________________
૧૩૦
સૂત્રસંવેદના-પ
કોઈ વ્યક્તિના નામથી જ થાય છે; પરંતુ જ્યારે તે વ્યક્તિના અંત:સ્થલ વ્યક્તિત્વ ઉપર નજર ઠરે છે ત્યારે જ કથાનો સાચો મર્મ પામી શકાય છે. જેઓ રાજારાણીએ કેવાં સુખ-દુઃખ અનુભવ્યાં માત્ર એટલું જ જુએ છે, તેઓ કથાના હાર્દને ક્યારેય પામી શકતા નથી.
આ સર્વ કથાઓમાં “કથા” તો માત્ર ભોજન સમયે વપરાતી ચમચી સમાન સાધનરૂપ છે. કથામાં સમાયેલ બોધ એ જ સ્વાથ્યપ્રદ ભોજનરૂપ છે.
સુખ સમયમાં છકી ન જવું, દુ:ખમાં ન હિંમત હારવી
સુખ-દુ:ખ સદા ટકતાં નથી, એ નીતિ ઉર ઉતારવી” એ ઉક્તિ અનુસાર સુખ સમયે તેઓ સુખથી કેટલા નિર્લેપ રહેતા અને દુ:ખના સમયે કેવા પરાક્રમ અને દઢ મનોબળથી અડગ રહેતા. વળી, મરણાંત ઉપસર્ગોમાં પણ અકળાયા વિના તેઓ મનને સ્વસ્થ અને પ્રસન્ન કઈ રીતે રાખતા હતા. પોતાને કલંકિત કરનારની ઉપેક્ષા કરી, પોતાની વર્તમાન કે ભૂતકાળની ભૂલોને શોધી, તેની શુદ્ધિ માટે કેવો પ્રયત્ન કરતા હતા.. વગેરે વાતોને વિચારી, તેનું અનુસરણ કરવામાં આવે તો આ સક્ઝાયની દરેક કથા દરેક સાધક માટે પરિવર્તનની ચાવી બની જાય. તે માટે આ બધી બાબતોને જોવાનો વિશિષ્ટ દૃષ્ટિકોણ કેળવી જીવનમાં ઉત્તરવો પડે. અંતત: સઝાય બોલતી વખતે સર્વ મહાપુરુષો અને તેમના સદ્ગણો સાથે એકરૂપ થતાં અંતરંગ પરિવર્તન આવવા લાગે અને તે તે ગુણોને પામવાનો યત્ન ચાલુ થઈ જાય.
જૈનશાસનમાં તત્ત્વને સમજવાના ચાર ઉપાયો બતાવ્યા છે. તેમાં સૌથી મહત્ત્વનો ઉપાય ચરણકરણાનુયોગ છે. કારણ કે, મોક્ષને આપવાની તાકાત એ જ અનુયોગમાં રહેલી છે. બાકીના ત્રણે અનુયોગ ચરણકરણાનુયોગને એટલે કે ચારિત્રને પ્રાપ્ત કરાવી આપનાર સાધન છે. દ્રવ્યાનુયોગ કે ગણિતાનુયોગ દ્વારા તત્ત્વ સુધી પહોંચવું એવી સૌની શક્તિ નથી હોતી. જ્યારે કથા, દષ્ટાંત, વાર્તા, પ્રસંગ આદિના માધ્યમે તત્ત્વને જણાવી દેવામાં આવે તો ગોળ ભેગી કડવી ગોળી જેમ ઊતરી જાય તેમ સામાન્ય જનના હૃદયમાં તત્ત્વની વાતો
