________________
આત્માના અસ્તિત્વને માને અને બાહ્યાચારમાં દંભથી જીવે તેવા જૈનો આજે હાંસીને પાત્ર થયા છે. અહિંસાના પરમ ઉપાસક મહાવીર પ્રભુ કંઈ કાયર ન હતા. અભય તે મહાન ગુણ છે. અહિંસાના નામે ઉપર ઉપરનો ધર્મ પાળી જૈનો કાયર થતા જાય છે. નાના જીવોની હિંસા પાળી મોટા જીવો પ્રત્યે દયાભાવ ન હોવાને કારણે ધર્મ હાંસીને પાત્ર બનતો જાય છે.
જીવે અજ્ઞાનવશ કરેલાં કર્મા તેજસ કાર્પણ શરીરરૂપે ભવાંતરે આત્માની સાથે જ જાય છે. મૃત્યુ પર્યત બાકી રહેલી વાસનાઓ જ મતિ અને ગતિને સિદ્ધ કરે છે. સંસારી જીવ પુગલ સંબંધોને છોડી શકતો નથી અને દેહને રાખી શકતો નથી. તેવી દશા જીવને ફરી ફરી જન્મ લેવરાવે છે. અને કરેલાં કર્મો ભોગવવાં જ પડે છે. આત્માના અસ્તિત્વનું સાતત્ય તેમાં સિદ્ધ થાય છે. મુક્તિને વરેલા જીવો સિદ્ધ થઈ સિદ્ધશીલા પર વાસ કરે છે. આત્માના અસ્તિત્વના સિદ્ધ થવાનાં કારણો સાત પ્રકારે છે. સ્વસંવેદન, બાધક પ્રમાણનો અભાવ, વિધિનિષેધથી કર્તાનું પ્રમાણ. તર્ક, જ્ઞાનીઓનો અનુભવ, આધુનિક વિજ્ઞાનનો મત, અને પુનર્જન્મ. (૧) સ્વસંવેદન સ્વ-પોતાનો. જ્ઞાનથી થતો અનુભવ. શરીર એ આત્મા
નથી. તેને થતાં સુખદુઃખાદિના ભાવો ચેતના ગ્રહણ કરે છે. ચેતના રહિત શરીરને પીડા થતી નથી. આત્માના ઉપયોગ વડે શરીર વેદન અનુભવી શકે છે. ઉપયોગનો મૂળ હેતુ આત્મજ્ઞાન માટે છે. ઈદ્રિયોના પ્રયોજન માટે નથી. જો કે ચેતનના ઉપયોગ વગર ઈદ્રિયને માટે વિષયોનું જ્ઞાન સંભવતું નથી. ઉપયોગ દ્વારા થતો અનુભવ તે
સ્વસંવેદન છે. ઉપયોગ એ આત્માનું લક્ષણ છે. (૨) બાધક પ્રમાણનો અભાવ હું નથી તેવું ભાન કોઈને નથી. પ્રાણીમાત્રને
સંજ્ઞાદિથી એવું ભાન રહે છે કે પોતે છે. શરીરમાં આત્માનો વાસ
છે તેવું સમજાય છે. તે બાધક પ્રમાણનો અભાવ છે. (૩) વિધિનિષેધથી પોતાના કર્તાપણાનો સિદ્ધાંત હું નથી તેમ નિષેધ કરનાર
કે કહેનાર કોણ છે? હું કોણ તે જ વિધિ પોતાપણાને સિદ્ધ કરે છે. (૪) તર્કઃ ન્યાયશાસ્ત્રનાં અનેક પ્રમાણોથી આત્મા સિદ્ધ થાય છે. (૫) અનુભવી જ્ઞાનીઓના પ્રમાણ : જ્ઞાની પુરુષોએ પોતાના સ્વરૂપને
અનુભવ્યું છે અને પ્રકાશ્ય છે. સ્વરૂપ અવલોકન
૨૩
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
