________________
૨૨૪
સૂત્રસંવેદના-પ
પર્વતની દક્ષિણમાં ક્રમશ: મહાહિમવંત અને હિમવંત એમ બે પર્વતો અને આ ત્રણ પર્વતોની વચ્ચે હિમવંતક્ષેત્ર અને હરિવર્ષ છે. આ બન્ને અકર્મભૂમીઓ છે. વળી હિમવંતપર્વતની દક્ષિણમાં જંબુદ્રીપના દક્ષિણ છેડે ભરતક્ષેત્ર છે. તે કર્મભૂમિ છે.
દક્ષિણવિભાગમાં આવેલા આ ત્રણ ક્ષેત્રો અને ત્રણ પર્વતો ૫૨ કુલ મળી ૧૫ ચૈત્યો છે.
(i) તેમાં દક્ષિણ છેવાડે રહેલા ભરતક્ષેત્રમાં ૩ શાશ્વત ચૈત્યો છે. જેમાંથી ૨ શાશ્વત ચૈત્યો તેની ઉત્તરમા રહેલ હિમવંત શિખર પર સ્થિત પદ્મદ્રહમાંથી નીકળતી ગંગા અને સિંધુ નદીઓના પ્રપાતકુંડમાં છે. ત્રીજું ચૈત્ય ભરત ક્ષેત્રની મધ્યમાં રહેલા દીર્ઘ વૈતાઢ્યપર્વતના (સિદ્ધાયતન નામનાં) શિખર ઉપર છે.
(i) ભરતક્ષેત્રની ઉપર ઉત્તરમાં હિમવંત નામનો વર્ષધરપર્વત છે. તેની ઉપર પદ્મદ્રહમાં એક ચૈત્ય છે અને તેના શિખર ઉપર એક ચૈત્ય છે. આમ હિમવંતપર્વતના કુલ ૨ ચૈત્યો છે.
(ii) હિમવંતપર્વત પછી તેની ઉત્તરમાં હિમવંતક્ષેત્ર છે. તેમાં ભરતક્ષેત્રની જેમ જ કુલ ૩ ચૈત્યો છે. (૨ ચૈત્યો રોહિતા અને રોહિતાંશા નદીના પ્રપાતકુંડમાં અને ૧ ચૈત્ય વૃત્તવૈતાઢ્યના” શિખર ૫૨)
(iv) હિમવંતક્ષેત્ર પછી તેની ઉત્તરમાં મહાહિમવંત નામનો વર્ષધ૨૫ર્વત છે. તેમાં પણ હિમવંતપર્વતની જેમ ૨ ચૈત્યો છે. (૧ શિખર ઉપર અને ૧ મહાપદ્મદ્રહમાં)
(v) તેના પછી ઉત્તરમાં હરિવર્ષક્ષેત્ર છે તેમાં પણ પૂર્વના ક્ષેત્રની જેમ ૩ ચૈત્યો છે (૨ ચૈત્યો હરિકાન્તા અને હરિસલિલા નદીના પ્રપાતકુંડોમાં
5. પ્રપાતકુંડ - મહાનદીઓ જે જે પર્વત ઉપરથી નીકળી છે, તે તે પર્વતની નીચે તે તે નદીના નામવાળા પ્રપાતકુંડ છે, કે જેમાં તે નદીનો પડતો ધોધ એ કુંડમાં જ પડીને બહાર નીકળે છે. તેથી દરેક નદીના ઉદ્ગમ સ્થાનની નીચે તે જ નામના પ્રપાત કુંડ હોય છે.
6. વર્ષધર૫ર્વત - વર્ષ એટલે ક્ષેત્ર, તેની મર્યાદાને ધારણ કરનારા, એટલે બે ક્ષેત્રોની વચ્ચે સરહદ ઉપર રહેલા પર્વતને વર્ષધ૨૫ર્વત કહેવાય છે.
7. વૃત્તવૈતાઢ્ય = ગોળાકારે રહેલો વૈતાઢ્યપર્વત
