tapa ni ekAMta, prayojana nA urale AtA, jhAle rAgadveSa rahita. kRtArtha jhAle mahAvIra karUni, kevalajJAna prApta, vartamAnAsaha ekAMtaca te, puDhe bhaviSyAta. gozAlaka : AkSepa - nAhI kelA ziSya ekahI bArA varSAta
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtA hA hA mhaNatA kele goLA ziSya sahasrAta kevaLa upajIvikAprApti hetu Ahe upadeza karaNyAta, kase mhaNatA tumhI nAhI tyAMnA moha ni mamatva ? Ardaka : uttara - upadezAce kAraNa ekaca 'bhavya jIva hita'. mArga hitAcA aikUna sAre hotAta pravarjita bhASecyA guNAMnI naTale pravacana nigraMtha mArga 'ahiMsAmaya saMyama' hA sAMgati arihaMta pAhUna Tharavati janasamudAyA dRSTikSepAta hoIla athavA nAhI sArthaka sAMgUni sva-mata vyavahArAstava kele kAhI tarI nAhI bighaData karmabaMdha, vedana, nirjarA tInaca samayAta. kevalajJAnA satyasvarUpa je jhAle avagata, trasa-sthAvara jIvAMnA pAhile, sarva vizvavyApta. yathAvAdI-tathAkArI jJAtaputra hoUna parArdha pravRtta zithilAcArI dharmA kele puna: pariSkRta brahmacarya ni aparigrahAsa karUna vibhakta vyavasthA dilI sAdhu, zrAvakA - mahAvrata, aNuvrata. gozAlaka : AjIvaka matAce cAritra-varNana sva-matAce karaNyA varNana gozAlaka jhAlA udyata, varNana kele cAritrAce rahasya ulagaData sevana karato AmhI bIjakAya, AdhAkarmI, sacitta jalazita (itakeca kAya ?) strI-sevana karUna hI AmhI pApalepa rahIta. Ardraka : uttara - Ardraka muni hI uttarale maga parakhaDa bhASeta (zabdAMta) bhikSu tara soDAca tumhA, gRhasthahI nAhI mhaNavata aNuvratI tyA gRhasthAsahI parastrI varjita mhaNe, AtApana, tapa, asnAnAne hote karma nirjarIta ? azA yuktivAdAne tara, ajJAnaca tumhI karatA prastuta upajIvikesAThI kazAsa phiratA bhikSA mAgata ? vyartha bhikSukI kelI tumhI soDUni gaNagota aho ! bhikSecA hetu sarvathaiva viramaNa prANAtipAta. (gozAlaka - tumhI AmacI niMdA karatA.) Ardraka : uttara - bAhyarUpa, veSAcI AmhI niMdA nAhI karata (paNa) dRSTica ase jara mithyA kasA hoIla bare duHkhAMta samyak dRSTi mahAvIrAMnA dUSaNe deta, siddhaca kele tumace mata, kase 'mithyA saMsthita' gozAlaka : AkSepa - vidvAnAMmadhye praznottara ni zAstracarcelA mahAvIra bhItAta, parAjita jara kele koNI tara hoU lajjita
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ardraka : uttara - kAmakRtya ni bALakRtya te nAhIca ho karIta svamarjIce mAlaka mahAvIra kuNA nAhI bhIta zAstrArthAne kele nirUttara sagaLe paMDita (11 gaNadhara) avibhAjya tyA praznottarAne zekaDo jhAle nizcita dhyeya ekaci upadezAce bhavya jIva hita paropakArA dharma sAMgatI jJAnI bhagavaMta svacchaMda vihArI pakSyAsama apratihata vicarata devAjJA vA rAjAjJelA nAhI te bhIta (jIya bhayANaM) gozAlaka : harale sAre yuktivAda maga jhAlA saMbhrAMta haLUca TAkalA khaDA hiNavUni mahAvIrA 'vaNika' mhaNata (tumace mahAvIra) vaNikAMmadhye rAhUna jhAle pakke vaNikajAta rAtraMdina naphyAcAca (lAbhAcA) vicAra asatA manAmAnasAta Ardraka : uttara - ekAMzAne khare Ahe re gozAlakA he tujhe mata lAbhArthI tara Ahetaca muLI mahAvIra bhagavaMta ratnatrayAcyA mokSamArgAce jANUna gupita bhavijIvAMcyA kalyANArtha, yA rahasyAcA upadeza avirata vaNika kasA asato --- AraMbha parigraha sAvadha karma he vyApArI taMtra upajIvikA ni kAmecchecA hA vaizya mUlamaMtra premarasAmadhye hoUna lubdha karatI dhanaprApta layAsa jAto kSaNika vikAsa hA thoDyA avadhita azA vyApArAne hoto maga mAtra AtmA daMDita caturgaticyA cakrAmadhye phirato avirata. mahAvIra kase Aheta --- vaNikAsama sAvadyakarmehI nAhI te karata navIna karmAMce nAhI upArjana, pUrva karma aMta. mahAvIrAMcA AtmavikAsahI sAdi-anaMta, janma-maraNarUpa saMsArAcA kelA ho aMta svahetu nirapekSa vyApArAne sAdhati parahita sarvAMzAne vaNika-mahAvIra tulanA nAhI re hota. (gozAlaka khajila hoUna dUra jAto. AtA bauddha bhikSu yeto.) bauddha bhikSu - zAkya : (bauddha bhikSucA yuktivAda) puruSAsa mAnuni khaLIpiMDa, bAlakAsa tuMbA mAnata, kelA asA mAMsAhAra, tarI karmabaMdha nAhI hota. zubhAzubha baMdhAce kAraNa, kuzala akuzala citta, pratyakSa buddha paNa pavitra samajUna, asA AhAra gheta (nara) mAMsa bhakSaNAne AmhA doSa nAhI lAgata, mhaNUna karato zAkya bhikSu, mAMsAhAra manasokta.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ dona hajAra bhikSunA jo nitya bhojane deta mahAna puNyopArjanAsaha, hote ucca devagati prApta. Ardraka : sarva aikuni AIka mhaNato khillI uDavata Adarzaca Ahe tumacI dRSTi ni Adarza Ahe mata mhaNUnaca jhAlA prasAra tumacA pUrvepAsUna pazcimeparyaMta (bhojana deNyAcA) sopA Ahe upAya tumacA paNa AmhA nAhI paTata jara asela dAtA asaMyamI, ni rudhira lipta hAta kazI hoIla bare bhojane deUni devagati prApta ? pApakArI pravRtticA hA siddhAMta kevaLa ayogya, anucita (zivAya) ihalokI hote niMdA, paralokI anArya janmajAta rasalaMpaTa anAryaca tumhI bhikSuca navheta ! Arhata dharmApramANe : saMyamI, vivekavAna puruSA asato hiMsA tyAga samasta trasa-sthAvara jIva saMyamAcA AmacA dharma, paraMparAgata. (bauddha bhikSu jAtAta) sAMkhya - mata parivrAjaka : jaina, bauddha ni sAMkhyAMcehI eka ugama srota sAMkhyAMnI maga kelI salagI 'bhAU, bhAU' mhaNata AcAra dharma samAna ApalA, ahiMsesa mAnUna keMdribhUta vrata, yama, niyama, lakSaNa dharmAta, ApaNa doghehI sthita jaina ni sAMkhya, samAnatece mudde, mAMDuniyA sAta gheU pAhilA Ardraka muniMcA tyAne hAtAta hAta (hAta soDavata) Ardraka : uttara - akartA puruSAsa mAnuni niSkriya mAnata paMca sthAvarA jaDa mAnuniyA mhaNati mahAbhUta AtmA Ahe sadaiva nitya, (paryAyahI) nAhI badalata mAnale ase tara yetIlaca nA aDacaNI anaMta jo jasA to tasAca rAhIla tyAca avastheta, (tara) punarjanma, gati, jAtisa kAhI arthaca nAhI urata. (sarva zramaNa paraMparece virodhaka gele.) veda prAmANya mAnaNAre brAhmaNa, saMnyAsI mata (mAjhe aikA) AjIvaka, bauddha, Aheta he sAre vedabAhya mata uddhAra kadhI nA hoIla yAne Ahe veda kathita dona hajAra brAhmaNa snAtakAMnA jo sadakSiNA annadAna deta mahAna puNyopArjanasaha hote svargagati prApta. (svagata - kasalyA svargAcyA bAtA karatAya ?) Ardraka : uttara -mAMsalolupa mArjArAsama gharogharI bhaTakata, bhojanalolupa brAhmaNAsa hote narakagati prApta ! (ase brAhmaNAsa niruttara kele.)
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ hastitApasa - mata zruti, smRti vihitaca Ahe, AmacA siddhAMta tapa, AtApana yukta caryA AmacI siddhAMtAnumodina alpa hiMsene aneka jIvAMnA abhayadAna deta upajIvikesAThI karato AmhI ekaca mahAgaja ghAta aikUna sAre Ardraka munihI jhAle vyathita ajJAna, aMdhazraddhecI hI pALemuLe kitI kholAta ! ArdrakAne phakta evaDheca uttara dile, khedajanita zabdAta (koNatyAhI paraMparecA aso) bhikSunA tara alpa hiMsAhI nAhI kalpata jaina mate 'narakAce kAraNa' paMceMdriya ghAta (gozAlaka-Ardraka carcA pradIrgha paMcavIsa zlokAta puDhe puDhe ArdrakAne uttare dilI thoDI saMkSipta) upasaMhAra : badhale nAhI ArdrakamunihI hote ThAma mata tArkika ni tAttvika uttare dilI prazasta nigraMtha pravacanA dhAre kele sarvAMparAsta mahAvIrAMprata jAUna jhAle sarva pravarjita. mahAvIra kALI bhArata hotA darzanazrImaMta 363 mata-matAMtare sUtrakRtAMgAta khANaca Ahe dharmAMcI jaNU ApalA bhArata AjahI hotI dharma hajAro yethe prasRta darzane hI kitI AlI gelI yA kAlaughAta 'satyadharmAlA nAhI Adi ni nasato ho aMta.' mhaNU yA ApaNa sAre miLUni ekA svarAta satyadharma prarUpaka jaya jaya mahAvIra bhagavaMta. (22) malA bhAvalele AcArazruta lInA saMcetI parivartana hA nisargAcA niyama Ahe va Ajace yuga he vyAvahArika va vaijJAnika yuga Ahe. vijJAnAta kAryakAraNa-bhAva (cause-effect-relation) asalyAne Apale mhaNaNe paTavUna deNyAta to yazasvI jhAlA Ahe. tarIsuddhA satkAryavAda va asatkAryavAda hyA dona dRSTikonAMmuLe kAhI goSTI vijJAnAlA suddhA gRhItaca mAnUna cAlAvyA lAgatAta. dArzanika jagAta jethe jethe jJAna va samyaktvAce varNana yete tethe tethe AcArAcehI varNana yeteca. sUtrakRtAMgAcyA dusar2yA zrutaskaMdhAtIla 'AcArazruta' adhyayanAta AcAra-anAcAra, navatattva, Sadravya yAviSayI carcA tara Aheca paNa tyAcabarobara anekAMtavAdI dRSTikoNAcI sImAreSA va vANIcA viveka hehI yA adhyayanAce vaiziSTya Ahe. AcArazruta adhyayana AvaDaNyAce kAraNa ase kI, yAta vijJAnAsArakhI aneka kRtye, Theory of Relativity
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArakhyA aneka saMjJA Aheta. paribhASA jarI vegaLI asalI tarI sAmyahI Ahe. 'zUnyavAda', 'mAyAvAda' yA goSTI jainAMnA mAnya nAhIta. sUtrakArAne yAta astitvAtIla AdhArabhUta tattvAMvara, 'sAdhUMnIca kAya tara koNatyAhI sAmAnya vyaktinehI ekAMgI vicAra karU naye', azA goSTIMcI yAdI joDIrUpAne dilI Ahe. bha. mahAvIrAMnI 'ii diThiM na dhArae', 'iti vAyaM na nIsare'-azA prakAre koNatI dRSTI dhAraNa karAvI va kazAprakAre vANIcA saMyama ThevAvA, yAvara dilelA bhara disUna yeto. jagAtIla sagaLyA bhUmitI yA mAnavI manAcyA saMjJA Aheta. 'loka-aloka'madhIla koNAcyAhI najareta na basalele 'aloka' astitvAta Ahe va hI saMkalpanA jainAMnIhI mAnalI Ahe. kevaLa 'jIvA'lAca zreSThatva na detA 'ajIvA'lAhI tevaDheca mahattva deNAre jainaca hota. 'dharma-adharmA'lA gatI-sthitIzIla mAnUna AjacyA bhautikazAstrAtalA javaLacA siddhAMta mAMDalelA ADhaLato. vyAvahArika jIvanAta 'mokSAevaDheca' 'baMdhanAlAhI mahattva dile Ahe. AyuSyabhara baMdhanAta rAhaNArI mAnasikatAhI kharIca Ahe va tyApalIkaDacA 'mokSa' mhaNaje suTakA, hIhI tevaDhIca mahattvAcI Ahe. naitika daSTikonAcyA saMkalpanetuna jainAMcI aTharA 'pApasthAne' va naU 'puNyAMcI' saMkalpanA jagAta sarvamAnya Ahe, he mAtra disata nAhI. ulaTa je ApalyA vATyAlA Ale Ahe, te prAmANikapaNe pAra pADaNe, hA moThA naitika sadguNaca sarvamAnya Ahe. hI nItimUlye AcaraNAta ANatAnA vyAvahArika garajA vADhaviNe mhaNaje 'Asrava' va tyA kamI karaNe mhaNaje 'saMvara'ca hoya. AcArazruta adhyayanAta 'vAk-saMyamA'lAhI khUpa mahattva dile Ahe. yethe sApekSatAvAda' khUpa lAgU paDato. zaMkA utpanna karaNAr2yA kAhI goSTIMcI vidhAne karU nayeta, tara kAhI vidhAne dravya-kSetra-kAla-bhAvApramANe na lAvatA dainaMdina vyavahArApramANe lokakathana karaNyAkaDe mahAvIrAMcA oDhA disato. taseca kAhI aMtarmukha karaNAr2yA goSTI sAmUhika nasUna vaiyaktika asatAta. jase - muktI, mokSa, kevalajJAna, agadI ekaTepaNAsuddhA. sUtrakRtAMgAtIla vaicArika udAramatavAda, sarva jagAkaDe pAhaNyAcI dRSTI yA zrutaskaMdhAta ADhaLate. sAmudAyika pravacanAtUna disalelA bhAvanika pAvitryAcA mULa gAbhA kAyama ThevUna, 'kALAnusAra parivartana', hA jainadharmAcA svabhAva jANavato. 'ApaNa uccAralele pratyeka vAkya he ekAMgI satya asU zakate', hA sApekSatAvAda manAta ghara karUna gelA. satyAlA pAhaNyAcyA dRSTikoNAce aneka aMza disUna Ale. vyakta karaNAr2yA zabdAlA maryAdA Aheta hA sApekSatAvAd dasar2yA arthAne anekAMtavAda mhaNaje khule mana. satya he atyaMta vyAmizra Ahe. kAhI goSTI tAtkAlika asatAta tara kAhI traikAlika satya asatAta. vacanaguptIce pAlana kase mahattvAce va jAhIra pratikriyA kazI ghAtaka asU zakate, hIdekhIla yA adhyayanAtUna miLAlelI jANIva hoya. 'asela', 'asU zakela' kiMvA 'aselahI kadAcit'-azI svata:lA samajavaNyAcI tAkada miLAlI. ___anekAMtavAda he kevaLa dharmatattva nasUna te AyuSyAta pratyakSa vyavahArAta utaravaNyAce tattva Ahe. hAca sApekSatAvAda, hAca anekAMtavAda, hIca bauddhika udAratA va sahanazIlatA mAjhyAtahI yAvI hIca bhAvanA !!!
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ nibaMdhaspardhA vRttAMta ANi spardhakAMce abhinaMdana (jaina adhyAsana ANi sanmatIcyA saMyukta vidyamAne) DaoN. nalinI jozI oNkTobara mahinyAta jaina adhyAsana ANi sanmati-tIrthacyA saMyukta vidyamAne nibaMdhaspardhA jAhIra karaNyAta AlI. sanmati-tIrthacyA zikSikAMnI tI spardhA tyAMcyA vidyArthyAMparyaMta pohacavilI. puNyAtIla kAhI maMdire va sthAnake yAtahI patraka lAvale gele. 'jaina jAgRti' mAsikAta tatsaMbaMdhI nivedana deNyAta Ale. yA sarvAMcA pariNAma mhaNUna nibaMdhaspardhesAThI ekUNa 39 nibaMdha Ale. nibaMdhAcA viSaya hotA : eka ajanabI ko jaina dharma se kaise paricita kareM ? : ekA anabhijJa vyaktIsa jaina dharmAcI oLakha kazI karAla ? : Introduction of Jainism to a Layman puNe ANi upanagarAtUna sarvAta jAsta pratisAda miLAlA. puNyAtUna Dekkana jimakhAnA, zivAjInagara, kotharUDa, mArkeTayArDa, dhanakavaDI, bibavevADI, kAtraja yethUna nibaMdha Ale. haDapasara, khaDakI, ciMcavaDa ANi piMparItUnahI pratisAda miLAlA. ciMcavaDacA pratisAda lakSaNIya hotA. tyAkherIja ahamadanagara, auraMgAbAda, sAtArA, kolhApUra, sAMgalI, loNI (tA.rAhatA), kaDA (tA.ASTI) ANi aMdherI (muMbaI) yethUna jo anapekSita pratisAda miLAlA tyAce zreya 'jaina jAgRti' mAsikAlA dyAve lAgela. nibaMdhAcyA nimittAne jaina janamAnasAcA kAnosA ghetA AlA. navIna paribhASeta hA eka 'sample-socialsurvey' TharalA. 'AttAcyA jaina samAjAcI ApalyA dharmAkaDe baghaNyAcI dRSTI kazI Ahe ?'-te yA nimittAne kaLale. ___ 'ajanabI' kiMvA 'anabhijJa' yA zabdAce khUpa vegavegaLe artha spardhakAMnI lAvale. tyAtIla vividhatA ANi pratibhA phAraca lakSaNIya hotI. kAhIMnI pAzcAtya dezAtalyA khrizcana dharmIyAMnA jaina dharma sAMgitalA. kAhIMnI hiMdudharmAtale Apale mitra kiMvA maitriNI nivaDalyA. ApaNa svata: jainadharmIya asUnahI 'ajanabI'ca Ahota ase gRhIta dharUna kAhIMnI sAdhu-sAdhvIMkaDUna pravacanAtUna mAhitI ghetalI. ekA mahilene ApalyAca 10-12 varSAcyA smArTa, taratarIta mulAzI saMvAda sAdhalA, tohI atizaya sopyA bhASeta. koNI ApalyA zejAracyA a-jaina yuvakAMnA AThavaDAbhara saMdhyAkALI ardhA tAsa jaina dharmAtalI vaijJAnika tathye samajAvalI. ekA lekhikene ase raMgavile kI tI divasabhara ApalyA brAhmaNa maitriNIkaDe gappA mArAyalA jAte. sakALapAsUna saMdhyAkALaparyaMta gharAta, bAgeta je je prasaMga ghaDatAta te dhyAnI gheUna tine veLoveLI udbodhana kelele disale. ekA lekhikene gAMdhI jayaMtI sAjarI karaNAr2yA samUhAlA jainavidyA' yA viSayAcI sarva aMge samajAvUna sAMgitalI. muMbaIcyA ekA nibaMdhAtIla hastAkSarAvarUna kaLata hote kI junyA marAThI vaLaNAce he hastAkSara nakkI 80 varSAcyA gharAtIla gRhasthAce Ahe. sAMprata kALa 'mahAvIratIrthA'cA asalyAne tyAMnI mahAvIrAMce sulabha caritra zrotyAMnA sAMgUna akherIsa jaina dharmAcA sopA upadeza tyAMcyA toMDUna samajAvUna sAMgitalA. kliSTa, pAribhASika azA sarva saMkalpanA TALalyA. tyA pracalita bolIbhASeta sAMgitalyA. ApalyA dharmAcI oLakha karUna deNyAsAThI koNakoNate mudde ghetale pAhijeta yAcI cAMgalI jANa ekaMdarIta bar2yAca spardhakAMmadhye disUna AlI. lokasaMkalpanA, kAlacakra, tIrthaMkara, SaD-dravye, nava-tattve, karmasiddhAMta, anekAMtavAda, sAdhu-AcAra, zrAvakAcAra, 12 tape, anuprekSA, zAkAhAra - yAtIla aneka mudyAMcA nibaMdhAta samAveza kelA gelA. ___ 'anabhijJa' vyaktI tarkazuddha vicAra karaNArI, jaina samAjAce sAmAnyataH nirIkSaNa karaNArI ANi parakhaDa prazna vicAraNArI asU zakate. he sarva gRhIta dharUna jyAMnI adhika cikitsakapaNe praznottararUpAne mAMDaNI kelI te prathama
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAritoSikAsa pAtra Tharale. prathamaca jaina tattvajJAnAta ziraNAr2yAlA kitI kholavara pANyAta netA yeIla yAce bhAna jyAMnI Thevale tehI pAritoSikAsa pAtra Tharale. anabhijJa vyaktIlA koNatyA prasaMgI, kitI kAlAvadhIta jaina dharmAcI toMDaoLakha karUna detA yeIla tyAviSayI yazasvI spardhakAMnI cAMgalI kalpanAzaktI vAparalI. atizaya vastuniSTha ANi nirapekSate lAvalelyA rijhalTabAbata spardhaka samAdhAnI rAhatIla azI apekSA karate. pAritoSika-prApta vidyArthI soDUna itarAMnI kazI mAMDaNI kelI Ahe tyAvara thoDe bhASya karaNe Avazyaka Ahe tyAtIla mudde sAdhAraNapaNe ase Ahe * jaina dharmAcI atirikta stutI ANi mahimA. * jaina kuTuMbAta janma he kevaDhe bhAgyAce lakSaNa Ahe - yAce pAnabhara varNana. * samoracyAce dharmAMtara karUna jaNU jainaca banavAvayAce Ahe asA aTTAhAsa. * ApalyAlA jI jI mAhitI Ahe tI sarva nibaMdhAta koMbalI pAhije - asA dRSTikoNa. * atyaMta AkarSaka suravAta ANi naMtara atizaya kliSTa mAhitI nivedanAsArakhI. * dahA phulaskepacI maryAdA viSayavistArAnusAra vAparaNyAcA aMdAja na AlyAne acAnaka adhAMtarI kelelA zevaTa. * anAvazyaka goSTIMvara niSkAraNa bhara - udA. 'muhapattI kA lAvAvI ?' yAce pAnabhara varNana. svayaMpAkagharAta vartamAnapatra vAparalyAne akSarajJAnAcI AzAtanA hote - hA ekaca muddA khUpa lAMbalelA asaNe ; 24 tIrthaMkara, zalAkApuruSa yAMcI nAmAvalI ; sAdhudharma ANi zrAvakadharmAtIla sarva vrate - aticAra yAMce kaMTALavANe (anabhijJa vyaktIsa nakkIca) varNana ; mahAvIracaritra sAMgatAnA, 'tyAMnI vivAha karaNe kA nAkArale' yA goSTIvara phAra bhara ANi upadeza troTaka deNe. thoDakyAta kAya, tara koNate mudde nivaDAyace ANi koNate gALAyace hA vicAra nibaMdhalekhanApUrvI karUna jyAMnI nITa niyojana kele, tyAMce nibaMdha cAMgale Tharale. tarIhI dahA phulaskepa lihiNe kAhI sope kAma nAhI. sarvacyA sarva 39 nibaMdhalekhakAMce tyAbaddala agadI manApAsUna abhinaMdana ! yA nimittAne nibaMdhAta mAMDalelyA kAhI vizeSa goSTI yethe namUda karate 1) kalcarala eksaceMja progrAma dvArA 'jenelisA' nAvAcI mulagI lekhikekaDe rAhilI. satata praznAMcA bhaDimA karaNArI hI cokhaMdaLa mulagI. lekhikene akherIsa ticA nAmakaraNa vidhI kelA ANi nave nAva Thevale 'jijJAsA'. 2) eka lekhikA 'ajanabI'lA jaina dharma sAMgatAnA svata:ca aMtarmukha hote ANi svata:cyA jainadharmI asaNyAcA punarvicAra karU lAgate. 3) kauTuMbika, sAmAjika AghAtAMnI trasta jhAlelI eka a-jaina strI AtmahatyecyA nirNayAparyaMta pohocate. ApalI zrAvaka lekhikA tilA sAdhvIjIMkaDe nete. tyAMcyA upadezAne tI strI sAdhvIdIkSA ghete. hI hRdayasparzI satyaghaTanA ekA nibaMdhAta cAMgalyA prakAre noMdavilI Ahe. 4) paryuSaNAcA aMtima divasa Ahe. AloyaNelA aloTa gardI jhAlI Ahe. rastyAta thAMbUna eka jainetara strI ApalyA lekhikelA vicArate, 'yahA~ kucha phrI meM mila rahA hai kyA ? itanI bhIDa kyoM hai ?' lekhikA moThI catura. tI tatparatene uttara dete - 'yahA~ muphta meM kSamA mila rahI hai / mere sAtha aMdara calo / ' mAMgalika gheUna zrAvikA tyA strIlA gharI nete. jaina dharmAcI oLakha karUna dete. 5) lekhikA ekA vyaktIcyA saMthAr2yAcyA darzanAsAThI cAlalI Ahe. TrenacA pravAsa surU Ahe. eka samavayaska jainetara strI gADIta caDhate. zejArI basate. tice vaDIla gaMbhIra AjArI asatAta. lekhikA saMthAr2yAviSayI samajAvUna sAMgate. dusarI strI pratikriyA dete - 'khAnA nahIM, pInA nahIM, davA nahIM / jAnabUjhakara AdamI ko marane ke lie choDa denekA kaisA dharma hai ye ?' tyAnaMtara lekhikA jaina dharma samajAvate. 6) kevaLa ekAca nibaMdhAta hA muddA vistArAne mAMDalA gelA. lekhikA mhaNate, 'jhADAvelIMvara ApalyA
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ mulAbALAMpramANe prema karaNAre jaina agadI alpa Aheta. paryAvaraNa vAcavaNyAcA uttama upAya mhaNaje jhADe vAcavA, jagavA. pANI aDavA, jiravA. ' 7) jaina rAmAyaNAtalA prasaMga. sItA lavakuzAMsaha AzramAta rahAta Ahe. svayaMpAkAsAThI lAkaDe havI Aheta. sItA mulAMnA sAMgate - 'lAkaDe toDaNyApUrvI jhADAMcI kSamA mAgA. phakta vADhalelyA phAMdyA haLuvAra toDA.' 8) bahakata cAlalelyA navyA piDhIcA vicAra karatAnA ekA lekhikesamora kumAravayIna mulAmulIMcyA olyA pAryAMcA prasaMga ubhA rAhato. naitika ANi dhArmika saMskAra nasalelyA AIvaDilAMviSayI lekhikA lihUna jAte 'ApalyA pAlyAbarobara vatsalatecA, mamatecA gaMdha-sparza na ThevaNAre AIbApa Aja Ahetaca nA ?' tyAnaMtara lekhikA jaina dharmAcI naitika dRSTIne mAMDaNI karate. 9) ekA kalpaka lekhikene yamalokI gelelyA jIvAcA / AtmyAcA, yamarAjAbarobara jhAlelA saMvAda namUda kelA Ahe. tyAtIla 'yamarAja' hA AyuSyakarmAce pratIka mhaNUna ghetalA Ahe. mobAIlavara bolata gADI cAlavatAnA 'mahAvIrasena pArzvanAtha jaina' nAvAcyA yuvakAcA mRtyU jhAlA Ahe. yamarAja tyAlA jaina dharmAtIla 'IryAsamiti' ANi'apramAda' yAMce mahattva samajAvUna sAMgato. puDhIla janmI punhA jaina dharmAta janma gheUna kALajIpUrvaka jagaNyAce AzvAsana to yuvaka deto. lekhikecyA kalpanAzaktIlA jarUra dAda dilI pAhije. nibaMdhAcyA nimittAne jaina zrAvakavargAcyA aMtaraMgAce je darzana jhAle te kharokharaca hRdayasparzI Ahe. * pAritoSika prApta vyaktIMcI yAdI - a) prathama pAritoSika - ru. 1000/- (pratyekI) 1) zobhA guMdecA 2) zItala bhaMDArI 3) sumatilAla bhaMDArI ba) dvitIya pAritoSika - ru. 750/- ( pratyekI) 1) AzA kAMkariyA 2) caMdA samadaDiyA ka) tRtIya pAritoSika - ru.500 /- ( pratyekI) 1) zubhAMgI kAtrelA 2) DaoN. nayanA bhuraTa uttejanArtha pAritoSika - ru. 250/- ( pratyekI) 1) caMcalA koThArI 2) Ar. DI. muNota 3) snehala chAjeDa 4) manISA kulakarNI 5) savitA muNota 6) caMdanabAlA borA sarva yazasvitAMce hArdika abhinaMdana !!! parikSakAMcyA vastuniSThatevara kRpayA pUrNa vizvAsa ThevAvA hI namra vinaMtI. -
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ marAThI bhASece abhijAtatva ('jaina mahArASTrI' sAhityAcyA vizeSa saMdarbhAta) ___DaoN. nalinI jozI (marAThI bhASA vibhAga, maMtrAlaya, muMbaI yAMcyA AvAhanAlA anusarUna lihilelA zodhalekha) (1) vizvAtIla bhASAMce vargIkaraNa - tyAmadhye 'prAkRta' bhASAMce sthAna : Aja upalabdha asalelyA sumAre 2000 mukhya bhASAMnA, bhASAzAstrajJAMnI 12 gaTAMta vibhAgale Ahe. bhAratAta pracalita asaNAr2yA prAcIna, madhyayugIna ANi Adhunika prAkRta bhASA yA bArAMpaikI bhAropIya' (iMDo-yUropiyana)yA gaTAta samAviSTa hotAta. 'bhAropIya bhASA' yA sAmAnyata: 13 upagaTAMta vibhakta kelyA jAtAta. tyApaikI eka mukhya gaTa 'Arya bhAratIya' (iMDo-Aryana) bhASAMcA Ahe. bhAratAta 'prAkRta' yA nAvAne oLakhalyA jANAr2yA bhASA yA 'Arya-bhAratIya bhASAgaTAmadhye samAviSTa kelyA jAtAta. Arya-bhAratIya bhASAMcA vicAra tIna kALAMmadhye vibhAgUna kelA jAto. (1) prAcIna Arya-bhAratIya bhASAkALa : i.sa.pU. 1600 te i.sa.pU. 600 (2) madhyakAlIna Arya-bhAratIya bhASAkALa : i.sa.pU. 600 te i.sa. 1000 (3) Adhunika Arya-bhAratIya bhASAkALa : i.sa. 1000 te AjaparyaMta. marAThI bhASece abhijAtatva siddha karatAnA, ApalyAlA varIlapaikI dusar2yA kALAcA (i.sa.pU. 600 te i.sa. 1000) vizeSa vicAra karAvA lAgato. hA kALahI bhASAvidAMnI tIna gaTAMta vibhAgalA Ahe. tyApaikI dusar2yA gaTAcA kALa Ahe - i.sa. 100 te i.sa. 500. yA kALAta jyA vividha prAkRta bhASAMmadhye sAhityika pravRttI ghaDalyA, tyAta 'mahArASTrI' ANi 'jaina mahArASTrI' yA bhASAMcA samAveza hoto. tyAkherIja mAgadhI, ardhamAgadhI, pAlI, paizAcI ANi zaurasenI yA bhASAMmadhIla sAhityahI upalabdha Ahe. paraMtu ApalyA lekhAcA saMbaMdha mahArASTrI' ANi 'jaina mahArASTrazI asalyAne tevaDhAca vicAra karU. (2) 'mahArASTrI' prAkRtAtIla upalabdha sAhitya : yethe namUda kele pAhije kI, bharatAcyA nATyazAstrAta (sumAre i.sa.pU. 200) 'mahArASTrI' bhASecA nirdeza nAhI. (adhyAya 18, zloka 35-36) tathApi tyAcyA yAdItIla dAkSiNAtyA' yA nAvAne 'mahArASTrI' bhASece sUcana hote - asA aneka abhyAsakAMcA dAvA Ahe. kAraNa AjacI 'dAkSiNAtya' saMkalpanA bharatApekSA vegaLI Ahe. zivAya tyAne upabhASAMmadhye drAviDI' bhASecA svataMtra nirdeza kelA Ahe. 'dAkSiNAtya' yA bhASece spaSTIkaraNa kAhI TIkAkAra 'vaidarbhI' ase karatAta, jo mahArASTrAcAca eka bhAga Ahe. mahArASTrI bhASetIla upalabdha sAhitya va tyAMce kALa : setubaMdha - pravarasena - i.sa. 5 ve zataka gauDavadha - vAkpatirAja - i.sa. 750 (8 ve zataka) lIlAvatI - kautUhala - i.sa. 8 ve zataka zrIcihnakAvya - kRSNalIlAzuka (keraLa-nivAsI) - i.sa. 13 ve zataka kaMsavadha, uSAniruddha - rAmapANivAda - (malabAra-nivAsI)- i.sa. 17-18 ve zataka (3) 'mahArASTrI' sAhityAtIla sAtatya dAkhaviNyAsa 'jaina mahArASTrI'cI madata : harmana yAkobI yA jarmana abhyAsakAne prathamata: 'jaina mahArASTrI' hI saMjJA vAparalI. tyAcyA mate prAcIna jaina AgamagraMtha (dharmagraMtha) jaina mahArASTrI' bhASeta lihilele Aheta. puDhe jainavidyecyA abhyAsakAMnI yA matAce khaMDa karUna ase prasthApita kele kI sarvAdhika prAcIna zvetAMbara graMtha 'ardhamAgadhI' bhASeta asUna, isavI sanAcyA tisar2yA
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatakApAsUna jaina lekhakAMvaracA 'mahArASTrI'cA prabhAva vADhata gelA. bhadrabAhU, kAlakAcArya ANi pAdalipta he jaina paraMparetIla atyaMta prAcIna (i.sa. dusare-tisare zataka) AcArya va lekhaka hoUna gele. sAtavAhana sAmrAjyAcA vistAra barAca moThA hotA. sAtavAhana rAje prAkRtapremI hote. jaina AcArya satata vihAra karUna, tyA tyA prAdezika bolI bhASeta pravacane karIta asata (AjahI karatAta). varIla tInahI AcArya pratiSThAna (paiThaNa) yethe rAhilele hote. bhadrabAhU he pratiSThAna-nivAsI bRhatsaMhitAkAra varAhamihirAMcebaMdhU hote. kAlakAcAryAMcA itihAsa zaka saMvata ANi vikrama saMvata yA kAlagaNanezI jaLalelA Ahe. pAdalipta he hAla AhanAce nikaTavartI hote. prabaMdhakoza, prabhAvakacarita, prabaMdhaciMtAmaNI - yA jaina aitihAsika graMthAMmadhye yA tIna lekhakAMce jIvana ANi sAhitya yAMcA paricaya dilA Ahe. bhadrabAhU va pAdaliptAMnI jaina mahArASTrIta lekhana kele. i.sa.cyA 6 vyA zatakAta hoUna gelelA 'daNDI' kavI mhaNato, 'mahArASTrAzrayAM bhASAM prakRSTaM prAkRtaM viduH|' (kAvyAdarza 1.34) yAta apekSita asalelA 'mahArASTra' mhaNaje AjacA bhaugolika mahArASTra nasUna, tyAta mahArASTyA sImelagatacyA karnATaka, AMdhra pradeza, madhya pradeza va gujarAta yA pradezAMmadhale kAhI bhAga samAviSTa hote. ekaMdarIta, mahArASTrI bhASA bhAratAtalyA moThyAta moThyA pradezAtIla jAstIta jAsta lokAMnA samajata hotI. (prAkRtazabdamahArNava prastAvanA pR.40) jaina lekhakAMnI mhaNUnaca ticA sAhityabhASA mhaNUna svIkAra kelA. ___mahArASTrI bhASecI barIca vaiziSTye jaina mahArASTrIta asalI tarI tyAta thoDe vegaLepaNahI hote. tI ardhamAgadhIne kAhIzI prabhAvita hotI, kAraNa zvetAMbara jaina lekhakAMvara ardhamAgadhIcA prabhAva hotA. zivAya te lekhaka bhAratAcyA jyA jyA prAMtAta janmalele hote (udA. haribhadra-rAjaputAnA, hemacandra-gujarAta) tethIla bolI bhASetIla zabdasaMpattIhI tyAta hotI. zivAya jaina tattvajJAna va AcArAtIla aneka rUDha pAribhASika zabdahI tyAta hote. digaMbara jainAMnI 'zaurasenI' bhASelA Apalese kelyAvara arthAtaca Apale sAMpradAyika vegaLepaNa rAkhaNyAsAThI zvetAMbara jainAMnI samajhIna bhASAMmadhye sarvAta prabhAvI asalelI 'mahArASTrI' bhASA ApalI sAhityabhASA mhaNUna nivaDalI. isavI sanAcyA tisar2yA zatakApAsUna aTharAvyA zatakAparyaMta jainAMnI 'mahArASTrI' prAkRtAta lekhana kele. varIla mudyAta dilele je mahArASTrI bhASetIla graMtha Aheta tyAcyA kityeka paTa graMtha Aja jaina mahArASTrIta upalabdha Aheta. udAharaNaca sAMgAyace tara 12 ve zataka hA jaina mahArASTrIcA sarvAta utkarSa asalele zataka Ahe. vividha jaina lekhakAca yA ekAca zatakAtIla sumAre 65 graMtha Aja upalabdha Aheta. mahArASTrIta kAvyAMcI relacela Ahe. kAraNa mahArASTrI hI mUlata: gItabhASA mhaNUnaca udayAsa AlI. tara jaina mahArASTrIta kAvyAbarobaraca kathA, kathAsaMgraha, AkhyAna, carita (purANa), tattvajJAna, nItI, AcAra, vratamahimA, tarkazAstra, stotra, karmasiddhAMta, jyotiSa, bhUgola - azA aneka viSayAMvara vividha sAhityaprakArAMcI racanA disate. ___jaina mahArASTrI sAhityAcyA 16 zatakAMcyA sAtatyapUrNa vATacAlIce sAmAnyata: tIna TappyAta vargIkaraNa karatA yete. ___ prathama TappA (tisare te sahAve zataka) - prAcIna jaina mahArASTrI athavA ArSa prAkRta. yAmadhye niyukti, bhASya, cUrNi, vimalasUrikRta Adya jaina rAmAyaNa (paumacariya) ANi vasudevahiMDI - yAMcA samAveza. dvitIya TappA (sAtave te dahAve zataka) - abhijAta svarUpa spaSTa dRggocara. haribhadra, udyotana, zIlAMka, dhanapAla - he vizeSa lekhaka. saMskRtacI chApa asalI tarI bolIbhASA, vAkprayoga, dezI zabdAMcA vApara hI vaiziSTye. tRtIya TappA (akarAve te aTharAve zataka) - jaina mahArASTrIcyA zevaTacyA TappyAtIla vaiziSTye sukhabodhA TIka ANi 'vajjAlagga' muktaka-kAvya-saMgrahAta disatAta. vyAkaraNa ANi uccAraNa yAvara apabhraMza bhASecA prabhAva spaSTa. ____ DaoN.e.em.ghATage he AMtararASTrIya kIrtIce bhASAzAstrajJa hote. saMskRta, prAkRta, pAlI, jarmana, phreMca, iMgliza, grIka, laeNTina - yA sarva bhASAMvara tyAMce prabhutva hote. bhAMDArakara prAcya-vidyA saMsthecyA prAkRta-iMgliza mahAzakozAcyA prastAvaneta te jaina lekhaka haribhadrAcyA jaina mahArASTrIsa 'abhijAta' ase saMbodhatAta. haribhadrAMnI 'samarAdityakathA' hI
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradIrgha kAdaMbarI ANi 'dhUrtAkhyAna' nAvAce vyaMga-upahAsapradhAna khaMDakAvya lihile. DaoN. ghATage mhaNatAta, "In it's classical form, as represented by Haribhadra's Samaradityakatha and Dhurtakhyana, Jain Maharashtri comes nearest to pure Maharashtri" (Intro.p.10) AThavyA zatakAta jara mahArASTrI bhASene 'abhijAta' (classical) hA darjA miLavilA asela tara tyAca mahArASTrI-apabhraMzAtUna banalelyA marAThIce abhijAtatva vastuta: janmasiddhaca mhaNAve lAgela. mahArASTrI bhASA apabhraMza avasthAMtarAtUna gelyAvara jyA rUpAta avataralI tI Adhunika marAThI hoya. 'prAkRtazabdamahArNava' nAvAcyA prAkRtahiMdI kozAce saMpAdaka paM. haragoviMdadAsa seTha mhaNatAta - 'mahArASTrI apabhraMza se marAThI aura koMkaNI bhASAe~ utpanna huI / ' (prastAvanA pR.55) sArAMza kAya, tara marAThI bhASece abhijAtatva siddha karaNyAsa jara jaina mAhArASTrI bhASA sarasAvalI, tara ekAhI zatakAce kiMbahunA zatakArdhAcehI aMtara na paDatA, salaga dusar2yA zatakApAsUna aTharAvyA zatakAparyaMtacA ticA sAhityika pravAsa lakSaNIyapaNe noMdavatA yeto. ... (4) prAkRtacyA vyAkaraNakArAMnI mahArASTrI prAkRtalA dilele mahattva : ___ caNDa, vararuci, kAtyAyana, hemacandra, trivikrama, vasaMtarAja, mArkaNDeya, lakSmIdhara - yA pramukha vaiyAkaraNAMnI lihilelyA vividha prAkRta bhASAMcyA vyAkaraNAta mahArASTrIlA sarvAdhika mahattva dilele disate. vararucIce vyAkaraNa 6 vyA zatakAtIla Ahe. tyAcyA 12 paricchedAMpaikI 9 pariccheda 'sAmAnya prAkRta'vara AdhAralele Aheta. uralelyA sarva prAkRtAMce vivecana thoDakyAta karUna to 12 vyA paricchedAcyA 32 vyA sUtrAta mhaNato, 'zeSaM mahArASTrIna'. yAcA artha asA kI, 6 vyA zatakAta mahArASTrI prAkRta atyaMta vikasita svarUpAta hotI. kiMbahunA sAmAnya prAkRta = mahArASTrI - ase samIkaraNahI dRDha jhAle hote. DaoN.e.em.ghATage yAMnI eka svataMtra zodhanibaMdha lihUna varIla samakaraNAsa puSTI darzavilI Ahe. (Maharashtri Language and Literature - Journal of Uni. of Bombay, May 1936). (5) abhijAta saMskRta nATakAta striyAMcI padye mahArASTrIta : bhAsAcyA nATakAtIla prAkRtace varNana DaoN. ghATage pre-classical Prakrit' ase karatAta. tyAnaMtaracyA nATakAtIla prAkRtalA te classical Prakrit' mhaNatAta (Intro.p.11). kAlidAsa, harSa, vizAkhadatta, bhavabhUti, rAjazekhara - yAMcyA nATakAMmadhye sAmAnyata: gadyabhAga zaurasenIta tara padyabhAga mahArASTrIta Ahe. vastuta: bharatAcyA nATyazAstrAta mahArASTracA nirdeza nasatAnAhI kAlidAsAsArakhyA mahAkavIne (kALa-aMtima maryAdA-4 the-5 ve zataka) gItAMsAThI kelelA mahArASTrIcA aMgIkAra 'mahArASTrI' bhASece abhijAtatva siddha karato. (6) prAkRtAtIla saTTaka, prahasana, bhANa i. nATyaprakArAtUna lokanATyAMcI nirmitI : _ 'saTTaka' mhaNaje pUrNa prAkRta bhASetIla nATaka. hI paraMparA 9 vyA zatakAta rAjazekhara kavIne 'karpUramaMjarI' pAsUna surU kelelI disate. zRMgAra, hAsya ANi adbhuta he yAtIla mukhya rasa. 'AnaMdasuMdarI' yA saTTakAce karte ghanazyAma (i.sa.1700) 'mahArASTracUDAmaNi' ANi 'sarvabhASAkavi' hote. 'raMbhAmaMjarI' nAvAcyA nayacandrakRta saTTakAta (i.sa. 14 ve zataka-uttarArdha) disaNArI mahArASTrI-apabhraMza khAsaca mAnalI pAhije. jase - jari pekhilA mastakAvarI kezakalApu tarI pariskhalilA mayUrAMce picchapratApu / / (aMka 1) mattavilAsa-prahasana ANi hAsyacUDAmaNi-prahasana hI dona mukhya prahasane, taseca bhANa-Dima i. prAkRta nATyaprakAra yAMnA Adhunika marAThItIla tamAzA, vaganATye i.cI preraNAsthAne mAnAvayAsa harakata disata nAhI. mahArASTrAtIla grAmINa bhAgAta Aja disaNAr2yA vAsudevAMcI paraMparA ArSa jaina mahArASTrItIla 'vasudevahiMDI'
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ graMthAzI joDalyAsa phAra dUrAnvaya hoNAra nAhI, ase vATate. guNADhya kavIcyA 'baDDakahA'tUna sphUrtI gheUna saMghadAsa ANi dharmasena yA dona jaina gaNivaryAMnI hA graMtha lihilA. kRSNapitA vasudevAcI vegaLIca mAhitI tyAtUna miLate. vasudevAlA bhramaNAcI (hiMDaNyAcI) phAra AvaDa. aneka veSAMtare karUna, (bahurUpI banUna), alaMkAra dhAraNa karUna (kavaDyAMcyA mALA), mukuTAta morapIsa khocUna tyAne 100 varSe bhAratabhramaNa kele. to gAyanakaleta pravINa hotA. pravAsAhUna AlyAvara tyAne te vRttAMta lihile. toca graMtha (ArSa) mahArASTrI bhASetalA pahilA pravAsavarNanapara gadyagraMtha mhaNAvayAsa havA. sahAvyA zatakAtIla hA graMtha prAkRtacyA navyA-junyA abhyAsakAMnI khUpa prazaMsilA Ahe. (7) 'kuvalayamAlA' graMthAtIla aTharA dezIbhASAMmadhye marAThIcA namunA : 'dAkSiNyacihna' udyotanasUrIMcA 'kuvalayamAlA' hA premAkhyAna sAMgaNArA graMtha tyAMnI i.sa. 778 lA lihUna pUrNa kelA. 'dAkSiNyacihna' ANi mahArASTrI bhASevara vilakSaNa prabhutva ! yAhI dRSTIne bharatAcyA nATyazAstrAtIla 'dAkSiNAtya hI 'mahArASTrI' asU zakate. sAhityika bhASAMkherIja vegaLyA 18 bolIbhASAMce namune tyAta namUda kele Aheta. te mhaNatAta, "marahaTTha dezAtIla loka dhaSTapuSTa, kAhIse TheMgaNe, varNAne sAvaLe, sahanazIla, abhimAnI ANi bhAMDakhora asatAta. 'diNNalle gahiyalle' (dile-ghetale)-azA zabdAMcA prayoga te karatAta." (kuvalayamAlA pR.152-153) kuvalayamAlA graMtha sAMskRtika saMdarbhAMnI khacAkhaca bharalelA Ahe. jaina mahArASTrI bhASetalA to eka mUrdhanyasthAnI taLapaNAr2yA hir2yAsArakhA graMtha Ahe. ____ 'lIlAvatI' hyA kavI kautUhalaracita mahArASTrI graMthAta (i.sa.8 ve zataka) kavI mhaNato, 'raiyaM marahaTTha-desibhAsAe / ' (lIlAvatI. gAthA 1330) arthAta . hI racanA mI mahArASTI (marAThI) dezI bhASeta kelI Ahe.' kuvalayamAlAcA graMthakArahI, 'pAiyabhAsAraiyA marahaThya-desi-vaNNaya-NibaddhA' ase zabda vAparato. (pR.4) 'dezI-zabda-koza' yA graMthAta pR.24 vara namUda kele Ahe kI mahArASTrAtIla saMtakavI jJAnezvarAMnIhI 'marAThasAThI 'dezI' hA zabda prayukta kelA Ahe. (8) 'gAthA' zabdAcI prAcInatA : 'gAthAsaptazatI'-hA mahArASTrI bhASetalA i.sa.cyA pahilyA-dusar2yA zatakAtIla muktakAMcA (dvipadIMcA, gAthAMcA) saMgraha Ahe. 16 vyA zatakAtIla saMta tukArAmAMcyA padyasaMgrahAsahI 'tukArAmAMcA gAthA' ase mhaNatAta. __mahArASTrI muLAtaca gItabhASA Ahe. 'gAthA' hA eka lokapriya chaMda athavA vRtta Ahe. saMskRtamadhye jo 'zloka' kiMvA 'AryA' tIca prAkRtamadhye 'gAthA'. 'vRttajAtisamuccaya' graMthAta virahAMka (athavA haribhadra) yA lekhakAne (kAla aMdAje 6 ve-8 ve zataka) 'gAthA' chaMdAce lakSaNa ANi 26 prakAra dile Aheta. __'gAthAlakSaNa' graMthAta jaina munI naMditADhya (i.sa.1000) yAMnI 96 gAthAMmadhye 'gAthA' chaMdAce vivecana kele Ahe. 'gAthA' (gAhA) zabdAcA sarvAta prAcIna upayoga jainAMcyA sUtrakRtAMga' yA ardhamAgadhI graMthAta disato. 'uttarAdhyayana' nAmaka graMthAtahI 'gAhAsolasaga' asA nirdeza yeto. he ardhamAgadhI ullekha isavIsanapUrva kALAtIla mAnale jAtAta. (9) gAthAsaptazatI ANi jaina AcArya 'pAdalipta' : pAdalipta he atizaya prabhAvaka jaina AcArya hoUna gele. (i.sa.1 le-2 re zataka). 'gAthAsaptazatI' (athavA gAhAkosa) yA graMthAcyA nirmitImadhye tyAMce bharIva yogadAna Ahe. kuvalayamAlA graMthAta (i.sa.778) pAdaliptAMbobara sAtavAhana ANi SaTprajJaka yAMce ullekha Aheta. 'pAlittayeNa hAlo hAreNa va sahai goTThIsu'-yAmadhye pAdaliptAMnA 'sAtavAhanAcyA gaLyAtalA hAra' mhaTale Ahe. tyAMcyA Aja upalabdha nasalelyA taraMgavaIkahA' nAvAcyA apratima kAvyagraMthAcA ullekha Ahe. tyAMce he premAkhyAna mahArASTrIta (jaina mahArASTrIta navhe) lihilele hote.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyAarthI hAla sAtavAhanAcyA kAvya-darabArAta te agragaNya hote, tyAarthI 'taraMgavaIkahA' pAdaliptAMnI AdhIca lihilelI asAvI. tyAmuLeca te suprasiddha jhAle hote. jaina prabaMdhagraMthAta doghAMcyA saMdarbhAtalyA paiThaNalA ghaDalelyA daMtakathA namUda kelyA Aheta. gAthAsaptazatIcyA racanesAThI gAthAMce saMkalana, nivaDa - yAmadhye pAdalipta nakkIca sahabhAgI hote. gAthAsaptazatIta doghAMcyA sumAre 15-15 gAthA Aheta. tyA pratyeka ThikANI (tyA tyA zatakAta) tyAMcyA gAthA zejArI-zejArI AlelyA disatAta. dezI arthAt saMskRtodbhava nasalelyA zabdAMcA tyAMnI koza (saMgraha) kelA hotA - azI mAhitI hemacandrakRta 'dezInAmamAle'cyA dusar2yA gAthecyA TIketa miLate. ekaMdarIta mahArASTrItIla pahilA kAvyagraMtha (upalabdha nasalA tarI aneka purAvyAMnI nakkI jhAlelA) pAdalipta (pAlita, pAlitta, pAlittaya) yA jaina AcAryAMnI lihilelA hotA ase disate. (10) marAThI-bhASakAMnA mahArASTrI ANi jaina mahArASTrI Akalanasulabha : 'marAThI' ANi 'mahArASTrI'cA saMbaMdha kAhI vidvAna amAnya karIta asale tarI dusar2yA koNatyAhI bhASakAMpekSA marAThIbhASaka lokAMnA mahArASTrIca navhe tara koNatyAhI prAkRta bhASA zikaNe adhika sope jAte. hyAvarUna asehI siddha hote kI 'vaiyAkaraNAMcI sAmAnya prAkRta' mhaNaje mahArASTrIca Ahe. jaina mahArASTrImadhye lekhana kelelyA jaina AcAryAMce (prAya: zvetAMbara) marAThIlA asalele yogadAna spaSTa karaNyAsAThI udAharaNAdAkhala zabdAMcA eka taktA dilA Ahe. sarva zabda dezInAmamAletUna ghetale Aheta. jaina mahArASTrI bhASeta ADhaLaNAre marAThIzI sAmya asalele 'dezI' zabda 1) ucchala - usaLaNe 2) uMdura - uMdIra 3) Usaa - uzI 4) oluMDa - olAMDaNe 5) koDDa - koDa, koDakautuka 6) khiDakkiyA - khiDakI 7) rAkhira - khiraNe 8) khuDDa - khuDaNe 9) kheDDa - kheLaNe 10) ghaDha - gaDa 11) VghuTTa - ghoTa gheNe 12) Vghusala - ghusaLaNe 13) Vghola - ghoLaNe 14) |ckkh - cAkhaNe 15) caMga - cAMgalA 16) ciccuppa - cAcapaNe 17) |cdd - caDhaNe 18) cikkhalla - cikhala 19) |cukk - cukaNe 20) VcoppaDa - copaDaNe 21) chiva - zivaNe 22) choyara - chokarA 23) jagga - jAgaNe 24) jaMbhA - jAMbhaI 25) jima - jevaNe 26) jujjha - jhuMja, yuddha 27) rAjuppa - juMpaNe 28) VjhaDa - jhaDaNe 29) jhaDappa - jhaDapa 30) Vjhara - jharaNe 31) Dagala - DhekULa 32) VDhuMDhulla - DhaMDhola - dhuMDALaNe 33) tuppa - tUpa 34) VtoDa - toDaNe 35) Vdakkhava - dAkhaviNe 36) daddara - dAdara 37) dADhiyA - dADhI 38) dAva - dAvaNe, dAkhaviNe 39) dubbha - dubhatI (gAya) 40) dekkha - dekhaNA 41) palhattha - pAlathA 42) pAva - pAvaNe, prApta karaNe
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43) vpokkara - pukAraNe 45) poTTa - poTa 47) phiTTa - phiTaNe 49) Vphusa - pusaNe 51) baDabaDa - baDabaDa 53) bAulla - bAhulA 55) VbuDDa - buDaNe 57) /bhaNa - mhaNaNe 59) bhulla - bhulaNe, cUkabhUla 61) roTTa - roTI 63) laMcA - lAca 65) VveDha - veDhaNe 67) VsaMgha - sAMgaNe 69) siMpa - ziMpaDaNe 44) poccaDa - pocaTa 46) |puNch - pusaNe 48) VphuTTa - phuTaNe 50) bailla - baila 52) bappa - bApa 54) biTTa - beTA 56) Vbolla - bolaNe 58) |bhukk - bhuMkaNe 60) mahamaha - ghamaghamaNe 62) Vlagga - lAgaNe, cikaTaNe 64) VloTTa - loTaNe 66) vella - ramaNIya, velhALa 68) sArava - sAravaNe 70) ho - hoNe (11) mahArASTrI-apabhraMza bhASelA jainAMce yogadAna : ___mahArASTrabhUmIta janmalelyA, vADhalelyA jaina kavIMnI 10 vyA zatakApAsUna mahArASTrI-apabhraMzAta vipula graMtharacanA kelelyA disatAta. tyA prAya: sarva digaMbara-saMpradAyI kavIMcyA Aheta. hA eka sarvasvI vegaLA ANi vistRta viSaya Ahe. adhika mAhitIsAThI 'mahArASTra va jaina saMskRti' hA graMtha pahAvA. upasaMhAra : ___ mahArASTrI, mahArASTrI-apabhraMza ANi marAThI yA kramAne vikasita jhAlelyA bhASAMnA jainAMnI bharIva yogadAna ke Ahe. tyAtIla 'jaina-mahArASTrI'cA sahabhAga prastuta lekhAta vizeSa adhorekhita kelA Ahe. pahilyA-dusar2yA zatakApAsUna aTharAvyA zatakAparyaMta - sAtatyAne jaina-mahArASTrIta lekhana karUna. jainAMnI marAThI bhASece 'abhijAtatva' siddha karaNyAsa moThAca hAtabhAra lAvalA Ahe. __ saMdarbha-graMtha-sUcI 1) AComprehensive and Critical Dictionary of Prakrit Languages, Vol. 1 (Introduction), Dr.A.M.Ghatage, BORI, Pune, 1996 2) ABrief Survey of Jaina Prakrit and Sanskrit Literature, Dr. Nalini Joshi, Jain Chair Publication, Uni.Pune, 2009 3) jaina sAhitya kA bRhad itihAsa, (bhAga 1-7), pArzvanAtha vidyAzrama zodha saMsthAna, vArANasI, 1966-1987 4) dezInAmamAlA, hemacaMdra, bhAMDArakara orienTala rIsarca insTiTyUTa, puNe, 1989 5) pAiya-sadda-mahaNNavo (prastAvanA), paM. haragoviMda seTha, prAkRta TeksTa sosAyaTI, banArasa, 1963 6) prAkRta bhASA aura sAhityakA AlocanAtmaka itihAsa, DaoN. nemicandra zAstrI, tArA pablikezansa, vArANasI, 1966 7) prAkRta sAhitya kA itihAsa, DaoN. jagadIzacandra jaina, caukhambA vidyAbhavana, vArANasI, 1985 8) bhAratIya saMskRti meM jaina dharma kA yogadAna, DaoN. hIrAlAla jaina, madhyapradeza zAsana sAhitya pariSad, bhopAla, 1962 9) mahArASTra va jaina saMskRtI, saM.mA.pa.maMguDakara, mahArASTra jaina sAMskRtika maMDaLa, puNe, 1998
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharma ANi ahiMsA (ma. gAMdhIMcyA vizeSa saMdarbhAta) (gAMdhIjayaMtInimitta Ayojita, gAMdhIbhavana, kotharUDa di. 5.10.2012, yethIla vyAkhyAnamAleta 'jaina dharma ANi ahiMsA' he tisare puSpa prA.DaoN. nalinI jozI yAMnI guMphale. 'ahiMseviSayIce jaina dharmAtIla nemake sthAna ANi vAstavikatA' yAne bharalelyA yA vyAkhyAnAcI dAda phakta jANakAra ANi navakhyA upasthitAMnIca navhe tara karNopakarNI aikalelyA zrotyAMnIhI dilelI Ahe. vyAkhyAnAce zabdAMkana yethe prastuta karIta Ahe - DaoN. kaumudI baladoTA) 'jaina dharma ANi ahiMsA' yA vyAkhyAnAta pAca mudyAMnI vicAra kelelA Ahe. te mudde ase - a) jainAMcI ahiMsA : prastAvanA ba) jainavarNita ahiMsece prakAra-upaprakAra ka) jainAMcyA ahiMsece vyAvahArika pariNAma Da) gAMdhIjIMce jaina dharma va janatesa yogadAna i) jaina yuvaka-yuvatIMce vicAra a) jainAMcI ahiMsA : prastAvanA ___jaina zAstrAcI AdhArazilAca ahiMsA Ahe. kiMbahunA jaina dharmAce paryAyI nAvaca ahiMsAdharma Ahe. ANi tIca tyAMcI oLakha Ahe. jaina dharmAcyA mAMDaNIcI TharAvika paddhata azI Ahe kI ahiMsA, anekAntavAda, syAdvAda, nayavAda, karmasiddhAMta, vijJAnAnukUlatA, udAramatavAda, kSamAzIlatA, paryAvaraNAlA anukUlatA, zAkAhAra, vyasanamuktI he sarva jainadharmAta asalyAne, hA dharma vaizvika dharma' hoNyAcyA yogyatecA Ahe. yAta nAhI ase jagAta kAhIca nAhi. 'jagAtale sarva prazna, kalaha suTaNyAcA hamakhAsa upAya jaina tattvAMmadhye Ahe'-azI japamALa jaina vyaktI satata oDhIta asatAta. 'jagAtale sarva prazna phakta jainadharmaca soDavU zakatAta'-asA ekameva dAvA karaNAre jaina he lokasaMkhyecyA jematema 1 TakkA Aheta, hyAce ApaNa bhAna Thevale pAhije. zivAya 'ahiMsA' hI kAhI phakta jainAMcI maktedArI nAhI. 'ahiMsA paramo dharmaH' he suprasiddha vacana mahAbhAratAta donadA Ale Ahe. gIteta yAce vivecana Aheca. pAtaMjalayogAta yama-niyama ityAdi aSTAMgayogAta ahiMsA prathama sthAnAvara Ahe. bauddhAMcyA piTakAtahI gautama buddhAMnA 'paramakAruNika' saMbodhUna ahiMsA vyakta jhAlelI Ahe. jainAMcI ahiMsA hI sarvazreSTha Ahe ase nasUna, ticI mAMDaNyAcI paddhatI alaga Ahe, sUkSmatama ANi taralagrAhI Ahe. jase ahiMsA-satya-asteya-brahmacarya ANi aparigraha azI mahAvratAMcI nAve na sAMgatA, prANAtipAta-viramaNa, mRSAvAdaviramaNa, adattAdAna-viramaNa, maithuna-viramaNa ANi parigraha-viramaNa, azI nAve sarva junyA graMthAta yetAta. viramaNa arthAt virati arthAt tyAgAcyA rUpAta kelI jANArI maryAdA, he yA nAvAmadhUna abhipreta Ahe. prANAtipAta mhaNaje prANAMcA atipAta mhaNaje prANAMcA ghAta kiMvA ijA, dukhApata. sAdhusAdhvI AjIvana sarvAMzAne hiMsecA tyAga karUna ahiMsA mahAvratAce pAlana karatAta tara gRhastha athavA zrAvaka-zrAvikA AMzika rUpAta, sthUlapaNe ahiMsApAlana karatAta. 'jaina pAvabhAjI', vimAnAta-AgagADIta 'jaina phUDa' yAsArakhI jaina ahiMsA' hI kAhI vegaLI Ahe kA ? tara jainAMcyA ahiMsece vegaLepaNa ticyA mAMDaNIta, tyAcyA sUkSmateta, prakAra ANi upaprakArAta ANi mukhyata: AcAravyavahArAta daDalele Ahe. zarakhI jaina ahiMsA' hI kAhI vegaLI Ahe kA ? tara
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ ba) jainavarNita hiMsA-ahiMsA : prakAra-upaprakAra (1) jaina darzanAcA saMskRta sUtrabaddha zailItIla pramANita sarvamAnya azA tattvArthasUtra yA graMthAta, tattvajJAnAcyA aMgAne ahiMsecI vyAkhyA dilI Ahe - 'pramattayogAta prANavyaparopaNaM hiMsA'. yAcA artha asA kI, 'rAgadveSa ityAdIMcyA yogAne prANAMce kelele vyaparopaNa mhaNaje ijA, ghAta, dukhApata kiMvA vadha' - azI vyAkhyA kelI Ahe. jainAMcI ahiMsA samajAvUna ghetAnA, tyAMcyA pAribhASika bhASeta samajAvUna gheU yA. 'prANa' he dahA Aheta- mana-vacana-kAyA ( 3 ) + 5 iMdriye + AyuSya ( 1 ) + zvAsozvAsa (1). yApaikI eka kiMvA adhika prANAMcA ghAta, ijA, dukhApata, vadha. mana-vacana-kAyA he tIna yoga Aheta. yoga mhaNaje hAlacAla arthAt mana-vacana-kAyecyA sarva hAlacAlI. jainAMcyA ahiMsAviSayaka sAhityAcA ADhAvA ghetalA tara i. sa. pUrva 500 pAsUna i.sa. 1500 paryaMtacyA ardhamAgadhI, jaina zaurasenI, jaina mahArASTrI, saMskRta ANi apabhraMza yA pAcahI pracalita bhASAMmadhIla pratyeka graMthAta ahiMsAvivecana ANi ahiMsAmAhAtmya Ahe. AgamagraMthAMpaikI 'praznavyAkaraNa' ughaDale kI hiMsAsUcaka tIsa padAvalI tyAta disatAta. 'bhagavatI ArAdhanA' yA graMthAta ahiMsA viSayAlA vAhilelyA zaMbhara gAthA Aheta. 'puruSArthasiddhyupAya' hA graMtha tara ahiMsecyA sUkSmatama vivecanAcA jaNU kaLasaca Ahe. (2) jIva mhaNaje an individual soul. jIvAce mukhya lakSaNa cetanA arthAt consciousness. tyAlA pAribhASika zabdAta 'upayoga' mhaNatAta. upayoga mhaNaje 'jANIva' (darzana) ANi 'bodha' (jJAna). ati ati sUkSma microbes mhaNaje nigodI jIvAMce vistArAne varNana kelele ADhaLate. jIvAcI vyAptI mhaNAla tara 'jIva anaMta Aheta'. saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMta, anaMtAnaMta azI (infinite multiplied by infinite). anaMtAnaMta sUkSma jIva he ApalyA lokAkAzAta ThasAThasa bharalele Aheta. tattvArthasUtrAcyA dusar2yA adhyAyAta mokSAcyA dRSTIne, manAcyA dRSTIne, marjInusAra hAlacAla karaNyAcyA dRSTIne, iMdriyAMcyA dRSTIne, ekeMdriya te paMceMdriya yA dRSTIne, janmAcyA dRSTIne, garbhAcyA dRSTIne, zarIrAcyA dRSTIne, liMgAcyA dRSTIne, gatIMcyA dRSTIne kelele jIvAMce atisUkSma varNana vAcale kI jaNU ApaNaBiology vAcato Ahota ase vATate. pRthvI, ap, teja, vAyu ANi vanaspatI he sarva sajIva Aheta. te ekeMdriya jIva Aheta. apkAyika jIva mhaNaje pANyAta asaMkhya sUkSma jIvajaMtU disatAta, ase nasUna, 'pANI hIca jyAMcI kAyA mhaNaje zarIra Ahe', tyAMnA 'jalakAyika jIva' mhaTale Ahe. jase Apale zarIra banalele Ahe tase pANyAce he zarIra Ahe. dainaMdina jIvanAta ahiMsA itakI kholavara pohacaNyAce kAraNa kI he sarva jIva Aheta - mI zvAsa ghetalA, mI pANI pyAyale, mI bhAjIphaLe khAllI, mI cAlale kI yA sarva jIvAMnA ijA pohocateca. mhaNUnaca maryAdeta yAMcA vApara karAvA. (3) yoga mhaNaje hAlacAla. manAcyA vAcecyA ANi zarIrAcyA koNatyAhI sthUla agara sUkSma hAlacAlIMnA jaina paribhASeta 'yoga' mhaNatAta. pratyeka hAlacAlIta hiMsA hote. vivekI manuSyAne pratyeka hAlacAla sAvadhapaNe mhaNaje 'apramatta' rAhUna karAvI azI apekSA Ahe. (4) kRta-kArita ANi anumodita ase tIna 'karaNa' sAMgitale Aheta. svata: karaNe- - dusar2yAkaDUna karaviNe ANi karaNAr2yAsa anumodana deNe, asA yA tIna karaNAMcA artha Ahe. tIna karaNa x tIna yoga = naU prakAre navakoTiparizuddha hiMsecA AjIvana tyAga he 'mahAvrata' Ahe. (5) dravyahiMsA ANi bhAvahiMsA azA dona prakArAMnI suddhA hiMsece varNana karatAta. dravya mhaNaje dRzya svarUpa ANi bhAva mhaNaje manAtIla bhAvabhAvanA. dusar2yAviSayI rAgadveSa i. vikAra manAta udbhavale, kuThalyAhI ghAtapAtAca hiMsecI yojanA manAta banavilI, hiMsecyA vicArAMce manAta niyojana karUna jhAle kI tI jhAlI 'bhAvahiMsA'. he sarva pratyakSa karaNe, te vAstava rUpAta ANaNe mhaNaje 'dravyahiMsA'. jasA bhAva kamI-adhika tIvra hoto tasA tIvra - maMda pApabaMdha hoto. udAharaNArtha, ekajaNa dusar2yAlA bhara rastyAta tveSAne mArapITa karIta Ahe. kAhIjaNa AnaMdAne tamAzA
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahAta Aheta. kAhIjaNa haLahaLata Aheta, tara kAhIjaNa mAraNAr2yAsa aDavIta Aheta. AtA pratyakSa mAraNAr2yAsa mhaNaje dravyahiMsA karaNAr2yAlA vegaLA pApabaMdha tara te baghUna manAta usaLaNAr2yA bhAvanAMpramANe tyA tyA vyaktIMnA vegavegaLA tIvra-maMda pApabaMdha hoto. (6) sthUla hiMsece rUDha cAra prakAra kelele Aheta. (a) saMkalpI hiMsA mhaNaje TharavUna kelelA ghAta. koNatyAhI niraparAdha prANyAcI jANUnabujUna kelelI hiMsA 'saMkalpI hiMsA' Ahe. hI gRhasthAsAThI sarvathA tyAjya mAnalI Ahe. (ba) ghara-dukAna-bhojana, yA jIvana jagaNyAcyA anivArya ANi aparihArya goSTI Aheta. zetI karUna dhAnya pikaviNe, svayaMpAka-svacchatA karaNe, ghara bAMdhaNe i. kriyA karatAnA tyA jIvAMviSayI karuNAbhAva ThevUna aNi khabaradArI gheUna jhAlelI hiMsA AraMbhI hiMsA' Ahe. (ka) udyoga-vyavasAyAsAThI ANi arthArjanAsAThI kelelI hiMsA udyogI hiMsA' hoya. tIhI anivAryapaNe hoteca.(Da) ApalyAvara jhAlelyA anyAyAcyA pratikArAsAThI kelelI hiMsA hI virodhI hiMsA' Ahe. yAsAThI zreNikamahArAjA ANi bhagavAna mahAvIra yAMcA saMvAda atizaya bolakA Ahe. zreNikamahArAja pararASTradhoraNAsaMbaMdhI prazna vicAratAta tevhA mahAvIra mhaNatAta kI, "rAjyavistArAsAThI kelele yuddha hI 'hiMsA' Ahe paNa ApalyA rAjyAcyA ANi prajecyA saMrakSaNAsAThI kelele yuddha he anyAyAcyA pratikArAsAThI kelelI hiMsA' Ahe. tI kSamya Ahe." jaina zAstrAMmadhye virodhI hiMsece udAharaNa mhaNUna prabhAvaka-AcArya 'kAlakA'ce udAharaNa detAta. gardabhilla rAjAne ApalyA sAdhvI jhAlelyA bahiNIlA aMta:purAta koMDUna Thevalele samajatAca, ticyA rakSaNAsAThI svata: kAlakAcArya sAdhuvastre kADhUna ThevatAta. itara rAjAMcyA madatIne gardabhilla rAjAbarobara yuddha karatAta, bahiNIlA solUna ANatAta. prAyazcitta gheUna punhA sAdhudharmAta sthita hotAta. (7) gRhasthAMsAThI bArA aNuvrate sAMgitalI Aheta. tyAtIla eka Ahe, 'anarthadaNDavirati'. arthAt vinAkAraNa nirarthaka hAlacAlIMcA tyAga. 'pramAdacaryA' yA nAvAne jaina zAstrAta prasiddha asalele he niyama nAgarikazAstrAcA uttama namunA' Ahe. (a) pApopadeza na deNe - dusar2yAlA pApAcA upadeza na karaNe, dArU-jugAra ityAdi vyasanAMcyA nAdI lAgaNe va itarAMnA lAvaNe, aphavA pasaraviNyAta sahabhAga gheNe, kAhItarI gairakAma kiMvA gunhA karaviNyAsAThI ukasaviNe - hAhI anarthadaNDa hoya. (ba) hiMsecI upakaraNe na banaviNe, tI ekamekAMnA na deNe, cAkU-surI-bleDa ityAdi jI-jI mhaNUna hiMsecI upakaraNe samajalI jAtAta tI jaina paraMpareta bheTavastU mhaNUna dilI jAta nAhIta. (ka) vinAkAraNa 'cALA' mhaNUna kelelyA kriyA, yA svata:ce prayojana tara sAdhata nAhItaca ANi itarAMnA mAtra upadrava hoto. yAsAThI zekaDo udAharaNe detA yetIla. jase - basalyAbasalyA pAya jorajorAne halaviNe, anAvazyaka hAtavAre karaNe, jhADAkhAlUna jAta asatAnA phAMdI ugAcaca ukhaDaNe, ugIcaca phule-pAne kuskaraNe, vinAkAraNa jamIna ukaraNe, hiravaLa upaTaNe, kAThI hAtAta gheUna disela tyA vastUvara mArata jANe, ALasAne kiMvA bephikirIne kacarA khiDakatana bhirakAviNe, kacar2yAce pANyAta visarjana karaNe, ityAdi. jaina paraMpareta kacar2yAce pANyAta visarjana karAyalA manAI Ahe. sthaMDila bhUmIvara visarjana karAvayAsa sAMgitale Ahe. yAlA jainazAstrApramANe pariSThApanikI samiti' ase saMbodhaNyAta yete. rojacyA jIvanavyavahArAsAThI kelelI hiMsA aso vA AdhyAtmika, vaiyaktika aso vA sAmUhika, sthUla hiMsA aso vA sUkSma, sAdhUne kelelI hiMsA aso vA zrAvakAne, anivAryapaNe karAvI lAgaNArI hiMsA aso vA nirarthaka - hiMsA he 'pApa'ca Ahe. pApa he 'karma' Ahe. pratyeka karmAcA baMdha ApalyAbarobara mhaNaje pratyeka jIvAbarobara hoNAra Ahe. jyA prakArace karma ApaNa bAMdhale, te kitI kALa jIvAbarobara rAhaNAra tI kAlamaryAdA hI tyA karmAcI sthitI' Ahe. karme bAMdhatAnA tI kitI tIvratene agara maMdatene bAMdhalI yAlA 'vipAka' mhaNatAta. tyA karmAcA 'udaya' jhAlA kI tyAce phaLa miLateca, hA jainAMcA karmasiddhAMta Ahe. (8) bha. mahAvIrAMnI ApalyA upadezAcyA mAdhyamAtUna, sUtrakRtAMgAta kriyAsthAnAMcyA varNanAta, samAjAtIla
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 apapravRttIMce svarUpa ubhe kele Ahe. tyAta AtmahatyA, kauTuMbika hiMsA, buvAbAjI, kALI jAda, sAmAjika gunhe, Arthika ghoTALe, vaiyaktika-dhArmika-rAjakIya icchA-AkAMkSAsAThI kelelyA hiMsA, yAMce varNana yete. he varNana 'satyameva jayate'cyA 13 episoDacI AThavaNa karUna dete. dUradarzanavara krAima peTrola, sAvadhAna iMDiyA, dastaka, lakSya yAta je gunhegArI jagatAce citraNa dAkhavitAta tasAca prakAzajhota bhagavAna mahAvIrAMnI samAjAcyA sarva starAvara TAkalA Ahe. (ka) ahiMsece upaniSada : bhagavatI ArAdhanA bhagavatI ArAdhanA yA graMthAta 'ahiMsAmAhAtmya' yA viSayAlA vAhilelyA javaLajavaLa 100 gAthA Aheta. 'gAthA' mhaNaje prAcIna bolIbhASetIla geya racanA. 'te gIta cAla lAvUna mhaNaNe' yAsa gAthA mhaNatAta. saMskRtamadhye yAsa 'AryA' kiMvA 'zloka' mhaNatAta. jaNUkAhI ahiMsece upaniSad asalelyA yA graMthAtIla kAhI khAsa vicAra pAhU (1) trailokya ANi tujhA jIva yAtIla ekAcI nivaDa karAyalA sAMgitalI tara svAbhAvikapaNe pratyekajaNa svajIvanaca nivaDela. yAcAca artha asA kI, koNyA ekA prANimAtrAce jIvana he trailokyApekSAhI mahattvAce Ahe. mhaNUna itara koNatyAhI ekA jIvAcA ghAta karaNe mhaNaje trailokyAcAca ghAta karaNe hoya. (2) khar2yA arthAne 'ahiMsA' he ekaca vrata Ahe. bAkIcI cAra mahAvrate kiMvA zrAvakAMcI akarA aNuvrate, hI phakta ahiMsApAlanAsAThIca aMtimata: upayukta Aheta. he upamAMdvAre samajAvatAnA AcArya mhaNatAta, jaNU ahiMsA he mukhya pIka Ahe ANi bAkIcI vrate hI tyA pikAcyA rakSaNAsAThI ghAtalele kuMpaNa Ahe. (3) 'aNupekSA lahAna' ANi 'AkAzApekSA moThI' azI ahiMsA Ahe. yA gAthevarUna tukArAmAMcI gAthA AThavate - 'aNuraNiyA thokaDA tukA AkAzAevaDhA'. parabrahmAce varNana karatAnA upaniSadkAra mhaNatAta, 'ahiMsA bhUtAnAM jagati viditaM brahma paramaM'. he jainAMcyA vicArasaraNIzI atizaya miLatejuLate Ahe. (4) manuSyAMsAThI vayAnusAra AkhalelyA, kartavyakarma jIvanapaddhatIvara AdhArita azA brahmacarya, gRhastha, vAnaprastha ANi saMnyAsa yA cArahI AzramAMce ahiMsA he 'hRdaya' Ahe. sarva zAstrAMcA 'garbha' Ahe. sarva guNAMce 'sAra' Ahe. ahiMsA hI sarva AzramAMmadhye sarvAta mahattvAce AcArapAlana kiMvA kartavyapAlana Ahe. (5) manusmRtimadhye jara 'go-brAhmaNa ANi strI' yAMcI hatyA TALaNe hA jara dharma asela tara 'sarvabhUtadayA' hAca kharokhara paramadharma Ahe. (6) yA saMsArAta AtmyAcI anaMta paribhramaNe cAlU Aheta. pratyeka jIvAbarobara tyAcA saMparka ekadA kiMvA anekadA AlelA Ahe. vegavegaLyA nAtyAMnI alagaalaga janmAMmadhye pratyeka jIva bAMdhalA gelA Ahe. yAnusAra koNatyAhI jIvAcI kelelI hiMsA mhaNaje AptasvakIyAMcIca hiMsA hote. (7) jIvavadha hA Atmavadha Ahe. jIvadayA hI svata:varacIca dayA Ahe. mhaNUna jIvavadha hA viSakaMTakApramANe TALAvA. (8) svata:vara dabAva ANaNe, tyAga karaNe, pati 'paramezvara' mAnUna sevA karaNe, saMsArAta ekarUpa hoUna svata:vara anyAya karaNe, duHkha-klezAta buDaNe, AtmahatyA karaNe, svata: prasanna na rAhaNe, hI AtmahiMsecI udAharaNe mhaNUna sAMgitalI Aheta. AtAcA jo paravalIcA zabda Ahe - 'pratyekAlA ApApalI space dyA', 'malA space havI', tI dusar2yA-tisar2yA zatakAtIla pANitalabhojI zivAryAMnI ahiMsecyA paribhASeta yAspace ce mahattva adhorekhita kele Ahe. (9) 'hata' mhaNaje mAra khAUna gheNArA ANi 'ghAtaka' mhaNaje mAraNArA, ghAta karaNArA - yA dohoMcyA maraNAta phakta kALAceca tevaDhe aMtara Ahe. mI amakyAlA AttA mArIna, ase mhaNaNArA kAya amarapaTTA gheUna AlA Ahe
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA ? (10) malA AtA jI kAhI du:khe bhogAvI lAgata Aheta tI sarva mAjhyA kelelyA hiMsArUpa karmAcIca phaLe Aheta. ka) jainAMcyA ahiMsece vyAvahArika pariNAma (1) ahiMsAtattvAcA dainaMdina vyavahArAta sUkSma vApara karata asatAnA, jainAMnI prathama svata:cyA AhArAta pUrNa ahiMsA ANalI. zAkAhArAcyA aMtargatahI pratyeka vanaspatijIvAcA sUkSma vicAra kelA. 'jyAMcI jIvitazaktI muLAta kamIta kamI Ahe azA vanaspatijIvAMnA sAdhAraNazarIrI' mhaNatAta. azA vanaspatIMcA AhArAta tyAga karAvayAsa sAMgitalA. baTATA, ratALI i. kaMda anaMtakAyika vanaspatI' asalyAne dhArmika dRSTIne kAyamaca vayaM mAnalyA Aheta. zAkAhArAcA avalaMba karatAnAhI tyAta aneka niyama-upaniyama tayAra kele. (2) sAdhUMcyA prAMtAta zirale kI 'piNDaiSaNA' yA graMthAta, sAdhUMcyA prAsuka, eSaNIya azA AhAragrahaNAcI vistArAne carcA kelelI disUna yete. sAdhUne bhikSA kazI ghyAvI, yAce aneka niyama-upaniyama, prAyazcittavidhI yAMce atizaya sUkSmatene kelelI cikitsA ADhaLUna yete. pAca uduMbara phaLAMcA mhaNaje vaDa-piMpaLa-uMbara yA jAtIMcyA phaLAMcA tyAga sAMgitalA Ahe. madya-mAMsa-madhunavanIta mhaNaje loNI, yAMcAhI tyAga karAvayAsa sAMgitalA Ahe. tyAkALI madhamAzAce poLe jALUna madha miLavIta asata. zivAya tAkAta tayAra jhAlele tAje loNI khAtAta paNa loNI bAhera kADhUna, TikavUna khANyAcA niSedha kelela Ahe. yAmuLe 'amUla baTara' niSiddha. pANI gALUna, ukaLUna pyAyalA sAMgitale Ahe. sArabhAga kamI ANi tucchabhAga jAsta azI phaLe udA. sItAphaLa, bora khANyAcA niSedha kelA Ahe. (3) jaina strI silkacyA sADyA ghAlatAnA disata nAhI. ledara parsesa, baeNgjacA vApara karatAnA disata nAhI. gharAta pALIva prANI kiMvA aeNkveriyama ThevIta nAhI. hiMsevara AdhArita ase paMdharA vyavasAya niSiddha mhaNUna sAMgitale Aheta. khATika, mAsemArI, zikAra, rezIma, hastidaMta ityAdi pratyakSa hiMsAdhAra vyavasAyAMmadhye jaina vyaktI sahajI praveza karIta nAhI. pesTa-kaMTrola karatAnAhI tyAMcyA manAta pApabaMdhAceca vicAra asatAta. (4) jainAMcI ahiMsA hI haLUhaLU nakArAtmakatekaDe vaLalI. amUka vyavasAya karAyace nAhIta ; amUka vanaspatI-yA bhAjyA, hI phaLe khAyacI nAhIta ; yAMpAsUna dUra rahA ; yAMcA tyAga karA - azA prakAracI nakArAtmakatA vADhata gelI. udAharaNArtha sugrAsa saMtulita annAce tATa jara samora Ale tara 'anna he pUrNabrahma' mAnUna sAmAnya vyaktI 'vadanI kavaLa ghetA nAma ghyA zrIharIce' mhaNUna AnaMdAne khAyalA lAgela. yAulaTa jaina dhArmika vyaktI yAta kAMdA Ahe kA', lasUNa Ahe kA' yAcI cikitsA karata basela ANi zaMkA-saMzaya gheUna pApabhAvanene te anna khAU lAgela. zivAya jhADe-prANI yAMcyApAsUna dUra gelyAmuLe nirIkSaNa thAMbale. jAgRkatA uralIca nAhI. pravRtti ANi nivRttItalA tola mAtra DhaLalA. Da) gAMdhIjIMce jainadharma va janatesa yogadAna 'gAMdhIjIMnI jaina tattvAMcI udhAra-usanavArI kelI kI jainadharmAlA yogadAna dile', he abhyAsatAnA ApalyAlA paM. sukhalAlajI saMghavI yA abhyAsakAcA paricaya karUna ghetalA pAhije. paM. sukhalAlajI saMghavI he sAdhAraNapaNe gAMdhIjIMnA samakAlIna, jaina dharmAta janmalele, ahamadAbAdanivAsI, pUrNata: aMdha vyaktI asUnahI jainadharmAcA taulanika abhyAsa karUna graMthanirmitI karaNAre, gAMdhIvAdI vicArAMcA pagaDA asalele hote. Aja jara jainadharmAce sAkSepI ANi taulanika ciMtana karAyace asela tara tyAMce darzana aura ciMtana' he jaNU bAyabalaca Ahe. yAta tyAMcA gAMdhIjI ANi jainadharma yA dohoMce parasparasAhacarya sAMgaNArA lekha Ahe. tyAMcyA lekhAce zIrSaka Ahe - 'gAMdhIjI kI jainadharma ko dena'.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ azI jaina mAnyatA Ahe kI paradezI jANyApUrvI gAMdhIjIMnA tyAMcyA AIne jaina sAdhUMkaDe nele hote. tyAMnApAca aNuvratAMcI dIkSA dilI hotI. paNa ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ANi aparigraha hI sArvakAlIna dharmanirapekSa tattve Aheta, he jaina sahajI mAnya karIta nAhIta. pUrNa gAMdhIvAdI asalelyA sukhalAlajIMnI ApalyA lekhAta mAMDale Ahe kI, gAMdhIjIMnA samakAlIna jainadharmAcI kAya sthitI hotI ? - strI - uddhAra sAMgata asatAnA striyAMnA dharmakSetrAtasuddhA 'abalA' mAnUna vyavahAra kelA jAta hotA. yajJIya hiMsepAsUna te vAcale paNa uccanIcatA, spRzyAspRzyatA na mAnaNArA jainadharma jAtivAdI brAhmaNa paraMparecyA prabhAvAkhAlI AlA hotA. jaina samAjAtIla saMpradAyaphUTa vizeSatvAne uThUna disata hotI. jainadharma mhaNaje tyAga, nivRttI asA satata mokSakeMdrI upadeza sAdhuvarga karata hotA. nivRttIcyA nAvAvara niSkriyatA jainAMmadhye vADhalI hotI. satyaahiMsA ANi aparigrahAce zuddha pAlana ANi parivartana yAsaMbaMdhI, sAdhuvarga gRhasthAMkaDe ANi gRhastha sAdhuvargAkaDe boTa dAkhavata rAhile. samakAlIna jainadharmAta nivRttIce prAbalya mAtra adhikaca vADhalele disata hote. AtA ahiMsA, satya, aparigraha, strI- samAnatA, strI-zaktI, zAkAhAra, rAtribhojanatyAga, jAtivyavasthA, spRzyAspRzyatelA virodha, upavAsa, pauSadha, aThAI-AyaMbila - anazanAce mahattva, dAna hI jI jaina tattve hotI, tI kauzalyAne gAMdhIjIMnI sAmAjika kSetrAta vaLavilI. anekAntavAdI asalelyA jainAMmadhye - 'brahmA vA viSNurvA haro jino vA namastamai / ' ase mhaNUna kiMvA 'rAma kaho rahimAna kaho', mhaNata gAMdhIjIMnI jaNU prANa phuMkale. adhyAtmakSetrAta jAUna basalelI tattve svAtaMtryAcyA ucca dhyeyAzI joDalI. rASTrIyatvAcyA nAvAkhAlI yeUna ekajUTa prasthApita kelI. ApalIca tattve gheUna hA mahAtmA rASTrIya samAjajIvanAta prayoga karato Ahe, he baghUna jainAMmadhyeca navyAne cetanA jAgRta jhAlI. * sarva AMdolane ahiMsaka mArgAne kelI. ahiMsA hIca zastrAsArakhI vAparalI. ahiMselA eka zAstra banavile. * 'mAjhe satyAce prayoga' hA graMtha lihUna vyApaka rASTrahitAsAThI 'satyAgrahA'cA upayoga kelA. * 'aparigrahA'lA gAMdhIjIMnI, TrasTIzipa (vizvasta) sArakhyA siddhAMtAta rUpAMtarita kele. * jaina samAjAtIla vidhavA, parityaktA, lAcAra kumArI, striyA maMdirAta, sthAnakAta jAUna japamALa gheUna basata hotyA kiMvA dIkSA gheta hotyA. tyAMcyAsAThI ekameva muktimArga 'sAdhvI banaNe' hAca hotA. paNa gAMdhIjIMcyA striyAMcyA sabalatvAcyA vicArAMnI prabhAvita hoUna aneka jaina striyAMnI svAtaMtryaprAptIcyA sakriya laDhyAta bhAga ghetalA. nirAza jhAlelyA aneka jaina striyAMmadhye navacaitanya nirmANa jhAle. * jainAMcyA zAkAhAra ANi rAtribhojanatyAgAcA ekaMdarItaca saMpUrNa gujarAtavara prabhAva paDalA. gAMdhIjIMnI zAkAhAra ANi rAtribhojanatyAgAlA eka nave parimANa prApta karUna dile. yAcA prabhAva svAtaMtryasenAnIMvarahI paDalA. * 'sarvajIvasamAnatA' hA jainAMcA prANa Ahe. mAtra jinasena AcAryAMcyA AdipurANAne spRzyAspRzyatA jainadharmAta nakaLata ziralI hotI. gAMdhIjIMnI aspRzyatevirUddha pratyakSa AMdolana ubhe kele. spRzya-aspRzya bheda samAjAtUna miTavilA. * upavAsa-anazana-AyaMbila hI tape dhArmika-AdhyAtmika AtmonnatIsAThI AtAparyaMta jaina samAjAta kelI jAta hotI. AtA tI pratyakSa satyAgraha AMdolanAtIla anivArya bhAga TharalI. ' AmaraNa upoSaNa' he zastrAsArakhe vAparale. jaina loka upavAsa karaNyAta itake tarabeja Aheta kI 1 divasa upavAsa, 15 divasa upavAsa, 1 mahinA upavAsa te sahajatene garama pANI piUna karatAta ANi yA upavAsAne AtmyAcI unnatI hote, karmanirjarA hote azI tyAMcI dhAraNA Ahe. paNa heca upavAsa rASTrAsAThI karatA yetIla, hA prayoga karUna jaNU gAMdhIjIMnI upavAsAtaca prANa phuMkale. * jainadharmAta dAnAlA nusate sAmAjika parimANa mhaNUna sthAna nAhI tara tyAlA saiddhAMtika AdhAra Ahe. rASTrAprItyartha udyogapatIMnI saMpattI arpaNa kelI. udyogapatI ApalyA udyoga-vyavasAyAtUna rASTrAsAThI naphyAcA bhAga arpaNa karU lAgale.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ * anekAntavAdI asalelyA jaina dharmAmadhye zvetAMbara-digaMbara-maMdiramArgI-sthAnakavAsI-terApaMthI-solahapaMthIsADeterApaMthI-gaNa-gaccha vibhAgaNI moThyA pramANAvara jhAlI hotI. yA sarvAMnA svAtaMtryAcyA ekA dhyeyAkhAlI ANUna zrAvakaca navhe tara sAdhuvargAtahI navacaitanya nirmANa kele. aneka jaina bujurga khAdIce vrata gheUna dezasevA karU lAgale. he sarva jainAMnA kA javaLace vATale ? jaina lagecaca kA AkRSTa jhAle ? kAraNa hI sarva ApalIca tattve Aheta, he pAhUna jaina samAja khaDabaDUna jAgA jhAlA. saiddhAMtika AdhAra asalelyA tattvAMcI prayogazIlatA jaina samAja visaralA hotA. itara koNatyAhI samAjApekSA jaina samAja gAMdhIjIMkaDe lageca AkRSTa jhAlA hotA. svAtaMtryaprAptIcyA caLavakta te pratyakSa ANi sakriya oDhale gele. hI sarva tattve jarI 'jaina' hotI tarI tI 'mRta' jhAlI hotI. paNa tyAMnA 'jivaMta' karaNyAce kAma gAMdhIjIMnI kele gAMdhIjIMnI hI tattve sakSamapaNe vAparUna tyAcA prasAra kelA. upasaMhAra karatAnA aseca mhaNAvese vATate kI pAUsa paDato tevhA kSetramaryAdA nasate. caMdra-sUrya prakAza TAkatAta tevhAhI te kSetramaryAdA ANi vyaktibheda karIta nAhIta. yA nyAyAne gAMdhIjIMce he yogadAna phakta jainAMnAca nasUna saMpUrNa bhAratIya samAjAlAca dilele Ahe. i) 20 te 25 vayogaTAtIla jaina yuvaka-yuvatIMcyA bhAvanA 20 te 25 vayogaTAtIla jaina yuvaka-yuvatIMcyA manAta kAya cAlale Ahe ? yAsAThI Dekkana jimakhAnyAvarIla jaina hosTelamadhye grupa Diskazana Thevale hote. tyAta jaina yuvAvarga mhaNato kI - ____ * he soDA, te soDA azI nakArAtmakatA kamI karA. * khANyApiNyAcyA carcebhovatI ApalA jo dharma phirato Ahe tyAce svarUpa badalA. 'zAkAhArA'cyA aMtargata cikitseta zirU nakA. * ahiMsemuLe AlelI nakArAtmakatA ghAlavUna jainAMnI sakArAtmakatA vADhavAvI. * AmhAlA mokSa AvaData nAhI. AdhyAtmikatA nako, tara naitika guNAMcA paripoSa havA Ahe ; upayukta Ahe. * mahAmastakAbhiSeka, thATAmATAce paryuSaNa-utsava, maMdira-sthAnakanirmANa ityAdIMkaDIla pracaMDa paisA vaLavUna to zikSaNa saMsthA, graMthAlaya ubhAraNIta lAvU yA. * jainavidyeta lapalele vijJAna tajjJamitrAMcyA sahAyyAne jagAsamora ANU yA. * paryAvaraNasaMbaMdhI asalele jaina vicAra pratyakSapaNe agodara jainAMmadhyeca rUjavU yA. jase olyA kacar2yApAsUna phulabAga-phaLabAga phulavU, sauraUrjecA naisargika vApara karU. pANI aDavU yA pANI jiravU yA. * pakSImitra-prANimitra banU yA. gAMdhIjIMcI sagaLI tattve AttAcyA kALAta cAlaNAra nAhIta. maitrIbhAvAsaMbaMdhIcA jainadharmAtIla zloka ApaNa sArtha karU yA. to zloka asA - "khAmemi savve jIvA, savve jIvA khamaMtu me / mittI me savvabhUesu, vera majjha na keNaI / / ' arthAt - sarva jIvAMnA mI kSamA karato. sarva jIva malA kSamA karota. mAjhI sarva bhUtamAtrAMzI maitrI asAvI. mAjhe koNAzIhI vaira nasAve. / / OM zAntiH zAntiH zAntiH / /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainAMce paryuSaNa mahAparva : eka sakArAtmaka bAjU sumatilAla bhaMDArI (paryuSaNa-parva saMpale kI jaina patra-patrikAMmadhe carcelA udhANa yete. tyAtIla kharca, bhavya maMDapa, dekhAvA, bhASaNabAjI, rAjakIya netyAMcI upasthitI, TharAvika maMDaLIMcA udoudo, pArkiMgacyA samasyA, AloyaNecyA divazI hoNArA kaMTALavANA uzIra, paryuSaNa saMpalyAvara osa paDaNArI dharmasthAne - eka nA aneka nakArAtmaka mudde puDhe yeU lAgatAta. prastuta lekhAta paryuSaNa-parvAcI jamecI bAjU mAMDaNyAcA prayatna sanmati-tIrthacyA sajaga vidyArthyAMnI kelA. tyAtIla pramukha mudde yethe dile Aheta.) varSAkALAce cAra mahine jaina sAdhu-sAdhvI, itaratra vihAra na karatA, ekA ThikANI vAstavya karatAta. yA kALAlA 'cAturmAsa' ase mhaNatAta. sAdhu-sAdhvIMcyA sAnnidhyAne tyA parisarAtalA jaina samAja ekatra yeto. tyAMcyA pravacanAlA, itara dhArmika kAryakramAMnA AvarjUna upasthita rAhato. dAna, zIla, tapa yAlA vAhUna gheto. he jainAMceAgaLe vegaLe vaiziSTya Ahe. hI paraMparA nityaniyamAne hajAro varSAMpAsUna cAlU Ahe. gAjAvAjA na karatA athavA AmaMtraNAce sopaskAra na karatAhI aviratapaNe TikUna rAhilI Ahe. cAtarmAsAcyA yA kALAtIla viziSTa ATha divasa he 'paryaSaNa mahAparva' mhaNana oLakhale jAtAta. yA ATha divasAta saMpUrNa jaina samAjAcA kala dhArmika kAryAta vyasta rAhaNyAkaDe asato. sarva samAja dharmasthAnAta ekatra yeto. sakALapAsuna te rAtrIparyaMta dhArmika kAryAta to sahabhAgI hoto. yA kALAta jAstIta-jAsta tapa, dAnadharma, prabhAvanA hote. ekhAdyA mahotsavAce svarUpa yA kALAlA prApta hote. yA ATha divasAMcI sAMgatA zevaTacyA divazI hote. tyA zevaTacyA divasAlA 'saMvatsarI' ase mhaNatAta. paryuSaNa mahAparvAcI vaiziSTye : 1) udyogadhaMdyAcyA nimittAne satata vyasta asalelA jaina samAja, sAdhu-sAdhvIMcyA sAnnidhyAta, jAtapAta, garIbazrImaMta, lahAna-vRddha he bheda visarUna ekatra yeto. ekopyAne rAhato. dhArmika pravRttIkaDe vaLato. yAkaritA koNAlAhI vegaLI sUcanA dyAvI lAgata nAhI. 2) dharmasthAnAta sarvAMcI gAThabheTa hote. ekApAsUna dusar2yAlA preraNA miLate. lahAna maMDaLI moThyAMkaDe pAhUna tyAMce anukaraNa karatAta. tyAmuLe lahAnAMvara cAMgale saMskAra hotAta. yAmuLe pavitra vAtAvaraNa nirmitI he yA kALAce vaiziSTya Tharate. 3) jaina dharmAlA rAjAzraya nAhI. bAhya svarUpAce athavA aupacArika zikSaNa nAhI athavA lokasaMkhyecA dabAvahI nAhI. tarIhI jaina dharma hajAro varSAMpAsUna TikUna rAhilA Ahe. ekasaMgha rAhilA Ahe. kuTuMbAcyA va cAturmAsAcyAmAdhyamAtUna dharmabhAvanA prabaLa hota asalyAne, to zithilAcaraNApAsUna dUra rAhilA Ahe. 4) paryaSaNAcyA kALAta pAUsa jAsta asalyAne yA ATha divasAta hiravI pAlebhAjI khAllI jAta nAhI. rAtribhojana kele jAta nAhI. (yAlAhI zAstrIya kAraNa Ahe. pAvasAmuLe bhAjyAMmadhye sUkSma jIvANU nirmANa hotAta. taseca rAyA veLI pataMgAsArakhe kiDe tATAta paDatAta. sUryaprakAzAta yA kiDyAMcI nirmitI hota nasalyAne, bareca jaina loka cAra mahine phakta divasA ujeDIca jevatAta.) 5) paryuSaNakALAta sakALapAsUna rAtrIparyaMta sarvajaNa dharmakAryAta magna asatAta. sakALI prArthanA, naMtara pravacana, bhojanottara sUtravAcana va sAyaMkALI pratikramaNa. satata vyasta rAhilyAne sarvAMkaDUna yathAzaktI aNuvratAMce pAlana ApoApa hote. jAstIce khANe, bAherace khANe (haoNTeliMga), kharedI, manoraMjana (sinemA i.) yA sarvAMvara maryAdA yete. 6) yA kALAta tapa (upavAsa, AyaMbila i.) karaNyAkaDe sahaja pravRttI hote. hI tapa karaNyAcI bhAvanA dhArmika
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAryakramAtUna miLate. yAtUna saMyamabhAvanA jAgRta hote. 7) dAna deNe he jainAMce vaiziSTya Ahe. yA kALAta tara tI bhAvanA prabaLa hote. yA dAnAcyA prakriyemuLe ahaMkArakamI hoto. namratA yete. AjakAla tara bareca jaNa guptadAnAlA prAdhAnya deU lAgale Aheta. cAturmAsAcyA cAra mahinyAcyA kALAta bAheragAvAhUna yeNAr2yA lokAMkaritA sakALa-saMdhyAkALa annadAna cAlU asate. samAjAtIla dAnazUra vyaktI hA kharca ucalatAta. sarvAMnA dharmadhyAnAta pUrNa veLa detA yAvA yAkaritA paryuSaNakALAta tara sakALa-saMdhyAkALa sarvAMcyA bhojanAcI vyavasthA kelelI asate. 8) paryuSaNa parvAmadhye aMtagaDasUtra va kalpasUtra yAMce vAcana hote. aMtagaDasUtrAta zrIkRSNAcI taseca arjunamALI, gajasukumAla va atimuktakumAra yAMcyA kathA dilelyA Aheta. yAtUna eka vegaLAca saMdeza miLato. to asA kI, 'ghRNA pApAcI karA. pApa karaNyAcI karU nakA. kAraNa pApa karaNArA mANUsa, jANIva jhAlyAnaMtara, aMtarbAhya badalU zakato. AcaraNa sudhArUna va karmanirjarA karUna mokSAprata jAU zakato. tyAmuLe tyAMcI ghRNA karU nakA.' aMtagaDasUtrAce ANakhI eka vaiziSTya mhaNaje yAta strI-dIkSA moThyA pramANAta dAkhavilyA Aheta. yA dIkSA gheNAr2yA striyAMmadhye, rANyAMpAsUna te garIba gRhiNIparyaMta, sarva tharAtIla striyA Aheta. ___kalpasUtrAta mahAvIrAMce saMpUrNa caritra dile Ahe. taseca RSabhadeva, ariSTanemI, pArzvanAtha Adi tIrthaMkarAMcI mAhitIhI dilI Ahe. kalpasUtra hA Agama graMtha AcAra va tapa yAMnA prAdhAnya deNArA Ahe. taseca kalpavRkSApramANe RddhisiddhI, buddhI va sukhazAMtI pradAna karaNArA Ahe. devadevatAMcyA sahAyyAzivAya, puruSArtha karUna, mokSaprAptI va karmamuktI prApta karatA yete he kalpasUtra zikavite. 9) zvetAMbara jainAMce AgamagraMtha he zrIkRSNAcyA jIvanAlA, tyAcyA parivArAlA prAdhAnya deNAre Aheta ase disate. aMtagaDasUtrAta zrIkRSNAce varNana ADhaLate. (jainAMce 22 ve tIrthaMkara ariSTanemI he zrIkRSNAce culata baMdhU hota.) aMtagaDasUtrAta zrIkRSNAne sAmAjika ekatecA va samarasatecA saMdeza ekA viTecyA prasaMgAvarUna dilA Ahe. ekadA zrIkRSNa ApalyA parivArAsaha va sainyAsaha tIrthaMkarAMcyA darzanAlA cAlalA asatAnA, vATeta eka vRddha ApalyA gharAkaritA, eka eka vITa vAhatAnA disalA. dayA yeUna zrIkRSNAne viTAMcyA DhigAr2yAtUna eka vITa ucalUna tyAcyA gharI neUna ThevalI. sarva sainyAne tyAce anukaraNa kele va vRddhAcA vITa vAhaNyAcA trAsa vAcavilA. 10) paryuSaNa kALAta kAhI zrAvaka-zrAvikAhI svAdhyAyI banUna Apale yogadAna detAta. jethe sAdhu-sAdhvI nasatAta, tyA gAvAta he svAdhyAyI jAtAta. ATha divasa dharmasthAnAta rAhUna gAvAtIla lokAMbarobara prArthanA, sUtravAcana, pratikramaNa he utsAhAta karatAta. gAvAlA sAdhu-sAdhvIMcI anupasthitI jANavU deta nAhIta. azA svAdhyAyIMkaDe, loka ApalyA dhArmika zaMkAMcehI nirasana karUna ghetAta. jaina dharma TikUna rAhaNyAce he eka pramukha kAraNa Ahe. 11) svAdhyAyIMmuLe mhaNA athavA gAvAta cAlaNAr2yA pAThazALemuLe mhaNA, lahAna vayAta bhaktAmarAsArakhI kAhI stotre kaMThastha kelI jAtAta. tyAcA phAyadA vRddhApakALAta hoto. iMdriye jevhA kSINa hotAta, vAcana zakya hota nAhI tevhA kaMThastha stotre hA dharmasmaraNAcA mukhya AdhAra TharatAta. 12) paryuSaNa-kALAtalyA ATha divasAtIla zevaTacA divasa 'saMvatsarI' mhaNUna oLakhalA jAto. kaLata-nakaLata ApaNa rojacyA jIvanAta cukA karIta asato. dusar2yAMnA hAnI pohocavIta asato. tyAMnA dukhavIta asato. yA divaza varSabharAta sarva jIvAMpratI azAprakAre kelelyA cukAMbaddala, manApAsUna kSamAyAcanA kelI jAte. yAlAca 'AloyaNA' ase mhaNatAta. AloyaNA vAcatAnA ApaNa koNakoNatyA prakAre cukA karIta hoto yAcI jANIva hote va bhaviSyakALAta tyA kamI karaNyAsa madata hote. yA divasAce dusare vaiziSTya mhaNaje gata varSAta kAyA, vAcA, manAne koNAce mana dukhAvale asela tara tyAcI lahAnathora sarvajaNa ekamekAMkaDe kSamAyAcanA karatAta. ahaMbhAva, zatrutva visarUna kSamAyAcanA karatAta. hA sarvazreSTha saMskAra phakta jaina dharmiyAMmadhyeca disato.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ thoDakyAta cAturmAsa, tyAtahI paryuSaNa mahAparva, he itara samAjAkaritAhI, jaina dharmAce hRdaya jANUna gheNyAcA kALa Ahe. jainAMkaritA tyAMcyA tapomaya, tyAgamaya, saMyamI vRttImuLe hA mahotsava AgaLA vegaLA Tharato. tyAMcyA dRSTIne dharmabhAvanecI baeNTarI punhA cArja hote. sAmUhika bhAvanA punhA vADhIlA lAgate. hevedAve visaraNyAcA prayatna hoto va sarva samAja zAMtapaNe punhA urvarita ATha mahine ApalyA vyApAta magna hoNyAkaritA tayAra hoto. jAtA jAtA ekaca sucavAvese vATate kI jevhA yA nimittAne sarva samAja itakyA moThyA saMkhyene goLA hoto, tevhA pUrNa samAjAcyA dRSTIne vicAramaMthana vhAvayAsa have. jaina samAjAsa eka nizcita dizA miLAvayAsa havI va saMghaTanAtmaka kauzalyAcA dezakAryAsAThI kasA upayoga hoU zakela hehI pahAvayAsa have. tase jhAle tara cAturmAsacA uddeza pUrNata: sAdhya jhAlyAce samAdhAna miLela. **********
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ .6. dezAsAThI mI kAya karU zakate / zakato ? (puNe vidyApIThAtIla jaina adhyAsana ANi sanmati - tIrtha, jainavidyA saMsthA yAMcyA saMyukta vidyamAne phirodiyA sabhAgRhAta ekA carcAsatrAce Ayojana karaNyAta Ale hote. 26 jAnevArI 2013, zanivAra - yA divazI rASTrabhaktipara gIte ANi rASTragItAcyA sAmUhika gAyanAnaMtara sarva upasthita zrotRvargAlA dezapremaviSayaka choTe-choTe . upAya sucaviNyAce AvAhana karaNyAta Ale. sarva strI-puruSAMnI ApApale vicAra agadI saMkSepAta prastuta kele. 26 jAnevArI ANi 15 oNgasTa yA donaca divasAMpurate rASTrapremAce bharate yeNyApekSA dainaMdina jIvanAta, ApaNa kAya karU zakato ? te pratyekAne vegavegaLyA prakAre vyavasthita mAMDale. tyAMcA goSavArA 15 oNgasTacyA nimittAne deNyAcA hA alpasA prayatna !) * TaeNksa bharatAnA, tyA paizAcA upayoga kitI pramANAta hoto kiMvA nAhI yAcA vicAra na karatA, prAmANikapaNe mI jAstIta jAsta TaeNksa bharena. * mAjhyA saMparkAta yeNAr2yAMnA jAstIta jAsta zikSaNAce mahattva samajAvUna deUna, tyAMnA zikaNyAsAThI prerita karena. tyAsAThI yathAyogya sahAyya taseca mArgadarzanahI karena. * mI jyA jyA bhUmiketUna va jyA jyA avasthetUna jAte, tevhA tevhA mAjhyA kartavyAMce mI dakSatene pAlana karena. kartavyaparAGmukha hoNAra nAhI. * mI dezasevecI suravAta, nAgarikazAstrApAsUna karena. ghara tara ApaNa svaccha Thevatoca paNa ApalyA AjUbAjUcA parisarahI svaccha ThevaNyAcA prayatna karena. jyA kAraNAne paryAvaraNa bighaDela, azI ekahI vastU bAhera TAkaNAra nAhI. * ba~kiMga, inzuaransa i. sevAkSetrAtaca mI kAma karata asalyAmuLe, dezasevA karaNyAsAThI itaratra na jAtA, mI lokAMnA jI sevA deto, tIca na kaTALatA va AnaMdAne deIna. * garajavaMtAMnA alpazI kA hoInA Arthika madata karena. * bhraSTAcAra na hoNyAsAThI ApApalyA parIne prayatna kele pAhijeta. pahilI goSTa bhraSTAcArAtUna yeNArA paisA ApalyA gharAta yeU deNAra nAhI. dusarI goSTa choTyA choTyA goSTIta, jase DrAyavhiMga TesTa na detA mprasansa miLaviNe, rAMgeta ubhe na rAhatA tikiTe miLaviNe i. i. goSTI svataHca karaNyAcA jAstIta jAsta prayatna karena. * gADIvarUna jAtAnA signala yaMtraNecyA vyavasthece pAlana karena. vAhatukIcyA niyamAMce pAlana karena. * aMghoLIcyA nimittAne pANyAcA hoNArA ativApara va apavyaya TALaNyAcA mI prayatna karena. gaLaNAre naLa durusta karena. tAbaDato * solara enarjIcA vApara karUna, vijecI bacata taseca maryAdita vApara karena. * dUSita va bhraSTa rAjakAraNa va nete yAMcyA virodhAta nusatI carcA karaNe ANi matadAnAlA na jANe ase duherI vartana karaNAra nAhI. prAmANikapaNe matadAna karena. puNyAsArakhyA suzikSita zaharAtasuddhA phakta 50 % AsapAsa matadAna hoNe hI ApaNA sarvAMsAThIca lAjiravANI goSTa Ahe. * AThavaDyAtUna eka divasa tarI vAhana na vAparaNyAcA prayatna karena. * javaLacyA aMtarAsAThI pAyI cAlata jANyAcA prayatna karena. * ApalyA bolaNyAcA va vAgaNyAcA trAsa dusar2yAlA hoNAra nAhI yAcI dakSatA gheIna. * ApalyA bhAvI yuvA piDhIlA aupacArika zikSaNAbarobara, naitikamUlyAMcA paricaya karUna deIna. nItimUlyAMce vicAradhana tyAMnA deUna tyAMcyAmadhye jAgRtI ANaNyAcA prayatna karena. * rASTrIya saMpattIce jatana karena. annadhAnyAcA vApara kALajIpUrvaka karena. svayaMpAka karUna zijavalele anna vAyA jANAra nAhI yAcI kALajI gheIna. annadhAnyAcA sAThA kharAba na hoNyAcI khabaradArI gheIna.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ * jAtIyavAdAlA khatapANI ghAlaNAra nAhI va koNatyAhI prakAracyA jAtiviSayaka carcAmadhye bhAga gheNAra nAhI. mauna bALagena. jainadharmAne sAMgitalelyA vacanagaptIcA aMgIkAra karena. * ekhAdyA vyaktIlA athavA prANyAlA apaghAta jhAlyAvara baghyAcI bhUmikA na ghetA, yathAzakya madata karaNyAcA prayatna karena. * bAgeta phirAyalA jAtAnA roja eka bATalI pANI tethIla jhADAMkaritA gheUna jAIna. * sadyaparisthitIta vAhatukImadhye khUpaca vADha jhAlelI Ahe. tevhA ekaTyAsAThI cAracAkI vAhanAcA vApara TALaNyAcA prayatna karena. __ * pratyekAne raktadAna tara veLoveLI karAveca, paNa tyAcabarobara dehadAnAcA, netradAnAcA saMkalpahI karAvA. azA prakArace dAna svata: karaNyAcA va itarAMnA tyAsAThI udyukta karaNyAcA prayatna karena. * lokasevesAThI jyA jyA ArogyasaMsthA, sAmAjika saMsthA kAma karatAta tyAMnA yathAzakya madata karaNyAcA prayatna karena. * zALA-kaoNlejasArakhyA zikSaNasaMsthAMmadhUna varSAtUna saMskAravarga gheNyAcA prayatna karena. * gorakSaNAsAThI puDhAkAra gheIna. * vAhanAMce haoNrna va itara prakAracyA AvAjAcyA mAdhyamAtUna hoNAre dhvanipradUSaNa kamIta kamI karaNyAcA prayatna karena. * utsava, samAraMbha yAMmadhye hoNAre khoTe kiMvA garaja nasalele dikhAUpaNAce pradarzana karaNAra nAhI va tyAmuLe hoNArA paizAMcA apavyaya TALaNyAcA prayatna karena. * vRkSAropaNAsArakhyA hitakArI upakramAMnA protsAhana deNyAcA prayatna karena. * plaeNsTikacA vApara karUna banavilelyA vastUMcA vApara kamIta kamI karaNyAcA prayatna karena. * kevaLa dusar2yAMnA cAMgalyA vicArAMce upadeza deUna sudhAraNyAAdhI tyA vicArAMce pAlana svata: karaNyAcA prayatna karena. * dhArmika saMsthAMnA devAdharmAcyA nAvAne paise deNyApekSA tyA paizAcA upayoga samAjAtIla khar2yA arthAne garajavaMta je asatIla tyAMcyAsAThI karena. * svata:cyA kuTuMbAtIla taruNa mulAmulIMnA cAMgale susaMskArita va suzikSita karaNyAcA prayatna karena. * je sainikarAtraMdivasa pahArA deUna ApalyA dezAcyA sImAMce parakIya zaktIMpAsUna saMrakSaNa karatAta tyAMcyAviSayI Adara va kRtajJatA bhAva manAta ThevUna tyAMce nitya smaraNa karena. **********
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ kramAMka prathama dvitIya dvitIya tRtIya prathama dvitIya tRtIya prathama dvitIya tRtIya prathama dvitIya tRtIya tRtIya prathama dvitIya tRtIya A+ zreNi A+ zreNi A+ zreNi .7. sanmati - tIrtha ke parIkSA pariNAma hArdika abhinaMdana !!! (a) jainaoNlaoNjI parIkSA pariNAma (2012-2013) nAma DuMgaravAla nIlimA megha jaina sunidhI svapnIla pUjA lalavANI mehavI vikrama jainaoNlaoNjI prathama varSa (sarTiphikeTa) rAThoDa zvetA vizAla gAMdhI suvarNA AnaMda gugaLe aparNA saMtoSa bAphanA nItA sureza coraDiyA prIti harSada vADa sunItA nitIna jainaoNlaoNjI dvitIya varSa (kovida ) keMdra bibavevADI, puNe auraMgAbAda jainaoNlaoNjI tRtIya varSa (vizArada 1 ) munota mInA dineza borA alakA prakAza jhAMjarI piMkI kailAza kuMkuloLa sonala hemaMta auraMgAbAda bibavevADI, puNe bhaMDArI sumatilAla caMdanamala bAgamAra smitA rAjeMdra muthA rasika ghevaracaMda RturAja sosAyaTI, puNe loNI RturAja sosAyaTI, puNe jainaoNlaoNjI caturtha varSa (vizArada II ) zahA jayabAlA paMkaja gAMdhI prIti tuSAra hiraNa aruNA naMdakizora RturAja sosAyaTI, puNe RturAja sosAyaTI, puNe zrIrAmapura auraMgAbAda jainaoNlaoNjI paMcama varSa (vizArada III ) RturAja sosAyaTI, puNe auraMgAbAda zrIrAmapura phirodiyA hosTela, puNe phirodiyA hosTela, puNe phirodiyA hosTela, puNe jainavidyA pragata pAThyakrama : jainatattvaprakAza I arihaMta sosAyaTI, puNe AdinAtha sosAyaTI, puNe loNI
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ kramAMka keMdra nAma jainavidyA pragata pAThyakrama : jainatattvaprakAza II bhaMDArI maMgalA nemIcaMda zrIrAmapura A+ zreNi jainavidyA pragata pAThyakrama : tattvArthasUtra / kAMkariyA ekatA amita auraMgAbAda A+zreNi A+ zreNi A+ zreNi A+ zreNi jainavidyA pragata pAThyakrama : tattvArthasUtra | gAMdhI rUpAlI saMdeza RturAja sosAyaTI, puNe bAphanA vimalA prakAza auraMgAbAda jaina mittala nIleza auraMgAbAda saMkalecA nirmalA mahAvIra auraMgAbAda jhAMbaDa sImA subhASa auraMgAbAda saMghavI pUnama rUpeza zrIrAmapura A+ zreNi A+ zreNi A+zreNi A+zreNi A+ zreNi Agama sIrija : AcArAMga I desarDA monikA abhijita AdinAtha sosAyaTI, puNe saranota jayazrI saMjaya loNI A+zreNi A+zreNi A+ zreNi A+zreNi A+zreNi A+zreNi A+zreNi Agama sIrija : sUtrakRtAMga / ostavAla nehA pradIpa RturAja sosAyaTI, puNe zahA kalpanA azvina AdinAtha sosAyaTI, puNe ziMgavI ratnamAlA rasika AdinAtha sosAyaTI, puNe borudiyA surekhA rAjeMdra yeravaDA desaDalA saMgItA pravINa yeravaDA gAMdhI hemalatA navanIta zrIrAmapura gAMdhI jyoti navanIta loNI 0 zreNi 0 zreNi 0 zreNi 0 zreNi 0 zreNi Agama sIrija : sUtrakRtAMga II bhaMDArI kumudinI rameza phirodiyA hosTela, puNe goThI maMgalA dilIpa phirodiyA hosTela, puNe muthA jyotsnA nareMdra phirodiyA hosTela, puNe samadaDiyA caMdA vijaya phirodiyA hosTela, puNe saMcetI lInA umeza phirodiyA hosTela, puNe 0=Oustanding Agama sIrija : sthAnAMga zrIrAmapura A+zreNi muthA vijayA vijaya
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ kramAMka kedra nAma Agama sIrija : samavAyAMga bhaMDArI jayA mohanalAla koThArI zIlA dilIpa dauMDa A+ zreNi A+ zreNi dauMDa A+ zreNi A+ zreNi baMba saritA dharamacaMda muthA arcanA Agama sIrija : bhagavatIsUtra / auraMgAbAda auraMgAbAda A+ zreNi A+ zreNi A+ zreNi jainavidyA pragata pAThyakrama : gItA II borA sonala kizora RturAja sosAyaTI, puNe cheDA kalpanA khuzAla RturAja sosAyaTI, puNe ostavAla nehA pradIpa RturAja sosAyaTI, puNe A+ zreNi A+ zreNi A+zreNi A+ zreNi A+ zreNi A+ zreNi A+ zreNi A+ zreNi jainaoNlaoNjI praveza prathamA : (maukhika) phulaphagara sArA zItala zAna Teresa, puNe phulaphagara sejala zItala zAna Teresa, puNe muthA abhijita ajita zAna Teresa, puNe surANA mamatA saMtoSa zAna Teresa, puNe chAjeDa vedAMta AnaMda bibavevADI, puNe coraDiyA jiyA vizAla bibavevADI, puNe jaina harSitA dIpeza bibavevADI, puNe zahA IzA manoja bibavevADI, puNe jaina punIta rAkeza muMbaI ziMgavI pUraba prazAMta AdinAtha sosAyaTI, puNe pIcA ketana riteza Adarza sosAyaTI, puNe mehatA devAMza maheza Adarza sosAyaTI, puNe paTavA vinayA suzIla ahamadanagara A+ zreNi A+ zreNi A+ zreNi A+ zreNi A+ zreNi A+ zreNi A+ zreNi A+ zreNi A+ zreNi A+zreNi jainaoNlaoNjI praveza dvitIyA : (maukhika) bhaTevarA nIti amita RturAja sosAyaTI, puNe pagAriyA jinaya nIleza RturAja sosAyaTI, puNe kuvADa sArA gaurava AdinAtha sosAyaTI, puNe jaina aMza mahAvIra zivAjInagara, puNe paMgaliyA sAniyA manISa zivAjInagara, puNe coraDiyA jiyA vizAla bibavevADI, puNe koThArI khuzI maheza bibavevADI, puNe rAkA IzA rAhula bibavevADI, puNe A+ zreNi A+ zreNi A+ zreNi
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAma kramAMka A+zreNi A+zreNi A+zreNi bokariyA prajaya viveka botharA sAkSI ajaya phirodiyA tejala prakAza keMdra arihaMta sosAyaTI, puNe ahamadanagara ahamadanagara A+zreNi A+ zreNi jainaoNlaoNjI praveza tRtIyA : (maukhika) borA pUrvA nitIna bibavevADI, puNe kAsavA nidhi pArasa ahamadanagara A+ zreNi A+ zreNi A+ zreNi A+ zreNi jainaoNlaoNjI praveza caturthI : (maukhika) coraDiyA yuktA harSada zivAjInagara, puNe vAluMja aMkitA anaMta zAna Teresa, puNe borA sAkSI rAjeza bibavevADI, puNe borA mahAvIra vilAsa ahamadanagara borA yaza vilAsa ahamadanagara kAsavA bhakti amola ahamadanagara A+zreNi A+zreNi A+ zreNi A+zreNi A+zreNi A+ zreNi A+zreNi A+zreNi A+zreNi jainaoNlaoNjI praveza paMcamI : (maukhika) siroyA manana girIza RturAja sosAyaTI, puNe surANA khuzI saMtoSa zAna Teresa, puNe sUrapuriyA dizA saMjaya Adarza sosAyaTI, puNe bAphanA jinala ajita Adarza sosAyaTI, puNe bhaLagaTa ameya maheza ahamadanagara bhaLagaTa prajJA rAhula ahamadanagara bhuraTa IzAna manoja RturAja sosAyaTI, puNe jainaoNlaoNjI praveza prathamA : (lekhI) bAMThiyA sonAlI prItama Adarza sosAyaTI, puNe A+zreNi A+ zreNi A+ zreNi jainaoNlaoNjI praveza dvitIyA : (lekhI) jaina satIza bAbUlAlajI RturAja sosAyaTI, puNe nahAra manISA hemaMta RturAja sosAyaTI, puNe A+ zreNi A+ zreNi A+zreNi A+zreNi jainaoNlaoNjI praveza tRtIyA : (lekhI) botharA jyoti dharmeMdra sukhasAgaranagara, puNe loDhA rUpAlI rAjakumAra sukhasAgaranagara, puNe loDhA vidyA rAjakumAra sukhasAgaranagara, puNe TATiyA suvarNA rAjakumAra sukhasAgaranagara, puNe
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ kramAMka nAma Ta A+ zreNi A+ zreNi A+zreNi A+ zreNi A+ zreNi jainaoNlaoNjI paricaya (1) zahA palaka manoja zivAjInagara, puNe balAI aizvaryA sunIla bibavevADI, puNe saMcetI monikA prIteza mahAvIra pratiSThAna, puNe bhaLagaTa smitA anila arihaMta sosAyaTI, puNe surANA savitA pradIpa arihaMta sosAyaTI, puNe A+ zreNi A+ zreNi A+ zreNi A+ zreNi A+ zreNi A+ zreNi A+ zreNi A+ zreNi A+ zreNi jainaoNlaoNjI paricaya (2) baladoTA riTA amita RturAja sosAyaTI, puNe borA nUtana rAjeMdra RturAja sosAyaTI, puNe gaTAgaTa prIti abhijita RturAja sosAyaTI, puNe nahAra supriyA amita RturAja sosAyaTI, puNe jaina anupamA samIra RturAja sosAyaTI, puNe munota sonAlI vasaMtalAla arihaMta sosAyaTI, puNe bhaMDArI zItala umeza ciMcavaDa kAtrelA zubhAMgI manoja ciMcavaDa luNAvata manISA saMtoSa ciMcavaDa jainaoNlaoNjI paricaya (3) borA sonAlI pArasa muMbaI A+ zreNi A+ zreNi A+ zreNi jainaoNlaoNjI paricaya (4) saranota salonI sunIla AdinAtha sosAyaTI, puNe koThArI nayanA dineza kalyANa sosAyaTI, puNe (ba) prAkRta parIkSA pariNAma (2012-2013) kramAMka nAma keMdra prathama prAkRta prathama varSa (sarTiphikeTa) zahA smitA ativIra bhavAnI peTha, puNe baMba prIti jIvana RturAja sosAyaTI, puNe dvitIya prathama dvitIya prAkRta dvitIya varSa (jyuniyara DiplomA) rAThoDa zvetA vizAla RturAja sosAyaTI, puNe gAMdhI lInA bhArata RturAja sosAyaTI, puNe
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ kramAMka keMdra prathama dvitIya tRtIya nAma prAkRta tRtIya varSa (sIniyara DiplomA 1) kuvADa sunItA nitIna RturAja sosAyaTI, puNe zahA pallavI hiteMdra AdinAtha sosAyaTI, puNe muthA kiraNa pArasa auraMgAbAda prathama dvitIya prAkRta caturtha varSa (sIniyara DiplomA II) nahAra suvarNA rAjeMdra RturAja sosAyaTI, puNe samadaDiyA nayanA vinoda RturAja sosAyaTI, puNe
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmati-tIrtha ke zikSaka evaM adhyApana kendra kramAMka zrIrAmapura (a) jainaoNlaoNjI evaM prAkRta ke zikSaka (jyeSThatAnusAra) nAma keMdra DaoN. nalinI jozI phirodiyA hosTela, puNe sau. sajjanabAI botharA RturAja sosAyaTI, puNe sau. jayA bhaMDArI dauMDa sau. AzA kAMkariyA yeravaDA, puNe sau. zobhA kATheDa auraMgAbAda sau. kAMtAbAI dugaDa zrIrAmapura, loNI, rAhurI DaoN. anItA botharA RturAja sosAyaTI, puNe sau. zobhA luMkaDa sau. vijayA muthA zrIrAmapura sau. vimala bAphanA auraMgAbAda sau. sImA jhAMbaDa auraMgAbAda DaoN. arcanA mehatA RturAja sosAyaTI, puNe sau. pratibhA lalavANI AdinAtha sosAyaTI, puNe sau. kamala luMkaDa arihaMta sosAyaTI, puNe sau. haMsA nahAra zivAjInagara, puNe sau. caMdA samadaDiyA bibavevADI, puNe sau. caMcala koThArI sukhasAgaranagara, puNe sau. meghA koThArI ciMcavaDa, puNe sau. jyoti gAMdhI loNI sau. pratibhA kaTAriyA ahamadanagara sau. jayazrI saranota loNI sau. anItA bAMThiyA zrIrAmapura kramAMka dauMDa (ba) baccoM ko paDhAnevAle zikSaka (aMgrejI akArAnukrama se) nAma keMdra zrImatI bAgamAra caMdrakalA mevADa bhavana, puNe sau. bhaMDArI jayA DaoN. botharA anItA RturAja sosAyaTI, puNe sau. botharA saMgItA bibavevADI, puNe sau. caMgeDiyA pallavI sau. coraDiyA hemA zAna Teresa, puNe sau. gAMdhI kAMtA mahAvIra pratiSThAna, puNe dauMDa
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ kramAMka 10) nAma sau. kaTAriyA pratibhA sau. karnAvaTa savitA ku. lalavANI jyoti sau. lalavANI pratibhA sau. luMkaDa kamala zrImatI muthA jyotsnA sau. nahAra haMsA sau. ziMgavI puSpA keMdra ahamadanagara gaMgAdhAma sosAyaTI, puNe koThArI blaoNksa, puNe AdinAtha sosAyaTI, puNe arihaMta sosAyaTI, puNe kalyANa sosAyaTI, puNe zivAjInagara, puNe Adarza sosAyaTI, puNe