Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ *** Gile jJAnAMkuzam lekhaka parama pUjya AcArya zrI yogIndradeva jI hindI anuvAdaka parama pUjya yuvAmuni zrI suvidhisAgara jI mahArAja vAcanApramukha pUjya AryikA zrI suvidhimatI mAtAjI ttrN pUjya AryikA zrI suyogamatI mAtAjI sampAdaka paNDitapravara zrI pUrNacandra jI jaina durga ( chattIsagar3ha ) rN sumana paNDitapravara zrI RSabhacanda jI jaina nayApArA ( rAjima ) chattIsagar3ha *********
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ I ******* jJAnAMkuzam * lekhaka kI lekhanI se 1 yaha AcArya zrI yogIndradeva viracita laghukAya grantha hai| yadyapi isa kRti meM anuSTupa chanda meM racI huI mAtra tiyAlIsa kArikAe~ haiM tathA eka anya chanda bhI hai tathApi yaha kRti apane antas meM dvAdazAMga ke bahuta se arthoM ko dhAraNa karane vAlI hone se mahAna hai| dhyAna isa grantha kA pratipAdya viSaya hai| mAtra pandraha dinoM meM maiMne isa grantha kA hindI anuvAda pUrNa kiyA hai| - ******** dhyAna kyA hai ? dhyAna antarkAnti hai| dhyAna mana ko prakSAlita karane kA ekameva sAdhana hai| manarUpI belagAma ke ghor3e ko vaza meM karane ke lie dhyAna hI lagAma hai| sampUrNa dvaMdva bhAva se atIta hokara mana ko ekAgra karane kA nAma hI dhyAna hai| dhyAna kI prazaMsA karate hue svayaM granthakAra likhate haiM nAsti dhyAnasamo bandhurnAsti dhyAnasamo guruH / nAsti dhyAnasamaM mitraM nAsti dhyAnasamaM tapaH || 25 || arthAt dhyAna ke samAna bandhu nahIM hai| dhyAna ke samAna guru nahIM hai| dhyAna ke samAna mitra nahIM hai aura dhyAna ke samAna tapa nahIM hai| bhAratIya darzanoM meM dhyAna ko pracura mAtrA meM sthAna milA hai| dhyAna jainadarzana kA to prANatattva hI hai| dhyAna ke bala se AtmA apane Upara lagI samasta karmakAlimA ko dho detA hai| dhyAnena zobhate yogA Adi subhASita vAkyoM ke dvArA prAcIna kAla meM AcAryoM ne dhyAna kI mahattA para prakAza DAlA hai| AcArya zrI jinasena svAmI dhyAna ko samasta tapoM meM pradhAna tapa batAte haiM / ve likhate haiM - dhyAnameva tapoyogAH, zeSAH parikarAH matAH / dhyAnAbhyAsA tato yatnaH zazvatkAryo mumukSubhiH / / ( AdipurANa - 21 / 7) ** " ***[
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** ** jJAnAMkuzam *** ******** arthAt - dhyAna tapoM meM sarvazreSTha hai, zeSa tapa usake parikara ke sadRza haiN| ataeva mumukSu jIvoM ke dvArA prayatnapUrvaka nirantara dhyAna kA abhyAsa kiyA jAnA cAhiye / vartamAna yuga bar3A ApAdhApI kA yuga hai| bhautika viSayasAmagrI meM * ulajha jAne ke kAraNa mana bahuta azAnta ho gayA hai| manuSya ke jIvana ke zabdakoza se zAnti nAmaka zabda hI nadArada ho gayA hai| usakI becainI kA kahIM se kahIM taka aura aura chora nahIM hai| kaise milegI zAnti ? zAnti prApta karane kA ekamAtra sAdhana dhyAnayoga hI hai| dhyAna ke dvArA mana se kaSAyoM kA palAyana ho jAtA hai| dhyAna mana meM saMtoSa ko bhara * detA hai| AtmAbhimukha hokara duHkha kAraNoM kA vilaya karane meM dhyAna sabase mahatvapUrNa bhUmikA nibhAtA hai| yahI kAraNa hai ki dhyAnayoga ko sIkhane ke lie videzI loga bhArata meM A rahe haiN| ke bhArata meM dhyAna ke viSaya meM bahuta khoja huI hai, kintu dhyAna ke marma kI jo carcA jainAgama meM kI gaI hai, vaha anyatra durlabha hai| jainAgama meM dhyAna ke viSaya kI prarUpaNA karane vAle anekAneka grantha upalabdha hote haiN| una granthoM ke adhyayana aura manana se dhyAna meM praveza prApta karane kI vidhi jJAta hotI hai va samyak digbodha kI prApti hotI hai| dIkSAguru parama pUjya AcArya zrI sanmatisAgara jI mahArAja kI tathA pathapradarzaka, vidyAguru, parama pUjya AcAryakalpa zrI hemasAgara jI mahArAja kI parama pAvana dhyAnachavi ko smaraNa karake TIkA karane kA kArya 'prArambha kiyA thA, ataH yaha kArya unhIM ke AzIrvAda kA phala hai| AryikA suvidhimatI tathA AryikA suyogamatI mAtAjI ke apUrva sahayoga se yaha kRti prakAzana ke yogya bana sakI, ataH unheM zrutajJAna kI prApti ho yahI * AzIrvAda / grantha ke samasta sahayogiyoM ko AzIrvAda / Ao, dhyAnagaMgA meM avagAhana kreN| muni suvidhisAgara ************
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******* jJAnAMkuzam ****** prakAzakIya eka nItikAra ne likhA hai - vajraM ratneSu gozIrSa candaneSu yathA matam / maNiSu vaiDUrya yathA jJeyaM tathA dhyAna vratAdiSu / / arthAt jisaprakAra mUlyavAna ratnoM meM vajra, candanoM meM gozIrSa tathA maNiyoM meM vairyamaNi ko sarvottama mAnA jAtA hai, usIprakAra sampUrNa vratoM meM dhyAna sarvottama hai, aisA jAnanA cAhiye / AcAyoM ne ArSa granthoM meM dhyAnaM prANAH munIzvarANAm dhyAna hI munIzvaroM kA prANa hai. aisA likhakara dhyAna ke mahattva ko loka meM vizruta kiyA hai| -- rayaNasAra grantha meM AcArya zrI kundakunda likhate haiM jhANAjjhayaNaM mukkhaM jadi dhamme taM viNA tahA so vi / arthAt- dhyAna aura adhyayana yatidharma ke mukhya aMga haiN| ina donoM ke abhAva meM munitva sthira nahIM raha sakatA / isase siddha hotA hai ki dhyAna sAdhutA kA alaMkAra hai| dhyAna AtmA ke sAkSAtkAra kA pAvana patha hai| dhyAna ke binA AtmA AtmasaMvedana kara hI nahIM sktaa| AtmA kI pragati dhyAna ke dvArA hI saMbhava hai| dhyAna kI upasthiti meM AtmA kaSAyakalmaSoM va viSayavAsanAoM ke bandhana se mukta ho jAtA hai| dhyAna AtmadvAra para sajaga darabAna kI taraha khar3A hai| usake hote hue AtmA meM karma evaM kaSAyoM kA praveza nahIM ho sakatA / dhyAna ke inhIM guNoM ko avalokana karake AcAryoM ne dhyAna ko parama saMcara kahA hai| jaina dharma AtmapradhAna dharma hai| AtmA ke nijasvarUpa ko prApta karane ke icchuka mumukSu jIva isI dharma kI zaraNa meM Ate haiN| ataH AtmasvarUpa pradarzaka tathA Atmatattvanidarzaka dhyAna kA varNana karane vAle grantha jainAgama meM pAye jAte haiN| jJAnArNava dhyAna ke viSaya para likhI huI kAlajayI bRhad jaina kRti hai| AcArya zrI zubhacandra mahArAja ne isa grantha kI racanA kI thii| ********************
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******* jJAnAMkuzam ******** 'yogasAra aura yogapradIpa jaise anekoM mUlyavAna grantha dhyAna kI gaharAiyoM ko suspaSTa karate haiN| dhyAnasUtrANi grantha ke mAdhyama se paramopakArI AcArya zrI mAghanandi deva ne dhyAna kA prAyogika abhyAsa karavAyA hai| isa kRti kA nAma jJAnAMkuza stotram hai| jaise madamasta gajarAja ko vaza karane ke lie lohAMkuza cAhiye, usIprakAra sadguNoM ke upavana ' ko ujAr3ane vAle manarUpI matta hAthI ko vaza karane ke lie jJAnAMkuza caahiye| isa kRti kA praNayana AtmatattvavettA yogIndradevAcArya ne kiyA hai| isa grantha meM mAtra cavAlIsa kArikAe~ hai| grantha atyanta sarala evaM subodha hai| saMskRta bhASA kA sAmAnya jJAtA bhI ise AsAnI se samajha sakatA hai| yathA dehaM caityAlayaM prAhurdehI caityaM tathocyate / tad bhaktizcaityabhaktizca prazasyA bhavavarjitA / | 22 || arthAt deha caityAlaya hai aura dehI caitya hai| usakI bhakti caityabhakti hai| 'vaha bhakti hI prazaMsanIya evaM bhavapAra karAne vAlI hai| " aise sarala grantha kA munizrI ke pAvana karakamaloM se 'anuvAda ho jAne ke kAraNa viSaya aura bhI sarasa evaM sundara ho gayA hai| maiM apanA saubhAgya samajhatA hU~ ki aise viSaya ko prakAzita karane ke lie mujhe apanA sahayoga karane kA avasara prApta huA hai| isa grantha ko par3hakara eka bhI AtmA Atmattva ko upalabdha ho jAya, to hamArA zrama sArthaka ho jAyegA / parama pUjya AryikA zrI suvidhimatI mAtAjI tathA parama pUjya AryikA zrI suyogamatI mAtAjI ne isa graMtha kI pANDulipi ko taiyAra karake prakAzana ke yogya banAyA hai| unake isa zrutaprema kI maiM anumodanA karatA hU~ tathA maiM unheM sAdara vandAmi bhI karatA huuN| isa grantha ke prakAzana meM anekoM mahAnubhAvoM ne atizaya utsAha pUrvaka sahayoga pradAna kiyA hai, una sabhI ke prati maiM anekAnta zruta prakAzinI saMsthA kI ora se AbhAra vyakta karatA huuN| AzA hai, Apa isa grantha kA pUrNa lAbha utthaayeNge| Aiye, dhyAnayoga meM Apa sAdara Amantrita haiN| **** - bharatakumAra pApar3IvAla *************
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** zAlAMkuzA ******** graMtha paricaya AcArya zrI yogIndradeva kA yaha laghukAya graMtha hai| graMthakartA ke viSaya meM nirNayapUrvaka kaha pAnA asambhava hai ki ve kaba hue ? athavA unakI aura kauna-kauna sI kRtiyA~ haiM ? parantu yaha nizcita hai ki saralazailI, * viSaya ke prati prAmANikatA, jainAjana grathoM kA adhyayana Adi ke kAraNa * * yaha graMtha laghukAya hote hue bhI bhavyajIvoM kA mahAna upakAra karane vAlA* 1 hai| graMtha kA pratipAdya viSaya dhyAna hai| dhyAna kI paribhASA karate hue svayaM graMthakAra likhate haiM - dhyAnaM sthiramanazcaiva :- mana kA sthira honA dhyAna hai| mana atyanta caMcala hai| ekAeka usakI gati para roka lagAnA * * saMbhava nahIM hai| dhyAna kI prApti ke lie kyA kareM ? graMthakartA ne dhyAna ke * hetu batAye haiM, jinake sahayoga se mana kI caMcalatA kA nirodha sambhava * hai|ythaa* : vairAgyaM tattvavijJAnaM, naipa~thyaM smbhaavnaa| * jayaH parISahANAM ca, paJcaite dhyAnahetavaH / / 42|| artha : vairAgya, nirgrathatA, tattvavijJAna, samabhAvanA aura parISahajaya ye pA~ca * dhyAna ke hetu hai| * anuprekSAoM kA cintana bhI manosaMyama kA pradhAna hetu hai| anuprekSA * * bAraha haiN| graMthakartA ne anyatva, azucitva evaM ekatva ina tIna anuprekSAoM * * kA varNana kiyA hai| dhyAna ke cAra bheda haiM, Arta, raudra, dhrm,shukl| prathama * do dhyAna azubha hone se heya hai tathA bAda ke do dhyAna mokSa ke kAraNa hone sa ( pare mokSahetU ) ve upAdeya haiN| isalie graMthakAra likhate haiM :. . * ArttaraudraM parityajya, dharmazuklaM samAcaret / / 4111 * dharmadhyAna ke 4 bheda haiN| unakA pratipAdana karate hue graMthakAra ne likhA hai : padasthaM mantravAkyasthaM, piNDasthaM svAtmacintanam / rUpasthaM sarvacidrUpaM. rUpAtItaM niraJjanam ||14|| ********** ********** **** ***Za Za Za Za ****
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ran Ran Ran Za Ran Ran Fa Ran Cai ***Lu Fa *** ******** zAriza ******** * artha : mantravAkyoM kA cintana karanA padasthadhyAna hai| svAtmacintana * * piNDasthadhyAna hai| sarvacidrUpa kA dhyAna rUpasthadhyAna hai tathA niraMjana siddhoM * kA dhyAna rUpAtItadhyAna hai| * saMkSiptarUpa se itanA hI likhanA paryApta hai ki yaha graMtha jJAnArNava * -pravezikA ke samAna athavA yogazAstrarUpI tAle ko udghATita karane ke * * lie kuMjI ke samAna hai| * AkarSaka vyaktitva ke dhanI, bahu-AyAmI viSayoM ke jJAtA. lekhanI ke jAdUgara, pUjyapAda gurudeva ne isa graMtha kA hindI anuvAda karake graMtha ke * mahattva ko aura adhika vistRta kiyA hai| anya Agama ke pramANoM se jahA~ * Apane apanI TIkA ko prAmANika banAyA hai, vahIM aneka zaMkAoM ko * *upasthita karake tathA unakA samAdhAna karake graMtha ko bhavyajanopayogI * banAyA hai| A AcAryaparamparA para Apako kitanI bhakti hai| AH AcAryoM kI vANI kA eka akSara bhI asatya nahIM maante| Apa likhate haiM - * AcArya tIrthakara vANI ke prasAraka, anekAnta premI tathA pApabhIra * hote haiN| kahIM jinavANI kI prarUpaNA meM skhalana na ho jAya, isake lie * *ve satata sajaga rahate haiN| ataH unake vacanoM ko tIrthakara kI vANI ke * * samAna satyatattvaprarUpaka mAnanA caahiye| zloka 33 kA bhAvArtha) TH jaba Apa kisI AcArya ke mantavya ko samajhAte haiM, to aisA hI. * jaise mAnoM svayaM ve AcArya deva samajhA rahe ho| AcArya zrI kundakundradeva * puNya ko svarNazrRMkhalA kahate haiM. to AcArya zrI guNabhadra puNya karane kI * * preraNA dete haiN| kyA yaha paraspara viruddha upadeza nahIM hai ? Apane samajhAyAA samasta upadeza prAsaMgika hote haiN| ataH svarUpa ke adhyetA ko tattvamaryAdA jAna lenI caahiye| * Apa hI batAie ki kisI netrarogI ke netroM kA oNparezana kiyA * gayA. DaoNkTara ne use harI paTTI lagAne kI salAha dii|ttaaNke TUTane para jaba * * DaoNkTara ne harI paTTI utArane ke lie kahA aura rogI isa bAta para aDa* * jAye ki Apane hI harI paTTI lagAne ko kahA thA, aba Apa apane vacanoM * se kyoM palaTa rahe ho ? to kyA yaha ucita hai? * jaba koI bAlaka pahalI bAra vidyAlaya meM jAtA hai. to gurujI *********** **********
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** aleHopRi ******* vaise a- anAra kA, i-imalI kA par3hAte haiN| jaba vaha bar3A ho jAya, taba bhI gurujI ne mujhe a- anAra kA aisA par3hAyA thA, yaha tarka dekara vaisA hI latA rahe, to kyA koI use budhdimAna kahegA ? kisI rogI ko kuzala vaidya sarva prathama sAdhAraNa bhojana karane upaveza detA hai, tAki rogI kI pAcana zakti ThIka ho jAya, phira pUrNa avastha hone ke lie zaktivardhaka bhojana detA hai, usIprakAra saMsAra meM paribhramaNa karane vAle bhavya jIva ko parama kRpAlu AcArya parameSThI zubha se nirvRtta hokara sarva prathama zubha meM praveza karane kA upadeza dete haiN| bhavya jIva apanI Atmazakti kA vikAsa kara letA hai, taba use zubha bhI virata karAkara sva-svabhAva meM avasthita rahane kA upadeza dete haiN| ataH puNyaM kuruSva jaise upadeza prAraMbhika ziSya kA uddhAra karate haiM, usIprakAra puNya kA heyasvarUpa vANI kA vinyAsa sAdhakaziSya 'vikAsa meM kAraNa hai| ( zloka 3 kA bhAvArtha) samyagjJAna ko sUrya kI upamA dI gaI hai| upamA kvacit sAmyatA viloka kara kiyA gayA Aropa hai| kyA sAmya hai dAno meM ? isa choTI 'bAta ko batAne ke lie jJAna aura sUrya meM 10 samAnatAyeM prakaTa kI hai| (zloka 31 kA bhAvArtha) isase Apake gahana cintana kA bodha hotA hai| Apa kA AdhyAtmika jJAna to gahana hai hI, AyurvedAdi laukika adhyayana meM bhI ApakA koI sAnI nahIM / cintA se vyAdhi tathA bala ke zi kA kyA sambandha hai ? isa bAta ko (zloka 34) jisataraha Apane bhivyakta kiyA hai, vaha AzcaryotpAdaka hai| isataraha Apake dvArA kI gaI yaha TIkA sarvAMgIna dRSTi se paripUrNa kA hai| * munizrI kA jJAna dhyAna evaM tapa kA aizvarya satata vRdhdiMgata hoM, maMgala kAmanA / AryikA dvaya suvidhi- suyogamatI **********
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ pitapha jJAnakuzama anukramaNikA kra. q D = * * * 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 viSaya maMgalAcaraNa AtmabhAvanA kA phala saMsAra aura mokSa kA kAraNa vibhAvoM ko kSaya karane kI preraNA dhyAna kA lakSaNa va phala saMkalpa aura usakA phala nirAzraya dhyAna AtmA va jJAna meM ekatva brahmavihAra kA phala kleza kA mUla kAraNa siddhoM kA dhyAna AtmabhAvanA zuddhAtmA ke dhyAna kA phala dharmadhyAna ke bheda yogI kA karttavya AtmAcaraNa AtmA kA karttavya kI preraNA puNya AtmA kA svarUpa ratnatraya kI bhAvanA pA~ca jJAna caityabhakti samyagjJAna se Atmazuddhi zAstra-guru aura mokSa kA lakSaNa pRSTha kra. 1 4 7 10 13 15 18 ********* O m w o 20 23 26 29 31 34 36 41 44 47 49 52 55 paTa 61 63 66
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** 25 26 72 74 30 2 33 34 ******** dhyAna kA mahattva paramAtmA ke bheda dhyAna kA phala / 28 yogiyoM kA tattva yogiyoM kI sthiti Atmacintana kA phala 31 prabhAta aura andhakAra dhyAna kI saphalatA brahmaniSThakoM kI dazA cintA ke duSpariNAma anyatvabhAvanA azucitvabhAvanA ekatvabhAvanA nizcayadhyAna paramatattva kA lakSaNa saccA yogI dhyAna ke bheda dhyAna ke hetu dhyAna ke kArya graMthAdhyayana kA phala zlokAnukramaNikA sahAyaka graMtha hamAre pUrva prakAzana 101 103 105 Za Za Za Za Za Za Za Zhang Duo Duo Ran Xue Za Fei Luo Mi Mi Mi Mi ***Za Za Za Za Chang Ran Xue Za Za Za Za Za Mi 107 40 Lu Lu *********Bi Ran Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu *********** 109 112 116 43 120 88 ********** **********
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnAMkuzam * AcArya zrI yogIndradeva viracita jJAnAMkuzam maMgalAcaraNa *** zuddhAtmAnaM paraM jJAtvA jJAnarUpaM nirnyjnm| vakSye saMkSepato yogaM, saMsAroccheda kAraNam // 1 // , anvayArtha : (param) zreSTha (jJAnarUpam) jJAnarUpa (niraJjanam) niraMjana (zuddhAtmAnam ) zuddhAtmA ko (jJAtvA) jAnakara (saMsAra) saMsAra kA (uccheda) uccheda karane meM (kAraNam) kAraNabhUta (yogam) yoga ko maiM (saMkSepataH) saMkSepa meM (vakSye) maiM kahU~gA / artha : zreSTha, jJAnarUpa, niraMjana zuddhAtmA ko jAnakara maiM saMsAra kA * uccheda karane meM kAraNabhUta aise yoga ko saMkSepa meM khuuNgaa| bhAvArtha: ArSaparaMparA ke anusAra graMthakAra ko sarvaprathama chaha adhikAroM . kA vyAkhyAna karake phira graMtha kI racanA karanI caahiye| yathAmaMgala kAraNa hedU, satthassapamANa NAma kattArA / paThama ciya kahidavyA, esA Airiya paribhAsA / / (tiloyapaNNattI - 1 / 7 ) arthAt : maMgalAcaraNa, nimitta hetu, parimANa, nAma aura karttA ina chaha adhikAroM kI vyAkhyA karake hI graMthakAra zAstra kA vyAkhyAna karate haiN| iSTa devatA ko namaskAra karanA maMgalAcaraNa hai| adhyAtmamArga svAtmazrita hotA hai, ataH zuddhAtmA kA smaraNa hI yahA~ maMgalAcaraNa hai| maMgalAcaraNa karane kA prayojana batAte hue AcArya likhate haiM nAstikatvaparihAraH ziSTAcAraprapAlanam / *********
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** jagAMkuzam ******-- puNyAvAptizca nirvighnaH zAstrAdau tena saMstutiH / / arthAt : nAstikatA kA tyAga, ziSTa puruSoM ke AcaraNa kA pAlana, puNya kI prApti aura vighna kI rahitatA, ina cAra lAbhoM ke lie zAstra ke prAraMbha meM zrI jinendra kI stuti kI jAtI hai| AcArya zrI vidyAnanda jI ne bhI likhA hai zreyomArgasya saMsiddhiH prasAdAtparameSThinaH / ityAhastadaguNastotraM, zAstrAdau munipuGgavAH / / J TV (AptaparIkSA 2) arthAt: parameSThI ke prasAda se mokSamArga kI samyak prApti aura samyagjJAna 'donoM prApta hote haiN| ataeva zAstra ke prArambha meM munipuGgavoM, sUtrakArAdikoM ne parameSThI kA guNastavana kiyA hai| jisake lie graMtha banAyA jAtA hai vaha nimitta kahalAtA hai| isa graMtha meM zuddhAtmAbhilASI bhavya jIva nimitta hai| zAstra banAne kA kAraNa batAnA hI prayojana hai| isa graMtha meM bhavya jIva yogazAstra ko jAnakara zuddhAtmapada kA adhikArI hoveM yaha prayojana hai| zlokasaMkhyA kA kathana karanA parimANa nAmaka adhikAra hai| isa graMtha meM kula cavAlIsa zloka haiN| isa graMtha kA nAma jJAnAMkuza tathA isake kartA AcArya zrI yogIndradeva haiN| isa zloka meM graMthakartA ne zuddhAtmA ke lie tIna vizeSaNa diye haiN| 1. utkRSTa : zreSTha, parama, uttama, pramukha aura sarvocca Adi isI ke nAmAntara haiN| AtmA sarva tattvoM meM pradhAnabhUta tattva hai| yahI eka aisA tattva hai, jisameM cetanA pAyI jAtI hai| ataH sampUrNa tattvoM meM AtmA sarvotkRSTa tattva hai| 2. jJAnarUpa : jJAna AtmA kA ananya guNa hai| AcArya zrI kundakunda bhagavAna likhate haiM - arthAt AtmA jJAna pramANa hai / ************* AdA NANa pamANaM (pravacanasAra 23
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** llipzA ******** jitanA jJAna hai, utanA hI AtmA hai| AtmA jJAna se kama athavA jAna se adhika nahIM hai| anArya zrI kunTala bhagavanta siddha.. hINo jadi so AdA, taNNNa macedaNaM Na jaannaadi| ahio vA NAAo, NANeNa viNA kahaM nnaadi|| (pravacanasAra - 25) * arthAt : yadi vaha AtmA jJAna se hIna ho, to vaha jJAna acetana huA* * kucha nahIM jAnegA aura yadi AtmA jJAna se adhika ho, to yaha AtmA * jJAna ke binA kaise jAnegA? ataH graMthakAra ne AtmA ko jJAna rUpa kahA hai| *3. niraMjana : niraMjana zabda ke aneka artha haiN| yathA- niSkalaMka,* nirdoSa, mithyAtva se rahita, sIdhA-sAdA aadi| dravyakarma, bhAvakarma aura * nokarma ye AtmA para lage hue kalaMka haiN| ye kalaMka zuddhAtmA ko nahIM hote| ataH ve niraMjana haiN| kSudhA, tRSA. bhaya, dveSa, rAga, moha, cintA, jarA, roga, mRtyu, kheda, sveda, mada, arati, vismaya, janma, nidrA aura viSAda ye aThAraha doSa sampUrNa saMsArI jIvoM meM pAye jAte haiN| ye doSa zuddhAtmA meM nahIM pAye jAte haiN| ataH zuddhAtmA niraMjana haiN| zuddhAtma jIva svabhAva meM ramaNazIla rahate haiM / ve mithyAtva se rahita hote haiN| isIlie ve niraMjana kahalAte haiN| maMgalAcaraNa ke pazcAt graMthakAra pratijJA karate haiM ki maiM saMkSepa paddhati ko svIkRta karake yogazAstra ko khuuNgaa| mana, vacana, kAya kI ekAgratA ko dhAraNa karake dhyAna ke dvArA zuddhAtmA se jur3a jAnA hI yoga hai, kyoMki yujyata iti yogaH yaha yoga * zabda kA vyutpatti artha hai| AtmA ke dvArA, AtmA ke lie. AtmA meM * *lavalIna hokara paraviSayaka sampUrNa vikalpoM se mukta ho jAnA hI yoga* * hai| isI yoga ko Agama kI bhASA meM dhyAna aura adhyAtma kI bhASA meM ** zuddhopayoga kahA jAtA hai| yahI yoga mokSasukha kA pradAtA hotA hai| kaisA hai yaha zAstra ? yaha zAstra dravyasaMsAra, kSetrasaMsAra, kAlasaMsAra, bhavasaMsAra aura bhAvasaMsAra ina pA~ca saMsAroM kA samUloccheda karane vAlA hai| ********** ********** *Zhen Zhu Lu Lu Lu Lu Lu Ji Lu Kong Gai Xian An ******Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Re
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** Alligza ******** AtmabhAvanA kA phala ******************* kAyapramANamAtmAnaM, vyomarUpaM nirnyjnm| caitanyaM bhAvayennityaM, jJAnaM prApnoti nishcym||2|| * anvayArtha : * (kAyapramANam) zarIrapramANa (vyomruupm| vyomarUpa yA amUrtika (niraJjanam) * * niraMjana (caitanyam) AtmAmAlA dI ki nika)* bhAvanA karanI cAhiye (nizcayam) isase nizcaya hI (jJAnam) jJAna ko (prApnoti) prApta hotA hai / artha : kAyapramANa AtmA ko jo ki vyomarUpa tathA niraMjanarUpa hai, usa* caitanya AtmA kI bhAvanA ko jo sadaiva karatA hai, vaha nizcita hI samyagjJAna ko prApta karatA hai| * bhAvArtha : isa kArikA meM parama caitanyatattva kI bhAvanA karane kA phala * batAte hue usa bhAvanA ko sadaiva bhAne kA sadupadeza diyA hai| 1. karayApramANa : jainAgama meM Atmatattva ke AkAra kA varNana karate *samaya tIna prakAra se kathana kiyA gayA hai- zarIrapramANa. lokAkAzapramANa * aura kiMcit nyuun| samasta saMsArI jIvoM kA AkAra sva-zarIrapramANa * * hotA hai| AcArya zrI brahmadatta ne likhA hai - yadyapi nizcayena sahajazuddhalokAkAzapramitAsaMkhyeya* pradezastathApivyavahAreNAnAdikarmabandhAdhInatvena zarIranAmaka* modayajanitopasaMhAra- vistArAdhInatvAt ghaTAdibhAjanastha pradIpayat svdehprimaannH| (bRhad dravyasaMgraha-2)* arthAt : yadyapi jIva nizcaya se svabhAva se utpanna zuddha lokAkAza ke samAna asaMkhyAta pradezoM kA dhAraka hai, tathApi zarIra nAmakarma ke udaya ********** **********
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** ******** *se utpanna hone vAle saMkoca tathA vistAra ke AdhIna hone se ghaTAdi * *bhAjanoM meM sthita dIpaka kI taraha svadeha-parimANa hai| mAjhArya zrI sunna heDa kA kathana hai - jaha paumarAya rayaNaM khitaM khIraM pabhAsayadi khiirN| taha dehI dehattho sadehamettaM pamAsayadi / / (paMcAstikAya - 33) * arthAt : jisaprakAra padmarAga nAmaka mahAmaNi ko dUdha meM DAlA jAya, * to vaha samasta dUdha ko apanI prabhA se prakAzita karatA hai / usIprakAra * * saMsArI jIva deha meM rahatA huA svadehapramANa prakAzita hotA hai| ra AcArya zrI pUjyapAda (devanandi) ne bhI likhA hai ki tanumAtro / (iSTopadeza - 21) AtmA apane zarIrapramANa AkAra vAlA hotA hai| kevalI samudghAta ke samaya AtmA lokAkAzapramANa hotA hai| * AtmA asaMkhyAta pradezI hai| jaba kevalI bhagavAna ke Ayukarma * * kI sthiti alpa evaM zeSa aghAti karmoM kI sthiti adhika hotI hai, taba * * anya karmoM kI sthiti ko Ayukarma ke samAna karane hetu ve samudghAta karate haiN| isa samudghAta ko hI kevalI samudghAta kahate haiN| isa samudghAta meM kevalI ke Atmapradeza daNDa, kapATa. pratara. lokapUraNa, pratara, * kapATa , daNDa tathA svadehapramANa hote haiN| jaba samudghAta ke caturtha samaya meM loka-pUraNa avasthA hotI hai, taba unake Atmapradeza sampUrNa lokAkAzapramANa * prasaraNa ko prApta hote haiN| usI vivakSA se AtmA lokAkAza pramANa hai| * siddha jIva pUrva zarIra se kiMcit nyUna AkAra vAle hote haiN| AcArya zrI nemicandra sidhdAntacakravartI ne likhA hai . kiMcUNA caramadehado siddhA] (dravyasaMgraha - 14) arthAt : siddha jIva antima zarIra se kucha kama AkAra vAle hote haiN| - ise suspaSTa karate hue AcArya zrI brahmadatta ne likhA hai .. tat kichidUnatvaM zarIropAGgajanita nAsikAdicchidrANAmapUrNatve : * sati yasmineyAkSaNe sayogicaramasamaye triMzat prakRtyudaya *vicchedamadhye zarIropAGganAmakarma vicchedo jAtastasminneva kSaNe Za Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Jing Lei Za Ran [aJi Jing Za Tan Za Juan Juan Juan Ju Ben Zhang Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za ***********
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** jAtamiti jJAtavyam / (bRhadravyasaMgraha 14 ) arthAt : vaha jo kiMcit nyUnatA hai, so zarIrAMgopAMga karma se utpanna * nAsikA Adi chidroM ke apUrNa hone para jisa kSaNa meM sayogI ke anta samaya meM tIsa karma prakRtiyoM ke udaya kA nAza huA thA, unameM aMgopAMga karma kA bhI viccheda ho gyaa| ataH usIsamaya ( kiMcit anatva ) huA hai aisA jAnanA caahiye| isa zloka meM zarIrapramANatva ko dhyAna meM rakhakara kAyapramANam yaha vizeSaNa diyA hai| * 2. vyomarUpa : vyoma kA artha AkAza hai| lokapUraNa nAmaka kevalI samudghAta kI apekSA se vyomarUpa yaha vizeSaNa diyA gayA hai| jJAnAMkuzama ********* AkAza ke samAna zuddhajIva bhI amUrtika hote haiN| isalie zuddhajIva vyomarUpa haiN| 3. niraMjana: maMgalAcaraNa kAvya meM isakA vistAra kiyA gayA hai| AtmA kI bhAvanA kA phala batAte hue AcArya zrI yogIndradeva likhate haiM - bhava taNu bhoya virata maNu jo appA jhAei / tAsu gurUkkI vellaDI saMsAriNi tuTTe || (paramAtmaprakAza 1/32) arthAt jo jIva saMsAra, zarIra aura bhogoM meM viraktamanA hokara, nija . zuddhAtmA kA cintavana karatA hai, usakI saMsArarUpI moTI bela vinAza ko prApta ho jAtI hai| isa sRSTi meM eka niyama hai ki jIva jaisI bhAvanA karatA hai. vaisA hI bana jAtA hai| jo AtmA kI bhAvanA karatA hai vaha ekadina avazya hI AtmA ke svarUpa ko prApta kara hI letA hai| AtmA kA svarUpa jJAna hI hai| isalie graMthakAra likhate haiM ki jo AtmabhAvanA karatA hai, vaha avazya hI jJAna ko (kevalajJAna ko prApta kara letA hai| AtmakalyANa kI icchA rakhane vAle bhavyajIva ko AtmabhAvanA avazya hI karanI cAhiye / * 6 -
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** ******** * saMsAra aura mokSa kA kAraNa zubhAzubhAmAtmakaM karma, dehinAM bhvdhaarinnaam|| * bhAve zubhAzubhe naSTe, deho nazyati dehinAm // 3 // * anvayArtha : * (zubha) zubha (azubhAtmakam) azubhAtmaka (karma) karma (bhavadhAriNAm) * * saMsArI (dehinAm) jIvoM ke hote haiN| (zubha) zubha (azubha azubha {bhAve) * bhAva (naSTe) naSTa hone para (dehinAm) jIvoM kA (dehaH) deha (nazyati} naSTa * hotA hai| * artha : zubhAzubhAtmaka karma zarIradhAraka jIva saMcaya karate haiN| jo jIda * * zubhAzubha bhAvoM ko naSTa karate haiM, ve saMsArI prANI zarIra kA nAza karate hai haiM arthAt mokSa ko prApta karate haiN| * bhAvArtha : AcArya zrI umAsvAmI likhate haiM - zubha puNyasyAzubha: paapsy| (tattvArthasUtra 6/3) arthAt : zubhayoga puNyAtrava aura azubhayoga pApAstrava kA kAraNa hai| zaMkA : zubhayoga kyA hai ? samAdhAna : AcArya zrI akalaMkadeva likhate haiM - ahiMsAsteyabrahmacaryAdiH zubhaH kaayyogH| satyahitamitabhASaNAdiH zubho vaagyogH| arhadAdibhaktitaporucizrutavinayAdi zubhomanoyogaH / (rAjavArtika - 6/3/2) * arthAt : ahiMsA, acaurya, brahmacaryapAlana Adi zubha kAyayoga haiN|| satya, hita-mita vacana bolanA Adi zubha vacanayoga haiN| arhanta-bhakti, tapa kI ruci, zruta kA vinaya Adi vicAra zubha * manoyoga hai| *Lu Lu Lu Lu Lu Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Zhang Za Za Za Za Za Za Za Za ********** **********
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ ********* zAlAMkuzam * zaMkA : azubha yoga kyA hai ? samAdhAna: AcArya zrI akalaMkadaMDa kA kathana hai P prANAtipAtAdattAdAnamaithunaprayogAdirazubhaH kAyayogaH / anRtabhASaNaparuSAsatyavacanAdirazubho vAgyogaH / vadhacintanerSyAsUyAdirazubho manoyogaH / (rAjavArtika - 6/3/1) arthAt hiMsA, dUsare kI binA dI huI vastu kA grahaNa karanA (corI ), maithunaprayoga Adi azubha kAyayoga haiN| asatyabhASaNa, kaThora, marmabhedI vacana bolanA Adi azubha vacanayoga haiN| hiMsaka pariNAma, IrSyA, asUyA Adi rUpa mAnasika pariNAma azubha manoyoga haiN| ye donoM yoga bhI kramazaH puNyAsrava aura pApAsrava ke pratyaya haiN| puNya se manuSyaparyAya uccakula, dIrghAyu, sAtizaya saMpatti, ArogyasampannatA tathA abhyudaya kI prApti hotI hai| pApa isase viparIta dazA ko utpanna karatA hai| ye donoM bhI bandha ke pratyaya hone se saMsAra meM paribhramaNa karAne vAle haiN| ataH mokSecchu jIva ke lie donoM samAna rUpa se heya haiN| AcArya zrI yogIndudeva ne bahuta spaSTa likhA hai - jo pAu vi so pAu muNi savvu i ko vi muNer3a / jo puNNu vi pAu vi bhaNar3a so buha ko vi haveha || ( yogalAra - 79) : arthAt jo pApa hai, usako jo jIva pApa jAnatA hai, to aisA saba . koI jAnate haiM / parantu jo puNya ko bhI pApa kahatA hai, aisA paNDita to . koI viralA hI manuSya hotA hai| AcArya zrI kundakundadeva kA mantavya hai sauvaNiyaM pi NiyalaM baMdhadi kAlAyasaM pi jaha purisaM / baMdhadi evaM jIvaM suhamasuhaM vA kadaM kammaM / / ********************
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** Riisp!! ******** samayasAra - 146)* arthAt : jaise lohe kI ber3I puruSa ko bAMdhatI hai aura suvarNa kI ber3I bhI puruSa ko bAMdhatI hai, isIprakAra kiyA huA zubha tathA azubha karma bhI jIva ko bAMdhatA hai| karmAsrava ke jitane bhI kAraNa haiM, ve saba mumukSuoM ke lie tyAjya haiN| ataH zubhAzubha karmoM kA nAza karane ke lie apane TaMkotkirNa* jJAyaka zuddhasvabhAva kA Azraya lenA caahiye| * zaMkA : AcArya zrI guNabhadra jaise samasta mahAna AcAryoM ne puNyaM kuruSva (AtmAnuzAsana-31) arthAt -- puNya karo aisA upadeza diyA hai, jabaki * Apa yahA~ use heya batA rahe haiN| yaha ucita kaise ho sakatA hai ? * samAdhAna : samasta upadeza prAsaMgika hote haiN| ataH vastusvarUpa ke *adhyetA ko tattvamaryAdA jAna lenI caahiye| Apa hI batAie ki kisI netrarogI ke netroM kA oNparezana kiyA gyaa| DaoNkTara ne use harI paTTI lagAne kI salAha dii| TAMke TUTane para * DaoNkTara ne harI paTTI utArane ke lie kahA aura rogI isa bAta para ar3a* * jAye ki Apane hI harI mahI lagAne ko kahA thA, aba Apa apane asanoM * * se kyoM palaTa rahe ho ? to kyA yaha ucita hai ? jaba koI bAlaka pahalI bAra vidyAlaya meM jAtA hai. to gurujI use a-anAra kA, I-imalI kA par3hAte haiN| jaba vaha bar3A ho jAye, taba bhI mere gurujI ne mujhe a-anAra kA par3hAyA thA yaha tarka de kara, vaisA hI bolatA rahe, to kyA koI use buddhimAna kahegA ? - kisI rogI ko kuzala vaidya sarvaprathama sAdhAraNa bhojana karane kA * * upadeza detA hai tAki rogI kI pAcana zakti ThIka ho jaaye| phira pUrNa * / svastha hone ke lie zaktivardhaka bhojana detA hai| usIprakAra saMsAra meM paribhramaNa karane vAle bhavya jIva ko parama kRpAlu AcArya parameSThI azubha se nirvatta hokara sarvaprathama zubha meM praveza karane kA upadeza dete haiN| * * ataH puNyaM kuruSva jaise upadeza prAraMbhika ziSya kA uddhAra karate * haiM, usIprakAra puNya kA heyatva rUpa vANI kA vinyAsa sAdhaka ziSya ke * vikAsa meM kAraNa hai| AtmA kA kalyANa cAhane vAle bhavya jIvoM ko zubhopayoga ke mAdhyama se zuddhopayoga ko prApta karanA caahiye| ********** ********* Juan Juan Rao Juan Rao Juan Juan Rao Juan Juan Rao Juan Can Jing Juan Juan Ran Juan Zhang
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** jJAnAMkuzam ******* vibhAvoM ko kSaya karane kI preraNA bhAvakSaye samutpanne, karma nazyati nizcayAt / tasrAdbhAvakSayaM kRSNA na kicidapi cintayet // 4 // anvayArtha : (bhAva) bhAvoM kA (kSaye) kSaya (samutpanne) hone para ( nizcayAt) nizcaya se . (karma) karma (nazyati) naSTa hotA hai (tasmAt) isalie (bhAvakSayam) bhAvakSaya (kRtvA) karake (kiJcit) kucha (api) bhI (na) nahIM (cintayet ) 'cintana kreN| artha : zubhAzubha bhAvoM kA kSaya hone para nizcaya se karma naSTa ho jAte haiN| isalie unakA kSaya karake kucha bhI cintana nahIM karanA cAhiye / bhAvArtha: zubha aura azubha bhAva AtmA ke vaibhAvika bhAva hai| jaba AtmA meM vibhAva bhAva utpanna hote haiM, taba unakA nimitta prApta karake AtmapradezoM meM parispaMdana hotA hai| yaha parispandana hI yoga hai| yaha yoga karmAsrava kA hetu bana jAtA hai| phalataH prakRti aura pradeza bandha hotA hai| zubhabhAva rAgAtmaka pariNati hai va azubha dveSAtmaka | ye rAga aura dveSa kaSAyAtmaka hote haiN| ataH unase sthiti va anubhAga bandha hotA hai| isase siddha hotA hai ki zubhAzubhabhAva saMsAra ke hI kAraNa haiN| * zaMkA : isa vaktavya se to yaha dhvanita hotA hai ki dharmAnurAga pUrvaka kI 'gaI sampUrNa kriyAe~ yathA- jinabhaktyAdi saba saMsAra kI hI kAraNa haiM ? samAdhAna: nahIM, aisA nahIM mAnanA caahiye| nayavivakSA ko jAne binA jo kathana kiye jAte haiM, ve aikAntika kathana asatya kI koTi meM Ate haiN| jinAgama meM anekAnta ko prANa mAnA gayA hai| ataH jinAgama kI apekSApaddhati ko samajhakara yathArtha zraddhAna karanA cAhiye / koI jIva vastu ke yathArtha svarUpa ko jAnakara apanI AtmA kI ArAdhanA karane ke lie pravRtta hotA huA bhI anAdi saMskAravazAt 10 *
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Fei Na Ben Qi Zhang Zhang Zhang Hua Lu Cui Zhu Sha Bing Qiu ******** tip ******** * usameM sthira nahIM ho pAtA, kyoMki anAdikAla se isa jIva ne kabhI * * AtmA ko nahIM dekhA. use sunA nahIM aura sAdhaka ko kabhI usakA * anubhava bhI nahIM huaa| Ajataka vaha kAma, bhoga aura bandha kI kathAoM meM hI ramaNa karatA rhaa| yahI kAraNa hai ki usake lie Atmopalabdhi * atizaya kaThina ho gaI hai| * yahI bAta AcArya zrI dundakunda deva ko iSTa hai| yathA sudaparicidANubhUdA savyassa vi kaambhogbNdhkhaa| eyattassubalaMbho Navari Na sulaho vihattassa / / (samayasAra. 4) arthAt : saba ho lokoM ke kAma aura bhogaviSayaka baMdha kI kathA to sunane meM, paricaya meM aura anubhava meM AI huI hai, isalie sulabha hai| * kintu parabhAvoM se bhinna AtmA ke ekatva kA lAbha usane kabhI na sunA,* *na paricaya meM AyA aura na anubhava meM AyA, isalie sulabha nahIM hai| * viSaya-kaSAyoM se bacane ke lie tathA AtmasvarUpa me sthiratA * prApta karane ke lie kucha bAhya nimittoM kI AvazyakatA hotI hai| * jinabhaktyAauddha kriyAe~ bAhya nimitta haiN| ataH ve saMsAra kI kAraNa nahI * haiM apitu mokSamArga kI sAdhakasAmagrI hai| * hA~, yadi nijAtmasvabhAva kA lakSya hI na ho tathA dravyakriyAe~ * indriyasukha aura nidAna ke lakSya se kI jAtI haiM, to avazya saMsAra kA kAraNa banatI haiN| yahI Azaya Agamarasika zrI ratnakIrti deva ne ArAdhanAsAra meM * vyakta kiyA hai| (gAthA 20 kI TIkA * AcArya zrI brahmadatta likhate haiM - yathA ko'pi rAmadevAdipuruSavizeSo dezAntarasthita sItAdi / * strIsamIpAgatyanAM puruSANAM tadarthaM saMbhASaNadAnasanmAnAdikaM karoti * * tathA te'pi mahApuruSAH vItarAgaparamAnandaikarUpa mokSalakSmI * sukhasudhArasapipAsitAH santaH saMsArasthitivicchedakAraNaM *viSayakaSAyotpA duAnavinAzahetubhUtaM ca parameSThi * ********** ********* Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu **Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Za Za Za Za Za Za Za Za Zhang Jie
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ ********* zam ******** *saMbandhiguNasmaraNa dAnapUjAdikaM kuryuriti|| (paramAtmaprakAza - 2/61) 5 arthAt : jaise paradeza meM sthita koI rAmadevAdika puruSa apanI pyArI* * sItA Adi strI ke pAsa se Aye hue kisI manuSya se bAteM karatA hai, * * usakA sammAna karatA hai aura dAna karatA hai| ye saba apanI priyA ke * * kAraNa hI hai| kucha usake prasAda ke kAraNa nahIM hai| usItaraha se bharata, sagara, rAma, pANDavAdi mahAna puruSa vItarAga paramAnandarUpa mokSalakSmI * ke sukhAmRta-rasa se pyAse hue saMsAra kI sthiti ke chedane ke lie *viSaya-kaSAyoM se utpanna hue Artta-raudra ina khoTe dhyAnoM ke nAza ke * lie zrI paMcaparameSThI ke guNoM kA smaraNa karate haiM aura dAna pUjAdika * *karate haiN| saMkSepa se itanA hI samajhanA paryApta hai ki dharmAnurAgapUrvaka kI gaI sampUrNa kriyAe~ yadi AtmA ko lakSya rakha kara kI jAtI haiM, to ve * sArthaka haiN| yadi unhIM kriyAoM ko sukhAnubandha ke lie kiyA jAtA hai * to ve saMsAra kA hI kAraNa banatI haiN| * yadi AtmakalyANa kA icchuka bhavya jIva zubhakriyAoM ko * sarvathA bandha kA kAraNa mAnakara chor3a deveM aura zuddhAtmA meM sthira rahane kI usakI pAtratA nahIM ho to vaha itto praSTaH tato praSTaH kI sthiti * meM pahu~ca jaayegaa| aisI mUdatA na ho, isIlie AcAryoM ne caraNAnuyoga * ke graMthoM kI racanA kI hai! jo AcaraNa ke patha para lage hue nahIM haiM, unako AcAryoM ne AcaraNa ko svIkAra karane kA upadeza diyA hai| jinhoMne aNuvratarUpa AcaraNa ko svIkAra kiyA hai, unake lie AcAryoM ne mahAvratarUpa AcaraNa pAlana karane kA upadeza diyA hai| jo mahAvratoM kA nirdoSa paripAlana karate haiM, una sakalasaMyamI muniyoM ke lie zrutadhara AcAryoM ne * zubhAzubha bhAvoM ko tyAga kara AtmA meM sthira hone kA upadeza diyA hai| * * yaha upadeza ke krama kI samIcInatA hai| zuddhatva kA dhyeya banAkara apanI-* * apanI bhUmikA ke anusAra zubha kriyAoM kA AcaraNa karanA caahiye| * sAdhanA ke carama samaya meM zubha aura azubha rUpa donoM hI bhAva tyAjya haiM yahI isa kArikA kA sAra hai| ********** 12 ********** Ran Cai Jing Xian Qin Xian Xian Xian Qin Xian Lu Lu Lu Lu Zhang Zhang Zhang Zhang Na Xie Ran Ran Ran Ran Ran Za Zhang Zhang Zhang Lu *
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ ***Ran Ran Ran Ran Hao Dang Ran Ran Ran Ran Ran Ran Nian dhyAna kA lakSaNa va phala Zhang Bi Lai Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Shui Shui Ran Ran Ran Fa Tui Shi Xian Xian dhyAnaM sthiramanazcaiva, phalaM syaatkrmnirjraa| evaMvidha vicAreNa, yogaM nizcayamAcaret // 5 // * anvayArtha : *(sthira) sthira (manaH) mana (eva) hI (dhyAnam) dhyAna hai (ca) aura (karma-* * nirjarA) karmanirjarA usakA (phalam) phala (sthAt) hai| (evaMvidha) isa * prakAra kA (vicAreNa) vicAra karake (nizcayam) nizcaya se (yogam , dhyAna kA (Adharet) AcaraNa kreN| * artha : mana sthira honA hI dhyAna hai va karma kI nirjarA honA usakA phala * . hai| aisA vicAra karake nizcayapUrvaka dhyAna kA AcaraNa karanA caahiye| bhAvArtha : Abhyantara tapoM meM antima tapa dhyAna hai| dhyAna kI paribhASA karate hue AcArya zrI vIranandri siddhAntacakravartI ne likhA hai - dhyAnaM tapaH paraM cittaikArthalInapravartanam / kIya'nte'ntarmuhUrta visthAnaM svargamokSasAdhanam / / (AcArasAra * 6/100 * arthAt : antarmuhUrta paryanta avasthAna hai jisakA aisA citta kA ekArtha : * meM lIna hokara pravartana karanA, svarga aura mokSa kA sAdhana dhyAna nAmaka sarvotkRSTa tapa kahA jAtA hai| mana atyanta caMcala hai| vaha saMkalpa aura vikalpoM ke jAla meM ulajhakara caitanyAmRta ke pAna se jIva ko vaMcita kara detA hai| usa mana ko ekAgra karanA dhyAna hai| dhyAna eka aisA vAyuyAna hai, jo sAdhaka ko * * Ananda aura akSaya saubhAgya ke sAmrAjya meM ur3A kara le jAtA hai| dhyAna hI mokSa kI prApti kA rAjamArga hai| kevalajJAna ke upavana ko mahakAne / ke lie dhyAna khAda ke samAna hai| karmapaMka kA prakSAlana karane ke lie dhyAna nIra ke samAna hai| dhyAna apavarga kA rAjamArga hai| - AdhyAtmika zakti ke vikAsa ke lie dhyAna suyogya mitra hai| **********|13 ********** Ci Ci Di Chu Ci Di Ye Bi Ran Di Shi :
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** ********* * dhyAna hI saccI mAtA hai, jo caitanya guNa ko paripuSTa karatI hai| dhyAna ke dvArA jIva apanI Atmazakti ko bhautika bhAvanAoM se svataMtra kara lete haiN| dhyAna cetanA kI aisI antaryAtrA hai, jo paridhi se kendra kI ora pratikramaNa hai| dhyAna hI svargApavarga kI vAMchita saMpatti dene vAlA kalpataru * hai| dhyAna mokSaphala kA pradAtA hai| * dhyAna ke mahAphala kA nirUpaNa karate hue AcArya zrI zubhacandra * ne likhA hai - dhyAnamevApavargasya mukhyamekaM nibandhanam / tadeva duritavAtagurukakSahutAzanaH / / (jhAnArNava - 23/7) * * arthAn : mokSa kA mukhya kAraNa dhyAna hI hai| vahIM dhyAna pApasamUha rUpI tavanako bhasma karaso ke lie A~gana ke samAna hai / * AcArya zrI zivakoTi ne dhyAna kA phala vistAra se batAyA hai| ve likhate haiM -- jaise garbhagRha vAyu se rakSA karatA hai, vaise hI dhyAna kaSAya rUpI vAyu ke lie garbhagRha hai| jaise dhUpa se bacane ke lie chAyA hai, vaise * hI kaSAyarUpI ghAma se bacane ke lie dhyAna chAyA ke samAna hai| jaise dAha * ko naSTa karane ke lie sarovara uttama hai, vaise hI kaSAyarUpI dAha ko naSTa * karane ke lie dhyAna uttama sarovara hai| jaise zIta ke bacAva ke lie Aga hai. vaise kaSAyarUpI zIta ke bacAva ke lie dhyAna Aga ke samAna hai| jaise vaidya puruSa ke rogoM kI cikitsA meM kuzala hotA hai, vaise hI dhyAna kaSAya * rUpI roga kI cikitsA karane meM kuzala vaidya hai| jaise anna bhUkha ko zAnta * karatA hai. vaise hI viSayoM kI bhUkha dUra karane ke lie dhyAna anna ke samAna *hai tathA jaise pyAsa lagane para pAnI use dUra karatA hai, vaise hI viSayarUpI* pyAsa ko dUra karane ke lie dhyAna pAnI ke samAna hai| apane sahaja svabhAva kA anubhava dhyAna ke dvArA kiyA jA sakatA hai| dhyAna ke dvArA * saccA saMyama prApta hotA hai| saMyama ke dvArA hI jIva samasta karmoM kA * * vinAza karatA hai| ataH graMthakAra ne dhyAna kA phala karmanirjarA batAyA hai| * isa prakAra satya sthiti ko jAnakara pratyeka bhavya jIva ko AtmakalyANa * * kara lenA cAhiye / ********** **********
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** liszata ******** *saMkalpa aura usakA phala Y saMkalpa eva jantUnAM,kAraNaM bndhmokssyoH| vItarAgo'pavargasya,sarAgo bandhakAraNAm // 6 // anvayArtha :(saMkalpaH) saMkalpa (eva) hI (jantUnAm) prANiyoM ke (banya) bandha aura *(mokSayoH) mokSa kA (kAraNam) kAraNa hai| (vItarAgaH) vItarAgasaMkalpa *(apavargasya) mokSa kA aura (sarAgaH) sarAgasaMkalpa (bandha) bandha kA (kAraNam) kAraNa hai| * artha :- saMkalpa hI prANiyoM ke bandha va mokSa kA kAraNa hai| ina donoM * * meM se vItarAgasaMkalpa apavarga kA aura sarAgasaMkalpa bandha kA kAraNa hai| * * bhAvArtha :- saMkalpa zabda ko paribhASita karate hue AcArya zrI brahmadatta * likhate haiM - * putrakalatrAdaubahirdravye mamedamiti kalpanA sngklpH| (bRhadrvya saMgraha - 41) * arthAt : putra,kalana Adi bAhya dravya meM yaha merA hai aisI kalpanA karanA saMkalpa hai| A anyatra unhoMne likhA hai - * bahirdravyaviSaye putrakalatrAdicetanAcetanarUpe mamedamiti svarUpaH * saMkalpaH / (paramAtmaprakAza-1/16) arthAt :- putra, kalatrAdi cetana aura acetana bAhyadravyoM meM ye mere haiM * aisA mamatvapariNApa saMkalpa hai| * AcArya zrI jayasena likhate haiM - * bahirdravye cetanAcetanamizre mamedamityAdi pariNAmaH sNklpH| (paMcAstikAya-7) ********** 15**********
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** jJAnAnuzatA ******** * arthAt :- cetana, acetana aura mizra dravyoM meM ye mere haiM ityAdi pariNAma saMkalpa hai| mana pratisamaya saMkalpa aura vikalpoM ke jAla bunA karatA hai| *jisaprakAra makar3I jAla banAtI hai aura svayaM usameM ulajha kara apane prANa * gavA~ baiThatI hai, usIprakAra yaha jIta g2aga aura TeSarUpI vibhAvapariNati ke *vazavartI hokara saMkalpa aura vikalpa kA jAla bunatA hai aura usameM pha~sa kara patana ke garta meM arthAt naraka aura migoda meM jAkara giratA hai| * azAnti evaM antarbahirjalparUpa vRtti saMkalpa ke kAraNa hI jIva meM utpanna / * hotI hai| isa zloka meM saMkalpa kA artha caitanyAnuvidhAyI pariNAma * (upayoga) hai| isake graMthakAra ne do bheda kiye haiM.. *1. vItaSThAgakampa :- ArSabhASA meM ise zuddhopayoga bhI kahA * jAtA hai| jaba nijatattva ke AnandAmRta kA pAna karane vAle munirAja apane Atma-pariNAma ko rAga aura dveSa se pUrNa vivikta kara lete haiM, jaba ve sukha-duHkha, jIvana-maraNa, lAbha-hAni. , saMyoga-viyoga, bandhu-ripu * Adi anukUla tathA pratikUla paristhitiyoM meM samacittavAna ho jAte haiM, * saMyama aura tapa jinake zubha AbhUSaNa haiM, jo padArtha aura sUtra ke acche * * jAnakAra haiM, aise munirAja uttama dhyAna meM lIna hokara dhyAna-dhyeya ke * vikalpa se vihIna ho jAte haiM, usa pariNati ko vItarAgasaMkalpa kahate haiN| isa vItarAgasaMkalpa meM kaSAya aura yoga ina donoM kA sadbhAva nahIM hotaa| phalataH usasamaya Asrava evaM bandha nahIM ho sktaa| * zuddhopayogapariNati kA phala batAte hue AcArya zrI kundakunda * deva kahate haiM - aisayamAdasamutyaM, visayAtIdaM agovmmnnNtN| * adhucchiNNaM ca suha, subuvogppsiddhaannN|| (pravacanasAra - 13) * arthAt : zuddhopayoga se niSpanna hue AtmAoM kA sukha atizaya, AtmA se utpanna, viSayoM se rahita , anupama, ananta aura avicchinna hai| zuddhopayoga nirjarA kA sarvazreSTha kAraNa hai| ataH graMthakAra ne * ise apavarga kA (mokSa kA kAraNa batAyA hai| *2. sarAgasaMkalpa: jaba yaha jIva vItarAga dazA se cyuta ho jAtA * **********[16********** ************************************
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** anengpRdj hai, taba usakI pariNati saMkleza athavA vizudhda ho jAtI hai / asAtA kI 'bandhayogya pariNati ko saMkleza aura sAtA ke bandhayogya pariNAmoM ko vizudhdi kahate haiN| asAdabaMdhajoggapariNAmo saMkileso NAma kA visohI ? sAdabaMdha joggapariNAmo / ******** (dhavalA pustaka 6, pRSTha 1) -- saMkleza pariNAma kA apara nAma azubhopayoga hai| usase viparIta yoga zubha kahalAtA hai| donoM hI karmabandha ke kAraNa haiN| AcArya zrI kundakunda deva likhate haiN| mottUNa NicchayaTuM dhavahAre Na vidusA yavati / paramaThThamassidANa du jadINaM kammakkhao vihio / / 156) (samayasAra arthAt paNDitajana nizcayanaya ke viSaya ko chor3a kara vyavahAra pravRtti nahIM karate haiM. kyoMki paramArthabhUta AtmasvarUpa kA Azraya karane vAle yatIzvaroM ke hI karmoM kA nAza kahA gayA hai| AcArya zrI amitagati likhate haiM pUrvaM karma karoti duHkhamazubhaM saukhyaM zubhaM nirmitam / vijJAyetyazubhaM nihantumanaso ye poSayante tapaH / / jAyante zamasaMyamaikanidhayaste durlabhA yogino| ye tvatrobhayakarmanAzanapurAsteSa kimatrocyate ? 17 - - - (tatvabhAvanA 90 ) arthAt : pUrva meM bAMdhA huA azubhakarma duHkha aura zubhakarma sukha utpanna karatA hai| aisA jAnakara jo isa azubha ko nAza karane ke bhAva se tapa karate haiM aura samatA tathA saMyamarUpa ho jAte haiM, aise yogI bhI durlabha haiN| parantu jo puNya aura pApa ina donoM hI prakAra ke karmoM ke nAza meM lavalIna haiM, una yogiyoM kI to bAta hI nirAlI hai / ataH mumukSuoM ko sarAgasaMkalpa kA parityAga karake vItarAga saMkalpa meM magna rahane kA prayatna karanA cAhiye / -
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ ****** ******** zAjAMkuzA ******** nirAzraya dhyAna abhAva bhAvanaM caiva,bhAvaM kRtvA nirAzrayam / nizcalaM hi manaH kRtvA,na kizcidapi jitto|| * anvayArtha : * (abhAva) abhAva (bhAvam} bhAvoM kI (bhAvanam) bhAvanA (kRtvA) karake * hi) nizcaya se (nirAzrayama) nirAzraya honA cAhiye (ca-eva) aura (manaH)* mana ko (nizcalam) nizcala (kRtvA) karake (kiMcit) kucha (api) bhI (na) nahIM (cintyet| cinte| * artha : abhAva bhAvoM kI bhAvanA karake nirAzraya honA cAhiye tathA mana * ko nizcala karake kucha bhI cintana nahIM karanA caahiye| * bhAvArtha : dhyAnecchu jIva ko aisA vicAra karanA cAhiye ki mujha meM * nizcaya se vibhAva bhAvoM kA abhAva hai| vikAroM kA eka aMza bhI mere svabhAva meM nahIM hai| vibhAvoM kI udabhUti paranimitta se hotI hai| vastutaH vaha vastu kA parasaMyogaja bhAva hai, svabhAvabhAva nahIM hai| ataH dhyAnecchu *nirantara aisA vicAra kareM ki* 1. maiM vibhAva nahIM hU~ aura vibhAva mere nahIM haiN| 2. maiM vibhAvoM kA nahIM hU~ aura vibhAva mere nahIM haiN| 3. maiM vibhAvoM kA nahIM thA aura vibhAva mere nahIM the| 4. maiM vibhAvoM kA nahIM ho sakatA aura vibhAva mere nahIM ho skte| maiM vibhAva bhAvoM se atyanta pRthaka hU~ , aisI AtmA kI pratIti * evaM prIti viSaya-kaSAyoM se AtmA ko viyukta kara detI hai| vaha viyuktatA * * AtmA ko karmoM se nirlepa banA detI hai| usase vaha jIva paramazuddha bana * jAtA hai| AcArya zrI pUjyapAda likhate haiM - yathA yathA samAyAti, saMvittau tattvamuttamam / tathA tathA na rocante, viSayAH sulabhA api|| **********18********** Ran Ran Ran Shu Zhang Cha
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ ****** ******* neigela zAnAMkuzam vathya vA na rokane, viNatA api / tathA tathA samAyAti saMvittau tattvamuttamam / / (iSTopadeza 37/38) - arthAt : jaise-jaise svAnubhava meM uttama tattva anubhava meM AtA hai, vaisevaise sulabha viSaya bhI rucikara pratIta nahIM hote| jaise-jaise sulabha viSaya bhI rucikara nahIM lagate, vaise-vaise svAtmasaMvedana meM nijAtmAnubhava kI pariNati vRddhi ko prApta hotI hai| jaba svabhAva se ratirUpa pariNAma banate haiM, to tatphalasvarUpa 'svAbhAvika pariNati prakaTa hone lagatI hai| svAtmapariNati meM vibhAvoM kA kyA kAma ? phalataH vibhAvoM ke maMDarAte bAdala chaTate cale jAte haiN| jisaprakAra bAdaloM ke chaTa jAne para bAdaloM kI oTa meM chipe hue sUrya kA prakAza evaM pratApa prakaTa ho jAtA hai, usIprakAra vibhAvoM kA abhAva hote hI AtmA kA svabhAva prakaTa ho jAtA hai| svabhAva AtmA kI sahaja pariNati hai| sva dravya, kSetra, kAla aura bhAvarUpa sva-catuSTaya meM sva-catuSTaya ke dvArA utpanna hokara vaha apanI avasthiti vahIM para rakhatI hai| ataH vibhAvoM kA abhAva ho jAne para AtmA para se nirAzraya ho jAtA hai| aise AtmA kI indriyA~ aura mana ekAgra ho jAte haiN| isake prasAda se cintanarahita nirmala Atmasthiti kA janma hotA hai| AcArya zrI nemicandra siddhAntacakravartI likhate haiM - mA ciDuha mA jaMpaha mA ciMtaha kiM vi jeNa hoI thiro / appA appammi rao iNameva paraM have jjhANaM / / ( dravyasaMgraha - 56 ) arthAt : he jJAnIjano! tuma kucha bhI ceSTA mata karo arthAt kAya ke vyApAra ko mata karo, kucha bhI mata bolo aura kucha bhI mata vicAroM, jisase ki tumhArI AtmA apanI AtmA meM tallIna hoveM, kyoMki jo AtmA meM tallIna honA hI paramadhyAna hai| yahI paramadhyAna AtmotthApaka nimitta hai| ataH pratyeka bhavya ko AtmadhyAna ko prApta karane kA prayatna karanA caahiye| **********
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ ***** jJAnakuzam AtmA va jJAna meM ekatva AtmA hi jJAnamityuktaM, jJAnAtmanau vikalpakam jJAnena jJAnamAlambya yogin ! karmakSayaM kuru // 8 // , aare : (AtmA) AtmA (hi) nizcaya se (jJAnam ) jJAna hai (iti) aisA (uktama) kahA gayA hai| (jJAna) jJAna aura (Atmanau / AtmA meM bheda karanA (kalama) TATA hai| (yoga) he yogI (na) jJAna se (jJAnam ) jJAna kA (Alambya) avalambana karake (karmakSayam) karmakSaya (kuru) kro| artha : AtmA nizcaya se jJAna hai, aisA kahA gayA hai| jJAna aura AtmA meM bheda karanA vyavahAra hai| he yogin ! tuma jJAna se jJAna kA avalambana lekara samasta karmoM kA kSaya kro| bhAvArtha: jainAgama kA dinakara sadaiva anekAnta kI kiraNoM ko prasArita 'karatA AyA hai, jisase bhavya jIvoM ko satyatattvoM ko dekhane kA va jAnane kA avasara prApta ho jAtA hai| isa parama cakSu se vihIna sva-para praNAzaka jIva sadasadviveka se rahita hokara tattvoM kA yadicchA prarUpaNa karate haiN| ekAnta matAvalambI jIva, guNa aura guNI ko sarvathA bheda yA abhedarUpa meM svIkAra kara lete haiM, jo vastutattva ke anurUpa nahIM hai| 'jainAgama guNa aura guNI kI kathaMcit bhinnatA evaM kathaMcit abhinnatA svIkAra karatA hai| AcArya zrI jayasena jI kA kathana hai| tadeva guNa guNinoH saMjJAlakSaNaprayojanAdi bhede'pi pradezabhedAbhAva pRthagbhUtattvaM bhvyte| (paMcAstikAya 50) arthAt : usa guNa aura guNI meM saMjJA, lakSaNa aura prayojanAdikRta bheda hone para bhI pradezabheda ke abhAva se vaha apRthak hai| dravya aura guNa ko sarvathA bhinna mAnane para kyA doSa hotA hai ? ********** * *******
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** ******** ******** * isa bAta ko spaSTa karate hue AcArya zrI kundakunda likhate haiM - * * jadi havadi davyamaNNaM guNado ya guNA ya davyado annnne| davyANatiyamadhavA davvAbhAvaM pakuSyati / / (paMcAstikAya * 44} arthAt : yAda dravya guNA se sarvathA bhinna athavA guNa dravya se srvthaa| * bhinna ho to eka dravya ke ananta dravya ho jAyeMge athavA dravya kA abhAva * ho jaayegaa| guNa aura guNI meM kathaMcit bheda karate hue AcArya zrI kundakunda likhate haiM - vavadesA saMThANA saMkhA visayA ya hoMti te bhugaa| te tesimaNaNNatte aNNatte cAvi vijjate / / (paMcastikAya - 46) * arthAt : dravya aura guNoM meM guNa-guNI bheda hotA haiN| ve kathanabheda,* *AkArabheda, gaNanAbheda aura AdhArabheda se kathaMcit bhinna haiN| ve kathaMcit * * abhinna bhI haiN| AtmA guNI evaM jJAna guNa hai, ataH una donoM meM kathaMcita bhedAbhedatva hai| saMjJAbheda : AtmA va jJAna, isataraha donoM meM saMjJAbheda hai| bakSaNabheda : AtmA kA lakSaNa cetanA va jJAna kA lakSaNa jJAnanA hai, * yaha donoM meM lakSaNabheda hai| saMkhyA bheda : AtmA eka hai| jJAna ke pA~ca bheda haiN| yaha saMkhyAbheda hai| viSayabheda : AtmA AdhAra hai| jJAna Adheya hai| yaha viSayabheda hai| uparyukta vidhi se AtmA aura jJAna meM bhinnatva hote hue bhI eka *kSetrAvagAhI hone se tathA donoM meM avinAbhAvI sambandha hone se ve eka haiN| AcArya zrI kundakunda ne samajhAyA hai - pANI gANaM ca sadA atyaMtaridA du aNNamaNNassA doNhaM acedaNataM pasajadi samma jinnaavmdN|| (paMcAstikAya-48)* ********** 21 ********* Bi Chong #Chang Zhang Za Za Za Za Za *******Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za ***Za Za Za Za Za hai|
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** jJAnAMkuzAna ******** * arthAt : AtmA aura caitanya guNa meM sarvathA bheda ho, to paraspara jJAnI * * aura jJAna meM jaDatvabhAva utpanna ho jAtA hai| yathArtha meM yaha jinendra bhagavAna kA kathana hai| ataH graMthakAra ne jJAna ko hI ArabhA kahA hai| jJAna aura AkhyA * meM jo bheda kiyA jAtA hai, vaha prAthamika ziSyoM ke sambodhanArtha arthAt * vistAraruci vAle manda buddhizAlI ziSyoM ko samajhAne ke lie kiyA * *jAtA hai| graMthakAra kA upadeza hai ki jJAna se jJAna kA hI avalambana lenaa| * caahiye| isakA artha yaha hai ki rAgAdi parabhAvoM se haTakara mAtra jJAnAnubhUti / meM rata rahanA caahiye| * jJAnAnubhUti hI zuddhAtmAnubhUti hai| jJAnAnubhUti hI nizcayaratnatraya * * hai| usake atirikta samasta vikalpa svayaM ke svabhAvabhUta na hone se * * asatya haiN| jJAna sva-samaya hone se ramya hai| jJAna hI darzana hai, jJAna hI sukha hai, jJAna hI cAritra hai, jJAna hI vIrya hai| 4 AcArya zrI amRtacandra likhate haiM - * tatra samyagdarzanaM tu jIvAdizraddhAnasvabhAvena. jJAnasya bhvnm| * * jIvAdi jJAnasvabhAvena jJAnasya bhavanaM jJAnam / rAgAdipariharaNa* svabhAvena jJAnasya bhavanaM caaritrm| tadevaM samyagdarzana * jJAnacAritrANyekameva jJAnasya bhvnmaayaatm| tato jJAnameva * *prmaarthmoksshetuH| ___ (AtmakhyAti - 155) *arthAt : unameM jIvAdi padArthoM ke yathArtha zraddhAnasvabhAva se jJAna kA * * honA to samyagdarzana hai| jIvAdi padArthoM ke jJAnasvabhAva se jJAna kA honA * * samyagjJAna hai tathA rAgAdi ke tyAgasvabhAva se jJAna kA honA samyakcAritra * hai| isakAraNa jJAna hI paramArtharUpa se mokSa kA kAraNa hai| samasta guNa jJAna meM samAviSTa ho jAte haiN| jJAnAnubhUti AtmA ) * kI pragati kA patha hai| yadi jJAna kI ArAdhanA kI jAtI hai, to sakala * *karma kSaNamAtra meM jhar3a jAte haiN|jo muni jJAna ke dvArA apanA avalambana * * lekara apane lie apane meM apane ko sthira karake nizcayadhyAna meM rata ho * * jAtA hai, ve antarmuhurta mAtra meM samasta karmoM kA kSaya kara dete haiN| ********** 22********** Zhang Zhang Xiao Lu Lu Lu ****Bu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Shui ***Za Fei **** *****
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnAMkuzam ***** brahmavihAra kA phala 6 gRhastho yadi vA liGgI brahmacArI vizeSataH / dhyAnaM karoti zudhdAtmA mucyate nAtra saMzayaH // 9 // anvayArtha : * (yadi) yadi (gRhasthaH) gRhastha (vA) athavA (liGgI) sAdhu jo (vizeSataH } vizeSatayA (brahmacArI) brahAcArI hai vaha (dhyAnam) dhyAna (karoti) karatA hai to (zuddhAtmA zuddhAtmA banatA hai, vaha (mucyata) mukta hotA hai (atra) isameM (saMzayaH) saMzaya (na) nahIM hai| artha: gRhI ho athavA nirgrantha ho, jo vizeSataH brahmacArI hai arthAt AtmaramaNa karane vAlA hai. vaha dhyAna karatA hai to zuddhAtmA bana jAtA hai| usake dvArA karmoM kA samUloccheda hotA hai. isameM saMzaya nahIM hai| bhAvArtha : brahmacarya ko paribhASita karate hue AcArya bhagavanta zrI zivArya likhate haiM 878) jIvo baMbhA jIvammi ceva cariyA havijja jA jadiNo / taM jANa baMbhaceraM vimukkaparadehatittissa / / ( bhagavatI ArAdhanA arthAt brahma zabda ko jIva kahA jAtA hai| usa brahma meM hI caryA brahmacarya hai| parAye zarIra sambandhI vyApAra se virata hue munirAja ananta paryAyAtmaka jIva ke svarUpa kA avalokana karate hue usI meM ramaNa karate haiM, vaha brahmacarya hai| ********* 23 - AcArya zrI padmanandi ne bhI likhA hai AtmA brahma viviktabodhanilayo yattatra caryaM param, svAGgAsaMgavivarjitaikamanasastadbrahmacarya muneH / evaM satyabalaH svamAtRbhaginIputrIsamAH prekSate vRddhAdyA vijitendriyo yadi tadA sa brahmacArI bhavet / / (padmanandipaMcaviMzatikA-12/2)
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ ***Cha *** ******** jJAnAMkuzam ******** arthAt : brahma zabda kA artha nirmalajJAnasvarUpa AtmA hai| AtmA meM * lIna hone kA nAma brahmacarya hai| jisa muni kA mana apane zarIra ke bhI * * sambandha meM nirmamatvamaya ho cukA hai, usI ke yaha brahmacarya hotA hai| aisA * * hone para yadi indriyavijayI hokara vRddhA Adi ( yuvatI, bAlA) striyoM ko krama se apanI mAtA, bahina aura putrI ke samAna samajhatA hai, to vaha brahmacArI hotA hai| brahma meM jisakI niSThA hotI hai, aise jIva ke lie bAhyaliMga * vizeSa mahattva nahIM rkhte| ataH baha gRha ratha ho 'da, yati ho, vaha samasta * * karmoM kA uccATana karake avazya hI siddhAtmA bana jAtA hai| isameM saMzaya * * nahIM hai| zaMkA : kyA koI gRhastha AtmaramaNa kara sakatA hai ? samAdhAna : nahIM, apitu gRhastha AtmazraddhA ke mAdhyama se apanI * Atmazakti ko vikasita karatA hai tathA munipada ko dhAraNa karake * * AtmaramaNa kA pAtra bana jAtA hai| gRhastha ko AtmadhyAna kI pAtratA kA niSedha karate hue AcArya zrI jayasena likhate haiM - viSayakavAyotpannAtaraudradhyAnadvayena pariNatAnAM gRhasthAnAmA* mAzrita. nizcayadharmasyAvakAzo naasti| (pravacanasAra- tAtparyavRtti - 254)* * arthAt : viSayakaSAyoM ke nimitta se utpanna hone vAle Arsa aura * * raudradhyAna meM pariNata gRhasthajanoM ko AtmAzrita nizcayadharma meM avakAza* * nahIM haiN| AcArya devasena bhI isI bAta ko svIkAra karate haiN| yathA - * jo bhaNaI ko vi. evaM, asthi nihatthANa NiccalaM jhaannN| * suddhaM ca NirAlaMba, Na muNai so Ayamo jiye|| * (bhAvasaMgraha - 382) * arthAt : yadi koI puruSa yaha kahe ki gRhasthoM ke bhI nizcala,* * nirAlamba aura zuddhadhyAna hotA hai, to samajhanA cAhiye ki isaprakAra **********24********** * *** ******Fa **
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAntAMkuzam kahane vAlA puruSa muniyoM ke zAstroM ko hI nahIM mAnatA / yadi gRhastha ko AtmaramaNa kA pAtra mAna leMge, to AtmaramaNa kA phala jo ki sampUrNa karmoM kA nAza hokara mokSa honA hai use bhI svIkAra karanA pdd'egaa| yaha bAta jainAgama ko iSTa nahIM hai| zaMkA: kArikA meM gRhastha zabda kA prayoga hai| graMthakAra kA Azaya yaha hai ki yadi gRhastha bhI zuddhAtmA kA dhyAna karatA hai, to vaha sampUrNa karmoM kA nAza karatA hai| kyA aisA likhanA ucita hai ? samAdhAna: AcArya parameSThI anyathAvAdI nahIM hote| ataH graMthakAra ke Azaya ko samajha lenA Avazyaka hai| gRhastha rAga ke sadbhAva meM zuddhAtmA ke zraddhAnarUpa dhyAna meM pariNata ho jAtA hai| aisA AcArya zrI jayasena kA mata hai| yathA arhantAdika kI bhakti se sampanna huA jIva kathaMcit zuddha samprayoga vAlA hotA huA bhI rAga kA lava jIvita hone ke kAraNa zubhopayoga ko na chor3atA huA bahuta puNya ko bAMdhatA hai, parantu vaha vAstava meM sakala karmoM kA kSaya nahIM karatA hai / yati AtmadhyAna ke bala se tatkAla hI sampUrNa karmoM kA aya karate haiM / gRhastha ke lie isa taraha sampUrNa karmoM kA kSaya kara pAnA saMbhava nahIM hai| vaha paraMparA se karmoM kA nAza karatA hai| usakA karmanAza honA nizcita hai, ataH dravyanikSepa se zloka meM usakA ullekha hai / artha karate samaya pratyeka bhavyajIva kA yaha kartavya hai ki vaha anvayArtha ke sAtha-sAtha AgamArtha kA bhI vicAra kreN| isI Azaya kI gAthA pravacanasAra graMtha meM pAyI jAtI hai| yathA jo evaM jANittA, jhAdi paraM appagaM visuddhappA | sAgAroNAgAro, khavedi so mohaduggatiM / / (pravacanasAra 194 ) arthAt : jo aisA jAnakara vizuddhAtmA hotA huA parama AtmA kI dhyAtA hai, vaha sAkAra ho yA anAkAra mohadurgranthi kA kSaya karatA hai / ********************* 25
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ran Ran Lu Lu Lu Lu Lu Lu Ran Fa Ran Ran Ran Dai Ran Lu Ran Ran Mei Ran Ran Fa Ran Fa Ran Fa Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran ******** jhAlAMkuzAm ******* kleza kA mUla kAraNa padArthA anyathA loke, zAstraM sthAdidamanyayAH * anyathA mokSamArgazca , lokaHklizyati cAnyathA // 10 // * anvayArtha : (loke) loka meM (padArthAH) padArtha (anyathA anyathA haiM / (idam) yaha (zAstram) zAstra (anyathA) anyathA (syAt) hai (ca) aura (mokSamArgaH * mokSamArga (anyathA) anyathA hai (ca) aura (lokaH) loka (anyathA) * anyathA (klizyati) kleza uThA rahA hai| artha : loka meM padArtha anyathA haiM / yaha zAstra anyathA hai| mokSamArga anyathA hai aura yaha jIva vyartha hI kleza uThA rahA hai| bhAvArtha : artho'bhidheyaH padasyArthaH padArthaH / artha yAni abhidheya / / pada kA jo artha hai vaha padArtha hai / jIva, ajIva, Asrava, baMdha, saMtara, * nirjarA, mokSa, puNya aura pApa ye nau padArtha haiN| ina samyaka padArthoM ko * * jAne binA nAnA matAvalambI nAnAprakAra ke padArthasvarUpa ko svIkAra *karate haiN| ve mUr3ha vastu ke satsvabhAva ko jAna hI nahIM paate| anekAnta ke rAjapatha se atyanta dUra ekAnta ke kupatha para gamana karate hue ve kleza * ke bhAjana banate haiN| * Apta ke dvArA kathita Agama hI zAstra hai| ve zAstra padArthoM kI * siddhi samyaka prakAra se karate haiN| ve pratyakSAdi pramANoM se bAdhita nahIM* * hote haiM tathA viSayarUpI viSa kA uccATana karane meM samartha hote haiM / AcArya zrI samantabhadra ne likhA hai . AptopajJamanulaMdhyamadRSTeSTavirodhakam / tattvopadezakRtsArvaM zAstra kApathaghaTTanam / / (ratnakaraNDa zrAvakAcAra -9) isa zloka ke vdArA zAstra ke lie chaha anivArya pahaluoM kA * varNana kiyA gayA hai| **********| 26 **********
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** jJAnAMkuzam ******** 1. zAstra Apta ke dvArA kathita ho / 2. zAstra anulaMghya ho / 3. zAstra adRSTeSTavirodhI ho / 4. zAstra tattvopadeza ko karane vAlA ho / 5. zAstra sarvahitakArI ho / 6. zAstra kANthaparihArI ho parantu loka meM zAstroM kI vibhinna mAnyatAe~ pracalita haiN| kaI loga zAstra (veda) ko apauruSeya gAnate haiN| kaI loga guNavata managaDhanta kriyAoM athavA kathAoM ke saMgraha ko graMtha mAnate haiN| kaI loga hiMsAdi kA poSaNa karane vAle, viSaya-kapAyoM kA vardhana karane vAle, andhazraddhA kA vikAsa karane vAle tathA kumArga para le jAne vAle kalpita graMthoM ko zAstra mAna kara vRthA hI duHkha kA upArjana kara rahe haiN| mokSamArga samyagdarzana- jJAna cAritramaya hai| tInoM jaba eka AtmasvarUpa bana jAte haiM, taba karmoM kA nAza hokara mokSa prApta hotA hai. parantu Apta-praNIta isa mokSamArga ko ajJAnI jIva svIkAra nahIM karatA hai| apane ajJAna ke vaza huA vaha durbuddhi manamAne mArga ko mokSamArga mAnatA hai| yathA - 1. koI mAtra bhakti ko hI mokSamArga mAnate haiN| 2. koI mAtra jJAna ko hI mokSamArga mAnate haiN| 3. koI mAtra kriyA ko hI mokSamArga mAnate haiN| 4. koI bhakti aura jJAna ko mokSamArga mAnate haiN| 5. koI jJAna aura kriyA ko mokSamArga mAnate haiN| 6. koI bhakti aura kriyA ko mokSamArga mAnate haiN| AcArya zrI akalaMka deva likhate haiN| - nAntarIyakatvAt nahi tritayamantareNa mokSaprAptirasti / katham ? rasAyanavat / yathA na rasAyanajJAnAdeva rasAyanaphalena abhisambandhaH rasAyana zraddhAnakriyAbhAvAt / yadi vA rasAyanajJAna mAtrAdeva rasAyanaphalasambandhaH kasyaciddRSTaH so'bhidhIyatAm ? na cAsAvasti na ca rasAyanakriyA mAtrAdeva, jJAna zraddhAnA bhAvAt / na ca zradhdAnamAtrAdeva, rasAyanajJAnapUrvakriyAsevanAbhAvAt / ato rasAyanajJAna zraddhAnakriyAsevanopetasya tatphalenAbhisambandhaH, iti niHpratidvandvametat / tathA na mokSamArga jJAnAdeva mokSeNAbhisambandho darzanacAritrAbhAvAt na ca zraddhAnAdeva, mokSamArga jJAnapUrvaka********************* 219
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** zAzam ******** * kriyaanusstthaanaabhaavaat| na ca kriyAmAtrAdeva, shaanshrddhaanaabhaavaat|| *yataH kriyA jJAnazraddhAnarahitA niHphleti| (rAjavArtika - 1/1/49) arthAt : tInoM kI samagratA ke binA mokSa kI prApti nahIM ho sakatI hai| * jaise, rasAyana ke jJAnamAtra se rasAyanaphala arthAt roganivRtti nahIM ho * * sktii| kyoMki isameM rasAyanazraddhAna aura rasAyanakriyA kA abhAva hai| * * yadi kisI ne rasAyana ke jJAnamAtra se rasAyanaphala, (Arogya) dekhA ho to batAve ? parantu rasAyana ke jJAnamAtra se Arogyaphala milatA nahIM hai| na rasAyana kI kriyAmAtra se roganivRtti hotI haiM, kyoMki isameM rasAyana ke * ArogyatA guNa kA zraddhAna aura jJAna kA abhAva hai tathA jJAnapUrvaka * rasAyana kA sevana kiye binA kevala zraddhAnamAtra se bhI ArogyatA nahIM * * mila sktii| isalie pUrNa phala kI prApti ke lie rasAyana kA vizvAsa, jJAna aura usakA vidhivat sevana Avazyaka hai| jisaprakAra yaha vivAda * rahita hai, usIprakAra darza; aura sira ke mana meM sirpha jJAnamAtra se * mokSa kI prApti nahIM ho sktii| mokSamArga ke jJAna aura tadanurUpa kriyA * * ke abhAva meM sirpha zraddhAna mAtra se mokSa kI prApti nahIM ho sktii| jJAna * * aura zraddhAna se zUnya kriyAmAtra se mukti prApta nahIM ho sakatI hai,* kyoMki jJAnazraddhAna rahita kriyA niSphala hotI hai| . mokSamArga kA svarUpa na jAnane se yaha jIta klezita ho rahA hai| isa Azaya kA zloka AcArya zrI brahmadatta ne paramAtmaprakAza * kI TIkA meM kahIM se udadhRta kiyA hai| yathA anyathA vedpaannddityN,shaastrpaanndditymnythaa| anyathA. paramaM tattvaM, lokAH klizyanti caanythaa|| arthAt : vedazAstra to anyataraha hI hai tathA jJAna kI paNDitAI kucha * aura hI haiM, paramatattva kucha bhinna hI hai, loga anya mArgoM meM lage hue haiN| * ata: duHkha uThA rahe haiN| * samyakprakAra se tattvamaryAdA ko jAnakara usapara yathArtha zraddhAna * karane se hI AtmA kA kalyANa saMbhava hai| **********| 28**********
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ ***** dhAnAM kuzam siddhoM kA dhyAna varNAtItaM kalAtItaM gandhAtItaM vinirdizet / pUrvaM dvandvavinirmuktaM, dhyAyedarhatsadA zivam // 11 // anvayArtha : (varNAtItama) varNa se atIta (kalAtItam) zarIra se atIta (gandhAtItama) gandha se atIta (vinirdizet ) jAnanA cAhiye (dvandvavinirmuktam) dvaMdvoM se mukta (arhat ) pUjya (tim) siddhoM ko (mahA) sadaiva (pUrvam) pahale (dhyAyet) dhyAnA caahiye| artha : varNAtIta, kalAtIta, gandhAtIta sarva prakAra ke dvaMdvoM se mukta, pUjya siddhoM kA hamezA sarvaprathama dhyAna karanA cAhiye / 1 bhAvArtha : jinhoMne dravyakarma, bhAvakarma aura nokarma kA Atyantika kSaya kiyA hai, jo dravyasaMsAra, kSetrasaMsAra, kAlasaMsAra bhavasaMsAra aura bhAvasaMsAra se vimukta ho cuke haiM, jo niSThitArtha ko prApta kara cuke haiM, karane yogya samasta kArya jinhoMne kara liye haiM tathA jo siddhazilA para virAjamAna haiM ve siddha haiN| prastuta kArikA meM siddhoM ke lie cAra vizeSaNo kA prayoga kiyA gayA hai| 1. varNAtIta: jaise cetanA AtmA kA ananya guNa hai, usIprakAra varNa pudgala kA asAdhAraNa guNa hai| pudgala kA lakSaNa karate hue umAsvAmI mahArAja likhate haiM - sparzarasagandhavarNavantaH pudgalAH / (tattvArthasUtra 5 / 23) arthAt : jo sparza, rasa, gandha aura varNa se yukta ho vaha pudgala hai| siddha prabhu pudgala dravya se pUrNa pRthaka ho cuke hai| ataH uname lAla, pIlA, nIlA, kAlA aura sapheda Adi varNa nahIM haiN| varNa jAti ko bhI kahate haiN| jAti ke brAhmaNa, kSatriya, vaizya, zUdrAdi bheda haiN| ye bheda siddhoM meM nahIM hote haiM, isalie bhI ve varNAtIta hai| ************
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Lu Lu Lu Lu Lu ** **** ** * ******** 2. kamAtIla : jainAgama meM kala zabda kA artha zarIra hai| zarIra nAmakarma kA eka bheda hai| vaha pA~ca prakAra kA hai - audArika, vaikriyaka, AhAraka, taijasa aura kaarmnn| ye pA~coM hI zarIra AhAravargaNA, taijasavargaNA *va kArmaNavargaNA ke dvArA niSpanna hote haiM arthAt AhAravargaNA se audArika, * vaikriyaka aura AhArakazarIra kA nirmANa hotA hai| taijasavargaNA se * * taijasa va kArmaNavargaNA se kArmaNazarIra banatA hai| ye vargaNAe~ pudgala kI * skandharUpa paryAyeM haiN| skandha paramANuoM kA samudAya hai va paramANu pudgala hai| ataH sampUrNa zarIra niyamataH pudgalamaya haiN| siddhaprabhu mAtra jJAnazarIrI * hone se kalAtIta kahalAte haiN| *1. ganyAtIta : gandha pudgaladravya kA vizeSa guNa hai| sugandha aura * * durgandha ye gandha ke do bheda haiN| pudgaladravya se atyanta vivikta ho jAne ke * ke kAraNa siddhaprabhu meM kisI bhI prakAra kI gandha nahIM hotii| ataH ve gandhAtIta haiN| *. dvaMdavinirmukta : dvaMdva ko paribhASita karate hue ArSa kahatA hai * dvaMdva kalaha yugmyoH| dvaMdva kalaha aura yugma kA nAma hai| * jJAnAdika pariNati aura vaibhAvika pariNatirUpa dvaita sthiti hI * dvaMdva hai| siddhaprabhu ne parapariNati ko vinaSTa kara diyA hai| rAga-dveSa kI * * utpatti dvaMdva hai| rAga-dveSa Adi kI utpatti siddhoM meM nahIM hotI hai |atH ve dvaMdvamukta haiM / * ina cAra vizeSaNoM se yukta siddhoM kA dhyAna karanA caahiye| * zaMkA : siddhoM kA dhyAna kyoM karanA cAhiye? * samAdhAna : saMsAra meM yaha niyama hai ki yad dhyAyati tad bhavati jIva A. jaisA vicAra karatA hai, usItaraha bana jAtA hai| AtmA kA kalyANa karane kI icchA karane vAlA bhavya svasvarUpa kI prApti karake nirdUtakalilAtmA *bananA cAhatA hai| manuSya ko jisa patha para jAnA hotA hai, usI patha kA * * Adarza use banAnA par3atA hai| zuddhAtmA banane ke lie siddhoM se zreSTha * * Adarza anya koI nahIM hai| ataH siddhoM kA dhyAna karanA caahiye| * siddhaparamAtmA aura merI AtmA meM tAttvika dRSTi se koI antara nahIM hai| maiM apane Apa ko zuddha banAkara unake samAna bana sakatA hU~, aisA * vizvAsa karake tadanukUla AcaraNa karanA caahiye| **********30 *********** *****************Di Zhang Hua ******
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnAMAm ** AtmabhAvanA gacchan vA yadi vA supta, AlApaM cApi bhojanam / kurvannApnoti taddhyAnaM, yenAtmA labhate zivam // 12 // anvayArtha : (yadi) yadi (gacchan) calate hue (vA) athavA (supta) sote hue (vA) athavA (AlApama) bolate hue (ca) aura (bhojanama) bhojana ko (kurvana) karate hue (tad) usa (dhyAnaM) dhyAna ko (Apnoti) pAtA hai (yena) jisase (AtmA) AtmA (zivama) mokSa ko (labhata) prApta karatA hai| artha : 1. cala rahA ho, soyA huA ho, bola rahA ho athavA bhojana kara rahA ho, usasamaya bhI vaha dhyAna ko prApta karatA hai| jisase AtmA zivapada ko prApta karatA hai| 2. calate hue, sote hu bolate hue, bhojana karate hue AtmA usa dhyAna ko prApta nahIM kara sakatA jisase vaha zivapada ko prApta karatA hai| bhAvArtha : anantarapUrva zloka meM siddhaprabhu kA varNana karate hue graMthakAra ne sarvadvaMdvavinirmuktaM yaha vizeSaNa siddhoM ke lie prayukta kiyA thaa| siddha bhagavAna sakala dvaMdroM se mukta hote haiN| unake samAna banane ke icchuka sAdhaka kA parama kartavya hai ki vaha apanI dvaMdvavRtiyoM kA zamana kreN| pUjya ke guNa hamameM bhI avatarita hoM isI hetu se pUjya kA cintana kiyA jAtA hai| yaha akSarazaH satya hote hue bhI isa tathya ko asvIkAra nahI kiyA jA sakatA hai ki tadrUpa AcaraNa bhI ho| Ajataka yaha jIva svasvarUpa se vibhramita ho jAne ke kAraNa parapariNati meM lipta rahA, rAgAdi bhAvoM ne usake svabhAva ko AvRtta kara liyA, kaSAyoM ne isa jIva ko nija ke samAna anuraMjita kara liyaa| phalataH vaha sva se dUrAnudUra hI jAtA rahA, isase saMsArI jIva atIva duHkha ko prApta karatA rahA / yadi yaha jIva nija ko upalabdha karanA cAhe, arthAt (Agama bhASA meM) yadi vaha mokSa prApta karanA cAhe to use AtmadhyAna karanA *** *31* 34 *****.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ **** * 'caahiye| jJAnAMkuzAm 'zaMkA: AtmadhyAna kise kahate haiM ? samAdhAna: bhedavijJAna ko upalabdha karane vAle bhavyAtmA ke dvArA Atmatattva kA dhyAna guNa guNI, jJAna- jJAtA jJeya athavA dhyAna dhyAtA dhyeya ke vikalpoM se rahita hokara kiyA jAtA hai| usa dhyAna ko hI AtmadhyAna kahate haiN| AcArya zrI devasena likhate haiM : jattha Na jhANaM jheyaM jhAyAro Neva ciMtaNaM kiMvi / Naya dhAraNA viyappo taM suNNaM suDDu bhAvijja / / (ArAdhanAsAra 78) : arthAt jisameM na dhyAna hai, na dhyeya hai, na dhyAtA hai| jisameM kisI * prakAra kA cintana nahIM hai| jisameM dhAraNAoM kA vikalpa bhI nahIM hai use 'zUnyadhyAna smjho| sampUrNa vikalpoM se rahita dhyAna AtmadhyAna hai| AgamazAstrAnusAra pA~ca pApoM kA AcaraNa karana bAhya kriyA hai tathA kaSAya aura yogamaya pravRtti AbhyaMtara kriyA hai| ye donoM hI kriyAe~ AtmapradezoM ko caMcala banAyA karatI haiN| ataH ina donoM kA vinAza kara ke svarUpagupta ho jAnA adhyAtmadhyAna athavA nirvikalpadhyAna hai| svarUpagupta honA hI nirvikalpadhyAna hai| jise nirvikalpadhyAna kI siddhi ho gayI ho usakI sthiti kA varNana karate hue AcArya zrI pUjyapAda likhate haiM bruvannapi hi na brUte, gacchannapi na gacchati / sthirikRtAtmatattvastu pazyannapi na pazyati / / ( iSTopadeza - 41) arthAt jo Atmatattva meM sthira ho gayA hai, vaha bolatA huA bhI nahIM bolatA hai| calatA huA bhI nahIM calatA hai aura dekhatA huA bhI nahIM 'dekhatA hai| arthAt vaha sampUrNa kriyAoM ko karatA huA koI bhI kriyA 'nahIM karatA hai| vicAraNIya yaha hai ki kurvannApnoti - yaha zabda paraspara , viruddha do arthoM kA pratipAdaka hai| sandhi viccheda karane para 1 / - 1. kurvan na ApnotiH, karatA huA prApta nahIM hotA hai| ******************** 32
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Ran Ran Ran Ran Ran Fa Ran Ran Ran Za Za Za Za Za Za Za **Fei Fa ******** zAnAzA ******** * 2. kurvan / Apnoti, karatA huA prApta hotA hai| dvitIya sandhigata zabda jyAdA sArthaka pratIta hotA hai, kyoki - Gamo hrasvAdaci amu~Nnityam (laghu sidhdAnta kaumudI - 89) hasvAt paro yo im tadantaM yatpadaM tasmAtparasyAco * * nityaM imNtt| arthAta * gumbI pojoma , vaha hai ta meM jisake, aisA jo pada hotA * hai, usase pare ac ko nitya GamuMda kA Agama hotA hai| * kurvan meM n ke pUrva hrasva svara hai, pazcAt ac hai| ataH imaiMTa kA Agamana hogaa| kurvan - Gamu~T / aapnoti| halantyam / (laghu sidhdAnta kaumudI - 1) upadeze'ntyaM halit syAt / * arthAt : upadeza meM vartamAna antya hal itsaMjJaka hotA hai| ataH imuT kA T itsaMjJaka huaa| ukAra uccAraNamAtra ke lie hai| jahA~ T kI itsaMjJA ho jAtI hai vahA~ i . Na, na ke sAtha IMTa, * eNT athavA ha~T Agama prApta hoNge| * yahA~ kurvan zabda nakArAnta hone se nuDAgama huaa| uT itsaMjJA ko prApta hone se nakAra zeSa rhaa| kurvan . 2 / Apnoti, kurvannApnoti zabda bnaa| kintu zloka kI saMgati kurvana - na + Apnoti aisI sandhi * * karane para hI baiTha rahI hai| AgamazAstra aura vyAkaraNazAstra ina donoM kI saMgati baiThAkara *hI artha kI prAmANikatA banAyI jA sakatI hai| donoM ke samanvaya ke * * binA artha spaSTa nahIM ho paataa| ataH isa zloka kA artha karate samaya * * maiMne donoM hI artha svIkAra kiye haiN| ********** 33**********
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnAMkuzam ******** zuddhAtmA ke dhyAna kA phala yo naraH zuddhamAtmAnaM, dhyAyetkRtvA manaH sthirm| sa evaM labhate saukhyaM nirvANaM zAzvataM padam // 13 // anvayArtha : (yaH) jo ( naraH ) manuSya (manaH sthiram ) mana ko sthira ( kRtvA) karake (zuddham AtmAnama) zuddhAtmA ko (dhyAyet) dhyAtA hai, (sa) vaha (eva) hI (saukhyama ) saukhya ko aura ( zAzvatam ) zAzvata (nirvANama) nirvANa (padam ) pada ko (labhata) prApta karatA hai| artha : jo manuSya mana ko sthira karake zuddhAtmA kA dhyAna karatA hai. vaha saukhyarUpa nirvANa pada ko prApta karatA hai| bhAvArtha : mana tInoM kAloM meM baTA huA hai| vaha atIta kI smRtiyoM ko bhI saMcita karatA hai, bhaviSya ke svapna bhI dekhatA hai aura vartamAna kA cintana bhI karatA hai| smRti cintana aura kalpanAoM ke kAraNa mana sarvadA saMkalpa-vikalpoM ke jhUle meM jhUlatA rahatA hai| indriyA~ to kevala pratyakSa meM sthita viSayoM ko grahaNa karatI haiM, parantu mana pratyakSApratyakSa vastuoM va viSayoM kA grAhaka hai| ataH mana indriyoM se tAkatavara hai| indriyoM ke viSaya sImita kSetra meM haiM parantu mAnasakSetra antahIna hai| itanA hI kyA ? nana ke saMketa para hI pA~coM indriyA~ apanA kAma karatI haiN| ataH mana ko indriyoM kA rAjA kahA gayA hai| nItikAroM kA kathana atyanta spaSTa hai ki mana eva kAraNaM bandhamokSayoH mana hI bandha aura mokSa kA kAraNa hai| mana kI gati bhI atyanta tIvra hai| usakI gati ko roka pAnA atyanta durUha hai / mana jala kI taraha adhogAmI hotA hai| jaise jala binA kisI nimitta ke svabhAvataH adhogamana karatA hai, usIprakAra mana svabhAvataH vibhAvoM kI ora gamana karatA hai| yadi pAnI ko UrdhvagAmI banAnA hai, to kisI yantra kA upayoga karanA par3atA hai| usItaraha mana ko unnata banAne * ke lie vividha yatna karane par3ate haiN| **************** 34
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** sAnAm ******** dhyAnasAdhanA atyanta vizuddha sAdhanA hai| yaha sAdhanA atyanta kaThina bhI hai, kyoMki isake dvArA mana kA dizAparivartana karanA hai| caMcala, capala aura pApI mana ko sthira karake Atmakendrita karanA hai| isa * sAdhanA meM mana kI zakti kA upayoga adhyAtma kI dizA meM karanA hotA * hai| isI sAdhanA ko jainAcAryoM ne manogupti kahA hai| * urdU bhASA kA eka zabda hai- amana, usakA artha hai sukh| yadi isa * * zabda para gaharAI se vicAra kiyA Aye, to vaha bar3A rahasyamayI pratIta * hotA hai| naJ tatpuruSa samAsa meM nakAra ke Age vyaMjanavarNa Ane para na kA a ho jAtA hai| arthAt na - mana, amn| * amana kA artha sukha hotA hai, to mana duHkhavAcaka bana jaayegaa| * * isalie mana para vijaya prApta kiye binA sukha kI prApti honA* * asaMbhava hai| jabataka mana kAryarata hai, tabataka caMcalatA hai| jahA~ caMcalatA hai, vahA~ yoga hai| yoga jahA~ kahIM bhI hogA, vahA~ Asrava ta bandha avazya hogaa| jabataka mana kAryarata hogA, taba-ta daha saMkalpa-vikalpa ke jAla bunatA rhegaa| jabataka saMkalpa-vikalpa kI taraMgeM calegI. AtmA rAga* dveSamayI pravRtti meM uljhegaa| rAga aura dveSa se karmAsrava va karmabandha hogaa| * * samaya pAkara jaba karma udaya meM Ate haiM. to ve duHkha dete haiN| mana kAraNa * hai va duHkha haiM usake kaary| kAraNa meM kArya kA upacAra karane se mana ko hI duHkha kahA hai| jo mana para vijaya prApta nahIM kara sakatA, vaha kaSAyoM aura * indriyA ko bhI nahIM jIta sakatA aura jo indriya tathA kapAyoM ko * * parAsta nahIM kara sakatA, vaha dhyAna ke pAvana kSetra meM praveza nahIM 8* * sktaa| * mana para vijaya prApta karane ke lie anuprekSAoM kA cintana. * svAdhyAya, vrataparipAlana, satsaMgati, saMtoSa, anAsaktibhAvanA Adi upAya * kiye jA sakate haiN| manojaya Atmavijaya kA prathama caraNa hai| * jaba yaha jIta paravikalpoM se pUrNatayA mukta hokara mana ko * * saccidAnandra svarUpI, jJAyakasvabhAvI Atmatattva ke cintana meM lIna * karatA hai arthAt antarlIna pravRtti ke dvArA zuddhAtmA kA dhyAna karatA hai. . * taba vaha zAzvata pada ke AlayasvarUpa nirvANasukha ko prApta kara letA hai| **********35 ********** **************************************
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** jJAnAMkuzam ******** * dharmadhyAna ke bheda ************** * padasthaM mantravAkyasthaM ,piNDasthaM svAtmacintanam / rUpasthaM sarva cidrUpaM, rUpAtItaM niraJjanam // 14 // anvayArtha : *(mantra) mantra (vAkyastham) vAkyoM kA dhyAna (padastham) padastha hai| (svAtma) * svAtma (cintanam) cintana (piNDastham) piNDasthadhyAna hai| (sarva) sampUrNa (cidrUpam) cidrUpa kA dhyAna (rUpastham) rUpastha hai| (niraJjanam) niraMjana * dhyAna (rUpAtItam) rUpAtIta hai| artha : mantravAkyoM kA cintana karanA padasthadhyAna hai| svAtmacintana piNDasthadhyAna hai, cidrUpa kA dhyAna rUpasthadhyAna hai tathA niraMjana siddhoM kA dhyAna rUpAtItadhyAna hai| * bhAvArtha : caMcala mana ko kisI eka viSaya meM sthira karanA dhyAna hai| zubhAzubha ke bheda se isake do bheda haiN| unameM dharmadhyAna aura zukladhyAna zubhadhyAna haiN| dharmadhyAna bhI ghAra prakAra kA mAnA gayA hai-padastha. piNDastha. * rUpastha aura ruupaatiit| dharmadhyAna ke inhIM cAra bhedoM kA varNana prastuta * kArikA meM kiyA gayA hai| *1-- padastha : AcArya zrI bhAskaranandi ne likhA hai . tava nAmapadaM deva, mntrmaikaagymiirytH| ___ japato dhyAnamAmnAtaM, padasthaM tvtprsaadtH|| (dhyAnastava - 29)* ** arthAt : he deva! tumhAre prasAda se jo ekAgratA ko prApta hokara Apake *nAmapada kA (nAma ke akSara svarUpa mantra kA jApa karatA hai, usake * * padasthadhyAna kahA gayA hai| eka akSara ko Adi lekara aneka prakAra ke parameSThIvAcaka pavitra mantrapadoM kA uccAraNa karake dhyAna kiyA jAtA hai vaha padastha* dhyAna kahalAtA hai| **********36 **********
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** jJAnAMkuzam **** OM, a, haiM, hRIM, ivIM zrIM klIM aiM Adi. eka akSarI mantra " do akSarI mantra - siddha ahaM, siddha arha, sAhu Adi. tIna akSarI mantra - AcArya, OM namaH hrIM namaH zrIM namaH klIM namaH * * Adi. cAra pA~ca akSarI mantra Adi chaha akSarI mannA -- arihanta siddha, arhadabhyo namaH, OM namaH siddhebhyaH, OM namo arhate Adi. J 1 - arihanta hari OM hrIM naga Adi. Namo siddhANaM namaH siddhebhyaH, asi A u sA 2 sAta akSarI mantra - Namo arahaMtANaM, Namo AyariyANaM, Namo uvajjhAyANaM 2 Adi. ATha akSarI mantra - namo'rhatparameSThine, OM Namo arihaMtANaM Adi. nau akSarI mantra - Namo loe savva sAhUNaM, arhatsiddhasAdhubhyo namaH Adi. solaha akSarI mantra - arhatsiddhAcAryopAdhyAyasarvasAdhubhyo namaH Adi. paitIsa akSarI mantra - pUrNa NamokAra mantra AcArya zrI nemicandra siddhAntacakravartI ne likhA hai paNatIsa sola chappaNa cadu dugamegaM ca javaha jjhAeha / parameTThivAcayANaM aNNaM ca gurUvaraseNa / / (dravyasaMgraha - 49 ) - arthAt : paMcaparameSThI vAcaka paiMtIsa, solaha chaha, pA~ca, cAra, do aura eka akSararUpa mantra pada hai, unakA dhyAna kro| anya mantra guru ke upadeza se grahaNa karo / 2 ~ piNDastha: AcArya zrI vasunandi ne likhA hai siyakiraNa viphphurataM aTTamahApADihera pariyariyaM / jhAijjar3a jaM NiyayaM piMDatyaM jANa taM jhANaM / / (vasunandizrAvakAcAra 459 ) arthAt zveta kiraNoM se sphurAyamAna aura ATha mahAprAtihAryo se saMyukta ** jo nijarUpa athavA kevalI tulya AtmasvarUpa kA dhyAna kiyA jAtA hai **********30********** 37
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ **********jhanAMkuzam * vaha piNDasthadhyAna hai / ; isa dhyAna meM pA~ca dhAraNAoM kA varNana hai| 1. pArthivIdhAraNA dhyAtA vicAra kareM ki yaha madhyaloka taraMga rahita samudra kI taraha hai| usake madhya meM suvarNa ke samAna prabhA vAlA eka sahastradala kamala hai| vaha kamala kezara kI paMkti se suzobhita ho rahA hai tathA eka lAkha yojana vistAra vAlA hai| usa kamala ke bIcoM bIca sumeru parvata ke samAna pItavarNIya eka karNikA hai| usa karNikA para zvetavarNa vAlA siMhAsana hai aura usa siMhAsana para merI AtmA virAjamAna hai| vaha AtmA rAga-dveSa, karma- nokarma evaM samasta upAdhiyoM se rahita hai| isa taraha cintana karanA pArthivIdhAraNA hai| 2. AgneyIdhAraNA : dhyAtA aisA vicAra kareM ki mere nAbhimaNDala meM solaha paMkhuDiyoM vAlA eka kamala hai| kamala kI paMkhuDiyoM para kramazaH a, A, i, I, u, U, R, R, lR, lR, e, ai, o, au, aM, aH ye solaha bIjAkSara likhe hue haiN| usa kamala kI karNikA para rha bIjAkSara likhA huA hai| isa bIjAkSara se dhIre-dhIre dhUma phira agni kI sphulliMge nikala rahI haiM, jo hRdayastha kamala ko dagdha kara rahI haiN| hRdayastha kamala ATha daloM se yukta va adhomukhI hai| una para kramazaH jJAnAvaraNAdi ATha karmoM ke nAma likhe hue haiN| ha bIjAkSara se nikalI agni isa kamala ko jalA detI hai| dhyAtA phira aisA vicAra kareM ki zarIra ke bAhara trikoNAkAra eka agnimaNDala hai, vaha agnimaNDala ra ra ra ra bIjAkSaroM se vyApta hai, 'usake anta meM svastika hai| yaha agni nirdhUma hai va daidIpyamAna hai| apanI jvAlAoM se nAbhikamala aura zarIra ko bhasma kara dAhya padArtha ke na rahane para svayaM zAnta ho rahI hai| isaprakAra se cintana karanA AgneyIdhAraNA hai| 6. mAruvidhAraNA : AgneyI dhAraNA ke bAda dhyAtA aisA cintana kareM ki AkAza meM pracaNDa vAyu uTha rahI hai| vaha vAyu meru parvata ko bhI kaMpita kara rahI hai| meghoM ko chinna-bhinna karane meM vaha tatpara hai| vaha samudra ke jala ko taraMgoM se taraMgita kara rahI hai| dhIre-dhIre vaha vAyu tIvragati se dazoM dizAoM meM phaila rahI hai| pRthvItala ko vidIrNa karake vaha bhItara *****************
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******* iqem ******* praveza kara rahI hai| isa pracaNDa vAyu ke vega ke kAraNa AgneyI dhAraNA meM saMcita sArI bhasma ur3a gaI hai! vAyu svayaM dhIre-dhIre zAnta ho rahI hai| aisA cintana karanA mArutidhAraNA hai| : 4. vAruNIdhAraNA dharmadhyAna kA ArAdhaka puruSa aisA cintana kareM ki AkAza ghane aura kAle-kAle meghoM se AcchAdita ho gayA hai, bijalI camaka rahI hai, indradhanuSa dikhAI de rahe haiN| sarvatra saghana andherA chA gayA hai! bIca-bIca meM hone vAlI bAdaloM kI bhayaMkara gar3agar3AhaTa dazoM dizAoM ko udvelita kara rahI hai| una meghoM se nikalI huyI svaccha jaladhArAoM se gaganamaNDala vyApta ho gayA hai| jaladhArA hama para par3ane lagI hai| usa dhArA meM AgneyI dhAraNA meM saMcita bhasma samUha bahA jA rahA hai aura merI * AtmA nirmala ho gayI hai| aisA cintana karanA vAruNIdhAraNA hai| 5. tattvarUpavatIdhAraNA : anta meM dhyAyaka aisA cintana karatA hai ki maiM sAta dhAtuo se rahita nirmala AtmA huuN| merI kAnti pUrNa candramA ke samAna dedIpyamAna hai| maiM sarvajJa huuN| atizayoM se yukta siMhAsana para maiM virAjamAna huuN| surapati, uramnAtha aura nAzAdi merI pUjA kara rahe haiN| mere AThoM karma naSTa ho gaye haiN| maiM puruSAkAra hokara siddha parameSThI kI sadRzatA ko prApta kara kara rahA huuN| maiM janma, jarA, maraNa se atIta ho gayA huuN| mere ananta guNa prakaTa ho cuke haiN| maiM nikala paramAtmA hU~ / aisA cintana karanA tattvarUpavatIdhAraNA hai| 4-- upasthadhyAna : AcArya zrI devasena ne likhA hai. yArisao dehattho jhAijjar3a deha bAhire taha y| appA suddha sahAvo taM rUvatthaM phuDaM jhANa / / ( bhAvasaMgraha 23) arthAt : piNDastha dhyAna meM kahe hue apane hI zarIra meM sthita apane hI zuddha, nirmala aura atyanta daidIpyamAna AtmA ke dhyAna ke samAna zarIra ke bAhara apane hI zuddha nirmala, atyanta daidIpyamAna AtmA kA dhyAna karanA rUpastha dharmadhyAna hai| - isake do bheda haiM svagata rUpastha aura paragata rUpastha svagata rUpastha meM svayaM ke zuddhasvarUpa kA va paragata rUpastha meM arihanta kA dhyAna ********************
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** jJAnAMkuzAm ******** * kiyA jAtA hai| OM rUTastha dharmadhyAna kA dhyAyaka samavazaraNa meM virAjamAna arihanta prabhu kA dhyAna karatA hai| kabhI vaha arihanta ke guNoM ko vicAratA hai, to kabhI unakI bAhyavibhUti kA vicAra karatA hai| kabhI bAraha sabhAoM kA cinzana karatA hai, kAlI doganiroga vane vAle kevalI kA cintana *karatA hai| *- rUpyatIta dharmadhyAna: AcArya zrI guNabhUSaNa likhate haiM - . gandhavarNarasasparzavarjitaM bodhadRGmayam / * yaccintyate'rhadrUpaM, taddhyAnaM rUpavarjitam / / (guNabhUSaNa zrAvakAcAra - 3(35) * arthAt : gandha, varNa, rasa aura sparza se rahita kevalajJAna aura kevaladarzana se yukta arihaMta ke rUpa kA jo cintana kiyA jAtA hai vaha rUpAtIta dharmadhyAna hai| * uparyukta gAthA meM arihanta ke dhyAna ko rUpAtIta kahA hai| parantu * * sarvatra siddhoM kA dhyAna hI rUpAtItadhyAna kA dhyeya mAnA gayA hai| * * dravyakarma. nokarma aura bhAvaka se siddhaparameSThI rahita hai| AoM larmoM kA nirmUla nAza ho jAne ke kAraNa unake ATha mahAguNa prakaTa ho cuke haiN| ve antima zarIra se kiMcit nyUna AkAra se lokAna ke zikhara * para virAjamAna haiN| yadyapi kSetra, kAla, gati, liMga, cAritra, tIrtha, pratyeka * buddha, bodhitabuddha, jJAna, avagAhanA, antara, saMkhyA aura alpabahutva kI * apekSA unameM bheda haiM, parantu AtmaguNoM kI apekSA unameM koI antara nahIM hai| isataraha siddhasvarUpa kA cintana karanA rUpAtIta dharmadhyAna hai| bAraha bhAvanAoM kA cintana karanA, sarvajJa prabhu kI AjJA kA vicAra karanA, karmAdika ke phaloM kA vicAra karanA, saMsArI jIvoM ko * duHkhoM se mukti dilAne vAle upAyoM kA vicAra karanA athavA loka ke * AkAra kA vicAra karanA Adi bhI dharmadhyAna ke viSaya haiN| * dharmadhyAna pariNAmoM ko nirmala banAne meM sahayoga karatA hai| dharmadhyAna mokSa kI prApti meM kAraNabhUta aise zukladhyAna kI bhUmikA kI / * nirmAtA hai tathA mokSa kA paramparA se kAraNa hai| **********4 **********
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ ********* jhAjAMkuzam ********** yogI kA karttavya kaSAyaM nokaSAyaM ca karma-nokarma hova ca / manotIndriya sarvasva tyaktvA yogI smaacret||15|| + anvayArtha : (hi) nizcaya se (yogI) yogI (kaSAyam) kaSAyo ko (ca) aura (nokaSAyam ) nokaSAyoM ko (karma) karma ko (ca) aura (nokarma) nokarma ko (tyaktvA) chor3akara (manaH) mana (atIndriya) atIndriya (sarvasva ) sarvasva kA (eva) hI . ( samAcaret) AcaraNa kreN| artha: nizcaya se yogI kaSAya, nokaSAya, karma aura nokarma ko chor3akara mana atIndriya sarvasva kA AcaraNa kareM / bhAvArtha: isa kArikA meM kaSAyAdi ko tajane kA sadupadeza diyA gayA 'hai| a. kAya AcArya zrI akalaMkadeva likhate haiM kaSatyAtmAnamiti kaSAyaH / - (rAjavArtika 6/4/2) arthAt : jo AtmA ko kase, duHkha deve yaha kaSAya hai| sAmAnyatayA krodha, mAna, mAyA aura lobha kI apekSA se kaSAya ke cAra bheda haiM tathA vizeSarUpa se anantAnubandhI, apratyAkhyAna, pratyAkhyAna aura saMjvalana krodha, mAna, mAyA aura lobha kI apekSA se solaha prakAra haiN| gha. nokaSAya - AcArya zrI pUjyapAda likhate haiMISadarthe naJaH prayogAdISatkaSAyo'kaSAya iti / (sarvArthasiddhi 8/9 ) arthAt : kiMcit artha meM naJ kA prayoga hone se kiMcit kaSAya ko akaSAya kahA hai| akaSAya hI nokaSAya hai| jo manovRttiyA~ kaSAyoM ko uttejita karane vAlI haiM, unheM no 41 *****************. -
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** rivern ******** * kaSAya kahate haiN| inheM nokaSAya isalie kahA gayA hai ki jIvoM kI * * svAbhAvika janmajAta pravRttiyA~ jo jIvoM meM utpanna hotI rahatI haiM, ve svayaM to kaSAyarUpa nahIM hai, parantu ina vRttiyoM ke utpanna hone para manuSya inheM santuSTa karane ke lie rAgAdi se prerita hokara krodhAdika se malina * ho jAtA hai aura nAnA prakAra ke udyama karatA hai| isalie unheM kaSAya *nahIM. nokaSAya kahA hai| ma hAma, pati, ara, coka, ya, musA, strIveda, puMveda aura napuMsakaveda kI apekSA se nokaSAya ke nau bheda haiN| A. karma -- AcArya zrI vidyAnanda likhate haiM / *jIvaM paratantrI kurvanti, sa paratantrI kriyate vA yastAni karmANi, * *jIvena vA mithyAdarzanAdi pariNAmaiH kriyante iti krmaanni| (AptaparIkSA - 114/ 296) *arthAt : jo jIva ko paratantra karate haiM athavA jIva jinake dvArA paratantra *kiyA jAtA hai unheM karma kahate haiN| athavA, jIva ke dvArA mithyAdarzanAdi * * pariNAmoM se jo kiye jAte haiM, upArjita hote haiM ve karma haiN| * jIva kI mAnasika, vAcanika aura kAyika pravRttiyA~ jo ki zubha aura azubharUpa hotI haiM, unakA nimitta pAkara jo pudagalapiNDa AtmA kI ora AkRSTa hokara AtmA meM dUdha-pAnI kI taraha ghula-mila *jAtA hai use karma kahate haiN| * karma, AtmA ke nimitta se hone vAlA pudgaladravya kA aisA * * vibhAva pariNAma hai, jo AtmapravRtti ke dvArA AkRSTa hotA hai tathA AtmA * ke sAtha eka kSetrAvagAhI ho jAtA hai| jisaprakAra bhojana, viSa Adi padArtha paripAka kI avasthA meM apanA prabhAva prANiyoM para DAlate haiM, usI * prakAra vipAka dazA meM karma bhI AtmA para apanA prabhAva DAlate haiN| * * bhojanAdi kI pravRtti sthUlarUpa hotI hai| ataH vaha indriyagrAhA * * hai| karmagrahaNa kI pravRtti sUkSmarUpa meM hone se indriyagrAhya nahIM hai| sthUla * * hone ke kAraNa bhojanAdi pudgala pracayoM kI zakti alpa hotI hai, parantu * karmapracaya sUkSma hote hue bhI mahAzakti vAlA hai| jaise bhojana zarIra kA AdhAra hai, usIprakAra karma bhI saMsAratva ke AdhAra haiN| karma ke kAraNa hI * yaha jIva saMsAra meM paribhramaNa kara rahA hai| **********42 ********** Za Za Za Za Za Fei Zhu Lu Lu Lu Lu Ji Lu Lu Cai Chong Ran Ran Ran Ran Ran Za Za Za Za Za **Fa ****
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** jJAnAMkuzam zaMkA : AtmA amUrtika hai, phira use karma kA bandha kaise hotA hai ? samAdhAna aisI ekAnta mAnyatA nahIM rakhanI caahiye| karmabandha kI apekSA se AtmA mUrtika bhI hai| AcArya zrI nemicandra kahate haiM . vavahArA mUtti baMdhA du | ( dravyasaMgraha - arthAt bandha ke kAraNa AtmA vyavahAranaya se mUrtika haiN| ataH AtmA ko karmabandha hone meM koI doSa nahIM hai| karma ke do bheda haiM, dravyakarma aura bhAvakarma / usameM se dravyakarma ATha prakAra kA hai| jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra aura antarAya / bhAvakarma AtmA kI rAga-dveSamayI pariNati hai| ve AThoM hI karma anAdikAla se AtmA ke sAtha bandhanabaddha hai| = da. nokarma no zabda dvayArthaka hai, niSedhArthaka aura iissdrthk| yahA~ no zabda kA prayoga ISadArtha meM huA hai| jo karma ke sahakArI hote hue bhI karmoM ke samAna AtmA ke guNoM kA ghAta karane meM asamartha hote haiM. athavA jo AtmA ko gatyAdikarUpa parAdhIna nahIM banA sakate, ve nokarma haiN| 43 inheM nokarma kahane kA pramukha kAraNa yaha hai ki ve bhAvakarma kI taraha dravyakarmoM ke nirmAtA nahIM haiM tathA dravyakarmoM kI taraha bhAvakarmoM kI utpAdaka sAmagrI nahIM haiN| unako svatantra karma bhI nahIM kahA jA sktaa| hA~, karma karate samaya aura karmoM kA phala bhogate samaya ye nokarma sahAyaka jarura bana jAte haiN| tAtparya yaha hai ki karmavipAka kI sahAyaka sAmagrI ko nokarma kahate haiN| isake nau bheda haiN| yathA audArika. vaikriyaka aura AhAraka ye tIna zarIra tathA AhAra zarIra, indriya, zvAsocchavAsa, bhASA aura mana ye chaha paryApti / graMthakAra kahate haiM ki jo yogI karma, nokarma, kaSAya aura nokaSAya ina cAroM kA tyAga karake mana ko atIndriya sarvasvarUpa zuddhAtmA ke dhyAna meM lagAtA hai, ve yogI paramAtmapada ke adhikArI bana * jAte haiN|
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgadarza jJAnAMkuzatA ** "AtmAcaraNa sAgara AtmA satyaM parijJAya, sarvakarmaparityajet / AtmAnantatvavad bhAvaM, jJAnakarmasamAcaret // 16 // anvayArtha : (AtmA) AtmA (satyam ) satya hai aisA (parijJAya) jAnakara (sarva) samasta (karma) karmoM kA (parityajet ) tyAga kreN| (AtmA) AtmA (anantatvavat ) ananta hai, aise (bhAvam) bhAvarUpa ( jJAnakarma) jJAnakarma kA ( samAcaret ) AcaraNa kreN| AtmA / artha : AtmA satya hai aisA parijJAna karake sampUrNa karmoM kA tyAga kreN| AtmA ananta hai aise bhAvarUpa jJAnakarma kA AcaraNa kreN| bhAvArtha: AtmA ko paribhASita karate hue AcArya zrI brahmadatta ne likhA at dhAtu sAtatya gamane'rthe vartate / gamanazabdenAtra jJAnaM bhaNyate / sarve gatyarthA jJAnArthA iti vacanAt / tena kAraNena yathAsaMbhavaM jJAnasukhAdiguNeSu AsamantAt atati vartate yaH sa AtmA bhaNyate / athavA zubhAzubhamanovacanakAyavyApArairyathAsaMbhavaM tIvramandAdi rUpeNa AsamantAdatati vartate yaH sa AtmA / athavA utpAdavyayadhrauvyairAsamantAdatati vartate yaH sa (bRhada dravyasaMgraha - 57) : arthAt at dhAtu nirantara gamana karane ke ardharUpa meM hai / sampUrNa * gamanArthaka dhAtu niyama se jJAnArthaka hotI haiM- isa sUtra vacana se yahA~ gamana 'zabda se jJAna artha grahaNa kiyA jAnA caahiye| isakAraNa se jo yathAsaMbhava jJAnasukhAdi guNoM meM cAroM ora se vartana karatA hai use AtmA kahate haiN| ********** ** ********** 44
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** i zA ******** / athavA, jo zubhAzubha mana, vacana aura kAya ke vyApAra ke dvArA * tIvra-manda Adi rUpa se yathAsaMbhava vartana karatA hai vaha AtmA hai| athavA, jo utpAda, vyaya aura dhauvya ina tInoM dharmoM ke dvArA pUrNarUpeNa vartana karatA hai vaha AtmA hai| at dhAtu meM mAnin pratyaya lagAne para Atman zabda banatA hai|* * subanta pratyayoM meM jaba Atmana ke sAtha su-pratyaya jor3A jAtA hai, taba * AtmA zabda kA nirmANa hotA hai| graMthakAra ne isa kArikA meM AtmA ke viSaya meM vizuddha cintana karane kA upadeza diyA hai| AtmA satyaM parijhATA AlyA sandA hai. posA lAmA * adhyAtmazAstroM kA kendrabindu AtmA hai| vaha AtmA yadyapi trikAla zuddha* * hai tathApi paradravyoM ke saMsarga ke kAraNa vaha azuddha ho rahI hai| saMsAra * * avasthA usakI azuddha avasthA hai| ye paryAyeM jIva aura pudgala ke saMyoga * se nirmita huA karatI haiN| ajJAnI jIva sva-para bhedavijJAna ke abhAva meM * yaha jAna nahIM pAtA ki isa saMyogI paryAya meM Atmatattva kyA hai ? aura * pudgala dravya kyA hai ? yahI kAraNa hai ki ajJAnI paryAyoM ko zAzvata * * aura satya mAnakara usameM prIti karane lagatA hai| usakA yaha prayatna satata * * hotA hai ki cAhe jo kucha kara gujaranA par3e, parantu paryAya ko kaSTa nahIM honA caahiye| graMthakAra kahate haiM ki saMyogI paryAyoM ko apanI mAnanA mithyA mAnyatA hai| ataH AtmA ke satyasvarUpa ko jAna lenA caahiye| * AtmA meM svabhAva se hI vaibhAvika zakti vidyamAna hai| usa zakti * ke kAraNa hI AtmA vibhAvarUpa se pariNamana karatA hai| kucha loga aisA * * mAnate haiM ki AtmA to sarvathA zuddha hai kintu paryAye azuddha haiN| unakA aisA mAnanA yukti aura Agama se.viparIta hai| AtmA eka dravya hai| dravya niyamataH guNa aura paryAyoM se yukta hote haiN| guNa aura paryAya ke samUha ke * atirikta AtmA kucha bhI nahIM hai| dravya aura paryAyo kA AdhAra-Adheya * * sambandha hai| jaba paryAya azuddha hogI, to paryAyoM kA AdhAra dravya bhI * azuddha hI hogaa| yahI bAta AcArya zrI kundakunda deva ko iSTa hai| unhoMne satya aura kI abhivyakti karate hue likhA hai . ********** ********** **Zhang Zhang *********Ben Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Xiao Ran Ran Fa Ran Ran Fa Ran Fa Ran Fa Ran Ran Zhang
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** ******** * pariNamadi jeNa davvaM, takkAlaM tammayaM ti pnnnntN| * tamhA dhamma pariNado, AdA dhammo munneyvyo|| (pravacanasAra- 8)* * arthAt - dravya jaba jisa rUpa se pariNamana karatA hai, taba vaha vahI * kahalAtA hai| isalie dharma ko parikAra gamatI kahalAtA hai| yadi AtmA trikAla meM zuddha hI hai - aisA ekAnta kiyA jAyegA *to AtmA ke abandhaka hone kA prasaMga AyegA tathA isase sAMkhyamata kA * hI poSaNa hogaa| isalie AtmA ko satyarUpa se jAnanA caahiye| * sarvakarmaparityajet (sarva karmoM kA tyAga kareM) paradravya meM * apanatva kA bhAva hI prIti yA rAga hai| ratto baMdhadi kammA (samayasAra - 150) rAga se karmabandha hotA hai| jaba AtmA satya hai aisI pratIti ho jAyegI to paradravya se Asakti kA nAza ho jaayegaa| rAga kA vinAza * hone para karmabandha nahIM hogA va pUrvabaddha karma naSTa ho jaayeNge| AmAmantavadamyAvara AtmA ananta hai aisA bhAva) AtmA * * kA na Adi hai, na madhya hai aura na anta hai| isalie AcAryoM ne AtmA * ko anAdimadhyAnta kahA hai| anAdimadhyAnta kA artha avinAzI hai| isaprakAra ke bhAvoM se yukta hokara - jAnakarmasapAcareta (jJAnamaya karma meM AcaraNa kreN| kriyA *do taraha kI hotI hai jJAnamaya aura raagmy| paradravya sApekSa kriyA rAgamaya * kahalAtI hai| rAgamaya kriyAe~ saMsAravardhinI kriyAe~ haiM tathA jJAnamaya * * kriyAe~ mokSadAyinI kriyAe~ haiN| ataH rAgamaya kriyAoM kA pUrNarUpeNa na parityAga karake jJAnamaya kriyAe~ karanI caahiye| jisane jJAna aura rAga ke madhyavartI antara ko samajha liyA hai * aise bhavyAtmA ko sahajatayA hI Atmatattva meM sthiratA prApta ho jAtI hai| * yahI kAraNa hai ki AtmatattvavicakSaNa dhyAtA ko bAhyakriyAe~ bandha kA * kAraNa nahIM hotii| * isaprakAra jJAnamaya AcaraNa jisa AtmA kA bana jAtA hai vaha AtmA apane Upara lage hue samasta kalimaloM kA uccATana karake apane * vAstavika svarUpa ko prApta kara letA hai| AtmA ke vAstavika svarUpa * kI upalabdhi hI mokSa hai| **********46 ********** Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang ***Za Za Za Za Zhang Lu Lu Lu Lu Lu Za Za Za Za Za Fei Fei Ran Ran Ran Zheng Ran Ran Fa Ran Ran
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAlAMkuzam ******* AtmA kA karttavya tasmAtkarma parityajya, svAtmatattvaM samAcaret / AcaritAtmatattvazca svayameva paro bhavet ||17|| * anvayArtha : (tasmAt ) isalie (karma) karmoM kA (parityajya ) parityAga karake (svAtmatattvam) Atmatattva kA ( samAcaret ) AcaraNa kareM (ca) aura (AtmatattvaH) Atmatattva kA (AcaritA) AcaraNa karane se jIva (svayameva) svayaM hI (paraH) paramAtmA (bhavet) hotA hai| artha : karmoM ko chor3akara AtmA kA AcaraNa karane vAlA jIva svayaM paramAtmA bana jAtA hai| - bhAvArtha : manuSya apane jIvana meM jisataraha kA dhyeya lekara calatA hai. vaha vaisA hI bana jAtA hai yaha sRSTiyata niyama hai| ataeva AtmasAdhaka ko uttama dhyeya banAnA cAhiye aisA pUrvAcAryoM kA abhimata hai| pratisamaya dhyAtA yadi nija TaMkotkIrNa, anantaguNoM se saMpanna AtmA kA dhyAna karatA hai to vaha mokSa prApta karatA hai| kyoMki mokSa kA lakSaNa svAtmatattva prAptirUpaM mokSamasti / (svAtmatattva kI prApti svarUpa mokSa hai / } AtmadhyAtA ko aisA vicAra karanA cAhiye ki maiM anantajJAnasvarUpI huuN| maiM anAkulatva lakSaNa hai jisakA aise parama saukhya se sampanna huuN| maiM parama vItarAga hU~ / ye zarIrAdi paradravya mere nahIM haiN| maiM paramazuddha dravya cetana huuN| cintana kI prakriyA ko samajhAte hue AcArya zrI amitagati likhate haiM kaH kAlo mama ko'dhunA bhavamahaM varte kathaM sAmpratam / kiM karmAtra hitaM paratra mama kiM kiM me nijaM kiM param / / * itthaM sarva vicAraNA virahitA dUrIkRtAtmakriyAH / janmAmbhodhivivartapAtanaparAH kurvanti sarvAH kriyAH / / ********
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** bAnAMkuzam (tattvabhAvanA 23) arthAt: merA kaunasA kAla haiM ? aba merA kaunasA janma hai ? vartamAna meM maiM kisa vidhi se bartAva karU ? hama isaprakAra kI sarva vivekabuddhi ko na karate hue tathA AtmA ke hitakara AcaraNa ko dUra hI rakhate hue jagat ke (saMsAra samudra ke ) bhaMvara meM paTakane vAle AcaraNoM ko nirantara karate rahate haiN| jo Atmatattva kA vicAra karatA hai vahI jIva viveka se saMpanna hai| Atmatattva ke vicAra se hIna sarvathA mUDhabuddhi jIva Atmonnati ke pAvana patha para kadama hI nahIM rakha paate| ve aisA koI bhI AcaraNa nahIM karate, jisase ki AtmA janma, jarA, mRtyu ke saMtApa ko naSTa karake zAzvata saukhya ko prApta kara ske| ve payAyAsakta niziyAma viSaya kaSAyoM ke gahana una meM bhaTakate rahate haiN| mahAmoha unake jJAnacakSuoM ko mUMda detA hai, jisase ve nAnA anarthakArI kriyAe~ karane lagate haiN| sanmArga se uparata hokara ve saMsAravardhaka bahuvidha anuSThAnoM ko rucipUrvaka karate haiN| ve svAtmA ko santApita karane vAle AraMbha, parigrahAdi kAryoM se dravyakarmoM ko bAMdha kara saMsAra sAgara meM unmajjana- nimajjana karate hue janma aura maraNa kI santati ko prApta karate rahate haiN| sampUrNa karmoM ko dUra karake jaba yaha AtmA nija (Atmatattva meM ramamANa ho jAtA hai, taba vaha paramAtmA bana jAtA hai| mithyAtva avirati, pramAda, kaSAya aura yoga ye pA~ca karmapratyayoM kA dUra honA Avazyaka hai| karmapratyayoM kA nistAraNa karane kA ekamAtra upAya haiM Atmatattva kA AcaraNa yAni dhyAna / ataH paramAtmapadecchu ke lie dhyAna hI sarvathA upAdeya hai| zaMkA : dhyAna kyA hai? . samAdhAna AtmA kA svarUpa jJAna aura darzana hai| AtmA kA AtmasvarUpa meM avicala ho jAnA dhyAna hai| yaha paramadhyAna hI mokSa kA kAraNa hai| karma aura nokarmarUpa dravya kA parityAga karane vAlA dhyAyaka hI apanA upayoga Atmakendrita kara sakatA hai| jisane apane sAkAra tathA anAkAra ina do upayogoM ko apane Apa meM lagA liyA hai, vaha paramAtmA bana jAtA hai| 48
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ **** zAnAkuzam puNya ***** kI preraNA pApakarmaparityajya, puNyakarmasamAcaret / bhAvayedazubhaM karma tyaktvA yogI samAcaret // 18 // , anvayArtha : (pApakarma) pApakarma ko (parityajya) chor3akara (puNyakarma) puNyakarma kA {samAcaret) AcaraNa kreN| (puNyakarma) puNyakarma kI (bhAvayet) bhAvanA karake (yogI) yogI (azubham ) azubha (karma) karma ko (tyaktvA) chor3a kara ( samAcaret ) AcaraNa kreN| artha : pApakarma kA tyAga karake puNyakarma kA AcaraNa karanA caahiye| yogI ko cAhiye ki vaha puNyadarbha kI bhAvanA karate hue azubha karma ko choddeN| bhAvArtha : anAdikAla se karmamalimasa AtmA caturgatirUpa saMsAra meM paribhramaNa kara rahA hai| sva-svabhAva kI ArAdhanA se cyuta ho jAne ke kAraNa AtmA para ke dvArA utprerita ho apane svatva ko kho rahA hai| maiM ananta sukhoM kA piNDa hU~ isa bodha se rahita ho jAne ke kAraNa vaha para meM hI sukha ko khoja rahA hai| paradravya ko apanA nijarUpa mAna kara vaha usameM itanA Asakta ho rahA hai ki para se bhinna bhI merA astitva hai, aisI samajha usameM utpanna nahIM ho pAyI hai| yahI kAraNa hai ki vaha sadaiva duHkha bhoga rahA hai| nija svAtmatattva se vimukha hokara viSaya kaSAyoM meM lIna ho jAnA, sva-para ke paricaya kI anabhijJatA se para ko hI sva mAna lenA athavA sva para kI bhedAnubhUti se rahita hokara para meM anurakta ho jAnA rUpa AtmA kI vaibhAvika pariNati hai, usase jo utpanna hotA hai vaha pApa hai pApa ko paribhASita karate hue AcArya zrI bhAskaranandi ne likhA pAti rakSatyAtmAnamasmAt zubha pariNAmAditi pApaM matam / *************** 49
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** ******** kAlavaza! ******* (sakhabodha tattvArthavRtti - 6/3)* arthAt : jo AtmA ko zubha pariNAmoM se bacAve yaha pApa hai| - isakA artha yaha huA ki jo AtmA ko Atmahitakara kAryoM se *dUra rakhe vaha hai paap| jo AtmA ko Atmatattva ke dhyAna se vimukha kara * de vaha hai paap| jo AtmA ko karma kalaMka se kalaMkita kara de vaha hai paap| jo AtmA ko apanA paricaya prApta na karane de vaha hai paap| jo AtmA ko sanmArgagAmI na banane de vahI hai pApa athavA jo AtmA ko mokSa jJAne se roke vaha hai paap| yahA pApa kA paricaya hai| * puNya kI paribhASA karate hue AcArya zrI bhAskaranandi ne likhA *hai - *karmaNaH svAtantryavivakSAyAM punAtyAtmAnaM prINayatIti punnym| (sukhabodha-tattvArthavRtti - 6/3) *arthAt : karma kI svAtantrya vivakSA meM jo AtmA ko pavitra kare vaha ** puNya hai| yahA~ para azubhakarmoM ko tajane kA upadeza diyA hai| graMthakAra kahate haiM ki puNyakarma kI bhAvanA karate hue AtmA ko azubhakarmoM kA *tyAga karanA caahiye| * zaMkA : AcArya zrI kundakunda deva kA mantavya hai - * sauvapiNayaM pi NiyalaM baMdhadi kAlAyasaM pi.jaha purisN| baMdhadi evaM jIvaM suhumasuhaM vA kadaM kmm|| (samayasAra - 146) arthAt : jaise lohe kI ber3I puruSa ko bAMdhatI hai aura suvarNa kI ber3I bhI * puruSa ko bAMdhatI hai, usIprakAra kiyA huA zubhAzubha karma bhI jIva ko * bAMdhatA hai| * AcArya zrI yogIndudeva ne yahI Azaya yogasAra (72) ke * mAdhyama se vyakta kiyA hai| saMkSiptataH yaha artha huA ki zubha aura azubha donoM hI karmabandha ke kAraNa haiN| ataH donoM samAnarUpa se tyAjya haiN| phira yahA~ puNya ko grAhya kyoM mAnA gayA ? *samAdhAna : jaba zuddhasvabhAva apekSita hotA hai, taba zubha va azubha karma **********50 **********
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Zhang Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Za Zhen Zhu ***Za Za Za Za Za Za Za Ju ** * * *** hAsApanija ******* donoM bhI samAnarUpa se heya hote haiN| parantu sAdhanAmArga kI dRSTi se * ke dvArA azubha kA vinAza kiyA jAtA hai tathA zuddhasvabhAva meM rata hora zubha ke vikalpa se mukta huA jAtA hai| puNya aura pApa ko sarvathA samAna nahIM mAnanA caahiye| donoM ke antara ko spaSTa karate hue AcArya zrI amRtacandra ne likhA hai -* hetukAvizeSAbhyAM vizeSaH punnypaapyoH| hetu zubhAzubhau bhAvI kArye caiva sukhaasukhe|| (tattvArthaspara - 4/10 arthAt : hetu aura kArya kI vizeSatA hone se puNya aura pApa meM antI puNya kA hetu zubhabhAva hai| pApa kA hetu azubhabhAva hai| puNya kA koI sukha hai aura pApa kA kArya duHkha hai| svayaM AcArya zrI kundakunda ne puNyakriyA ko iSTa batAte aura kahA hai ki - ghara bayatavehi saggo mA dukkhaM hou Nirai iyrehi| chAyA tavaTThiyANaM paDivAlaMtANa gurubheyN|| ___ (mokSapAhuDa - 2 arthAt : vrata aura tapa ke dvArA svarga prApta honA acchA hai, parantu apara aura atapa ke dvArA naraka ke duHkha prApta karanA acchA nahIM hai| cha aura dhAma meM baiThakara iSTasthAna kI pratIkSA karane vAle logoM meM mahAna antara pAyA jAtA hai| isa Azaya kA samarthana AcArya zrI pUjyapAda ne bhI kiyaa| varaM vrataiH padaM daivaM, nAvatarbhata nArakam / * chAyAtapastayorbhedaH, prtipaalytomhaan|| * (iSTopadezaina Agama pramANoM ko dekhakara ekAnta mAnyatA kA tyAga kara cAhiye tathA zuddhasvabhAva meM pahu~cAne ke lie hastAvalambanasvarUpa puraMga kA sahayoga lekara anAdi saMsAra ke kAraNabhUta pApoM kA vinAza kara caahiye| pApoM kA vinAza ho jAne para AtmA ko mokSamArga meM milena vAlI sahAyaka sAmagrI lakSya kI prApti meM gati pradAna karatI hai| *** ******* **********
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ ** *** prAvAsAmara jA* ****** AtmA kA svarUpa ********* ************************************* F**** anantajJAnamevAhaM, mnovaakkaayvrjitm| atyayavikalaM zuddhaM, tatpadaM zuddhasampadAm // 19 // * anvayArtha : (anantajJAnam) anantajJAna (eva) hI (aham) maiM huuN| aura maiM (manaH) * (vAka) vacana aura (kaayvrjitm| kAyA se rahita huuN| (atyaya) nAza (vikalam) rahita huuN| (zuddham zuddha hU~ aura (tat) una (zuddhasampadA zuddha sampadAoM kA {padam) pada huuN| artha : maiM ananta jJAnasampanna hU~ | maiM mana, vacana, kAya se rahita huuN| avinAzI huuN| maiM zuddha hU~ aura zuddha sampadAoM kA sthAna huuN| bhAvArtha : isa kArikA meM graMthakAra ne AtmA ke lie pA~ca vizeSaNoM * prayoga kiyA hai| a. anantajJAnasampanna : kevalajJAna meM dravya, kSetra, kAla aura bhAva viSayaka sImA nahIM hai ataH kevalajJAna ananta hai| AtmA kevalajJAnamaya hone se anantajJAnasampanna hai| zaMkA : abhI hameM kevalajJAna kI prApti nahIM huI hai| isasamaya meM kevalajJAna saMpanna hU~ aisA kathana yA cintana karanA mithyA nahIM kahalAyegI samAdhAna : nahIM, cintana yA kathana kA kAma kevalajJAna kA nahIM, api mati Adi kSayopazamika jJAnoM kA hai| AtmA kA cintana jisataraha kA hotA hai, AtmA usI rUpa se pariNamana karane lagatA hai isa mAnasavijJAna ko viloka kara aise cintana karane kA upadeza hai| AtmaguNoM ke kathana karane kI vidhiyA~ do prakAra kI hai| * 1. vyaktarupa - jo guNa vartamAna meM prakaTa haiM, ve vyaktaguNa haiN| * 2. avyaktarUpa - jo guNa svabhAvagata to haiM, parantu abhI una abhivyakti nahIM hai , una guNoM ko avyakta guNa kahate haiN| inheM zakti guNa bhI kahate haiN| AtmA meM jo kevalajJAna nAmaka guNa hai, vaha zaktirUpa meM A **********[52**********
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ **** ******** idoshdl ******** *bhI vidyamAna hai| ataH maiM anantajJAnasaMpanna hU~ - aisA kathana yA cintana* * mithyA nahIM hai| aise cintana se dhyAnI puruSa kA AtmaguNoM ke prati utsAha bar3hatA hai| . dUsarA pakSa yaha bhI hai ki AtmA jJAnamaya hai| jJAna aura AtmA kA tAdAtmasaMbandha hai| ataH jJAna kaho yA AtmA kahA~, eka hI bAta hai| * jJAna jJeya ko grahaNa karatA hai aura jJeya ananta pradezoM meM vyApta ananta * guNa-paryAyoM se samanvita chaha dravya haiN| jaba jJeya ananta haiM, to unako jAnane T21inamI apila hai| aH kSetroM ko jAnane kI apekSA se AtmA ko anantajJAna saMpanna kahA hai| * . samakcamakAyavarjita : manovargaNA se mana, bhASAvargaNA se* * vacana tathA AhAravargaNA se zarIra niSpanna hote haiN| ye vargaNAe~ paudagalika * * haiN| AtmA pudgala dravya se atyanta bhinna dravya hai| ataH vaha pudgaloM ke dvArA nirmApita mana, vacana aura kAya se rahita hai| sa . atyayavikata : atyaya yAni nAza aura vikala yAni rhit| * atyayavikala zabda kA artha avinAzI hai| dravya avinAzI hI hote haiN| AcArya zrI umAsvAmI mahArAja likhate haiM - nityAvasthitAnyarUpANi / (tattvArthasUtra 5/3) * arthAt : dravya nitya, avinAzI aura arUpI hote haiN| * avinAzI kA artha paryAyoM ke pariNamana se rahitatA nahIM hai|* dravya to pariNamana kiye binA eka samaya bhI nahIM rahate kyoMki unameM * utpAda, vyaya tathA dhauvya hotA rahatA hai| navIna paryAya kI utpatti aura * purAnI paryAya kA vyaya hote hue bhI dravya apanA mUla rUpa nahIM chor3atA hai|* * yahI usakA avinAzIpanA hai| AtmA bhI pratisamaya paryAyAntara kara rahA * hai, phira bhI AtmA apanI Atmazakti kA tyAga nahIM krtaa| ataH AtmA * * atyayavikala hai| * zaMkA : AtmA kA nAza mAnane meM kaunasA dUSaNa AtA hai ? / samAdhAna : sRSTi chaha dravyoM kA samudAya hai| sRSTi kI racanA ke lie sampUrNa dravyoM kA astitva Avazyaka hotA hai| AtmA kA yadi nAza mAnA * jAye, to sRSTi meM pA~ca dravya zeSa raha jAte haiM, jisase sRSTi ke nAza kA **********53 ********* Za Za Za Za Za Za Za Za Zhen Zhu Xiao Zhen Zhu Lu Lu Bi Gong Bi Kong Kong Tiao Lai Juan Juan Juan Juan
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** jJAnAMkuzAm ******** * prasaMga prApta hotA hai| * AtmA caitanyatattva hai| vaha samasta padArthoM kA jJAtA hai aura * samasta padArtha jJeya haiN| jJAtA ke abhAva meM jJeyoM kA koI mahatva nahIM raha * jAtA hai| ataH AtmA kA nAza svIkAra karane para samasta sRSTi ke * mahatvahIna hone kA prasaMga prApta hotA hai| *da . zuddha : AcArya zrI brahmadatta ne likhA hai . zuddhAH sahajazuddhajJAyakaikasvabhAvAH | * arthAt : AtmA zuddha arthAt svabhAva se utpanna jo zuddha jJAyakasvabhAva hai usakA dhAraka hai| do dravyoM kA saMyoga ho jAnA dravya kA azuddha honA hai| * zuddhadravyArthika naya kI dRSTi se AtmA sampUrNa dravyoM se asampRkta hai| * isalie AtmA nityarUpa se zuddha hai| rAgadveSarahitattvAcchuddhaH .. rAga, S dveSa se rahita hone ke kAraNa AtmA ko zuddha mAnA jAtA hai| samasta anya * dravyoM ke bhAvoM se AtmA bhinna hai athavA AtmA kaivalyabhAva se sampanna hai * ataH vaha zuddha hai| * ya . zuddha sampadA kara pada : AtmA meM anantaguNa haiN| ve sAre guNa karmoM ke dvArA AcchAdita hai / jaise meghamAlA kA ADambara dUra ho jAne para meghAcchAdita sUrya kA prakAza aura pratApa prakaTa hotA hai aura vaha * gaganamaNDala meM prakAzamAna ho jAtA hai, usIprakAra karmarUpI meghoM ke * tirohita ho jAne para AtmArUpI gagana meM anantaguNoM kI sampadArUpI * sUrya apane prakAza va pratApa se daidIpyamAna ho jAtA hai| jisaprakAra svaccha * darpaNa meM athavA nirmala jala meM kisI bhI vastu kA pratibimba spaSTa dikhatA hai, usIprakAra zuddha AtmA meM sampUrNa guNaH prakaTa hote haiN| prakaTa hue AtmaguNoM ko dekhakara zuddhasampadA kA pada yaha vizeSaNa prayukta huA hai| AtmadhyAna karane ke lie AtmasvabhAva kA samIcIna bodha honA * Avazyaka hotA hai kyoMki AtmajJAna ke binA AtmadhyAna kI siddhi nahIM * * ho sakatI hai| AtmadhyAna ke dhyeyabhUta AtmajJAna kI AvazyakatA ko * dekhakara bhavya jIvoM ko AtmasvarUpa samajhAne ke lie pA~ca vizeSaNoM se AtmA ke viziSTa svarUpa ko isa zloka meM vyakta kiyA gayA hai| ********** **********
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ cA ******** ratnatraya kI bhAvanA samyagdarzanasajjJAnacAritratritayAtmakam / tenAtmadarzanaM nityaM, ratnatrayabhAvanAkarttavyam // 20 // anvayArtha : (tena) vaha (Atmadarzanam) Atmadarzana (samyagdarzana) samyagdarzana (sajjJAna) 'samyAjJAna (cAritra) samyakcAritra (tritayAtmakam ) tritayAtmaka hai| (nityam) nitya ( ratnatraya) ratnatraya kI bhAvanA) bhAvanA (karttavyam) karanI caahiye| artha: AtmA kA vaha darzana samyagdarzana, samyagjJAna aura samyak cAritra 'ke bheda se tritayAtmaka hai| AtmA ko nitya hI ratnatraya kI bhAvanA karanI caahiye| bhAvArtha : isa kArikA meM vyavahAra aura nizcaya ratnatraya kI bhAvanA karane kA sadupadeza diyA gayA hai| AcArya zrI kundakunda bhagavanta likhate haiMdaMsaNaNANacaritANi sevidavvANi sAhuNA NiccaM / tANi puNa jANa tiNi vi. appANaM ceva Nicchayado / / (samayasAra 16) arthAt : sAdhupuruSoM ko darzana, jJAna aura cAritra nirantara sevana karane yogya haiM aura una tInoM ko nizcayanaya se eka AtmA hI jAno / bhedaratnatraya aura abheda ratnatraya kI apekSA se ratnatraya ke do bheda haiN| jaba samyagdarzana, jJAna aura cAritra kI pRthak pRthak ArAdhanA kI jAtI hai, taba vaha bheda ratnatraya kI ArAdhanA kahalAtI hai| jaba yaha jIva . samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra rUpa meM anusyUta eka Atmadravya kI ArAdhanA karatA hai, taba vaha abheda ratnatrayArAdhanA kahI jAtI hai| sarAga avasthA meM arthAt zubhopayoga kI bhUmikA meM ArUr3ha jIva 'bhedaratnatraya kA avalambana letA hai| vItarAga nirvikalpa samarasI bhAva meM tanmaya jIva bheda ko viSaya nahIM karatA, apitu vaha abheda ko viSaya **********44**** *55 -
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ ********************************* ******** jJAnAza ******** * karatA hai| ataH vItarAgI kI ArAdhanA abheda ratnatrayArAdhanA hotI hai| * * AcArya zrI brahmadatta ne likhA hai - yathA drAkSA, kapUra, zrIkhaNDAdi bahu dravyairniSpannamaNi * pAnakabhedavivakSayA kRtvaikaM bhaNyate tathA zuddhAtmAnubhUtilakSa.* * painizcaya samyagdarzana jJAnacAritrairbahubhiH pariNato aneko'pyAtmA* *vabhedavivakSayA eko'pi bhaNyata iti| (paramAtmaprakAza TIkA- 1/96)* * arthAt : jisaprakAra dAkha, kapUra, candana Adi aneka dravyoM se banAyA gayA pIne kA vaha rasa yadyapi aneka rasarUpa hai to bhI abhedanaya se eka pAnakAstu kahI jAtI hai| usotaraha zuddhAtmAnubhUti svarUpa* * nizcayasamyagdarzana, jJAna, cAritrAdi aneka bhAvoM se pariNata huI AtmA * anekarUpa hai, to bhI abhedanaya kI vivakSA se AtmA eka hI vastu hai| yahI abhedaratnatraya kA svarUpa hai| AtmA kA caitanya guNa sampUrNa parapadArthoM se bhinna hai| svarUpAnubhUti * vA pararUpa se uparati kA nAma samyagdarzana hai| yaha nizcayanaya kI apekSA - * se lakSaNa hai| vyavahAranaya kI apekSA se deva, zAstra, guru athavA tattvArtha * * kA zraddhAna samyagdarzana hai| Agama meM kahIM-kahIM tattvArthazraddhAna ke sthAna para paMcAstikAya, chaha dravya athavA nau padArthoM ke zraddhAna ko bhI vyavahAra samyagdarzana kahA hai| isameM kevala zabdAntara hai, viSayAntara nahIM aisA jAnanA caahiye| AtmA cidrUpa hai, akhaNDa hai. parama hai, sukhasvarUpI hai aisA * * Atmatattva sambandhita jJAna nizcaya samyagjJAna hai aura tattvoM ko yathArtha rUpa se jAnanA vyavahAra samyajJAna hai| * saMsAra ke kAraNabhUta aise rAga-dveSa kA abhAva karane ke lie * bAhya aura AbhyAntara kriyAoM kA nirodha karate hue saccidAnandra AtmasvarUpa * * kI avicalatA ko prApta karanA arthAt svarUpa kA AcaraNa karanA* * nizcaya samyakcAritra hai| jo azubha se chur3Akara zubha meM sthira karatA hai, . usa AcaraNa vizeSa ko vyavahAra samyakacAritra kahate haiN| samiti, * A gupti, aNuvrata, mahAvrata aura zIlavratAdi rUpa AcaraNa vyavahAra **********[56 ********** **************************************
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ ********dhanAMkuzam **** samyakcAritra kI zreNi meM Ate haiN| jo apanI-apanI jAti meM utkRSTa hotA hai, use usa usa jAti kA ratna kahA jAtA hai| samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra ko ratna kI saMjJA dI gaI hai kyoMki mokSamArga meM ina tInoM kA mahatva aciMtya hai| AtmA ratnatrayAtmaka hone se tritayAtmaka hai| vaha ratnatraya Atmamaya hai| ataH abhedApekSayA AtmA eka hI hai| nayoM kI carcA karane para saMgrahanaya se AtmA eka hai aura vyavahAranaya se AtmA tritayAtmaka hai athavA nizvayanaya kI apekSA se AtmA eka hai tathA vyavahAranaya kI apekSA se AtmA tritayAtmaka hai| AcArya zrI nemicandra siddhAntacakravartI ne likhA hai sammahaMsaNaNANaMcaraNaM mokkhassa kAraNaM jANe / yavahArA Nicchayado tattiyamaiyo Nio appA / / (dravyasaMgraha arthAt : samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra ina tInoM ke samudAya kI vyavahAra se mokSa kA kAraNa jAno tathA nizcaya se samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra svarUpa jo nija AtmA hai, usako mokSa kA kAraNa jaano| 39) - AcArya zrI kundakunda deva kA spaSTa udghoSa hai vavahAreNuvadissai NANissa carita daMsaNaM jANaM / Na vi NANaM Na caritaM Na daMsaNaM jANago suddho / / ( samayasAra arthAt jJAnI ke darzana, jJAna, cAritra ye tIna bhAva vyavahAranaya se kahe jAte haiN| nizcayanaya se jJAna bhI nahIM hai, cAritra bhI nahIM hai, darzana bhI nahIM hai| ataeva vaha zuddha hai| vyavahAra aura nizcaya ratnatraya ko jAnakara tathA anAgrahatA pUrvaka una donoM kA anusaraNa karake hI AtmasvarUpa kI prApti ho sakatI haiN| ataH pratyeka AtmakalyANecchu jIva ko niyamita rUpa se ratnatraya kI bhAvanA karanI caahiye| 57 - 7)
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** llviicpel ******** pA~ca jJAna matizrutAvadhizceti, mana:paryaya kevalam / jJAnAtmA muktirityuktaM, paJcAdi parameSThinAm // 21 // * anvayArtha : * {mati) mati (zruta) zruta (avadhi) avadhi (manaHparyaya) manaHparyaya (ca) aura *kevalam) kevala (iti) isaprakAra (jJAna) jJAnarUpa (AtmA) AtmA (muktiH )* * mukti hai| (iti) aisA (paJcAdi) paMca (parameSThinAm) parameSThiyoM kA * * (uktam) kathana hai! * artha : mati, zruta, avadhi, manaHparyaya aura kevala isaprakAra pA~ca jJAna haiN| * jJAna hI AtmA hai| AtmA kA jJAnasvarUpa raha jAnA hI mokSa hai aisA * pA~coM parameSThiyoM ne kahA hai| * bhAvArtha : jJAna AtmA kA pramukha guNa hai| anantaguNoM meM jJAna ko hI * * pradhAnatA kyoM dI gaI hai ? isa prazna kA uttara dete hue maiMne apanI kRti * * meM likhA hai - yaha janarIti lokavizruta hai ki kisI eka pradhAna vizeSatA * ko vilokakara usI nAma se vyakti ko sambodhita kre| jaise koI * zAstra par3hatA ho, to use paNDita khnaa| usa vyakti meM paNDitAI ko chor3akara anya bhI kaI vizeSatAeM haiM, kintu pANDitya una sabakA * pratinidhitva karatA hai| usIprakAra AtmA meM anantaguNa virAjamAna * haiN| una sabhI guNoM meM jJAnaguNa nAyaka hai| jJAna kA vyavahAra prakaTa rUpa se anubhUta hai| ananta padArthoM ke samudAya rUpa isa mahAvizva meM jJAna * se hI AtmA kA svataMtra astitva siddha hai| jagata ke nigUr3hatama * rahasyoM kA udghATana mAtra jJAna ke dvArA hI saMbhava hai| jJAna hI AtmA * * kA sarvasva hai| jJAna ke binA saMsAra meM AtmasaMjJaka kI kalpanA hI * vyartha hai| isalie hI samayasAra jaise paramAgamoM meM maharSi kundakunda * **********58 *********** **** *
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** jJAnAMkuzam deva ne AtmA ko jJAna mAtra kahA hai| (e be- lagAma ke ghoDe ! sAvadhAna - 72-73) jJAna mati, zruta, avadhi, mana:paryaya aura kevala ke bheda se pA~ca prakAra kA hai| zaMkA : AgamagraMthoM meM jJAna ke pA~ca nahIM, ATha bheda mAne haiN| NANaM aTThaviyappaM mAdasudiohI aNANaNANANi / maNapajjayakevalamavi mntkkhprosnaa| ( dravyasaMgraha - 5 ) arthAt kumati, kuzruta, kuavadhi, pati, zruta, avadhi, mana:paryaya aura kevala aise ATha prakAra ke jJAna haiN| unake pratyakSa aura parokSa ye do bheda bhI haiN| * ** phira yahA~ pA~ca hI bheda kyoM kiye gaye ? samAdhAna: jahA~ sAmAnyajJAna kI carcA calegI, vahA~ jJAna ke ATha bheda mAnane par3eMge, kyoMki mithyAjJAna bhI jJAnarUpa hI haiN| parantu jahA~ mokSamArga kI carcA hogI, vahA~ pA~ca bheda hI svIkAra karane hoMge, kyoMki mithyAjJAna meM mokSamArgatva kA abhAva hai| yahA~ mokSamArga kA prakaraNa hone se samIcIna pA~ca jJAnoM kA hI ullekha kiyA gayA hai| 1- matijJAna: jo jJAna indriya aura mana kI sahAyatA se utpanna hotA hai use matijJAna kahate haiN| sAmAnyatayA isake cAra bheda haiN| avagraha, IhA, avAya aura dhAraNA / vizeSarUpa se isake tIna sau chattIsa bheda haiN| yathA avagraha do taraha kA hai, artha aura vyaMjana | arthAvagraha, IhA, avAya aura dhAraNA ye, pA~ca indriya aura mana ina chaha ke dvArA bAraha padArthoM ko ( eka, ekavidha, bahu, bahuvidha kSipra, akSitra, niHsRta, aniHsRta, dhruva, adhruva, ukta aura anukta ina bAraha padArthoM ko) matijJAna jAnatA hai| ataH cAroM ke (12, 6 = 72) bahattara, bahattara bheda hue | vyaMjanAvagraha cakSu aura mana ko chor3akara cAra indriyoM ke dvArA bAraha padArthoM ko jAnatA hai| usake ar3atAlIsa (124 48) bheda hue / kula milAkara tIna sau 727272 48 336 ) bheda hue / chattIsa (72 + 1 = ***49*** 59
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ ********* Snaigem! ******** 1. suvajJAna : matijJAna ne jAne hue padArthoM ko jA vizeSarUpa se jAnatA hai vaha zrutajJAna hai| zrutajJAna ke mukhya do bheda haiM- aMgabAhya aura aMgapraviSTha / aMgabAhya aneka prakAra kA hai tathA aMgapraviSTha ke AcArAMga Adi bAraha bheda haiN| : 1- avadhijJAna ava upasarga pUrvaka dhA dhAtu se karmAdisAdhana meM ki pratyaya lagane para avadhi zabda banatA hai| jo jJAna dravya, kSetra, kAla aura bhAva kI maryAdA se rUpI padArthoM ko jAnatA hai vaha avadhijJAna hai| jo jJAna adhikatara nIce ke viSaya ko jAne vaha avadhijJAna hai| athavA, jo parimita kSetragata viSaya ko viSaya kare vaha avadhijJAna hai| avadhijJAna ke bhavapratyaya aura guNapratyaya ye do bheda haiN| guNapratyaya 'avadhijJAna ko hI labdhinimittaja avadhijJAna kahate haiN| guNapratyaya avadhijJAna vardhamAna hIyamAna, avasthita, anavasthita, anugAmI aura ananugAmI ke bheda se chaha prakAra kA hai| anyaprakAra se dezAvadhi, sarvAvadhi aura paramAvadhi ke bheda se avadhijJAna ke tIna prakAra haiN| 4- mana:paryayajJAna mana kI pratIti ko lekara athavA mana kA pratisaMdhAna karake jo jJAna utpanna hotA hai vaha manaH paryaya jJAna hai| jo jJAna dravya, kSetra, kAla aura bhAva kI maryAdA se paramanogata vicAroM ko jAnatA hai vaha mana:paryayajJAna hai| yaha jJAna Rjumati aura vipulamati ke bheda se do prakAra kA hai| Rjumati manaparyayajJAna ke tIna aura vipulamati mana:paryayajJAna ke chaha bheda haiN| 5- kevalajJAna : jo jJAna saba dravyoM ko unake samasta guNa va trikAlavartI paryAyoM sahita yugapat jAnatA hai vaha kevalajJAna hai| kSAyopazamika Adi indriyajanya jJAnoM kI sahAyatA se rahita jJAna kevalajJAna kahalAtA hai / athavA, jisake lie mana, vacana aura kAya ke Azraya se bAhya aura Abhyantara vividha prakAra ke tapa tape jAte haiM, vaha kevalajJAna hai| jJAna ke ye pA~ca bheda vyavahAranaya kI apekSA se haiM, kyoMki jJAna AtmA kA guNa hai jo eka hI hai| ataeva graMthakAra kA upadeza hai ki bhedakalpanA sApekSa ina pA~ca jJAnoM se upayoga ko haTAkara jo yogI apane upayoga ko sahaja jJAnarUpa nija Atmatattva meM antalana karatA hai. vaha yogI anantasukha ke Alaya svarUpa mokSa ko prApta karatA hai| ******************** *60
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAnAkuzam caityabhakti dehaM caityAlayaM prAhurdehI caityaM tathocyate / tadbhaktizcaityabhaktizca prazasyA bhavavarjitA // 22 // anvayArtha : (deham) deha ko (caityAlayam ) caityAlaya (prAhuH) kahA hai (tathA) tathA ' (dehI) dehI ko (caityam) caitya (ucyate) kahate haiM (ca) aura (tadbhaktiH } usakI bhakti (caityabhaktiH) caityabhakti hai| vaha (prazasyA) prazasta hai aura (bhavavarjitA) bhavahIna karatI hai| artha : deha caityAlaya hai aura dehI caitya hai| usakI bhakti hI caityabhakti kahalAtI hai| vaha bhakti prazasta hai tathA bhava se pAra karAne vAlI hai| bhAvArtha : caitya jinendra kI pratimA ko kahate haiN| caityasya AlayaH caityAlayaH caitya kI jahA~ sthApanA kI jAtI hai, vaha caityAlaya kahA jAtA hai| jinamandira caityAlaya hai| vyavahAranaya kI vivakSA se jinendrabimba tathA unake Alayo ko vaMdanA karanA, stuti karanA tathA bhakti karanA caityabhakti hai| se nizcayanaya paradravyanirapekSa hotA hai| vaha sva guNa aura paryAyoM anusyUta eka akhaNDa dravya kA grAhaka hotA hai| usa naya kI vivakSA se AtmA hI caitya hai| vaha AtmA vartamAna meM isa zarIra meM virAjamAna hai, ataH zarIra hI caityAlaya hai| Atmacaitya kI nizcala pratIti, saMvedanA evaM anubhUtirUpa abhedaratnatraya hI nizcaya se caityabhakti hai| nizcayabhakti kA svarUpa vivecita karate hue AcArya zrI padmaprabha maladhArI deva likhate haiM - nijaparamAtmatattvasamyak zraddhAnAvabodhAcaraNAtmakeSu zuddharatraya pariNAmeSu bhajanaM bhaktirArAdhanetyarthaH / ( niyamasAra) 61
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ ********* jhAlAMkuzA ******** * arthAt : nija paramAtmatattva kA samyakzraddhAna, samyagbodha aura * samyagAcaraNarUpa zuddha ratnatraya pariNAma kA bhajana bhakti hai| * nizcaya caityabhakti ke lie graMthakAra ne do vizeSaNa diye haiN| * *a. parama prasaMsanIya : jisa puruSa ke dvArA ekAdha upakAra kiyA * * jAtA hai, jIva usakI satata prazaMsA karatA hai| bhakti to samasta AtmaguNoM se sAkSAtkAra karAtI hai,ataeva use graMthakAra ne parama prazaMsanIya kahA hai| *. avatAraka : jaba AtmA apane svatva ko bhUla gayA to vaha * rAga, dveSa, kAma, krodha, mohAdi bhAvoM meM ulajha gyaa| una vaibhAvika bhAvoM * se karmoM kA Agamana huaa| Agantuka karmoM ne AtmA ke sAtha rahane kI * sthiti jaba pUrNa kI, taba ve karma udayagata hue| udayIbhUta karma AtmA ko sukha-duHkha rUpa phala dete haiN| karmaphala bhogate hue AtmA punaH vaibhAvika pariNati karatA hai| isataraha AtmA anAdikAla se adyAvadhi paryaMta * saMsAra sAgara meM unmajjana-nimajjana karatA rhaa| * jaba nizcayabhakti prakaTa hotI hai, to bhrAnti miTa jAtI hai| * * AtmA satsvarUpase paricita ho jAtI hai, use isa saccAI kA jJAna ho * jAtA hai ki - yathAsau ceSTate sthA, nivRtte purussaagrhe| ___ tathA ceSTo'smi dehAdI, vinivRttaatpvibhrmH||| (samAdhizataka - 22) * arthAt : jisaprakAra sthANa hI puruSa hai, aise Agraha se jJAnI jIva mukta ho * * jAtA hai, vaise hI maiM dehAdi se bhinna hU~ aisA bodha mujhe ho gayA hai| * nizcayabhakti ke sadbhAva meM bhI udayagata karma rAga-dveSa utpanna nahIM kara pAte, ve nirjIrNa ho jAte haiN| AtmaramaNa ke pratiphalasvarUpa utpanna huI parama dhyAnarUpI agni karma ke vana ko jalA detI hai| karma naSTa ho * jAne para AtmA zuddha hokara mokSa prApta kara letA hai| ataH bhakti ko * * bhavasaMtAraka kahA gayA hai| * isataraha caitya aura caityAlaya ina donoM ke yathArtha svarUpa ko jAnakara deha se vivikta, caitanya ke Alaya zudhdAtmA ke darzana karane kA prayatna karanA caahiye| **********62**********
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** ******** * samyagjJAna se Atmazuddhi * yathA ca kAJcanaM zudhdaM, dagdhvA piNDasya bandhanam / * jIvo'pi hi tathAbhUtaM, samyagjJAnena zudhdayati // 23 // * * anvayArtha : * (yathA) jaise (kAJcanam) suvarNa (piNDasya) piNDa ke (bandhanam) bandhana * * ko (dagdhvA } jalAkara (zuddham) zuddha (abhUtam) ho jAtA hai tathA) vaise *hI hi) niyama se (jIvaH) jIva (api) bhI (samyagjJAnena) samyagjJAna se (zuddhyati) zuddha hotA hai * artha : jaise suvarNa apane sAtha lage hue bandhana ko jalAkara zuddha ho * * jAtA hai, usIprakAra AtmA bhI samyagjJAna se zuddha hotA hai| vizeSa : kArikA meM prayukta ca zabda pAdapUrti kA hetu hai| * bhAvArtha : isa kArikA meM samyagjJAna kA mahattva pradarzita kiyA jA rahA * * hai| samyagjJAna ko paribhASita karate hue maharSi samantabhadra likhate haiM -* anyUnamanatiriktaM, yAthAtathyaM vinA ca viparItAt / niHsandehaM veda, yadAhustajjJAnamAminaH / / (ratnakaraNDa zrAvakAcAra . 42)* * arthAt : jo nyUnAdhikatA se rahita ho, yathArtha svarUpa ho, viparItatAdi * doSoM se rahita ho tathA sandeha se rahita ho use AgamiyoM ne samyagjJAna * kahA hai| * jainAgama meM samyagjJAna ko AtmA ke samasta guNoM kA nAyaka * mAnA hai| jainadarzana ke anusAra jJAna AtmA kA nijaguNa hai| anya * matAvalambI jJAna aura AtmA kA samavAya sambandha hai aisA mAnate haiN| * jainAgama use usa rUpa meM svIkAra nahIM krtaa| jJAna va AtmA kA tAdAtma* * sambandha hai, ataH vaha AtmA kA sthAyI svabhAva hai| * nijaguNa yA svabhAda use kahA jAtA hai ki jo sadaiva apane guNI * ke Azraya se rahatA hai| Atmadravya ko chor3akara zeSa pA~ca dravyoM meM jJAnaguNa **********63 ********** ************************** ***********
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ ****** jJAnAMkuzam ****** nahIM pAyA jaataa| jAnA kabhI bhI jJAna guNa se cakSita nahIM rhtaa| Agama meM AtmA ke svarUpa kI jitanI bhI carcA kI jAtI hai, usakA mUla (kendrasthAna) jJAna hI hotA hai| jJAna ke AdhAra para hI zeSa guNoM kI carcA kI jAtI hai| AtmA kyA hai ? usakA svarUpa kyA hai ? usakI upalabdhi ke upAya kauna se haiM? Adi aneka zaMkAoM kA samAdhAna jJAna ke dvArA hI saMbhava hai| AtmA yadyapi ananta guNoM kA sAgara 'hai, tathApi una samasta guNoM kA paricaya binA jJAna ke saMbhava nahIM hai| jJAna hI AtmasAdhanArUpa cAritra kA prANa hai| heyopAdeya kA jJAna hone para hI AtmA ahitakara vastuoM kA tyAga va hitakArI * vastuoM ko grahaNa kara cAritra kA anupAlana kara sakatA hai| tapa kA mahala jJAna ke AdhAra para hI khar3A rahatA hai| jIvana ke samyaka vikAsa meM jJAna hI pramukha kAraNa hai| AgamagraMthoM meM jJAna ke samIcIna aura mithyA yaha do bheda kiye haiN| saMzaya, vimoha, vibhrama se sahita jJAna mithyA tathA usase viparIta jJAna samyagjJAna hai| samyagjJAna ke mahattva ko batAte hue paNDita daulatarAma * jI likhate haiM - je pUraba ziva gaye jAMhi aba Age jai haiN| so saba mahimA jJAnatanI muninAtha kahaiM haiM / / viSaya cAha dakSa dAha jagata jana arani dajhAve / tAsu upAya na Ana jJAna dhanaghAna bujhAve / / (chahakAlA 4/5 ) arthAt : jo jIva Ajataka bhUtakAla meM mokSa gaye haiM, bhaviSyakAla meM mokSa jAyeMgeM aura vartamAnakAla meM mokSa jA rahe haiM ve saba samyagjJAna ke prabhAva se hI mokSa ko prApta ho rahe haiN| viSayoM kI icchArUpI dAvAnala meM sArA saMsAra jala rahA hai| usa dAvAnala ko bujhAne kA ekamAtra upAya samyagjJAna hI hai| samyagjJAna kA mahattva aparaMpAra hai| jisa mithyAjJAnarUpI mahAna andhakAra ko jyotipuMja candramA aura sUrya bhI naSTa nahIM kara sakate, aise durbhedya mithyAndhakAra ko samyagjJAna kSaNArddha meM hI naSTa kara detA hai| ******************
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Zhu Hua Lu Lu Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Zhang Lu Lu Lu Lu Lu Ran Ran ******** divA:* samyagjJAna se yukta alpaccAritra yA alpatapa bhI mahAphala dene meM sakSama ho * jAte haiM, isake viparIta jJAna se hIna cAritra aura tapa to viSakaNikA se yukta bhojana kI bhA~ti AtmaghAtaka hai| jJAnarUpI amRta se abhisiMcita Atmatattva hI mokSalakSmI kA varaNa karane meM sakSama ho pAtA hai| viSaya,, * kaSAya aura mohokarUpI roga ko naSTa karane ke lie samyagjJAna se bar3ha *kara koI auSadhi nahIM hai| jaise haMsa mAnasarovara ke taTapara hI krIr3A karate haiM, usIprakAra sampUrNa guNa-yaza aura sidhdiyoM rUpI haMsa jJAnasarovara ke taTapara hI krIr3Arata rahate haiN| AcArya amitagati likhate hai ki - jJAnAdvitaM vetti tata: prvRttii| ratnatraye saMcita krmmokssH|| tatastataH saukhyamabAdhamuccai stenAtra yatnaM vidadhAti dkssH|| (subhASitaratnasaMdoha - 8/5) * arthAt : prANI jJAna se apane hita ko jAnatA hai, usase usakI ratnatraya hai meM pravRtti hotI hai| vaha pravRtti usake saMcita karmoM kA nAza kara detI hai| * usase nirbAdha mahAna sukha prApta hotA hai| isalie catura puruSa samyagjJAna* * ko prApta karane kA satata prayatna karate haiN| * kuzala svarNakAra ke hAthoM meM pahu~cA huA svarNa agni ke saMsarga ko pAkara sampUrNa kiTTakAlimA se rahita zuddha ho jAtA hai. usItaraha tapa * rUpI svarNakAra AtmArUpI svarNa ko jJAnarUpI agni ke dvArA karma* kalaMkoM se mukta karA detA hai| * ratnatraya meM samyagjJAna ko dUsare kramAMka para liyA gayA hai* * kyoMki vaha samyagdarzana kA kArya aura cAritra kA kAraNa haiN| dvitIya hote e bhI vaha advitIya hai kyoMki mokSamArga kA bodha hue binA usapara zraddhAna nahIM hotA tathA bodha ke binA AcaraNa kA to prazna hI nahIM * utthtaa| ataH samyagjJAna kI prApti kA prayatna karanA caahiye| *********** * ******** **Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za *****Jin **** Zhang Ran Ran Ran Ran Fa
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** AnAzAm ******** zAstra - guru aura mokSa kA . prAcArya zrI suvidhisA lakSaNa prapaJcarahitaM zAstraM, prapaJcarahito guruH| prapaJcarahito mokSo, dRzyate jinazAsane // 24 // 7 anvayArtha : zAstram) zAstra (prapaJcarahitam) prapaMca se rahita hai| (guruH) guru * (prapaJcarahitaH) prapaMca se rahita hai| (mokSaH) mokSa (prapaJcarahitaH) prapaMca se* * rahita hai aisA (jinazAsane) jinazAsana meM (dRzyate) dekhA jAtA hai| * * artha : jinazAsana meM zAstra, guru aura mokSa prapaMca se rahita hote haiM / * bhAvArtha : prapaMca anekArthaka zabda hai| loka meM isake pradarzana, phailAva, spaSTIkaraNa, vizadavyAkhyA, vividhatA, dRzyavastu. Dhera athavA mAyA * ityAdika artha rUr3ha haiM / isa kArikA meM prapaMca zabda tIna bAra prayoga meM AyA hai| tInoM hI sthAna para isake bhinna bhinna artha grahaNa kiye gaye haiN| yathA1. pUrvApara virodha athavA pramANa se baadhit| 2, mAyAcAra athavA aarNbh-prigrh| 3. bhogopabhoga kA vistaar| * a. prapaMca se rahita zAsara : zAstra kA samIcIna lakSaNa karate * * hue AcArya zrI pUjyapAda likhate haiM - pUrvAparavirodhAdi dUraM hiMsAdyapAsanam / prAmANadvayaM saMvAdi zAstraM sarvajJabhASitam / / __(pUjyapAda zrAvakAcAra-7)* * arthAt : jo pUrvApara ke virodha se rahita hai, hiMsAdi pApoM se chur3Ane vAlA * * hai, pratyakSa aura parokSa ina do pramANoM ko kahane vAlA hai aura sarvajJabhASita ke hai vaha zAstra hai| **********[66 ********** Ran Ran Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Za Za Za Za Za Za Zhang Li Zhang
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ *************** graMthakAra kA kathana hai ki jainazAstra pUrvAparavirodha se rahita hai| jinameM sarvajJatA nahIM haiM, jinako tattvajJAna nahIM huA hai, jo ajJAnatimirAchana haiM, jo rAga, dveSa, moha ke dvArA grasita haiM, aise kumata ke pravartakoM ke dvArA prarUpita siddhAntoM meM paraspara viruddha aneka mAnyatAyeM haiN| AcArya samantabhadra aise matAvalambiyoM ko svaparavairI kahate haiN| bauddhoM 'ke matAnusAra AtmA kSaNika hai, phira bhI ve pravrajyAdi anuSThAnoM ko va bhavabhavAntara ko svIkAra karate haiN| eka bAra sugata bhikSArtha jA rahe the, unake paira meM kA~TA gar3a gyaa| usasamaya unhoMne kahA ki ita ekanavate kalpe zaktyA me puruSo hataH / tatkarmaNo vipAkena pAde viddho'smi bhikSavaH / / 'arthAt he bhikSuo ! Aja se ikyAnaveM kalpa meM maine zakti ( churI) se eka puruSa kA vadha kiyA thaa| usI karma ke vizaka se Aja mere pairoM meM kA~TA lagA hai| jaba AtmA kSaNika hai, to ikyAnaveM bhava kisane liye ? nahIM hai, to phira kSaNikavAda kA mAnanA kahA~ taka ucita hai ? sAMkhya matAnuyAyI dravya ko nitya mAnate haiN| jaba AtmA nitya hai, to pApI nitya pApI va puNyAtmA nitya puNyAtmA rahegA / saMsArI nitya . saMsArI aura siddha nitya siddha hI rhegeN| yadi aisA hai to pApiyoM kA uddhAra va Izvara kA avatAra ye jo do mAnyatAe~ unameM haiM, ve siddha nahIM hotii| yadi una do bAtoM ko svIkAra kiyA jAyegA, to nityatva bAdhita ho jAyegA ! 3. cArvAka matAnuyAyI AtmasattA ko asvIkAra karate haiN| Azcarya to yaha hai ki ve sadAcAra ke upadeza dete haiN| jaba parabhava hai hI nahIM, to phira sadAcAra ke upadeza kA prayojana kyA rahA? isa prazna para ve anuttarita ho jAte haiN| aise anekoM mata va unakI paraspara viruddha mAnyatAe~ haiM, jinheM gaMdha kA AkAra bar3hane ke bhaya se nahIM kahA jAtA hai| isa viSaya ko jAnane ke icchuka loga dharmaparIkSA, AptaparIkSA, aSTasahastrI Adi graMthoM kA svAdhyAya kreN| jainAgama pUrva aura apara ke virodha se rahita hai, ataH vahI prapaMca *************** 67*
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ ************************************* ******** jJAnAzAma ******** * rahita zAstra hai| * 2. prapaMca se sahita gucha - guru kA svarUpa batAte hue AcArya zrI zivakoTi kahate haiM . digambaro nirArambho, nityaanndpdaarthinH| dharmadika karmadhika sAghurgururityacyate budhaiH / / (ratnamAlA - 28) arthAt : jo digambara haiM, nirArambha haiM, nityAnanda pada ke icchuka haiM, jo *dharma ko bar3hAne vAle haiM, jo karma ko jalAne vAle haiM ve sAdhu haiM aisA * *budhajanoM ne kahA hai| digambara : isa vihIna, pAlAi se hIna. kaSAyoM se * uparata, jJAna tathA dhyAna meM tatpara evaM Atmatatva kI bhAvanA meM rata rahate hai| isalie ve prapaMca se rahita haiN| isase viparIta anyabheSI sAdhu mahantapane * kA bhAva rakhane vAle, viSayAzA se saMsakta, ekAntAgraha se rakta, Arambha-* *parigraha se sampanna, AtmA aura anAtmA ke jJAna se hIna, pAkhaNDa ke * piTAre evaM malina cittavAle hote haiN| * 3. prapaMca se rahita mokSa - AcArya zrI umAsvAmI likhate haiM ki - * bandhahetvAbhAvanirjarAbhyAM kRtsnakarma vipramokSo mokssH| (tattvArthasUtra - 1012)* * arthAt : bandha hetuoM kA abhAva honepara aura sampUrNa karmoM kI nirjarA* * hokara karmoM kA Atyantika kSaya ho jAnA hI mokSa hai| 3 anya matAvalambI siddhoM kA kucha kAla bAda saMsAra meM punaH AnA mAnate haiN| jainazAsana kI mAnyatA hai ki dagdha bIja jaise aMkurotpatti nahIM / * karA sakatA, usIprakAra hI bandhahetuoM kA abhAva ho jAne para punaH * * saMsAra meM Agamana nahIM hotaa| kucha loga aisA mAnate haiM ki mokSa meM * * indriya sukhoM kI bahulatA hai| jainazAsana kA kathana hai ki siddhoM ko * OM arthAt mokSastha jIvoM ko avyAbAdha sukha to hotA hai. parantu vaha sukha / indriyajanya yA parAdhIna nahIM hai| jinazAsana kA kathana nirdhAnta hai, ataH jinazAsana dvArA prarUpita * mokSa prapaMca se rahita hai| isaprakAra zAstra, guru aura dharma Adi ke * * samIcIna rUpa ko jAnakara zraddhAna karanA caahiye| ***********[68 **********
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** * puza ******** dhyAna kA mahattva * nAsti dhyAnasamo bandhurnAsti dhyAnasamo guruH| nAsti dhyAnasameM mitraM, nAsti dhyAnasamaM tpH|| 25 // * anvayArtha : *(dhyAna) dhyAna ke (samaH) samAna (bandhuH) bandhu (nAsti) nahIM hai| (dhyAna) dhyAna ke (samaH) samAna (guruH) guru (nAsti nahIM hai| (dhyAna) dhyAna ke (samam) samAna (mitram) mitra (nAsti nahIM hai| (dhyAna) dhyAna ke (samam) samAna (tapaH) tapa (nAsti nahIM hai| * artha : dhyAna ke samAna bandhu, guru, mitra aura tapa nahIM hai| * bhAvArtha : isa kArikA meM dhyAna kA mahatva pradarzita kiyA jA rahA hai| * * a - dhyAna ke samAna pandhu nahIM hai - bandhujana satata manuSya * kA hita cAhate haiN| yadi isa dRSTi se dekhA jAve, to samasta bandhujana bandhana ke mUla haiM kyoMki ve AtmA ke hita meM bAdhaka haiN| dhyAna AtmA / kA sarvatomukhena hita karatA hai| sacce bandhu vyakti ke guNoM kA poSaNa * karate haiM aura doSoM ko dUra karane meM sahayoga pradAna karate haiN| bandhuoM ke * samAna hI dhyAna bhI doSoM kA apaharaNa aura guNoM kA vardhana karatA hai|* * ataH dhyAna hI parama bandhu hai| - dhyAna ke samAna guru nahIM ha - guru zabda kI aneka taraha se vyutpattiyA~ hotI hai| *1. gRNAtItiH guruH - guru dhAtu nigaraNa yAni nikAlane ke artha meM hai, * ataH jo andara se kucha nikAla deve vaha guru hai| dhyAna dhyAtA ke mana * se sAre tAmasika bhAvoM ko nikAla detA hai ataH vaha guru hai| * 2. gukArastamasi prokto, rukArastamirodhakaH - gukAra andhakAra artha meM hai aura rukAra usakA nirodhaka hai| arthAt jo andhakAra kA nivartana kare vaha guru hai| dhyAna jJAnAvaraNIya karma ke dvArA utpanna andhakAra kA * nivAraNa karatA hai ataH dhyAna guru hai| *3. guru zabda kA laiTina rUpAntaraNa graivisa hai| isIse gurutvAkarSaNa zabda * **********69********** *Lu Lu Lu Lu Gong Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Za Za Za Za Za Re Zhen Zhu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** jJAnAMkuzAm ******** * banA hai| ataH guru yAni bhaarii| dhyAna kI mahimA anya sabhI tapoM meM bhArI* * hai aura dhyAna kA phala bhI anya tapoM meM sarvAdhika mahatvapUrNa hai| ataH dhyAna saccA guru hai| 4. gRha dhAtu kA AvAja danA yaha bhI eka artha hai| o ziSya ko * svAtmajJAna prApti hetu AvAja de vahI guru hai| dhyAna yaha kArya karatA hai. * ataH dhyAna hI samyagguru hai| * graMthakAra kahate haiM ki dhyAna ke samAna guru nahIM hai| . dhyAna ke sammAna mikara nahIM hai -- eka saccA mitra satata apane mitra ko prasanna karane kA, usako kApatha se bacAne kA tathA usake doSoM *ko dUra karane kA prayatna karatA hai| dhyAna AtmA ko svAtmAnanda dekara * prasanna karatA hai, usako saMsAramArgarUpI kApatha se bacAne kA tathA usake * dravyakarma, bhAvakarma aura nokarmarUpI doSoM ko dUra karatA hai | ataH dhyAna ke samAna mitra nahIM hai| 4. dhyAna ke sammAna tapa nahIM hai - paNDitapravara AzAdhara jI ne likhA hai - tapo mano'kSakAyANAM, tapanAtsannirodhanAt / nirucyate dagAdyAvirbhAvAyecchAnirodhanam / / yadvA mArgAvirodhena karmocchedAya tpyte| arjayatyakSamanasostattapo niymkriyaa|| (anagAradharmAmRta - 7/2-3) * arthAt : mana, indriyA~ aura zarIra ke tapane se arthAt inakA samyak * * rUpa se nivAraNa karane tathA ratnatraya ko prakaTa karane ke lie icchA kA * nirodha karane ko tapa kahate haiN| ratnatrayarUpa mArga meM kisI prakAra kI hAni na pahu~cAte hue *zubhAzubha karmoM kA vinAza karane ke lie jo tapA jAtA hai arthAt * indriya va mana ko tapAyA jAtA hai vaha tapa hai| ratnatrayarUpa mokSamArga meM zubhAzubha karmoM kA nAza karane ke lie * * dhyAna meM mana ko ekAgra kiyA jAtA hai aura indriyoM kA saMyamana kiyA * jAtA hai| mana ke ruka jAne se icchAoM kA nirodha svayameva ho jAtA *********[70**********
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** hai| ataH dhyAna ke samAna tapa nahIM hai| ataH dhyAna pUrvakRt pApoM kA pratikramaNa hai| dhyAna ke dvArA vartamAna meM bhaviSyakAlIna doSoM kA pratyAkhyAna kiyA jAtA hai. dhyAna hI prAyazcitta tapa hai| dhyAna AtmA ko AtmA ke nikaTa le jAtA hai, dhyAna hI vinaya hai / (vizeSarUpeNa nayatIti vinayaH / arthAt AtmA ko jo vizeSarUpa se mokSa kI ora le jAve vaha vinaya hai|) guNAnurAga pUrvaka sevA karanA vaiyAvRtti hai| dhyAna AtmA kI saccI sevA hai, ataH dhyAna hI vaiyAvRtti tapa hai| svatattva kA adhyayana karanA svAdhyAya hai| dhyAna ke dvArA AtmA svatattva kA anveSaNa karatA hai, ataH dhyAna hI svAdhyAya tapa hai| bAhya aura Abhyantara parigraha kA tyAga karanA vyutsargatapa hai| dhyAna sampUrNa parigrahoM ko dUra karatA hai, ataH vahI vyutsarga tapa hai| cAroM prakAra ke AhAra kA tyAgarUpa anazana, bhUkha se kama khAnerUpa avamaudarya, niyamapUrvaka bhojana karane rUpa vRttiparisaMkhyAna, chaha rasoM ke parityAga rUpa rasaparityAga ye cAroM tapa dhyAna ke samaya meM * vikalpoM se hIna pravRtti ke kAraNa svayameva phalaprada ho jAte haiN| ekAnta meM zayyA aura Asana viviktazayyAsana hai| dhyAna ke samaya meM AtmA parakRta vikalpoM se tathA para ke sambandha se vivikta hotA hai| ataH viviktazayyAsana tapa bhI svayameva ghaTita ho jAtA hai| AcArya zrI pUjyapAda svAmI kA nirbhrAnta kathana hai yajjIvasyopakArAya taddehasyApakArakam / yaddehasyopakArAya tajjIvasyApakArakam / (iSTopadeza 19) arthAt jo kArya jIva ke lie upakArI hote haiM, ve kArya niyama se zarIra ke lie apakArI hote haiN| dhyAna jIva kA upakAra karatA hai| isase yaha spaSTa huA ki dhyAna ke kAraNa zarIra ko kleza hotA hai| ataH dhyAna ke dvArA kAyakleza tapa kI siddhi svayameva ho jAtI hai| uparyukta vivecana se yaha siddha ho jAtA hai ki dhyAna ke samAna anya koI tapa nahIM hai kyoMki dhyAna kI siddhi hone para zeSa gyAraha tapa * svayameva siddha ho jAte haiN| *************** jJAnakuzam -
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** jJAlAMkuza ******** paramAtmA ke bheda parAtmA dvividhaH proktaH, sakalo nissklstthaa| sakalo'rhatsvarUpo hi, siddho niSkala ucyate // 26 // * anvayArtha : *(sakalaH) sakala (tathA) tathA (niSkalA) niSkala (dvividhaH) do prakAra * * kA parAtmA) paramAtmA (proktaH) kahA hai (hi) nizcaya se (arhatsvarUpaH) * arihanta parameSThI (sakalaH) sakala paramAtmA hai (siddhaH siauM ko (niSkalaH) nikala paramAtmA (ucyate) kahate hai| * artha : paramAtmA sakala aura nikala ke bheda se do prakAra ke haiN| arihantoM ko sakala tathA siddhoM ko nikala paramAtmA kahate haiN| * bhAvArtha : jaba yaha jIva abheda ratnatraya kI sAdhanA karatA hai, tantra kSapaka * * zreNi para ArUr3ha hokara samasta karmoM kA vinAza karatA huA apane paramAtmasvarUpa ko prApta kara letA hai| paramazcAsau AtmA paramAtmA - parama hai jo AtmA, vaha hai prmaatmaa| * paNDita pravara AzAdhara ne likhA hai - * paramaH anAdhyeyAprahayAtizayatvAtsakala saMsAri jIvebhyaH utkRSTa *AtmA cetanaH prmaatmaa| (iSTopadeza TIkA-1)* arthAt : jo anAdhyeya, apraheya atizaya ke kAraNa sampUrNa saMsArI jIvoM meM utkRSTa haiM ve caitanyAtmA paramAtmA haiN| - paramAtmA ke do bheda haiM - sakala paramAtmA aura nikala prmaatmaa| * * 1. sakala paramAtmA - AcArya zrI prabhAcandra likhate haiM - * saha kalayA zarIreNa vartata iti. sklH| cAsAvAtmA. sakala * paramAtmA **********72**********
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Za Za Za Za Za Za Za Za ******** zAlAMkuzam ******** * arthAt - kala yAni zarIra se jo yukta hai vaha sakala hai| makala hai AtmA * * jo, vaha sakala paramAtmA hai| arihanta parameSThI sakala paramAtmA haiN| 2. nikala paramAtya - nirgataH kalo yasya saH niklH| jisakA * zarIra naSTa ho cukA hai vaha nikala hai| * AcArya zrI padmapranatadhArI deva likhate haiM - * nizcayenaudArikavaikriyakAhArakataijasakarmANAbhidhAnazarIra * pnycaabhaavaanniklH| (niyamasAra) arthAt : nizcaya se audArika, vaikriyaka, AhAraka, tejasa aura kArmaNa ina pA~ca zarIra kA abhAva ho jAne se ve nikala haiN| siddha parameSThI nikala paramAtmA haiN| paNDitapravara daulatarAma jI ne likhA hai . sakala nikala paramAtama vaividha, tinameM ghAti nivaarii| zrI arihanta sakala paramAtama, lokAloka nihaarii||* jJAnazarIrI trividha karmamala, varjita siddha mhntaa| te haiM nikala amala paramAtama, bhoge zarma anntaa|| (chahaDhAlA - 3/5-6) * arthAt : sakala aura nikala ke bheda se paramAtmA do prakAra ke haiN| unameM * * se ghAtikarma kA vinAza karane vAle,loka aura aloka ko jAnane tathA * * dekhane vAle zrI arihanta parameSThI sakala paramAtmA haiN| jinakA jJAna hI * zarIra hai, jo tInoM prakAra ke karmarUpI maila se rahita haiM, jo mokSa ke * avinAzI sukha kA upabhoga kara rahe haiM aise siddha parameSThI nikala paramAtmA / ****Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za ** Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Za Lu * haiN| * yadyapi vyavahAra naya se terahaveM aura caudahaveM guNasthAnavI jIva * * sakala paramAtmA va guNasthAnAtIta lokAgrazikhara para sthAnApanna siddha * parameSThI nikala paramAtmA haiN| ye donoM hI paramAtmA ArAdhanA karane hetu * dhyeyabhUta haiM, tathApi nizcayanaya se merA zuddhAtmA hI upAsanIya hai aisA * jAnanA cAhiye / **********73 **********
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ ***** jJAnAMkuzam dhyAna kA phala ******** zrUyate dhyAnayogena samprAptaM padamavyayam / tasmAtsarvaprayatnena kuryAd dhyAnaM budhottamaH // 27 // , " andaya (dhyAnayogena) dhyAnayoga se (avyayam) avyaya (padam ) pada ko (samprAptam) prApta karatA hai aisA (zruyate) sunA jAtA hai| (tasmAt ) isalie (sarva) sampUrNa (prayatnena) prayatna se ( budhottamaH ) buddhimAnoM meM bhI uttama puruSa (dhyAnam ) dhyAna (kuryAt ) kreN| artha : dhyAna ke yoga se hI jIva avyaya pada ko prApta karatA hai aisA sunA jAtA hai| isalie budhdimAna jIvoM ko prayatnapUrvaka dhyAna karanA caahiye| bhAvArtha : dhyAna kA artha hai nija zuddhAtmA kA avalokana | dhyAna rAmadveSa aura moha kI bhIr3a se tanahA hone kA eka sundara vijJAna hai| dhyAna para se mukti aura sva meM ramamANa hone kI jIvanta prakriyA hai| dhyAna dRSTA -pana kI prApti kA prathama caraNa hai| ArSa granthoM meM aisA upadeza pAyA jAtA hai ki manuSyaloka se pratyeka chaha mAha aura ATha samayoM meM chaha sau ATha jIva mokSa jAte haiN| . anAdikAla se adyAvadhi paryanta anantAnanta jIva mokSa gaye haiM tathA Age bhI jAte rheNge| ve saba karmakSapaNArtha dhyAnatapa kA avalambana lete haiN| yahI kAraNa hai ki dhyAna kA mahattva batAte hue jainAcAryoM ne jainAgama ke 'aneka pRSTha bhara diye haiN| AcArya zrI kundakunda ne likhA hai appasarUvAlaMbaNa bhAveNa du savvabhAvaparihAraM / - sakkadi kAdu jIvo tumhA jhANaM have savvaM / / ( niyamasAra 199 ) - arthAt : AtmasvarUpa ke avalambanarUpa bhAva se yaha jIva sampUrNa ******************** 74
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** jJAnain ******** * parabhAvoM kA parihAra karane meM samartha ho jAtA hai isalie dhyAna hI sarvasva* gautama gaNadhara svAmI svayaM ko sambodhita karate hue kahate hai .. jo sAro savyasAresu, so sAro esa goym| sAraM jhANaM ti. NAmeNa, savvaM budhdehiM desid|| (bRhat pratikramaNa) arthAt : jo sampUrNa sAroM meM sAra svarUpa hai , he gautama! vaha sAra dhyAna * nAma se hai; aisA sabhI buddhimAnoM ne kahA hai| dhyAna kyA hai ? dhyAna apane Apa meM utarane kA abhiyAna hai| deha kyA hai ? deha ke pAra kyA hai ? isataraha kA bhedavijJAna dhyAna ke dvArA hI hotA hai| antastattva kA svarUpa kyA hai ? usakI * upalabdhi kaise ho sakatI hai ? ina zaMkAoM kA samAdhAna dhyAna hai| nija* * kA anveSaNa karane ke lie kI jAne vAlI yAtrA kA zubhAraMbha dhyAna hai|* * AtmAnubhava ke Ananda ko upalabdha karane ke lie, paramAtmA kI pulaka * * ko jIvita karane ke lie apanI gaharAI nApanA dhyAna hai| adhyAtma ke bIja aMkurita karane ke lie dhyAna hI uttama urvarA bhUmi hai| dhyAna mana ko satata jAgaruka rakhatA hai| ataH dhyAna se jJAna * kI abhivRddhi hotI hai| dhyAna se parakha kI dRSTi vikasita hotI hai| * dhyAna Atmabala kI vRddhi karane vAlI mahA auSadhi hai| dhyAna eka aisA * dIpaka hai ki jo antara ke Aloka ko prakAzita karatA hai| dhyAna eka aisA kalpavRkSa hai, jisake nIce baiThakara AtmA, AtmAnanda ke icchita mahAphala ko prApta karatA hai| dhyAna jIvana se abhimukha hokara jIne kA mArga hai| dhyAna se hI AtmA kA darzana hotA hai| dhyAna sAdhaka kI * prANazakti ko urdhvagAmI banAtA hai| dhyAna mana ko pratikriyA rahita * banAkara satya meM jIne kI kalA siradAtA hai| dhyAna mana ko vartamAna meM jInA sikhAtA hai, vartamAna atIta evaM bhaviSya kI virodhAbhAsI talahaTiyoM kA zikhara hai parantu mana vartamAna meM Thahara nahIM paataa| vaha yA to bhUtakAla kI smRtiyo ko saMjotA hai athavA bhaviSyakAla kI kalpanAoM ke tAne-bAne bunatA rahatA hai| ina donoM **********75 ********** *****
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** notice jJAnAMkuzam ******** 'dazAoM meM manuSya ke hAtha meM kucha bhI nahIM A pAtA pratyuta vaha duHkha kA pAtra hI banatA hai aura milane vAle vartamAnakAlika avasara ko bhI gavA~ baiThatA hai| dhyAna ke dvArA dhyAtA atIta aura anAgata se apanA sambandha samApta kara letA hai| phalataH dhyAtA kA rAga-dveSa kSINa hone lagatA hai| yahI kAraNa hai ki dhyAtA zAnta tathA zaktisaMpanna ho jAtA hai| yadi manovijJAna kI dRSTi se vicAra kiyA jAye, to manorogoM kA mUla kAraNa rAga aura dveSamayI vibhAva pariNati hai| mana kI caMcala uThApaTaka manorogoM ko utpanna karatI hai| dhyAna rAga-dveSa ko vinaSTa karatA hai| ataH dhyAna manorogoM ko rokane kI AdhArazilA hai| vartamAna vaijJAnikoM kA mAnanA hai ki zarIra meM kucha caitanyakendra haiN| jIvana kA sampUrNa vikAsa caitanyakendroM meM nihita hai aura dhyAna una caitanyakendroM ko agRta karane meM samartha hai| akSa dhyAna ke hAtha jIvana kA samagra vikAsa hotA hai| AdhyAtmika dRSTi se vicAra karane para patA calatA hai ki vibhAva bhAva hamAre AdhyAtmika jIvana ke lie kaMTaka ke samAna haiN| dhyAna vigata meM kiye gaye doSoM kA vizodhana karatA hai| ataH dhyAna hI 'vAstavika pratikramaNa hai| dhyAna se kAya kA mamatva svayameva visarjita 'ho jAtA hai| isalie dhyAna hI zreSTha kAryAtsarga hai| dhyAna meM rAga-dveSa kA vilaya ho jAtA hai| usake phalasvarUpa Asrava aura bandha nahIM hotA tathA saMbara aura nirjarA hotI hai| ataH dhyAna hI mokSamArga hai| paNDita pravara AzAdhara jI ne likhA hai| iSTAniSTArtha mohAdicchedAccetaH sthiraM tataH / dhyAnaM ratnatrayaM tasmAttasmAnmokSastataH sukham / / (anagAradharmAmRta - 1 / 144 ) arthAt iSTa aura aniSTa padArthoM meM mohAdi ko naSTa karane se citta sthira hotA hai| usase dhyAna hotA hai| dhyAna se ratnatraya kI prApti hotI hai / ratnatraya se mokSa hotA haiM aura mokSa meM jAne se sukha kI prApti hotI hai / dhyAna ke aise acintya mAhAtmya ko jAnakara buddhimAna puruSoM . kA karttavya hai ki ve dhyAna meM lIna ho jAyeM tAki avyaya pada ko prApta kiyA jA ske| ** 76 --
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** zAlAMkuzAm ******** yogiyoM kA tattva pakSapAtavinirmukta, lAbhAlAbhavivarjitam / mAyA manaH parityaktvaM, tattvaM bhavati yoginaH // 28 // * anvayArtha : *(pakSapAta) pakSapAta se (vinirmuktam) rahita (lAbhAlAbha) lAbha aura alAbha se (vivarjitam) rahita hai| (manaH) mana ko (mAyA) mAyA (parityaktvam) virahita kiyA hai aisA (yoginaH) yogiyoM kA (tattvam) tattva (bhavati) * hotA hai| artha : yogI kA tattva pakSapAta se, lAbha aura alAbha ke vikalpa se tathA mAyAcAra se rahita hotA hai| bhAvArtha : yogI kI paribhASA karate hue muni padamasiMha jI ne likhA hai kandarpadarpadalano dambhavihIno vimuktvyaapaarH| * ugratapo dIptagAtraH yogI vijJeya prmaarthH|| (jJAnasAra . 4) *arthAt : jisane kandarpa ke darpa kA dalana kiyA hai, jo dambha vihIna hai, * jo mana, vacana, kAyakRta vyApAra se mukta hai, jo ugratapasvI hai, jo * * dIptagAtrI hai vaha paramArtha se yogI hai aisA tuma jaano| yogiyoM meM aneka guNa hote haiN| graMthakartA ne isa kArikA me tIna guNoM kA ullekha kiyA hai| yathA*1. pakSapAtavinirmuka : pakSapAta kA artha hotA hai kisI eka kI * taraphadArI karanA, kisI vastu ke lie mana meM atyanta prema honA, kisI * eka pakSa se lagAva honaa| yogI kisI se rAga athavA dveSa nahIM krte| * ataH ve pakSapAtavimukta kahalAte haiN| yogI satyArthI hote haiN| satya hI unakA pakSa hotA hai| anekAnta ke upAsaka hone ke kAraNa ve ekAntamrAhI nahIM hote haiN| satya ko prApta karane ke lie ve samasta pakSoM kA tyAga * karate haiM, kyoMki pakSapAta andhatva kA nirmAtA hotA hai yaha tathya unheM * **********77 **********
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ ********************* ****** :-zAma su*i ** * sadaiva smaraNa meM rahatA hai| satya va pakSa meM mahAna antara hotA hai| yathA * kra. satya . pakSa 1. samatA ko bar3hAtA hai| 1. rAga-dveSa ko bar3hAtA hai| 2. anekAnta kA pakSadhara hai| 2. ekAnta kA upAsaka hai| 3. anAgrahI hotA hai| 3. AgrahI hotA hai| 4. zAzvata va samyaka hai| 4. mithyA hai| 5. madhyastha hai| 5. kalaha kA bIja hai| * pakSapAtI satya aura asatya ke viveka se vihIna hotA hai, *jabaki yogI mahAviveka sampanna hote haiN| ataH ve pakSapAtavinirmukta * kahalAte haiN| 2. maramAlAvivarjita : lAbha aura alAbha saba karmAzrita hai| jaba lAbhAntarAya karma kA kSayopazama hotA hai, to jIva ko dhana-dhAnyAdi *iSTa vastuoM kI prApti hotI hai| isase viparIta jaba lAbhAntarAya karma * * kA udaya hotA hai, to jIva ko iSTa vastuoM kA lAbha nahIM hotA / lAbha * aura alAbha kI ina viSama sthitiyoM meM yogI harSa-viSAdAdi nahIM karatA,* * apitu karmoM kA udaya-anudaya samajhakara samacittavAna ho jAtA hai| ataH vaha lAbhAlAbhavivarjita hai| *. grayAparityakta : mAyA ke avAstavikatA aura kapaTa ye do artha * haiN| jaba mAyA kA artha avAstavikatA karate haiM, to mAyAparityakta kA * artha hogA Arambha aura parigraha se hiin| muni asi, masi, kRSi, sevA, * * zilpa aura vANijya ke dvArA hiMsA ke kAraNabhUta aise AraMbha nahIM karate haiM tathA caudaha Abhyantara parigraha va dasa bAhya parigraha ina caubIsa parigrahoM *se ve rahita ho cuke haiN| * avAstavikatA kA dUsarA artha dhokhAdhar3I yA jAlasAjI hotA * * hai! yogIgaNa indrajAlAdi kriyAe~ nahIM karate isalie ve mAyAparityakta * haiN| mAyA kA artha jaba kapaTa kiyA jAyegA, to mAyAparityakta zabda kA * artha hogA kapaTa se rahita vRtti vaale| svahRdayapracchAdanArthamanuSThAnaM / maayaa| apane mana ke vicAroM ko chipAne kA nAma mAyA hai| yogI usase * pUrNatayA mukta hotA hai| yogI jAnate haiM ki mAyA durgati kA (tiryaMcagati * *kA) kAraNa hotA hai| ataH muni apane mana ko pUrNa nirmala banAte haiN| * ******** ** **********
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******* jJAnAMkuzam ********* yogiyoM kI sthiti garbhiNI ca yathA nArI, pazmatyantaH sthasattvakam | evaM yogI sva- dehasthaM svaM pazyeda recakAdibhiH ||29|| anvayArtha : ( yathA) jaise (garbhiNI) garbhavatI (nArI) strI (antaHstha ) apane bhItara ke (satvakam ) zizu ko (pazmati) dekhatI hai ( evaM) usIprakAra (yogI) yogI (svadehastham ) zarIra meM sthita (svam ) sva ko (recakAdibhiH) recakAdi ke dvArA (pazyet) dekheN| artha: jaise garbhavatI strI satata apane udarastha zizu kA dhyAna rakhatI hai, usIprakAra yogI sva- deha meM apanI AtmA ko recakAdika ke dvArA dekhatA hai| vizeSa : 1. ca zabda zloka meM pAdapUrti hetu AyA hai| 2. mere vicArAnusAra gAthA meM AyA pazmati zabda azuddha hai, usake sthAnapara pazyati honA cAhiye ! bhAvArtha: jananI udara vasyo nava mAsa manuSyagati meM sarvaprathama avasthA garbhAvasthA hai| nau mAha taka jIva mAtA ke garbha meM nivAsa karatA hai: mAtA * ke kriyAkalApoM kA asara zizu para pUrNataH par3atA hai| mAtA ke AcAravicAroM ko zizu AtmasAt kara letA hai| yaha bAta aba vaijJAnika bhI mAnane lage haiN| vaijJAnikoM ke anusAra 1. yadi garbhavatI mAtA zrRMgAra meM vyasta rahatI hai, to utpanna hone kalA * zizu carmarogI hotA hai| 2. yadi garbhavatI strI ratikrIr3A meM atyadhika ruci letI hai, to usakA hone vAlA zizu vyAbhicArI athavA napuMsaka hogA / 3. yadi garbhavatI strI daur3atI hai, to zizu apaMga hogA / 4. yadi garbhavatI mahilA uttejaka dRzya ko bAra-bAra dekhatI hai, to usakA J *************
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ *******Luo Ran Ran Ran Mi *Yu **Lu Dai Chang ******** jJAnAMkuzA ******** * zizu aMdhA aura bhIsa hogaa| * 5. yadi garbhavatI ha~samukha, sadAcAriNI aura dhArmika hai, to usase utpanna / hone vAlA zizu svastha, sundara, prasabamanA tathA sadAcAra. banatA hai| * suzikSita nArI isa bAta se pUrNa paricita hotI hai, ataH vaha * * svastha zizu kI prApti hetu niraMtara sajaga rahatI hai| athavA - daur3anA, tairanA, jora se bolanA, bhaya-utpanna karane vAle dRzya * *dekhanA Adi kAryoM se garbhapAta hone kI saMbhAvanA hotI hai| aisI durghaTanA na ho, etadartha mAtA satata prayatnazIla rahatI hai| * garbha meM zizu adhomukhI hotA hai| mAtA ke dvArA bojha uThAnA, * kaSTaprada kArya karanA, atyadhika dhUmanA ityAdi kAryoM se zizu ko kaSTa * * pahu~catA hai| mAtA sadaiva yahI prayatna karatI hai ki garbhastha zizu ko kisI * prakAra kA kaSTa na hov| usItaraha yogI kuMbhaka, recaka aura pUraka nAmaka prANAyAma ko *karate hue pratisamaya nija caitanyamayI AtmA kA dhyAna rakhatA hai| * zaMkA : kuMbhaka, pUraka aura recaka kA kyA svarUpa hai ? * samAdhAna : AcArya zrI zubhacandra likhate haiM - dvAdazAntAtsamAkRSya yaH samIra: prpuuryte| sa. pUraka iti jJeyo vaayuvijnyaankovidaiH|| niruNaddhi sthirIkRtya zvasanaM naabhipngkje| kumbhavanirbharaH so'yaM kumbhakaH prikiirtitH|| niHsAryate'tiyAnena yatkoSThAcchvasana shnaiH| sa recaka iti prAjJaiH praNItaH pvnaagme|| (jJAnArNava - 26/24 se. 26)* * arthAt : dvAdazAnta arthAt tAluoM ke chidra se athavA dvAdaza aMgula* * paryaMta se khIMca kara pavana ko apanI icchAnusAra apane zarIra meM grahaNA* * karane ko vAyuvijJAnI paNDitoM ne pUraka kahA hai| usa pUraka pavana ko sthira karake nAbhikamala ke andara jaise ghar3e ko bharA jAtA hai, usIprakAra * rokakara rakhane ko arthAt nAbhi se anya sthAnoM meM vAyu ko na jAne dene * ko kuMbhaka kahA hai| jo apane koSTha se pavana ko ati prayatnapUrvaka dhIre-* **********80********** *************************************
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** jJAnAMkuzam ******* dhIre bAhara nikAlatA hai, usako pavanAbhyAsa kA varNana karane vAle zAstroM meM vidvAnoM ne recaka aisA kahA hai| jainadharma zAstrAnusAra prANAyAmarUpa yaha vAyuniyantraNa bahuta Avazyaka tattva nahIM hai| saMyamI ko vAMchApUrvaka prANAyAma karane kI AvazyakatA nahIM hai| prANAyAma to use svayameva upalabdha ho jAtA hai| jJAnArNava meM to spaSTa hI prANAyAma ko ArttadhyAna kA kAraNa mAnA hai| AcArya zrI zubhacandra likhate haiM prANasyAyamane pIDA tasyAM syAdArttasaMbhavaH / tena pracyAvate nUnaM jJAtatatvo'pi lakSyataH / / (jJAnArNava 27/9) : arthAt prANAyAma meM prANoM kA Ayamana arthAt rokane se pIr3A hotI hai| usa pIr3A se ArttadhyAna hotA hai aura usa ArttadhyAna se tattvajJAnI muni bhI apane lakSya se cyuta ho jAte haiN| yahI kAraNa hai ki jainAgama meM prANAyAma jaisI bAhyakriyAoM para (adhika jora nahIM diyA gayA hai| zaMkA - jainAgama meM prANAyAma ko ArtadhyAna kA kAraNa mAnA hai. yaha bAta pahale likhe hue pramANa se spaSTa ho jAtI hai| phira isa graMtha meM recakAdi prANAyAmoM kA upadeza kyoM diyA gayA hai ? samAdhAna- prAthamika ziSya ko dhyAna kI siddhi ke lie aura mana ko ekAgra karane ke lie prANAyAma AlambanasvarUpa hai| AcArya zrI zubhacandra jI ne likhA hai - sthirIbhavanti cetAMsi prANAyAmAvalambinAm / jagad vRttaM ca niHzeSaM pratyakSamiva jAyate / / ( jJAnArNava 29 / 14 ) arthAt prANAyAma karane vAloM ke mana itane sthira ho jAte haiM ki unako jaga kA vRttAnta pratyakSa dikhane lagatA hai| mana ko ekAgra karane ke lie hI isa graMtha meM prANAyAma kA upadeza diyA gayA hai| jaba prANAyAma para vizeSa bala diyA jAyegA to vaha ArttadhyAna kA kAraNa banegA, anyathA nahIM / ********* 81 -
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ ********AnApazam ******** rA-mAmI gupiNirAmA Atmacintana kA phala na jApena na homena nAkSasUtrasya dhAraNAt / * prApyate tatparaM tattvaM prApyaM tvAtmavicintanAt // 30 // * *anvayArtha : *(tat) vaha (param) parama (tatvam) tattva (na) na (jApena) jApa se (na) na* homena) homa se (na) na (akSasUtrasya) akSasUtra ke (rUdrAkSa Adi kii| mAlA (dhAraNAt) dhAraNa karane se (prApyam) prApta hotA hai (tu) nizcaya se vaha (AtmavicintanAt) Atmacintana se (prApyam) prApta hotA hai * artha : vaha parama tattva jApa, homa yA akSasUtra ke dhAraNa karane se prApta kara 1 nahIM hotaa| * usakI prApti Atmacintana se hI hotI hai| * bhAvArtha : dhyAna avasthA hai, kriyA nhiiN| dhyAna ke lie jitanI bhI* * kriyAe~ kahI gayI haiM ve saba dhyAna kA sAdhana haiN| sAdhana aura sAdhya * ke madhya kA antara na samajha pAne ke kAraNa aneka anartha ho rahe haiN| * bhArata meM dhyAna para anekAneka mata-matAntara bana cuke haiN| unhoMne * apanI mAnyatAoM ke pracAra hetu aneka prakAra ke graMtha raca liye haiN| apane * * dvArA kalpita vidhi ko ve paramAtma tattvopalabdhi kA ekamAtra kAraNa * ghoSita karate haiN| dhyAna antas kA viSaya hai, ataH bAhya se usake / satyapane athavA mithyApane kA bodha nahIM hotA, phalasvarUpa sAdhaka bhaTaka jAtA hai| * kalpita dhyAnagraMthoM ne sAdhaka ko bhA~ti-bhA~ti lalacAne kA * * prayatna kiyA hai, jisake kAraNa sAdhakagaNa satya se vimukha ho jAte haiN| * jahA~ satya nahIM, vahA~ Ananda kahA~ ? yahI kAraNa hai ki unakI dhyAna / sAdhanA patthara para boye bIja kI taraha vyartha ho jAtI hai| vartamAna meM dhyAna ke nAma para sammohana ke prayoga ho rahe haiM, jo *kSaNa do kSaNa sAdhaka ko bharamAte haiM / jaba sAdhaka vAstavikatA ke * * dharAtala para utara AtA hai, taba vaha apane ko vahIM pAtA hai, jahA~ vaha * **********82**********
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** kuzAg ******** * pahale thaa| usameM koI pragati ghaTita nahIM hotii| isataraha ke apAyoM se . bhavyoM kI eka va.rane hetu madhyAnavidhi ko prakaTa kiyA A rahA hai| SO graMthakAra kahate haiM ki Atmatattva jApya se, homa se athavA * akSasUtra kI dhAraNA se prApta nahIM hotaa| * zaMkA : padasthaM mantravAkyasthama isa kArikA meM graMthakAra ne svayaM jApa * kA upadeza diyA ha, yahA~ ve usakA khaNDana kara rahe haiN| kyA yaha * vacanavighAta nahIM hai ? * samAdhAna : upadeza prAsaMgika hote haiN| upadeza sunane vAle pAtroM meM bheda *hone ke kAraNa upadeza paddhati meM antara AtA hai| upadeza paddhati meM pAye * jAne vAle antara ko vacanavighAta nahIM kahate haiN| sarvajJapraNIta graMthoM meM * jApyAnuSThAna kA jo prakaraNa AyA hai usake do prayojana hai . * 1. pUjya puruSoM kA bhaktipUrvaka smaraNa karanA, tathA 2. mana ko ekAgra krnaa| aneka guNoM ke puMja aise paMcaparamechI AtmA ke vizodhaka hone se hamAre ArAdhya haiN| hameM saMsAra paribhramaNa ko taja kara Atmastha honA hai| isa patha para nirvighnatayA bar3hane ke lie hamAre samakSa parameSThI Adarza * * ke rUpa meM haiM. ataeva unakA smaraNa kiyA jAtA hai| mana atyanta caMcala hai| aneka viSayoM meM maMDarAne vAle mana ko * una viSayoM se vimukha karake Atmatattva kA (adhyAtma patha kA) pathika * banAne ke lie jApya sahayogI banate haiN| isalie dhyAtA jApa karatA hai| * mana kI ekAgratA ke nimitta ko ho dhyAna kA svarUpa mAnanA, mArga ko * hI maMjila mAna lene ke samAna mUDhatva kA graMthakAra ne niSedha kiyA haiN| * devayajJa ko homa kahate haiM arthAt ajJakuNDa meM mantrapUrvaka jora samidhA kI AhUti dI jAtI haiM use homa kahate haiN| usa homa ke dvArA bhI Atmatatva prApta nahIM hotaa| akSa rUdrAkSa ko kahate haiN| ataH akSasatra * kA artha rUdrAkSAdika kI maalaa| anya matAvalambI jIva tulasI, rUdrAkSa.* * caMna Adi kI mAlAoM ko pahanakara aisA mAnate haiM ki sampUrNa pApa * svayameva mAlA ke prabhAva se naSTa ho jAyeMge va AtmA zuddha ho jaayegaa| graMthakAra kahate haiM ki akSasUtra ke dhAraNa karane se bhI Atmatattva kI * upalabdhi nahIM ho sktii| ********** 83********** Za Za Za Za Za Za Za Zhi Fei Fa Za Za Za Za Za Za Za Za Tan Za Za Za Za Za Lu Lu Lu Lu Lu Zhang Zhen Zhen Zhen
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** jJAna * ****** * prabhAta aura andhakAra prabhAtaM yogino nityaM, jJAnAdityo hrdi-sthitH| * itareSAM narANAM ca, na prabhAtaM kadAcana // 31 // * anvayArtha : *(hadi) hRdaya meM (jJAnAdityaH) jJAnarUpI sUrya (sthitaH) sthita hai aise * yoginaH) yogiyoM ke lie ranityam) nitya (prabhAtam) prabhAta hai (ca) aura hai (itareSAm) itara (narANAm) manuSyoM ko (prabhAtam) prabhAta (kadAcana) * kabhI bhI (na) nahIM hai| * artha : yogiyoM ke hRdaya meM jJAnasUrya daidIpyamAna hai, ataH unake lie * ** nitya hI prabhAta hai| anya vyaktiyoM ke lie kabhI bhI prabhAta nahIM hai| * * bhAvArtha : samyagdarzana prApta hone ke bAda jJAna kI ArAdhanA karanI * * caahiye| sva aura para padArthoM ke svarUpa ko prakaTa karane ke lie / samyagjJAna sUrya ke samAna hai| jaise sUrya apanI sahastra razmiyoM ke mAdhyama se jagat ke sampUrNa * padArthoM ko prakAzita karatA hai, usIprakAra jJAna bhI apanI kalAoM ke * mAdhyama se pratyakSa aura parokSabhUta padArthoM ko prakAzita karatA hai arthAt * ******** Ran Za Za Za Za Za *****Xiao Zong Chong Hua Chong Lu Lu Lu Lu Lu Fa Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Za Za Za Za Za Za Fei * jAnatA hai| doSA yAni raatri| jaise sUrya doSAcchedaka hai, vaise hI jJAna bhI mohAdi kA uccATana karatA hai| ataH jJAna bhI doSAcchedaka hai| * jaise sUrya tama kA samUlocheda karatA hai, usIprakAra jJAna bhI tama * arthAt jJAnAvaraNAdi karmoM kA samUloccheda karatA hai| * jaise sUryodaya hone para loga nidrA ko taja dete haiM, usIprakAra * * jJAna kA sUryodaya hone para jJAnI jIva mohanidrA ko tajJa dete haiN| * jaise sUryodaya hone para mArga spaSTatayA dikhane lagatA hai, usIprakAra * jJAnAditya kA udaya hone para mokSamArga spaSTatayA dikhane lagatA hai| * jaise sUrya kamaloM ko vikasita karatA hai, usIprakAra jJAna * AtmA ke zraddhA, tapa, cAritrAdi sadaguNoM ko vikasita karatA hai| * **********84**********
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******* bAlAMkuzam ******* jaise sUrya kA prakAza manuSyoM ke mana ko camatkRta kara detA hai. usIprakAra jJAna kA prakAza manuSya ke mana meM camatkAra utpanna karatA hai| jisaprakAra sUrya jisa nabhomaNDala meM prakAzita hotA hai, usa noma keya kA vikAsa karatA hai, usIprakAra jJAnarUpI sUrya * jisa AtmA meM udita hotA hai, usa AtmA kI khyAti ko vaha lokavizruta kara detA hai| jaise sUrya kI stuti samasta jagajjana karate haiM, usIprakAra samasta AtmArthI jJAnarUpI sUrya kI stuti upAsanAdi karate haiN| jaise nAnAvidha nakSatroM meM sUrya pradhAna hai, usIprakAra samasta AtmaguNoM meM jJAna pradhAna guNa hai| yadi sUrya aura jJAna meM tulanA kI jAye to jJAna hI zreSTha siddha hotA hai kyoMki usa sUrya ko rAhu grasa letA hai, bAdala AcchAdita karatA hai tathA sAyaMkAla meM sUrya asta ho jAtA hai jaba ki jJAnarUpI sUrya ekabAra udita ho jAne para use vibhAvoM kA rAhu aura karmoM ke bAdala AcchAdita nahIM kara paate| jJAnarUpI sUrya kA kabhI asta nahIM hotaa| jJAna AtmA kI apUrva zakti hai| isake vdArA hI AtmA apane hita kA anveSaNa kara sakatA hai| jJAna ke binA sAdhanA apaMga hai / sAdhanA kI utpatti, sthiti aura vRddhi jJAna ke binA saMbhava nahIM hai / AcArya bhagavanta zrI kundakundra ke anusAra to pratyAkhyAna, pratikramaNa, AlocanA aura dhyAna Adi samasta cAritrika kArya jJAna hI hai| AtmajJAna ke abhAva meM kiyA gayA sampUrNa kriyAnuSThAna vyartha hai / jina jIvoM ke pAsa AtmajJAna nahIM hai unheM hitAhita kA viveka nahIM hotA, ve apanI kaSAyoM kA upazamana nahIM kara pAte, unakI viSayAbhilASA zamana ko prApta nahIM hotI, unake mana meM divya vicAroM kA janma hI nahIM hotaa| unake jIvana meM sadA andhaHkAra hI rahatA hai| isalie unake jIvana meM kabhI prabhAta nahIM hotaa| V yogIjana nirantara jJAna meM sthita rahate haiN| jJAna hI unakA bhojana hai aura jJAna hI unakA bhajana hai| jJAna ke atirikta ve kucha cAhate bhI nahIM hai| jJAna hI unakI sAdhanA kA sAdhana aura jJAna hI unakA sAdhya hotA hai| ataH unake jIvana meM sadaiva prabhAta hai / ************* 85
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ dehAjjIvaM pRthak kRtvA, cintayedvicakSaNaH / dehasyaiva ca dehitve, dhyAnaM tatra viniSphalam // 32 // 'anvayArtha : ( vicakSaNaH) buddhimAna ( dehAt ) deha se (jIvam) jIva ko (pRthak ) alaga (kRtvA) karake (cintayet ) cintana kare (ca) aura (tat) usa (dehasya) deha ko (eva) hI jo (dehitve) AtmA mAnatA hai (tatra) vahA~ (dhyAnam) dhyAna (viniSphalam ) niSphala hai| artha: buddhimAna manuSya deha se jIva ko alaga karake cintana kare kyoMki deha hI jIva hai, aisA mAnane vAle jIva kA dhyAna niSphala hai| bhAvArtha: AtmA aura zarIra meM nimnalikhita hai| kra. 1. *** zAgAMkuzam ****** dhyAna kI saphalatA 5. 6. 8. zarIra paudgalika hai| azucibhUta hai| pratikSaNa nazvara hai| jyoM kA tyoM banA rahatA hai| satata kSaraNazIla hai| Adheya hai| AtmA cetana haiN| atyanta nirmala haiM avinazvara hai| dravya hai| ananta guNoM kA piNDa hai| eka akhaNDa va zuddha dravya hai| 9. AnandAlaya hai| 10. aneka guNoM se yukta svadravya hai| hai| AdhAra hai| vibhAva vyaMjanaparyAya hai| navadvAroM kA piMjarA hai| jIva kI saptadhAtuoM se vinirmita azuddha paryAya hai| zaucAlaya ke samAna hai| doSoM kA samUha hai| paradravya hai| isa antara kA bodha na hone ke kAraNa mUDhAtmA deha-dehI ke ekatva ke bhrama ko mana meM basA lete haiN| yahI bhrama duHkha kA kAraNa hai| **** C**********
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** lAlazAna ******* * saMsAra ke mAnasika, vAcanika evaM kAyika duHkhoM kA mUla * kAraNa deha hI hai| ataH deha ke mamatva ko tyAganA cAhiye, AcArya zrI pUjyapAda likhate haiM . mUlaM saMsAraduHkhasya, deha evaatmdhiisttH| tyavAn praviSyamanarvahiravAzAhondriyaH / / (samAdhizataka - 15) arthAt : isa jar3a zarIra meM Atmabuddhi kA honA hI saMsAra ke samasta * duHkhoM kA kAraNa hai| isIlie zarIra meM Atmatva kI mithyAkalpanA se * nivRtta hokara bAhya viSayoM se indriyoM kI pravRtti ko rokatA huA antaraMga * * meM arthAt AtmA meM praveza kre| * zaMkA : deha hI dehI hai. aisA mAnane meM kyA doSa hai ? samAdhAna : deha hI dehI hai, aisI , ekAnta mAnyatA jIva aura ajIva tattvaviSayaka viparIta zraddhAna hai| atattvazraddhAnaM mithyaadrshnm| atattva * * kA zraddhAna mithyAdarzana hai| mithyAdarzana ananta saMsAra kA kAraNa hai| * ataera deha aura dehI kI ekatvarUpa mAnyatA saMsAra kA kAraNa hai| * deha rUpI hai, AtmA arUpI hai| jaba donoM hI dravya paraspara viparIta hai, to ve eka kaise ho sakate haiM ? ataH deha aura AtmA ko eka * mAnanA parama ajJAna hai| deha hI AtmA hai , aisI mAnyatA jaina matAnuyAyI nahIM apitu * * cArvAka matAvalambI rakhate hai| jaina loga zarIra aura AtmA ko kathaMcit *bhinna aura kathaMcit abhinna mAnate haiN| * deha aura AtmA ko sarvathA eka mAnane para deha kA AtmA se viyoga hone para AtmA kA nAza mAnanA pdd'eg| AtmA kA kabhI nAza nahIM * ho sakatA hai| AtmA kA vinAza mAnane para pApa-puNya, dharma- adharma, * pUrvabhava ke saMskAra, jAtismaraNa, sadAcAra aura vividha prakAra ke tapAnuSThAna * Adi sabake anarthakArI Thaharane kA prasaMga prApta hogA, jo ki pratyakSa. * anumAna aura Agama pramANa se bAdhita hai| ataH zarIra aura AtmA ko eka nahIM mAnanA caahiye| svayaM graMthakAra ke zabdoM meM jo deha ko hI jIva mAnatA hai, usakA * dhyAna karanA niSphala hai| ***********87********** Qiu Qiu Qiu Qiu Jie Qiu *******Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Lu *****Zhen Zhu Ling Ling ****
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ ****** acipem ***** jJAlAMkuzam brahmaniSThakoM kI dazA Atmakarmaparityajya, paradRSTiM vizodhayet / yatInAM brahmaniSThAnAM kiM tayA paracintayA // 33 // anvayArtha : ( Atmakarma) Atmakarma ko arthAt bhAvakarma ko (parityajya ) chor3akara (paradRSTim ) paradRSTi ko (vizodhayet ) vizuddha karanA cAhiye / (brahmaniSThAnAm) bahmaniSTha (yatInAm) yatiyoM ko (tathA) usa (paracintayA) , paracintA se (kim ) kyA prayojana hai ? artha : Atmakarma ko chor3akara paradRSTi ko vizuddha karanA cAhiye / brahmaniSThaka yatiyoM ko para kI cintA se kyA prayojana ? arthAt kucha bhI prayojana nahIM hai| bhAvArtha: AtmA aneka zaktiyoM kA piNDa hai| unameM eka vaibhAvika zakti hai| svabhAvAdanyathA bhavanaM vibhAvaH (AptaparIkSA) svabhAva se anyathA honA vibhAva hai| jisa zakti ke nimitta se AtmA meM vibhAvabhAva hote haiM, use vaibhAvikazakti kahate haiN| jaise vidyut ke saMsarga se hITara garmI aura kUlara zIta ko utpanna karatA hai, usIprakAra vibhAvapariNati ke kAraNa iSTa meM rAga va aniSTa meM dveSa utpanna hotA hai| ina vibhAvoM ko hI paramAgama meM bhAvakarma kahate haiN| ve Atmopayoga kA vibhAvarUpa meM pariNamana hone ke kAraNa AtmA ke haiM aisA azuddhanizcayanaya kahatA hai| isa kArikA meM bhAvakarmoM ko hI Atmakarma kahA gayA hai| Atmakarmaparityajya ( Atmakarma ko chor3akara) iSTAniSTa * padArthoM meM kI gaI rAga aura dveSamaya pravRtti AtmA ko nija svabhAva se dUra 'haTAtI hai| nija pariNati se dUra haTanA hI karma ke bandha kA kAraNa hai| ye Atmakarma AtmA ko cidrUpa se vidrUpa karane vAle haiN| ataeva adhyAtmapatha ke pathika ko inakA tyAga karanA atyAvazyaka hai| paradRSTi vizodhayet - (paradRSTi ko vizuddha kareM) mithyAtvakarma ke tIvra udaya se va jJAnAvaraNa karma ke udaya kA nimitta ******************** P
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** Aview ******** * pAkara utpanna hue ajJAna nAmaka audAyika bhAva ke sadbhAva se anAdikAla * se Ajataka yaha jIva para padArthoM ke prati bhrAnti rUpa kalpanAo ko saMjotA rahA hai| vaha apane Apako paradroM kA svAmI, kataI kA bhoka * mAnatA hai| * yathA . * 1. maiM dRSyamAna aura adRSyamA sampUrNa parapadArthoM kA svAmI huuN| 2. maiM dRSyamAna aura adRSyamAna sampUrNa parapadArthoM kA kartA huuN| 3. maiM dRSyamAna aura adRSyamAna sampUrNa parapadArthoM kA bhoktA huuN| *4. maiM paradravya kA tathA paradravya merA bhalA athavA burA kara sakatA hai| * *5. pA~ca prakAra ke zarIra mere haiN| zarIra se bhinna merA koI astitva hI* * nahIM hai| - vastutaH ye saba mAnyatAe~ viparIta hone se AtmaghAtI hai| pratyeka dravya kI apanI apanI svataMtra sattA hai| eka dravya dUsare dravya kA krtaa| nahIM ho sktaa| hogA bhI kaise ? pratyeka dravya apanI upAdAnazakti se * pariNamana karatA hai| yadi koI anya dravya usakA pariNamana karAyegA, to* * upAdAna anya dravya bana jaayegaa| pariNamanakArI dravya meM upAdAnazakti na * * hone se usakA vastutva guNa naSTa ho jaayegaa| vastutva guNa ke naSTa ho jAne se astitvaguNa naSTa ho jaayegaa| isataraha dravya kA nAza ho jaayegaa| aisA hone para vizva ke nAza kA prasaMga aayegaa| isa anartha se * bacane ke lie kisI dravya kA bhalA yA burA koI dravya nahIM kara sakatA * * aisA mAnanA caahiye| pratyeka dravya apane hI ananta guNa aura paryAyoM ke *kartA hote haiN| * zaMkA : yadi aisA mAna liyA jAye to dharmadravya kA gati, adharmadravya kA sthiti, AkAzadravya kA avakAzadAna, kAladravya kA pariNamanakaraNa * aura pudgala dravya kA sukha - duHkha, jIvana-maraNa, zarIra-vacana, mana aura * * zvAsocchvAsa Adi jIva ke prati upakAra hote haiM, isa artha ko pradarzita * * karane vAle prAcIna AcAryoM ke mata asatya kI koTi meM A jaayeNge| * * samAdhAna : aisA nahIM mAnanA caahiye| AcArya tIrthaMkara vANI ke prasAraka, anekAnta ke premI tathA pApabhIru hote haiN| kahIM jinavANI kI prarUpaNA / / meM skhalana na ho jAye, isake lie ve satata sajaga rahate haiN| ataH unake ********** **********
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** light! ******** * vacanoM ko tIrthaMkara kI vANI ke samAna satyatattvaprarUpaka mAnanA caahiye| * * jainatattvamImAMsA kA AdhAra nayapaddhati hai| pratyeka svAdhyAya premI ko nayoM kI vivakSA ko samajha lenA cAhiye tAki AcAryoM ke mantavya sahaja * rUpa se samajha meM A ske| * dharmAdharmAdi dravya jIva aura pudgala ko balAt gatisthityAdi * nahIM kraate| jaba jIva aura pudagala nija upAdAna se gamana karate haiM, taba * dharmadravya unakI gati meM sahakArI kAraNa banatA hai| jaba jIva aura pudgala *nija upAdAna ke kAraNa Thaharate haiM, to unake Thaharane meM adharmadravya sahakArI kAraNa bana jAtA hai| jaba jIvAdi dravya nija upAdAna se * avakAza pAne laga jAye, to AkAza avakAzadAna kA sahakArI kAraNa * banatA hai| jaba apanI upAdAna zakti ke kAraNa jIvAdi dravya pariNamana * * karate haiM, to kAladravya unake pariNamana meM sahayogI bana jAtA hai| jaba * jIva vibhAva bhAva dhAraNa karatA hai, usakI vibhAva vyaMjana paryAyeM abhivyakta hone lagatI hai, taba pudgala nimitta bana jAtA hai| * Apa hI batAo, yadi dharmadravya gati kA kartA ho to vaha siddhoM * ko gamana kriyA meM pariNata karA sakegA ? athavA, yadi pudgala AtmA * ko zarIra pradAna karatA hai to kyA vaha pudagala dravya siddhoM ko sa-zarIrI* banA sakatA hai ? nahIM nA ! ataH yahI mAnanA ucita hai ki eka dravya dUsare dravya ke karttA nahIM hote haiN| hA~- dravyoM meM nimitta-naimittika sambandha * avazya hotA hai, jisake phala se ve pariNamana karate hue dravya ke nimitta * kAraNa bana jAte haiN| jina jIvoM ko tattvabodha nahIM hotA, ve jIva * *anadhyavasAya ke dvArA apane ko paradravyoM kA kartA, bhoktA athavA svAmI * * mAna lete haiN| phalataH ve jIva sva-dravya ke vairI bana jAte haiN| ve jIva * * jinendra deva ke mata se bAhya hone ke kAraNa mithyAdRSTi hote haiN| ataH AcArya pravara yogIndradeva samajhAte haiM ki - paTadRSTiM vizoSayet - brahma yAni aatmaa| jo brahma * se niSTha yAni prAmANika niSThAvAna yA zraddhAlu haiM, aise yativaroM ne * * Atmakarma ko chor3a diyA hai, paradRSTi ko vizuddha kara liyA hai| etadartha * * AcArya bhagavanta kahate haiM ki aba unheM paracintA se kyA prayojana hai ? arthAt kucha bhI prayojana nahIM hai| **********[90 /**********
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******* jJAnAMkuzam ****** cintA ke duSpariNAma cintayA nazyate jJAnaM, cintayA nazyate balam / cintayA nazyate buddhirvyAdhirbhavati cintayA // 34 // anvayArtha : (cintayA) cintA se (jJAnam) jJAna (nazyate) naSTa hotA hai (cintayA) cintA se (balam) bala (nazyate) naSTa hotA hai (cintayA) cintA se (buddhiH) buddhi (nazyate) naSTa hotI hai (cintayA) cintA se ( vyAdhiH } vyAdhi (bhavati) hotI hai| artha : cintA se jJAna, bala aura buddhi naSTa ho jAtI hai tathA vyAdhi hotI hai| bhAvArtha : cintA zabda kA aMgrejI anuvAda hai varI / varI kA artha galA ghoTanA bhI hotA hai| ataH cintA kA artha huA jisataraha koI kuttA kisI zikAra ke gale ko apane dAMtoM se bhIMcatA hai, bAra-bAra jhakajhoratA hai, usItaraha jo jIva ke sAtha kare usa vRtti ko cintA kahate haiN| bhaya. ajJAna, aparyApta prayAsa asamarthatA aura bhrama ye saba cintA ke kAraNa haiN| cintA eka mAnasika roga hai| cintA kI bhayaMkaratA ko abhivyakta karate hue nItikAroM ne likhA haiM ki citA cintA samAkhyAtA, bindUmAtra vizeSatA / citA dahati nirjIvaM, cintA jIvaM dahatyaho / / - : arthAt citA aura cintA meM eka bindu kI hI vizeSatA hai| citA to nirjIva zarIra kA dahana karatI hai aura cintA sajIva ko jalAtI hai| cintA kA artha hai duHkhI honA, anAvazyaka vicAra karanA, apane kala ke hita ke lie Aja hI soca-vicAra meM (vyartha ) ghula jAnA aadi| cintayA nazyate jJAnam / cintA se jJAna naSTa hotA hai| jJAna AtmA kA nija guNa hai| jaba AtmA svAbhimukha hotA hai taba isa guNa kI abhivyakti hotI hai| cintA AtmA kI bahirmukhI pravRtti *******
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ *** jJAnAMkuzama ******** hai / vaha kendra se paridhi kI ora AtmA ko le jAtI hai| usake kAraNa AtmA apane svabhAva ko vistRta kara detA hai| abataka cintA rahatI hai . tabataka AtmA svabhAvAbhimukha nahIM bana paataa| svabhAva se dUra hone ke kAraNa se AtmA kA jJAna AvRtta ho jAtA hai| paradravya sambandhI cintA rAga aura dveSa kI nirmAtrI hai| jahA~ rAma aura dveSa hotA hai, vahA~ niyama se dravyakarma kA bandha hotA hai| dravyakarma ATha prakAra ke hote haiM, jisameM eka jJAnAvaraNa nAmaka karma bhI haiN| yaha karma jJAna guNa para AcchAdana DAlatA hai| cintA ke kAraNa jJAna AvRtta hotA hai| ataH kAraNa meM kArya kA upacAra kara ke kahA hai ki cintayA nazyate jJAnam / zaMkA: cintA se yadi jJAna naSTa hotA hai, to AtmA bhI naSTa ho AyegA? samAdhAna: jJAna AtmA kA paramasvabhAva hai| svabhAva kA nAza ho jAne para svabhAva ke dhAraka dravya kA bhI nAza ho jaayegaa| dravya kA nAza honA to trikAla meM bhI saMbhava nahIM hai| ataH yahA~ nazyate zabda se jJAna kA pUrNa uccheda na lekara jJAna ko AvRtta karatA hai aisA artha karanA cAhiye / cintayA nazyate balam / cintA se bala naSTa hotA hai| cintita vyakti jitanA bhI bhojana karatA hai, vaha bhojana cintA ke bheTa car3ha jAtA hai| vaha jo kucha bhI khAtA hai, usase poSaka tattva utpanna nahIM ho paate| yahI kAraNa hai ki cintA karane vAle jIvoM kA zarIra zaktihIna ho jAtA hai| bala naSTa hone kA eka aura kAraNa hai ki cintA se bhUkha kI kamI ho jAtI hai| phalataH cintita vyakti kucha grahaNa nahIM kara pAtA jaba ki cintA usake mastiSka se adhika kArya karavAtI hai| usa kArya ke lie mastiSka ko atyadhika UrjA kI AvazyakatA par3atI hai| mastiSka UrjA zarIra se grahaNa karane lagatA hai| jaba zarIra ko Avazyaka UrjA nahIM mila pAtI, to vaha azakta ho jAtA hai| jisaprakAra agni hare bhare vRkSoM ke samUha se yukta mahAvana ko kSaNabhara meM vinaSTa kara detI hai, usIprakAra cintA manuSya ke oja, teja aura bala ko naSTa kara detI hai| cintA AtmavizvAsa ko naSTa kara detI *******************
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** igen ******* hai, phalataH kAryazakti svayameva hI naSTa ho jAtI hai| cintayA narayate buddhi / cintA se buddhi naSTa hotI hai| cintA jJAnatantuoM ko uttejita karatI hai| phalataH snAyumaNDala, jJAnavAhI tantriyA~ evaM kAryavAhaka naseM apanA kArya vyavasthita DhaMga se nahIM kara paatii| usase buddhi kA nAza hokara pAgalapana kA daurA Ane lagatA hai| : jisaprakAra dImaka sundara pustaka ko cATa jAtI hai, usIprakAra cintA vizAla buddhi ko naSTa karatI hai nanocikitsaka aisA mAnate haiM ki jo vyakti nirantara cintA meM magna rahatA hai, usake pAgalapana kI saMbhAvanAe~ bar3ha jAtI hai| DAkTarI parIkSaNoM meM yaha siddha huA hai ki cintA socanevicArane kI zakti ko pUrNatayA samApta kara detI hai| zaMkA buddhi aura jJAna meM kyA antara hai ? : samAdhAna yadyapi donoM ko ekArthaka mAnA gayA hai, tathApi yaha niyama - * hai ki zabdabhede dhuvArtha bhedo iti (zabdabheda hone para arthabheda avazya hotA hai| buddhi mana kA kArya hai va jJAna AtmA kA guNa hai| buddhi jJAna kI hI kSAyopazamika avasthA hai| yaha ina donoM meM pramukha antara hai| meM vyAdhirbhavati cintayA / cintA se vyAdhi hotI hai| cintA tIvra halAhala hai| jaise halAhala kI eka bUMda bhI mukha jAne para vaha mAMsa ko sokhatI hai, rakta ko viSAkta banAtI hai tathA prANaghAta karatI hai| usItaraha cintA kA prabhAva zarIra para par3atA hai aura anta meM prANoM kA ghAta ho jAtA hai| ataH zarIra ke lie cintA tIvra viSa ke samAna hotI hai| cikitsAzAstriyoM kA kathana hai ki cintA se grasta vyakti kA garama huA rakta aneka doSa utpanna karatA hai| yathA bhUkha na laganA, bhArI-bhArI rahanA, nidrA kA na AnA aadi| sira cintA karane kA pariNAma yaha hotA hai ki - 1. ceharA murajhA jAtA hai| 2. mana udAsa ho jAtA hai| 3. zArIrika zakti kSINa hone lagatI hai| 93
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** lAza ******** * 4. kArya karane kI zakti kA kSaraNa hone lagatA hai| * 5. svabhAva meM asahajatA utpanna hotI hai| cintAgrasta vyakti kA dila ghabarAne lagatA hai, jisa se kabhI* kabhI dila kA daurA par3ane kI saMbhAvanA bar3ha jAtI haiN| cikitsAzAstriyoM * kA abhimata hai ki cintA hRdayaroga kA pramukha kAraNa hai| * mAnava ke zarIra meM thAyaraoNyaha nAmaka eka graMthi hotI hai| isakA sthAna kaMTha meM hai| isakA kArya hai AvegoM tathA saMvegoM para niyantraNa karate rhnaa| isa graMthi se niHsaraNa ko prApta hone vAle bhAramona dvAra hI * mAnavIya bhAvanAtmaka koSoM kA praNayana hotA hai| isI graMthi ke dvArA hI * bhAvanAtmaka saMvedanAoM para yA spandanoM para niyantraNa kiyA jAtA hai| * yaha graMthi krodha, mAna, mAyA, lobha aura bhayAdi mAnasika AvegoM ko * tIvra, tIvratara yA tIvratama athavA manda, mandratara yA mandatama kara sakatI * hai| mAnasika asantulana meM isa graMthi kA bahuta mahattva hai| cintA ke kAraNa isa granthi ke kAryoM meM bAdhA upasthita hotI hai| cintA isa graMthi * meM atyadhika capalatA kA nirmANa karatI hai| isakI gati viSama ho jAtI. * hai| kabhI-kabhI to cintA ke kAraNa graMthi apane sthAna se cyuta ho jAtI * hai| isake phala se - 1. zarIra meM bahuta mAtrA meM uSNatA bhar3akanA, 2. dila kI dhar3akanoM kA bar3ha jAnA, * 3. zvAsa dhauMkanI kI taraha calane laganA aura *4. mAMsa, majA, raktAdi dhAtuoM kA kSINa honA Adi duSpariNAma * * parilakSita hote haiN| * cintA ke kAraNa utpanna hone vAle rogoM meM vizeSataH nidrAnAza va siradarda Adi pramukha roga haiN| enjImA pekTorisa nAmaka mahAbhayaMkara vyAdhi kA kAraNa cintA hai| isa roga meM itanI vedanA hotI hai ki AdamI * cIkha-cIkha kara behAla ho jAtA hai| isItaraha madhumeha, gaThiyA, jukAma. * * ucca raktacApa, udaradraNAdi roga cintA ke kAraNa utpanna hote haiN| isalie * * graMthakAra kahate haiM ki cintA se vyAdhi hotI hai| cintA ke ina duSphaloM ko jAnakara cintA kA avilamba parityAga kara denA caahiye| **********[94********** Ju Ran Ran Fa Ran Ran Lu Lu Lu Lu Za Za Ran Ran Ran Ran Xue Za Zhang Zhang Zhang Zhang **Lu Lu Lu Lu Lu
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** iperf ******* anyatvabhAvanA * anyaccharIramanyo'hamanye sambandhibAndhavAH / / evaM svaM ca paraM jJAtvA, svAtmAnaM bhaavyetsudhiiH||35|| * anvayArtha : (shriirm| zarIra (anyat) anya hai (aham) maiM (anyaH) anya hU~ (sambandhiA / * sambandhijana aura (bAndhavAH) bandhujana (anye) anya hai| (evaM) isaprakAra *(svam) sva ko (ca) aura (param) para ko jJAtvA) jAnakara (sudhIH)* * buddhimAna (svAtmAnam) svAtmA kI (bhAvayet) bhAvanA kreN| artha : maiM anya hU~, yaha zarIra aura ye bandhu-bAndhava anya haiN| isaprakAra : * sva aura para ko jAnakara buddhimAna jIva AtmA kI bhAvanA kreN| * bhAvArtha : isa kArikA meM anyatvabhAvanA ke cintana kA upadeza diyA gayA ************* hai / AcArya zrI kundakunda deva ne likhA hai . aNNaM imaM zarIrAdigaM pi hojja bAhiraM dvv| NANaM daMsaNamAdA evaM ciMtehi annnnttN|| (bAramANuvekkhA - 23) * arthAt : ye zarIrAdika bAhya dravya mere nahIM haiN| mere se pRthaka anya haiN| jJAnadarzana svabhAvI AtmA hI merA hai| isaprakAra anyatva bhAvanA kA citavana karanA caahiye| * AtmA zarIrAdika se bhinna hai, kyoMki AtmA caitanyamayI hai aura * * zeSa dravya acetana haiN| AtmA kI vibhAva pariNati kA Azraya pAkara karmoM * *kA bandha huaa| udayIbhUta karmoM ke phala se zarIrAdi paradravyoM kA saMyoga huaa| jisake sAtha saMyoga huA hai, usakA viyoga bhI hotA hai| AtmA kA AtmA se kabhI viyoga nahIM hotaa| jinakA AtmA se viyoga hotA hai, ve AtmA ke nahIM hote / * karma anAdi hai, isalie saMyoga bhI anAdikAlIna hai| phira bhI **********[95 ********** Gong Bi Ran Ta Ran Chang Lu Lu Lu Lu ##Chai Ling Zhen Zhu Za Za Za Za Za
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** kolijzAna! ******** *karma AtmA se pRthaka hI haiN| jaisA milA huA dUdha aura pAnI eka rUpa * pratibhAsita hotA hai, usItaraha milA huA jIva aura deha eka rUpa pratibhAsita hotA hai| parantu vastusvarUpa kA cintana karane para unakA * anyatva spaSTa ho jAtA hai| paNDitapravara daulatarAma jI ne likhA hai . jala paya jyoM jiya tana melA, pai bhinna bhinna nahiM bhelaa| jyoM prakaTa judai dhana dhAmA. kyoM vha~ ika mili sata raamaa|| (chahar3hAlA - 5/7) arthAt : jaba eka-sA pratibhAsita hone vAlA zarIra hI AtmA kA nahIM hai, taba jo padArtha pratyakSa meM hI para haiM - aise mAtA-pitA Adi parivAra jana athavA mitrAdi AtmIyajana hamAre ananya kaise ho sakate haiM ? saMsArI jIvoM kA paraspara sambandha kaisA hai ? isako dRSTAnta * pUrvaka samajhAte hue pUjyapAdAcArya likhate haiM - digdezebhyaH khagA etya, saMvasanti nage- nge| sva-sva kArya vazAdhAnti, deze dikSu prge-prge|| (iSTopadeza -9) * * arthAt : dizA-vidizAoM se pakSIgaNa Akara rAtrikAla meM eka vRkSa * * para Thahara jAte haiM aura subaha ve apanI-apanI icchAnusAra alaga-alaga dizAoM meM ur3a jAte haiN| usIprakAra karmajanita sambandhoM ko yaha jIva prApta karatA hai| ye * sambandha sthAyI nahIM haiM, kyoMki samayAnusAra unameM viccheda bhI ho jAtA * *hai| jinase isa jIva kA tAdAtmya sambandha hai, ve hI jIta ke haiN| AcArya zrI amitagati ne likhA hai . ekaH sadA zAzvatiko mamAtmA, vinirmalaH sAdhigamaH svbhaavH| bahirbhavAH santyapare samastA, na zAzvatAH karmabhavAH svkiiyaaH|| **********[96 ********** Lu Lu Lu Lu Su Ran Ran Ran
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** lldlife ******** (trizaMtikA . 26) * * arthAt : merA AtmA eka hai, zAzvata hai aura nirmala jJAnasvabhAvI hai|* * samasta paradravya karma se utpanna hone ke kAraNa mujhase para haiN| yaha jIva saMsAra meM akelA AtA hai / usake vdArA pUrva meM * * upArjita kiye gaye karma hI usake sAtha Ate haiM : unhIM ke kAraNa jITa - sukha yA duHkha ko prApta karate haiM | karma ke kAraNa prApta hone vAle saMyogoM athavA viyogoM ko yaha jIva apanA mAnakara zubha athavA azubhavikalpa * karatA hai / ina zubhAzubha pariNAmoM se jIva tIta saMklezita hotA huA * punaH ghora karmoM ko bAndhatA hai / isase bacane ke lie anyatvabhAvanA kA * * cintana karate rahanA sAdhaka ke lie Ata Avazyaka hai| B anyatvabhAvanA kA cintana karate rahane se sAdhaka ko saMsAra kI * yathArthatA kA bodha hotA hai / yaha bodha use anukUla aura pratikUla * paristhitiyoM meM sAdhanA ke patha se bhaTakane nahIM detA hai / jaba sva aura * * para kI bhinnatA kA bodha ho jAtA hai. taba zraddhA kI samIcInatA ko bala * milatA hai / isIko hI AgamabhASA meM darzanavizuddhi kahate haiM / isI* * darzanavizuddhi ke bala para jIva tIrthakara jaisI parama punIta tathA jIvoddhAriNI prakRti kA bandha kara letA hai| * sva aura para kA yathArtha jJAna hI samyagjJAna hai ! anyatvabhAvanA * kA cintana karate rahane se jJAna meM vizuddhi AtI hai / * paradravya ke saMyoga aura viyoga hone para jo rAga-vdeSa kI * pariNati utpanna hotI hai, vaha cAritra kI vighAtikA hai / ataH caritra kI zuddhi ke lie bhI anyattabhAvanA kA cintana karate rahanA cAhiye / saMkSepa se anyatva bhAvanA ke pA~ca phala haiN| yathA - 1. sva-para kA yathArtha bodha hotA hai paradravyAsakti kama hotI hai| moha kA vilaya hotA hai| 4. svAtmabhAvanA kA jAgaraNa hotA hai| 5. karmakSaya dvArA mokSa kI prApti hotI hai| sva-para bhedavijJAna ko prApta karake buddhimAna jIva nirantara* * paradravya nirapekSa apanI zuddhAtmA kA dhyAna karate haiN| ********** 97]********** Za Za Za Za ****Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za Ran Ran Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnAMkuzam **** azucitvabhAvanA atyantamalino deho, dehI cAtyanta nirmala: ubhayorantaraM dRSTvA, kasya zaucaM vidhIyate // 36 // anvayArtha : (dehaH) deha (atyanta ) atyanta (malinaH ) malina hai (ca) aura (dehI) AtmA (atyanta ) atyanta ( nirmalaH) nirmala hai| (ubhaya) donoM meM (antaram) antara ko (dRSTvA ) dekhakara ( kasya) kisakI (zaucam ) zuddhi (vidhIyate) kI jAye ? artha: deha atyanta malina hai aura AtmA atyanta nirmala hai| donoM meM antara ko dekhakara kisakI zuddhi kI jAya ? kisI kI bhI nahIM / bhAvArtha : isa kArikA meM azuci bhAvanA kA varNana kiyA gayA hai| zarIra azuddha haiM, kyoMki 1. zarIra kI utpatti azuddha padArthoM se huI hai| r mAtA kA raja aura pitA kA vIrya ina do padArthoM se zarIra kI utpatti kA prAraMbha huaa| mAtA ke dvArA khAye hue anna kI jhUThana ko peTa meM grahaNa kara yaha puSTa huA tathA bAhara nikalane kA sthAna bhI mAtA kA mUtrasthAna thaa| isataraha zarIra kI utpatti azuddha padArthoM se huI hai| AcArya zrI zivArya likhate haiM dehasya sukka soNiya asuI pariNAmikAraNaM jahyA / deho vi hoi asuI amejjhadhadapUravo va tado / / (bhagavatI ArAdhanA V 1010 ) arthAt : deha kI utpatti kA kAraNa mahAna azucisvarUpa mAtA kA rudhira tathA pitA kA vIrya hai| jaise malina vastu se nirmita ghevara malina hotA hai, usIprakAra azubha bIja se utpanna zArIra azubha hai| 2. zarIra meM apavitra padArtha rahate haiN| isa zarIra meM eka aMjuli pramANa meda nAmaka dhAtu hai, utanA hI ***************** -
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******* tipe jJAnAMkuzam ******* zukra hai, tIna aMjuli pramANa vasA hai, usase dugunA pitta hai, utanA hI kapha hai, khUna ardha ADhaka pramANa hai, sUtra eka Adaka pramANa hai aura chaha sera mala hai| isa taraha aneka apravitra padArtha zarIra meM rahate haiN| 3. zarIra se apavitra padArtha bahate haiN| zarIra dharma se DhakA hone ke kAraNa isake bhItara meM bharA huA maila dikhatA nahIM hai| isa zarIra meM nau dvAra haiM, jo pratikSaNa mala bahAte haiM / do kAna, do A~kheM, do nAsA chidra, mukha, maladvAra aura muutrdvaar| ina navadvAroM se mala nikala kara ghRNA utpanna karatA hai| phor3A Adi hone para jo pIpa nikalatA hai, usako to dekhane ke bhAva nahIM hote| isataraha zarIra se apavitra padArtha bahate haiN| 4. zarIra ke saMsarga se zuddha padArtha bhI azuddha hote haiN| AcArya zrI pUjyapAda likhate haiMbhavanti prApya yatsaMgamazucIni zucInyapi / sakAya: saMtatApAyastadarthaM prArthanA vRthA / / padArthoM ko yaha zarIra apavitra kara detA hai| 5. zarIra meM aneka roga haiN| cikitsAzAstriyoM kA kathana hai ki zarIraM vyAdhi mandiram / arthAt jisake sambandha ko pAkara pavitra padArtha bhI apavitra ho jAte haiM, vaha zarIra hamezA tApa ko utpanna karane vAlA hai| ataH zarIra ke lie kucha cAhanA vRthA hai| zarIra ke saMsarga meM Ane vAle vastra, bhojana, mAlAdi samasta arthAt : zarIra vyAdhiyoM kA mandira hai / (iSTopadeza 18) - - AcArya zrI kundakunda likhate haiM ekkekkaMgulivAhI chaNNavAdI hoMti jANa maNuyANaM / avasese ya sarIre royA bhaNa kittiyA bhaNiyA / / (bhAvaprAbhRta 37) arthAt : he jIva ! manuSyoM ke eka eka aMgula meM chiyAnaveM - chiyAnaveM ******* -
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** jalAMkuzam ******* roga hote haiM, phira samasta zarIra meM kitane roga hogeM ? so tU batA / isI bAta ko anya paddhati se samajhAte hue AcArya zrI zivArya likhate haiM jadi rogA ekkammi ceva acchimbhi hoMti chaNNaudI / savvammi dAhaM dehe hodavvaM kadihiM rogehiM || (bhagavatI ArAdhanA 1061) meM mAnaveM roga utpanna hote haiM, taba sampUrNa deha arthAt eka meM kitanI vyAdhiyA~ hogI ? zarIra meM hone vAle pUrNa rogoM kI saMkhyA batAte hue AcArya zrI zivArya likhate haiM - paMceva ya koDIo bhavaMti taha atttthstttthilkkhaaii| Nava NavadiM ca sahassA paMcasayA hoMti culsiidii| / (bhagavatI ArAdhanA 1061) arthAt : pUrNa zarIra meM pA~ca karor3a ar3asaTha lAkha ninyAnave hajAra pA~ca sau corAsI roga hote haiN| zarIra kevala rogoM se hI sahita ho aisA nahIM apitu vaha atyaMta malina bhI hai| sampUrNa samudra ke jala se bhI yadi use sApha kiyA jAye. 'to bhI vaha svaccha nahIM ho sktaa| AtmA atyanta nirmala hai| usameM kisI prakAra kA maila nahIM hai| pUrNa jJAnAnandasvarUpI tathA anantaguNarUpI zarIra se vaha yukta hai| AtmA meM jo kucha bhI dravya bhAva aura nokarma rUpa malinatA parilakSita ho rahI * hai, vaha saba pudgala dravya kI saMgati karane kA duSphala hai| svabhAvataH AtmA zuddha hai| r deha malina hai, malina thA aura malina hI rhegaa| AtmA pavitra hai, pavitra thA aura pavitra hI rhegaa| zarIra apanI malinatA nahIM chor3atA hai, ataH use pavitra nahIM kiyA jA sktaa| AtmA pavitra hai, ataH use pavitra karane kI AvazyakatA nahIM pdd'tii| isalie graMthakAra kahate haiM ki phira kise va kaise zuddha kisI ko bhI zuddha karane kI AvazyakatA nahIM hai| *****00********** M kareMge ?
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** jJAnAza ******** ekatvabhAvanA ********************************** ekaH karoti karmANi, bhuMkte caiko'pi tatphalam / * eko'pi jAyate nUnameko yAti bhavAntaram // 37 // * * anvayArtha : *(ekaH) akelA (karmANi) karmoM ko (karoti) karatA hai (ca) aura (eka:)* * eka api) hI sat) utta (phalAma pAla ko muMkA bhogatA hai| nUnam)* * nizcaya se (ekaH) akelA (api) hI rajAyate) janma letA hai| (ekaH) * akelA hI (bhavAntaram) bhavAntara ko (yAti) jAtA hai| * artha : yaha jIva akelA hI karmoM ko karatA hai tathA usake phala ko * * akelA hI bhogatA hai| yaha jIva akelA hI janma letA hai aura akelA hI bhavAntara ko jAtA hai| bhAvArtha : pratisamaya AtmA ko aisA vicAra karanA cAhiye ki ego me sassado appA, NANadaMsaNalakkhaNo, sesA me bAhirA bhAvA, samdhe, sNjoglkkhnnaa|| arthAt : merA AtmA eka hai tathA zAzvata hai| vaha jJAna aura darzana lakSaNa vAlA hai| zeSa jitane bhI saMyoga lakSaNa vAle bhAva haiM, ve mere se bhinna haiN| AtmA kA svabhAva mRNmaya nahIM. cinmaya hai| vaha cinmUrti * akelA hai| usake alAvA sampUrNa jIvadravya tathA pudagala, dharma, adharma, * * AkAza aura kAla ye pA~ca ajIvadravya usase para haiN| ananta guNa aura * paryAyoM ke bhedoM ko miTAkara akhaNDa banA vaha Atmadravya akelA hai| jJAna aura darzana ye do usake lakSaNa haiN| * aho! Azcarya hai ki jJAna ke netra mUMde hue haiM jisake. aisA * mUDhAtmA apane satyasvarUpa se aparicita ho jAne ke kAraNa paradravya * * AtmarUpa hai, aisI AtmaghAtI kalpanA karatA hai| kauna hai kisakA ? * saMsAra ke nATaka kA maMcama saMyoga aura viyoga nAmaka do nirdezaka kara * rahe haiN| usa nATaka meM aTaka kara yaha satya hai, aisI bhramabharI kalpanAoM **********101********** **************** *************
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******* zAlAMkuzA ******** * kA jAla ye jIva buna rahe haiN| isase unheM duHkha hI hotA hai| ma eka kA artha hai, ashaay| saMsAra meM paribhramaNa karane vAle kA koI sahArA nahIM hai| yaha bAta alaga hai ki vaha sahArA prApta karane kI * kAmanA kara rahA hai / jaise nidrA samApta hokara A~kheM khulate hI sapanA * TUTa jAtA hai| svapnoM meM dRzya padArtha asatya ho jAte haiM, usIprakAra jaba * sadajJAna ke kAraNa mohanidrA TUTa jAtI haiM, taba ve kalpanAyeM niHsAra ho * * jAtI haiN| zaMkA : sAMsArika parijanoM tathA padArthoM ko bhale hI apane nahIM mAne jAye, parantu saMsArasamudra se pAra karane vAle deva, zAstra, guru ko to *apanA mAnanA pdd'egaa| * samAdhAna : nahIM, aisA kahanA anucita hai| nAda kA sahayoga lekara samudra *pAra honA alaga bAta hai aura nAca ko hI tAraNahAra samajhanA alaga * hai| deva, zAstra, guru bhI paradravya haiN| vyAvahArika dRSTi se unako nimitta / banAkara yAM, hama apanA mokSamArga prazasta kara lete haiM, tathApi AtmasvabhAva se atyanta bhinna hone ke kAraNa ve bhI paradravya haiN| paradravya ko apanA * mAnane kA tila ke barAbara bhAva bhI mokSa kA bAdhaka hai| * anekAntadRSTi se vicAra karane para spaSTa jJAta hotA hai ki * prAthamika ziSTya deva, zAstra, guru ke sahayoga se mokSamArga meM praveza karatA hai parantu antatogatvA vaha unakA bhI sahayoga tajakara ekAkI Atmatattva kA Azraya letA hai| mokSa ke lie zuddhopayoga kI dRSTi se AtmA deva, * zAstra, guru se bhI vivikta hai| * ekatva bhAvanA kA cintana karane ke pA~ca phala haiN| yathA . *1. pratikUlatA meM samatAbhAva kI upalabdhi hotI hai| 2. anukUlatA meM ahaMkAra nahIM jgtaa| 3. ekAgratA bar3hatI hai| 4. parapadArthoM meM mamatvabhAva utpanna nahIM hotaa| *5. svabhAva meM rahane kI preraNA milatI hai| *6. dhyAna kI siddhi hotI hai| ataH mumukSu jIvoM ko satata ekatvabhAvanA kA cintana karate hue apane pariNAmoM ko vairAgyamayI banAnA caahiye| **********102********** ************************************
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ran Ran Ran Fa Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ji Xue Bu ********AlAkRSya ******** nizcaya dhyAna * uurdhvshvaasvinirmuktmdhHshvaasvivrjitm| madhyazUnyaM padaM kRtvA, na kiJcidapi cintayet // 38 // * anvayArtha : * {UrdhvazvAsa) UrdhvazvAsa se (vinirmuktam) mukta (adhaHzvAsa) adhozvAsa * * se (vivarjitam) rahita (madhya) madhya (padaM) sthAna ko (zUnyam) zUnya * * kRtvA) karake (kiJcit) kucha (api) bhI (ma) nahIM (cintayet) soceN| * artha : UrdhvazvAsa ko Upara chor3akara adhozvAsa ko nIce rokakara tathA * * madhya ke pada ko zUnya karake kucha bhI cintana na kreN| bhAvArtha : yogazAstra meM dhyAna karate samaya prANAyAma ko bahuta mahattva * diyA gayA hai| isa kriyA meM zvAsocchavAsa para anuzAsana karanA hotA * * haiN| zvAsa kisa taraha lenA hai ? zvAsa ko kaba lenA hai athavA chor3anA* * hai ? zvAsa ko kaba aura kisa taraha rokanA hai ? yaha saba viSaya T prANAyAma ke antargata Ate haiN| prANAyAma ke phala kA varNana karate samaya AcArya zrI zubhacandra likhate haiM : sthirIbhavanti cetAMsi, prANAyAmAvalambinAm / jagad vRttaM ca niHzeSaM, pratyakSAmivajAyate / / (jAnArNava - 26/54) arthAt : jo prANAyAma kA avalambana karane vAle puruSa haiM, unake citta sthira ho jAte haiN| citta sthira ho jAne se jJAna prApta hotA hai| usase jagat ke samasta vRttAnta pratyakSa ke samAna ho jAte haiN| * yogazAstrAnusAra dhyAyaka UrdhvazvAsa ko Upara kI ora hI roka * rakheM aura adhaHzvAsa ko nIce roka leveN| isataraha madhyasthAna rikta ho * jaayegaa| isa prakriyA meM kisI bhI prakAra kA cintavana karanA Avazyaka nahIM hai| **********[103******** *Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Za Za Za Zhu Lu Lu Lu Lu Lu Za Za Za Za Za Ji Gong **
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** AANapuzatA ******** kaI loga aisA mAnate haiM ki . * 1. dhyAna ke samaya meM raMgoM kA dhyAna karanA cAhiye / 2. dhyAna ke samaya meM Izvara kA dhyAna karanA cAhiye / 3. dhyAna ke samaya meM kisI bindU kA dhyAna karanA cAhiye / 4. dhyAna ke samaya meM kisI kendra kA dhyAna karanA cAhiye / 5. dhyAna ke samaya meM nAca-kUda kara mana ko ekAgra karanA caahiye| * * unakI yaha mAnyatA yuktiyukta nahIM hai| unhoMne dhyAna ko kriyA mAnane kI bhUla kI hai| dhyAna antaraMga tapa hai| jo antaraMga hai, usakI * kriyA nahIM kI jAtI, anubhava kiyA jAtA hai| anubhava svabhAva hai. * avasthA hai . kriyA nhiiN| jabataka sampUrNa saMkalpa aura vikalpa samApta * nahIM ho jAte, tabatakra Ara kI kalAma sArtha hai! * zaMkA : jainAgama meM bhI dhyAna ke samaya meM dvAdaza anuprekSAoM ke cintana karane kA upadeza diyA gayA hai| isa upadeza ko bhI ucita kaise mAnA jA * sakatA hai ? * samAdhAna : mana kriyA kI bhASA samajhatA hai, kyoMki vaha satata * kriyAzIla hai| use Ajataka niSkriyatA kA pATha par3hAyA nahIM gyaa| * anAdikAlIna ye saMskAra ekAeka nahIM mittte| usake lie ucita prayatna * karane kI AvazyakatA hotI hai| ise yU~ samajho ki koI vAhana prati ghaNTA sau kilomITara kI gati se cala rahA hai| yadi usa vAhana ko rokanA hai, to pahale usakI * gati kama karanI pddegii| usItaraha mana ati capalatA se viSaya-kaSAyoM meM * bhramaNa kara rahA hai| usakI gati ko kama kiye binA usako rokanA saMbhava * * nahIM hai| bAraha bhAvanAoM kA cintana mana kI gati ko kama karane kA * * sAdhana hai| * caMcala citta ko bAraha bhAvanAe~ eka dizA detI hai| phalasvarUpa * mana ke asaMkhyAta vikalpoM ke sthAna para kucha vikalpa hI zeSa rahate haiN| * ve vikalpa bhI zanaiH zanaiH vilIna hone lagate haiN| ataH anuprekSAoM kA * cintana dhyAna kI pUrva taiyArI hai| jinheM nijasvarUpa meM lIna rahane kI abhilASA hai, jo muktipatha ke rAhI haiM, unheM cAhiye ki ve apane AtmA * meM sthira ho jaaye| zeSa sampUrNa vikalpa svayaM hI tirohita ho jaayeNge| **********104**********
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** lAkuzam ******** paramatattva kA lakSaNa yAvannivartate cintA, tAvatpAraM na gacchati / vidyate hi paraM tattvaM, mano'pohita kAyavat // 39 // * anvayArtha : * (yAvat) jabataka (cintA cintA (nivartate) rahatI hai (tAvat) tabataka *(pAram} pAra ko (na) nahIM (gacchati) jAtA hai| (hi) nizcaya se {param) * parama (tttvm| tattva (manaH) mana se (apohita) rahita (kAyavata) kAya ke * samAna (vidyate) rahatA hai| * artha : jabataka cintA rahatI hai, tabataka yaha jIva bhava se pAra nahIM ho * * sktaa| nizcaya se paramatattva mana se rahita kAyA ke samAna nizceSTa rahatA hai| * bhAvArtha : AcArya zrI padmanandi jI ne bar3A hI sundara likhA hai he cetaH kimu jIva tiSThasi kathaM cintAsthitaM sA kuto| rAga dveSa vazAntayoH paricayaH kasmAcca jAtastava / / * iSTAniSTa samAgamAditi yadi zvadhaM tadAvAM gtau| nocenmuJca samastametadaciradiSTAdi saMkalpanam / / (paMcaviMzatikA - 1/145) * arthAt : jIva - he citta! mana - kyA hai jIva? jIva - tuma kaise ho? mana - maiM cintA meM sthita huuN| jIva - cintA kI utpatni kisataraha huI hai ? mana - rAga-dveSa ke vaza se cintA utpanna huI hai| jIva - tumhArA paricaya rAga-dveSa se kisataraha ho gayA? / mana - iSTa-aniSTa vastuoM ke saMsarga se rAga-dveSa huA hai| jIva - he citta! yadi aisA hai, to hameM narakagati meM jAnA **********105]**********
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** jJAnAkuzam ******** 'pdd'egaa| naraka meM jAnA yadi tumhe iSTa nahIM hai, to zIghra hI tuma parapadArthoM ko taja do| cintA anekArthaka zabda hai / yathA - darzanazAstra ke anusAra jahA~-jahA~ sAdhana ha, vahA~-vahA~ sAdhya hai / jahA~-jahA~ sAdhya nahIM, vahA~-vahA~ sAdhana nhiiN| isaprakAra ke vyApti ke jJAna ko cintA kahate haiN| citi cintAyAm dhAtu se cintA zabda niSpanna huA hai | vicAra yaha usa zabda kA artha hai| tattvArthasUtra meM cintA kA artha vikalpa hai| sUtrakRtAMga granthAnusAra cintA kA artha paryAlocana haiN| manorogoM meM kuvicAra ko cintA kahA hai| smRti, dhAraNA, adhyAna yA dhyAna ke lie bhI cintA kahate haiN| maNivizeSa yA azvavizeSa ko bhI cintA zabda prayukta hotA hai| yahA~ cintA kA artha vicAra yA vikalpa abhISTa hai| jabataka cintA se nivRtti nahIM hotI, tabataka vaha rAga-dveSa ko utpanna karatI rahatI hai| rAga-dveSa karma ko bhejA gayA AmantraNa-patra hai| isa meM mahAn karmAsrava hai| Asava bandha kA va bandha saMsAra kA kAraNa hai| jisasamaya vikalpa naSTa ho jAte haiM, usIsamaya paramapada kI prApti ho jAtI hai| isI tathya ko vilokakara adhyAtmika santa yogIndradeva likhane haiM yAvannivartate cintA tAvatpAraM na gacchati / paramatattva kI prApti jisa jIva ko ho jAtI hai, vaha jIva kaise rahatA hai ? jisataraha mana se rahita hone para kAyA sampUrNa halanacalanAdi kriyA se rahita ho jAtI hai, usItaraha jisa jIva ko paramatattva kI prApti ho jAtI hai, vaha jIva sampUrNa sAMsArika prapaMcoM se rahita ho jAtA hai| jise paramatattva upalabdha ho gayA hai vaha dhyAna, dhyAtA aura dhyeya ke vikalpoM se athavA sampUrNa saMkalpa aura vikalpoM se rahita ho jAtA hai| vaha jIva nija akhaNDa zAzvata caitanyatattva meM vaha satata lavalIna rahatA hai| 106 *
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** l |kurA ******** saccA yogii| * ariSaDvargamAzritya, bhUpo'pi na ca bhUpatiH / / * ari SaDdharmamAzritya, yogo yogo na yoginAm / / 40 // * anvayArtha : * {SaDvargam) SaDvarga (Azritya) Ayita (bhUpaH) rAjA (api) bhI (bhUpatiH} * rAjA (na) nahIM hai (ca) aura (Saidharmama) Saidharma (ari) zatru ke (Azritya)* Azrita (yogaH) yoga (yoginAm) yogiyoM kA (yogaH) yoga (na) nahIM hai| * artha : jo rAjA SaDvarga ripuoM ke Azrita ho gayA hai, vaha rAjA rAjA * nahIM hai| jo yoga SaDdharma rUpI zatruoM ke Azrita huA hai, vaha yogiyo kA yoga nahIM hai| * bhAvArtha : rAjanItizAstra meM rAjyasaMcAlana, rAjya kA vikAsa Adi kI * * vidhiyA~ samajhAyI padI hai|tishaastraanusaar rAjA me zUratA. dhairya * prajAvatsalatva, nyAyapriyatva Adi aneka guNa vidyamAna hone caahiye| rAjA yadi kAma, krodha, lobha, moha, mada aura mAtsarya ina hipuoM se * saMyukta hai, to vaha rAjA nahIM hai kyoMki vaha SaT-ripuoM ke kAraNa se. * apane nyAyapriyatA Adi guNoM kI surakSA nahIM kara pAtA hai| vaise hI yadi yogI yoga ke kAla meM dayA, dAna, pUjA, sevA, yama aura niyamAdi SaDAvazyaka kriyAoM kA Azraya letA hai, to usakA yoga mokSa ko dene vAle abheda ratnatrayarUpa zuddhopayoga kI rakSA nahIM kara pAtA ************************************* Ji Ran Ran Lai Za Za Za Za Za Za Za Qiu Ran Ran Ran zaMkA : SaDAvazyaka karmoM ko ari SaDdharma kyoM kahA hai ? * samAdhAna : bhedaratnatraya vikalpAtmaka hai evaM vikalpa rAgAtmaka hote haiN| * yadi SaDAvazyakarUpa bhedaratnatraya kA sevana kiyA jAyegA, to zuddhopayoga * rUpa nizcayadhyAna meM bAdhA utpanna hogii| jo bAdhA utpanna karate haiM, loka 2 meM unheM zatru mAnA jAtA hai| SaDAvazyaka dhyAna meM vikalparUpa bAdhA ke * utpAdaka haiM, ataH ve zatru haiN| * zaMkA : avazya karaNIya kArya Avazyaka kahalAte haiM, yaha paribhASA * **********[107/**********
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ ********* jJAbAMkuzam * asatya hone kA prasaMga upasthita nahIM hotA hai ? samAdhAna: aisA nahIM kahanA caahiye| AvazyakoM kA varNana zubhopayogI zramaNoM ke lie kiyA gayA hai| ataH inakA anupAlana zubhopayoga meM .sthita rahane vAle sAdhuoM ke dvArA kiyA jAtA hai| SaDAvazyaka karma pUrNatayA heya haiM, aisA graMthakAra kA mantavya nahIM hai| graMthakAra ke matAnusAra dhyAnAvasthA meM vikalpotpAdaka karma heya haiN| 'anya avasthA meM bheda va abhedaratnatraya meM sAdhya sAdhana kA sambandha jAnanA caahiye| dhyAnAvasthA meM bhedaratnatraya viSakuMbha hai, aisA AcArya zrI deva kahate haiN| yathA paDikamaNaM paDisaraNaM paDihAro dhAraNA niyatI ya / jiMdA garahA sohI aThThaviho hodi visakuMbho / / ( samayasAra : 306) arthAt : pratikramaNa, pratisaraNa, pratihAra, dhAraNA, nivRtti, nindA, gaha aura pratyAkhyAna ye ATha prakAra kA viSakuMbha haiN| yahA~ isa tathya ko nahIM bhUlanA cAhiye ki AcArya zrI kundakunda * deva jaise parama cAritravAn santa cAritra ke AdhArabhUta pratikramaNAdi ko viSakuMbha kI saMjJA de rahe haiM / isa kathana ke pIche eka hI rahasya hai ki dhyAna ke kAla meM pratikramaNAdikoM kA vikalpa sAdhu ko parama cAritra arthAt nizcaya cAritra se dUra rakhatA hai| ataH jabataka AtmasvarUpa meM lIna hone kI pAtratA kA AvirbhAva nahIM ho jAtA, tabataka usakI prApti kA lakSya mana meM rakhakara pratikramaNAdi dravyakriyAoM kA avalambana lenA cAhiye / yadi nizcayacAritra kA lakSya mana meM na ho aura vyAvahArika kriyAoM kA anuSThAna atyanta vidhipUrvaka karate ho to bhI AtmakalyANa nahIM ho sakatA hai / kundakunda - yoga ke kAla meM azubha vicAroM ke samAna zubhavicAra bhI tyAjya hai, kyoMki vicAra cAhe zubha ho yA azubha kaSAyAtmaka haiN| kaSAya aura - yoga bandhapratyaya haiN| ataH yogIgaNa vicAroM ko tajakara nirmala Atma'svabhAva meM lIna ho jAte haiM / ***90* 108
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ ***** ***Za Za Za Za Za Za Mi Juan Juan Juan Mi Za Za Za Za Za Za Fa ******** ******* dhyAna ke bheda * ArttaraudraM parityajya, dharmazuklaM samAcaret / tAbhyAM parataraM nAsti, paramAtyaprabhASitam // 41 // * anvayArtha : **(Ata dram Arta aura raudradhyAna ko (parityajya) chor3akara (dharmazuklama) * * dharma aura zukladhyAna kA (samAcaret AcaraNa kreN| (tAbhyAm) una donoM * * se (paratarama) zreSTha (dhyAna) (nAsti) nahIM hai aisA (paramAtma) paramAtmA ne (prabhASitam) kahA hai| * artha : Arta aura raudra, ina do durdhyAnoM ko chor3akara dharma aura zukladhyAna * * kA AcaraNa kreN| una donoM dhyAna se zreSTha kucha nahIM hai . aisA paramAtmA * * ne kahA hai| * bhAvArtha : mana ko kisI eka viSaya meM ekAgra karane kA nAma hI dhyAna * * hai / athavA sthira jJAna ko hI dhyAna kahA jAtA hai / AcArya zrI umAsvAmI jI mahArAja dhyAna ke bhedoM ko batAte hue likhate haiM - aartraudrdhrmyshklni| (tattvArthasUtra - 9428) * arthAt : Arta, raudra , dharma aura zukla ye cAra dhyAna haiN| *1. AdhyAna : jisa dhyAna meM tIvra duHkhayukta pariNAma hote haiM use ArtadhyAna kahate haiN| AcArya zrI akalaMkadeva ne likhA hai . RtamardanamArtirvA tatra bhavamAtam / RtaM duHkham athavA ardanamArtirvA tatra bhvmaatm|| * ( rAjadhartika ) * arthAt : Rta, duHkha aura ardana ko arti kahate haiM aura arti se hone * **********[109/********** *******************************
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ran Ran Ran Ran Ran Fa Ran Fa Ran Cai *****Cui Lu Lu Lu Lu Lu ******** illiAL******** * vAlA dhyAna AtadhyAna hai| * yaha dhyAna chaThe guNasthAnaparyaMta avasthita rahatA hai| iSTaviyoga, aniSTasaMyoga, pagar3Acintana aura nidAnabaMdha ina bhedoM se yukta yaha ArtadhyAna pApaprayogAdhiSThAna, nAnA saMkalpoM se yukta, viSaya-tRSNA se vyApta, * * kaSAyasthAnoM se yukta, azAntivardhaka tathA ajJAnamUlaka hone ke kAraNa * * pramukharUpa se tiryaMcagati kA kAraNa hai| 2. saudadhyAna : jisa dhyAna meM atyanta krUra pariNAma hote haiM dhyAna ko raudradhyAna kahate haiM / raudra zabda kA artha karate hue zrI zubhacandrAcArya likhate haiM . rudraH krUrAzayaH prANI raudrakarmAsya kIrtitam / rudrasya khalu bhAvo vA raudramityabhidhIyate / / (jJAnArNava - 24/2/1224) * arthAt : rudra kA artha yahA~ duSTa abhiprAya vAlA prANI hai| usa rudra prANI kA jo karma ( kriyA) hai, use raudra kahA gayA hai| athavA ukta rudra prANI kA jo bhAva hai use raudra kahA jAtA hai| usa raudratAyukta dhyAna ko raudradhyAna kahate haiN| zrI zubhacandrAcArya kA mata haiM ki . hiMsAkarmaNi kauzalaM nipuNatA pApepadeze bhRzam / dAkSyaM nAstikazAsane pratidinaM prANAtipAte rtiH|| saMvAsaH saha nirdayairavirataM naisargikI kruurtaa| yatsyAhehabhRtAM tadanna gaditaM raudraM prshaantaashyaiH|| * arthAt : prANiyoM ke jo hiMsA karane meM kuzalatA, pApa ke upadeza meM * * atizaya pravINatA, nAstikamata ke pratipAdana meM caturatA, pratidina prANadhAta * * meM anurAga, duSTajanoM ke sAtha sahavAsa tathA niraMtara jo svAbhAvika duSTatA rahatI hai, use yahA~ vItarAga mahAtmAoM ne raudradhyAna kahA hai| AcArya zrI akalaMkadeva likhate haiM - * evamuktAprazastadhyAna pariNatAtmA taptAyaspiNDa igodakaM* *krmaadtte| **********[110****** *** Ran Ran Ran Fa Ran Lu Ran Ran Ran Fa Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Dai Lu Lu Ji Lu Ji Yu Ran Fa Ran Fa Ran Ran Ran
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ ************************************* ******** ******** (rAjavArtika - 9/34/4)* * arthAt : jaise agni se saMtapta lohapiNDa cAroM tarapha se jala khIMcatA* * hai, usIprakAra ina AtaM, raudrarUpa aprazasta dhyAnoM meM pariNata AtmA cAroM * * ora se karmarUpI jala khIMcatA hai, kArmANavargaNAoM ko grahaNa karatA hai| * - ye donoM saMsAra ke kAraNa hone se tyAjya haiN| 2. dharmadhyAma : jisa dhyAna meM vastusvarUpa kA athadA kSamAdi bhAvoM kA cintana hotA hai usa dhyAna ko dharmadhyAna kahate haiM / zrI jinasenAcArya kA kathana hai . bAhAtmikabhAvAnAM, yAthAtmyaM dharma ucyate / taddharmAdanapetaM, yaddharmya tddhyaanmucyte|| (harivaMzapurANa - 56/35) * arthAt : bAhya aura AdhyAtmika bhAvoM kA jo yathArtha bhAva hai, vaha dharma ke kahalAtA hai| usa dharma se jo sahita haiM use ghaHdhyAna kahate haiN| zAstrArtha kI khoja, zIla vratoM kA pAlana, guNAnurAga Adi * sadguNoM ke kAraNa yaha jIva ke lie paramparA se mokSa kA mArga hai| * *4. zukladhyAna : jisa dhyAna ke vdArA AtmA ke nirmala svabhAva kA * cintana kiyA jAtA hai usa dhyAna ko zukladhyAna kahate haiM / AcArya zrI akalaMka ne likhA hai . zuciguNa yogaacchuklm| yathA maladravyApAyAt zuciguNayogAcchuklaM vastraM tathA * * tadguNasAdhAdAtma pariNAmasvarUpamapi zuklamiti * nirucyate (rAjavArtika - 9/28/4)* * arthAt : zuci guNa ke yoga se zukna hotA hai| jaise - maila haTa jAne se * * vastra zukla (zvetavarNa ) ho jAtA hai, usIprakAra guNoM ke sAdharmya se * nirmala guNarUpa AtmapariNati bhI zukla kahalAtI hai| yaha dhyAna sAkSAt mokSa kA kAraNa hai| Arta aura raudradhyAna kA tyAga va dharma aura zukladhyAna ke * AcaraNa kA upadeza jainAgama meM diyA gayA hai| **********111********** ******************** Juan Juan Za Za Za Za Za Za Za Za Za Za
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ **** zAgAMkuzam dhyAna ke hetu ***** vairAgyaM tattvavijJAnaM, nairgrathyaM smbhaavnaa| jayaH parISahANAM ca paJcaite dhyAna hetavaH // 42 // > anvayArtha : (vairAgyam) vairAgya ( tattvavijJAnam ) tattvavijJAna (nairgranthyam ) nirgrathatA (samabhAvanA) samatAbhAva (ca) aura ( parISahANAm ) parISahoM kA ( jayaH ) jItanA (ete) ye (paJca) pA~ca (dhyAnahetavaH) dhyAna ke hetu haiN| artha : vairAgya nirgrazanA tattavijJAna, samabhAvanA aura parISahajaya ye pA~ca dhyAna ke hetu haiN| bhAvArtha: isa kArikA meM dhyAna kI avasthA meM pahu~cane ke lie jisa pUrva taiyArI kI AvazyakatA hotI hai, usakA varNana kiyA gayA hai| 1. vairAgya: iSTavastuoM meM prItirUpa lakSaNa vAlA rAga tathA aniSTa vastuoM meM aprIti lakSaNa vAlA dveSa ina donoM ke kAraNa jIva karmoM se bandha rahA hai| ataH paravastuoM ke prati Asakti bhAva ko kama karanA / sAdhaka ke lie anivArya kartavya hai| paravastuoM ke prati rAga se virakta ho jAnA vairAgya hai| AcArya zrI akalaMka deva ne likhA hai - cAritramohodayAbhAve tasyopazamAt kSayAt kSayopazamAd vA zabdAdibhyo viraJjanaM virAga iti vyavasIyate / virAgasya bhAvaH karma vA vairAgyam / arthAt : cAritramoha ke udaya kA abhAva hone para athavA usake upazama, kSaya athavA kSayopazama ke kAraNa zabdAdi paMcendriyoM ke viSayoM se virakta honA virAga hai| virAga kA bhAva athavA karma vairAgya kahalAtA hai| saMsAra, zarIra aura bhogoM ke paMka meM ulajhA huA jIva apanI AtmA kA uddhAra nahIM kara pAtA / paradravya kI Asakti mana ko * caMcala banAtI hai| mAnasika caMcalatA ke sadbhAva meM dhyAna nahIM ho sakatA, **********99********** 112*
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ ********************* ******** jJAnAMkuzA ******** * ataH dhyAnasAdhaka meM vairAgya nAmaka guNa honA caahiye| 1. taccavijJAna : tatvavijJAna kA artha samyajJAna hai| jJAna ke binA * cAritra nirarthaka hai| jJAnavAn kA cAritra hI mokSaphala ko phalatA hai| jJAna * * ke dvArA AtmA nija ke hita va ahita ko jAnatA hai / sAdhanA kA lakSya, * sAdhanA kI vidhi, sAdhanA meM Avazyaka sAvadhAnI ina saba bAtoM kA bodha OM tattvavijJAna ke dvArA hI ho sakatA hai| ataH dhyAnasAdhaka meM tatvavijJAna nAmaka guNa honA caahiye| 3. niryanyatA: graMtha kA artha parigraha hai / parigraha ke dravya aura bhAva * ye do bheda haiM / donoM hI prakAra ke parigraha kA tyAga karake parama nispRhatA * ko dhAraNa karanA hI nirgrathatA hai / * nirgrantha zabda ko paribhASita karate hue AcArya zrI zrutasAgara jI * likhate ha . nimranthAH prigrhrhitaaH| (mokSapAhur3a- 80) isIko spaSTa karate hue AryikA jJAnamatI likhatI hai . * bAhyAbhyantaraparigrahagranthibhyo niSkrAntaH nirgrnthH| (niyamasAra - 44) *arthAt : jinakI bAhya aura Abhyantara parigraha kI granthiyA~ vinaSTa ho* * cukI haiM ve nirgrantha haiN| * AcArya zrI jayasena kA kathana hai . yathAjAtarUpadharaH vyavahAreNa nagnatvaM yathAjAtarUpaM nizcayena tu svAtmarUpaM taditthaMbhUtaM yathAjAtarUpaM dharatIti yathAjAtarUpadharaH nirgrantho jAta ityrthH|| (pravacanasAra - 204) arthAt : vyavahAranaya se nagnatva yathAjAtarUpapanA hai aura nizcaya se * apanI AtmA kA jo yathArtha svarUpa hai vaha yathAjAta rUpa hai| sAdhu ina * donoM ko dhAraNa kara nirgrantha ho jAtA hai| AcArya zrI vIrasena svAmI kA kathana hai - vavahAraNayaM paDucca khettAdI micchattAdI gaMtho. abhaMtara **********113]********** Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Qin Xian Qin Zhong Xiao Lu Za Za Za Za Za Lu Lu Re Xiao
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ *******zAnAMkuza zAnAM kuzanam ********* gNthkaarnnttaado| edasya pariharaNaM NiggaMthattaM / NicchayaNayaM paDucca micchattAdIgaMtho, kmmbNdhkaarnnttaado| tesiM pariccAgo NiggaMthattaM / (dhavalA - 9 / 323) arthAt vyavahAranaya kI apekSA se kSetrAdika grantha haiM, kyoMki ve Abhyantara grantha ke kAraNa haiM aura inakA tyAga karanA nirgranthatA hai| nizcayanaya kI apekSA se mithyAtyAdika grantha haiM, kyoMki ve karmabandha ke kAraNa haiM aura inakA tyAga karanA nirgranthatA hai| nirgrantha kA bhAva athavA karma nirgranthatA hai| parigraha makar3I ke jAla kI bhA~ti hai| jo jIva usa meM ekabAra bhI ulajha jAtA hai, phira vaha apane Apa ko mukta nahIM kara pAtA / yahI kAraNa hai ki dhyAnasAdhaka kA nirgrantha honA Avazyaka hai| 4. sabhavAbhAva: sam dhAtu hai / isakA artha hai sadRza, tulya, samAna / yaha pacAdigaNa kA pATha hone se nandigrahipacAdibhyo lyuNinyacaH / irA pANinIya sUtrAnusAra ac pratyaya hone para sama zabda banatA hai| sama zabda se tala pratyaya karane para samata zabda banatA hai tathA strIliMga ke artha meM TAp pratyaya kA prayoga karane para samatA zabda kI niSpatti hotI hai| samatA kA artha hotA hai ekarUpatA / AcArya zrI kundakunda svAmI ne likhA hai jIvida maraNe lAbhAlAbhe saMjoga vippajoge y| - baMdhuri suha dukkhAdisu samadA sAmAyiyaM NAma / / 25 / / (mUlAcAra -1 / 25) isIko zabdAntara karate hue AcArya zrI amitagati likhate haiMjIvita maraNe yoga viyoga vipriye priye / zatrau mitre duHkhe sAmyaM sAmAyikaM viduH / / ( amitagati zrAvakAcAra 6/32) samatA pariNAma jaba mana meM jAgRta ho jAyeMge, taba usIsamaya mana se sampUrNa vikalpa naSTa ho jaayeNge| usa se iSTAniSTa kA vikalpa nahIM ho sakatA, rAga va dveSa se mukti mila jaayegii| samatAbhAva samasta sAdhanA kI rIr3ha hai| **************** 114
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ **** jJAnAkuzam AcArya zrI zubhacandra likhate haiMsAmyakoTiM samArUDho, yamI jayati karma yat / nimeSAntena tajjanmakoTibhistapasetaraH / / . ( jJAnArNava- 1958) arthAtH samatAbhAva ke agrabhAga para ( zikhara para ) ArUr3ha huA yogI jisa karma ko nimeSa (netra kI dimakAra ) mAtra kAla ke bhItara kSaNabhara meM hI jIta letA hai, usI ko ukta samatAbhAva se rahita jIva tapazcaraNa ke dvArA karor3oM janmoM meM jIta pAtA hai| yadi sAdhaka meM samatAbhAva nahIM hogA to sAdhaka pratikUla paristhitiyoM meM vilApa aura anukUla paristhitiyoM meM vilAsa karate hue Atmanidhi ko bhUla jAyegA / ataH sAdhaka ko samatAbhAvI honA caahiye| 5. paTIpahajaya : Agantuka kaSToM ko jainAgama meM parISaha kahA jAtA hai / karmoM kA tIvra vipAka ina parISahoM kA mUla kAraNa hai / parISaha Anepara unheM samatAbhAva se sahana karane kA nAma hI parISajaya hai / parISaha ke bAIsa bheda haiM / yathA kSudhA, tRSA, zIta, uSNa, daMzamazaka, nagnatA, arati, strI, caryA, niSadyA, zayyA, Akroza, vadha, yAcanA, alAbha, roga, tRNasparza, mala, satkAra puraskAra, prajJA, ajJAna, aura adarzana | parISahoM ko kyoM sahana karanA cAhiye ? isa prazna kA uttara dete hue AcArya zrI umAsvAmI mahArAja ne likhA hai mArgAcyavananirjarArthaM pariSoDhavyAH parISahAH / (tattvArthasUtra - 9/8 ) arthAt : saMvara ke mArga se cyuta na hone ke lie tathA karmoM kI nirjarA ke hetu bAIsa parISaha sahana karane yogya haiN| parISaha sahana karane se sAdhanA meM avicalatA prApta hotI hai. kaSTa sahana karane kI tAkata AtI hai| zarIra ke prati mamatva kama hotA hai / AtmA meM ramaNa karane kI pAtratA prApta hotI hai / uparyukta pA~ca sAdhana jinake pAsa haiM, ve hI sacce arthoM meM dhyAnI bana sakate haiN| **********994. 115
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** nAMkuza ******** dhyAna ke sthAna netradvandve zravaNayugale nAsikAgre llaatte| vaktre nAbhau zirasi hradaye tAluni bhruuyugaante|| dhyAnasthAnAnyamalamatibhiH kiirtitaanyaatmdehe| tiSThaikasmin vigata viSayaM cittamAlambanIyam *anvayArtha : amalamatibhiH) nirmala buddhidhArI AcAryoM ne (Atma) apane (dehe) zarIra * meM (netradvandva) netrayugala {zravaNayugale) karNayugala (nAsikAgre) nAsikAgra *{lalATe) lalATa (vaktre) mukha (nAbhau) nAbhi (zirasi mastaka (hRdaye) * * hradaya (tAluni) tAlu (bhra-yugAnte) bhra-yagala (dhyAnasthAnani) dhyAna ke * *sthAna (kIrtitAni) kahe hai| (ekasmin} eka sthAna para (tiSTha) raha kara (viSayam) viSaya se (vigata) rahita (cittam) citta kA (AlamdhanIyam) * avalambana leveN| * artha : nirmala buddhidhArI AcAryoM ne apane zarIra meM netradvaya, nAsikA* H kA agrabhAga, lalATa, mukha, nAbhi, mastaka, hRdaya, tAlu aura bhrU-yugAnta meM dhyAna ke sthAna batAye haiN| * he yogI! tumheM dhyAna meM baiThakara ina sthAnoM meM se kisI eka * sthAna para viSayoM kI vAMchA se rahita hokara apanA citta ekAgra karanA* * caahiye| *bhAvArtha : isa chanda meM dhyAna ke 10 sthAnoM kA varNana kiyA gayA hai| ... netrayugala : yogazAstrAnusAra netra cAkSuSa kendrasthAna hai| dhyAna kii| mudrA meM A~kheM banda rakhanI ho, to sahajatayA komalatA se banda kara leveN| * isa kendra kA dhyAna karane se jJAnatantu svayameva sakriya ho jAte haiM, *jisase jJAna vikasita hotA hai| dRSTikoNa ko nirmala karane kA kArya * * isI kendra se hotA hai / **********[116]**********
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ ********I SUKA 1 1 1 J** Ar 4 3. karNayugala : karNa meM eka kendra hai aprmaad| yaha saMvedana kA kendra hai| isa kendra para citta ko sthira karane se jAgarukatA kA vikAsa hotA hai| nidrA palAyana kara jAtI hai| prAcIna bhAratIya paramparA meM karNa - vedhana karane kI jo prathA thI, usakA yahI rahasya thA / zarIrazAstra meM bhI kanapaTI va usake AsapAsa ke kSetra ko bahuta mahattva prApta hai| usase dhyAna kI nirvighna siddhi hotI hai| 1. nAsikAya: dhyAna ke samaya nAsAgramudrA kA honA atyAvazyaka mAnA gayA hai| prANavAyu zarIra meM sampUrNa vyApta hai, parantu nAsikA para * usakI upasthiti adhika mAnI gaI hai| isalie yahA~ dhyAnavidoM ne prANakendra mAnA hai / nAsAgra hote hI mUlanAr3I tana jAtI hai, jisase mUlabandha svataH hI ho jAtA hai| isa kendra kA dhyAna karane se jaivika zaktiyoM kA vikAsa hotA hai| isase manuSya icchita kArya ko pUrNa karane ke tantra ko prApta kara letA hai| yaha dhyAna prasannatAvardhaka hai| 4. nATa lalATa ke bhItara gaharAI meM jyotikendra sthita hai| yaha kendra vAsanA, Avega tathA vikAroM ko upazama karane vAlA hai| yadi isa kendra para zvetavarNa kA dhyAna kiyA jAve, to adhika lAbhaprada va zIghra phaladAyI hai| uttejanA ko samApta karake zAnta banAne meM isa kendra kA mahattvapUrNa yogadAna hai| isa para dhyAna karane se asaMyama vilaya ko prApta hotA hai, hRdaya parivartita ho jAtA hai, manastApa naSTa hokara cintana ko suvyavasthita dizA prApta hotI hai| : 9. sukha mukha meM jilA ke agrabhAga meM brahmakendra hai| isa para dhyAna karane se damita vAsanAyeM bhI samApta ho jAtI hai| usake phalasvarUpa brahmacarya vizuddha ho jAtA hai, sAdhanA meM paripakvatA Ane lagatI hai tathA vAcAsiddhi ho jAtI hai| aisA sAdhaka apane dhyeya ko avazya prApta karatA hai| dRDha icchAzakti ke vikAsa ke lie va indriyoM ke niyamana ke * liye isa kendra para citta kA ekAgra karanA lAbhaprada mAnA gayA hai| 6. nAbhi : nAbhisthAna para maNipura nAmaka cakra hai| isa cakra kA dhyAna karane se Arogya kA vikAsa hotA hai, aizvarya vRddhiMgata hotA hai tathA AtmasAkSAtkAra hotA hai| yahA~ taijasakendra bhI hai| yaha kendra agni kA ******99********** 1177
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******** li[za! ******** * sthAna hai| ataH vRttiyoM ko ubhAra lAne ke lie yaha apanA yogadAna detA * A hai| itanA avazya dhyAna rakhanA cAhiye ki isa ke sAtha vizuddhikendra kA dhyAna karanA cAhiye anyathA vAsanA ke uddAma vega ko roka pAnA asaMbhava * hogA aura sAdhanAcyuta honA pdd'egaa| *6. mastaka : mastiSka meM sahastrAra nAmaka cakra hotA hai| yogazAstra * meM isa cakra kA atyadhika mahatva hai| isI ko hI yogazAstra meM brahmarandhra . kahate haiN| - yaha zAntikendra kA sthAna hai| nAr3IsaMsthAna va antaHstrAvI granthisaMsthAna kA saMgama sthala hone se yaha zarIra kA niyantraNa kakSa hai| * isa para dhyAna karane se cintAmukti. duHkhavinAza, zAnti kI prApti Adi ** * phala milate haiN| kinhI yogavidoM ne mastiSka va jJAnandra kahA hai| ala* * smaraNazakti ke vikAsa ke lie isa kendra kA dhyAna sarvazreSTha hai| * *. hRdaya : dhyAnazAstroM ne hRdaya meM anAhatacakra ko svIkAra kiyA hai| * * AtmasthatA kI prApti meM isa cakra kA sahayoga milatA hai tathA vaha * * samasta yaugika upalabdhiyoM kA pradAtA hai| yahA~ jo kendra hai, usako * * Anandakendra kahate haiN| yaha thAyamasa graMthi kA prabhAva kSetra hai| yaha graMthi kAma ko sakriya nahIM hone detI, mastiSka ke sAmyavikAsa meM sahayoga * karatI hai tathA lasikA kozikAoM ke vikAsa meM apane strAvoM dvArA madata* *kara rogoM kA virodha karatI hai| isa kendra para dhyAna ko kendrita karane se * * sAdhaka bAhya jagata se apanA samparka tor3akara AtmAnanda prApta karatA hai| * *1. tAnnu : yahA~ saMyamakendra hai| yU~ bhI kisI ko krodha A rahA ho aura * *vaha jIbha ko ulaTa kara lAlu para lagA leve, to kSaNArddha meM krodha kA * vinAza ho jaayegaa| itanA hI nahIM, yahI prayoga cintA ke samaya para * karane para cintA samApta ho jAyegI aura bhAvadhArA meM pUrNa parivartana A jaayegaa| ataH mAnasika ekAgratA, viSaya-niyamana, kaSAyopazamana tathA * AvegoM ke rodhana meM isa kA mahattvapUrNa yogadAna hai| 10. zrUyugAndha : donoM bhRkuTiyoM ke madhya sthAna ko bhrUyugAnta kahate haiN| yahA~ para darzanakendra mAnA gayA hai| isa kendra ko pazcima ke sAdhakoM ne tIsarI A~kha yaha nAma diyA hai| kucha sAdhaka darzanakendra ko sarvajJatAkendra ********** 118********** Cha Cha Za Za Za Ran Xue Za Za Za Za Za Za Xue Chang Tiao Cha Cha Qi Cha Cha Cha Cha Cha ***Ju Ju Tu Tu Zhuang Tu Tu Juan
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ >>H<
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ ****Ran Ran Ran Lu *** ** ******** zAlAMtazam ******** graMthAdhyayana kA phala nIta :- AnA pI gativinA.. .. jJAnAMkuzamidaM citta, pramattakariNAM kuzam / * yo'dhIte'nanyacetaskaH, so'bhyupaiti paraM pdm||44|| * anvayArtha : * (idam) yaha (jJAnAMkuzam) jJAnAMkuza (vitta) mana ke (pramatta) pramatta (kariNAma) * hAthI ke lie (kuzam) aMkuza hai| (yaH) jo (ananyacetaskaH) ananyacetA isakA (adhIte) adhyayana karatA hai (saH) vaha (param) parama (padam) pada * ko {abhyupaiti) prApta karatA hai| artha : manarUpI pramatta hAthI ko vaza karane ke lie yaha jJAnAMkuza aMkuza ke samAna hai| * jo ananyacetA hokara isa graMdha kA adhyayana karatA hai, vaha parama * pada ko prAta karatA hai| bhAvArtha : isa kArikA meM mana ko pAgala hAthI kI upamA dI gaI hai| * jaba hAthI ke gaNDasthala se mada jharane lagatA hai, taba vaha pAgala * ho jAtA hai| sarvatra utpAta macAtA hai| bar3e-bar3e vRkSoM ko ukhAr3akara pheMka * * detA hai| samakSa meM Aye hue manuSya athavA prANiyoM ke prANoM kA vighAta *karatA hai| jora-jora se ciMghAr3atA rahatA hai| pAgalapana meM hAthI yamadUta * kI taraha bana jAtA hai| * svacchanda mana bhI pAgala hAthI kI taraha hotA hai| vaha viSayavana * meM itastataH daur3a lagAtA hai, AtmA ke sadguNarUpI vRkSoM ko ukhAr3akara * * pheMkatA hai| vrata aura saMyama kA vinAza karatA hai, asaMyama kI joradAra * * ciMghAr3a karatA hai| dhyAna kA ghAta karatA hai tathA puNya kI latikA ko jar3amUla se ukhAr3akara pheMka detA hai| 1 graMthakAra ne samyagjJAna ko aMkaza kI upamA dI hai| jisaprakAra matta hue hAthI ko kuzala mahAvata aMkuza ke dvArA * *apane vaza meM karatA hai tathA usa para savArI karatA hai. usIprakAra saMyama- * ********** 120 **********
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******* zAlAMkuzam ***************** taparUpI vaibhava ke dhAraka, digambara munirAja samyagjJAnarUpI aMkuza ke dvArA manarUpI hAthI ko apane vaza meM kara lete haiM tathA mana para savAra hokara mokSa nagara jAte haiN| isa graMtha kA nAma bhI jJAnAMkuza hai| graMthakAra kahate haiM ki jo ananyacitta vAlA hokara arthAt ekAgramanA hokara isa graMtha kA paThana-pAThana karatA hai, vaha avazyameva manokuMjara ko apane vaza karake paramapada arthAt mokSapada ko prApta karatA hai| TIkAkAra dvArA antima maMgala sanmati prabhu ko namana karUM, mati sanmati bana jAya / sanmati guru, mA~ zArade, namUM tumhAre pAya / / Atmatattva ke heta ye. racanA guNa kI khAna / bhUla cUka yadi ho kahIM, zodha par3ho dhiimaan|| samApto'yaM granthaH vinaya vinaya dharma kA mUla hai| vijaya ke kAraNa guru prasanna hote haiN| prasanna hue guru apane mukhAravinda se zAstroM ke rahasyoM ko samajhAte haiN| zAstra ke rahasyoM ko jAnane se samyagjJAna kI vRddhi hotI hai| jJAna ke kAraNa jIva saMsAra, zarIra aura bhogoM se viraka hotA hai| virarakalA ke kAraNa jIba para se uparata hotA hai| para se uparata ho jAne para dhyAna | upalabdha hotA hai| dhyAna se suMdara aura nirjarA hotI hai| saMtara aura nirjarA mokSa kA kAraNa hai| sArAMza yaha hai ki vinaya hI mokSa kA kAraNa hai / -**** 121*****
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ ********* sAlA ******* 25A... ASERE ****** [+ cm 25s | kra graMtha kA nAma | grathakAra bhagavatI ArAdhaH AnA zrI zivati jI tiloyapaNNattI AcArya zrI yativRSabha jI samayasAra AcArya zrI kundakunda jI pravacanasAra AcArya zrI kundakunda jI niyamasAra AcArya zrI kundakunda jI mUlAcAra AcArya zrI kundakundra jI mokSapAhuDa AcArya zrI kundakunda jI bhAvapAhuDa AcArya zrI kundakunda jI paMcAstikAya AcArya zrI kundakundra jI bArasAguvekkhA AcArya zrI kundakunda jI 11. ratnakaraNDa zrAvakAcAra AcArya zrI samantabhadra jI tattvArthasUtra AcArya zrI umAsvAmI jI 13. AptaparIkSA AcArya zrI vidyAnanda jI sarvArthasiddhi AcArya zrI pUjyapAda jI 15. iSTopadeza AcArya zrI pUjyapAda jI samAdhizataka AcArya zrI pUjyapAda jI rAjavArtika AcArya zrI akalaMka jI AcArya zrI vIrasena jI AcArasAra AcArya zrI vIranandi jI 20. / harivaMzapurANa AcArya zrI jinasena jI padmanandi paMcaviMzatikA AcArya zrI padmanandi jI 22. paramAtmaprakAza AcArya zrI yogIndu jI 23. yogasAra AcArya zrI yogIndu jI 25. subhASitaratnasandoha AcArya zrI amitagati jI 25. dvAtriMzatikA AcArya zrI amitagati jI ********** ********** ****************************** 16. dhavalA
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ ******* tattvabhAvanAM amitagati zrAvakAcAra 26. 27. 28. 29. 30. ArAdhanAsAra 31. tattvArthasAra 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. AtmAnuzAsana bhAvasaMgraha samayasAra AtmakhyAti jJAnArNava dravyasaMgraha bRhad dravyasaMgraha paramAtmaprakAza TIkA pravacanasAra tAtparyavRtti dhyAnastava sukhabodha tasvArthavRtti vasunandi zrAvakAcAra guNabhUSaNa zrAvakAcAra pUjyapAda zrAvakAcAra ratnamAlA niyamasAra TIkA yogapradIpa sumligen *** jJAnasAra e belagAma ke ghor3e ! sAvadhAna niyamasAra TIkA anagAra dharmAmRta iSTopadeza TIkA chahaDhAlA laghusiddhAntakaumudI e belagAma ke ghoDe ! sAvadhAna ** AcArya zrI amitagati jI AcArya zrI amitagati jI AcArya zrI jI. AcArya zrI devasena jI AcArya zrI devasena jI AcArya zrI amRtacandra jI AcArya zrI amRtacandra jI AcArya zrI zubhacandra jI AcArya zrI nemicandra jI AcArya zrI brahmadatta jI AcArya zrI brahmadatta jI AcArya zrI jayasena jI AcArya zrI bhAskaranandi jI AcArya zrI bhAskaranandi jI AcArya zrI vasunandi jI AcArya zrI guNabhUSaNa AcArya zrI pUjyapAda jI jI AcArya zrI zivakoTi jI AcArya zrI padmaprabha jI muni zrI harSakIrti jI muni zrI padmasiMha jI muni suvidhisAgara jI AryikA zrI jJAnamatI jI paNDita zrI AzAdhara jI paNDita zrI AzAdhara jI paNDita zrI daulatarAma jI pANinI jI muni suvidhisAgara jI
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ | kra. ********AnAMkuzAm ******** zlokAnukramaNikA zloka | zlokAMka | pRSTAMka -aatyanta noi ananta jJAnamevAha anyaccharIramanyo'haM abhAva bhAvanaM caiva ariSaDvargamAzritya - a - ArtaraudraM parityajya Atmakarma parityajya AtmA satvaM parijJAya AtmA hi jJAnabhityustaM Fry 239 marA 5. 7 '102 Lu An Ji Lu Lu Lu Lu Lu Ji Ben Fa Yu Lu Xue Lu *****Ran Ran Za Za Za Za Za Za Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu uzvAsa cinirmukta Ran Cai *******Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Lu Zhang Za Za Za Za Za Za Za ******* -e eka: karoti karmANita - kaSAyaM no kaSAya ca kAyapramANamAtmA 13. 15. gacchana vA yadi vA suptaH garbhiNI ca yathA nArI gRhastho yadi vA liGgI cacintayA nazyate jJAnaM -tatasmAtkarma parityajya -da19. / dehAujIvaM pRthakRtvA 20. | dehaM caityAlayaM prAhu ********** N **********
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ ****** ********* dhyAna sthira manazceva / 23. 26 na jApena na homena nAsti dhyAna samo bandhuH netradvande zravaNa yugale ___ -papadastha mantravAkyasthaM pakSapAta vinirmukta padArthA hyanyathA loke parAtmA dvividhaH prokta pApakarma parityajya prapaJcarahitaM zAstraM prabhAtaM yogino nityaM __-bhabhAvakSaye samutpanne - ma. matizrutAvadhizceti -thayathA ca kAJcanaM zuddha yAvanivartate cintA yo naraH zuddhAtmAnaM 32.. Ran Shi Xu Yu Lu Sui Sui Xing Fei Hua Di Ben Xiu Chang Nu Sheng Zhong Hua Zhong Hua Dong Hua Kong Nu Nu Nu Nu Nu Gong Lue Za 152 varNAtItaM kalAtItaM vairAgya tattvavijJAna ___-zazuddhAtmAnaM paraM jJAtvA zubhAzubhAtmakaM karma zruyateM dhyAnaryAgena ___ - sa - saMkalpa eva jantUnAM samyagdarzanajJAna 98 43. * 44. | jJAnAMkuzamidaM citta 44 Chai Chai Chai ***Ran Za Qi Za Za Za Za Za Mai Cha Cha