________________
દવદન્તીના કહેવાથી શંકામાં પડેલા રાજાએ કુશળ નામને બ્રાહ્મણ કે જે સ્વામિના કાર્યમાં કુશળ હતો, તેને પ્રસંગને અનુરૂપ જે કાંઈ કહેવું ઘટે તે કહીને સુસુમાપુર રવાના કર્યો. સ્વામિની આજ્ઞા પ્રમાણુ કરીને તે બ્રાહ્મણ ચેડા દિવસમાં દધિપણું રાજા પાસે પહોંચી ગયો. શુકન પણ સારા થયા હતા. નગરમાં જઈને લોકોને પૂછતે પૂછતે કુજ પાસે જઈ તે બ્રાહ્મણ બેઠે. અને જ્યાં મેરૂ અને સરસવ, ક્યાં નળ અને ક્યાં આ. સર્વાગવિરૂપ બિભત્સ એવા તે કુજને જોઈને વિચારમાં પડ્યો કે ખરેખર દવદન્તીને વૃથા નળને ભ્રમ ઉત્પન્ન થયો છે. તો પણ બરાબર પરીક્ષા કરૂં, એમ નિર્ણય કરીને નળના અવગુણ ગર્ભિત બે કલેક બેલ્યા તે આ પ્રમાણે.
“નિર્ઘણાનાં નિશ્વપાણી નિસત્વાનાં દુરાત્મનામ ધૂર્વાહ નલ એવૈકઃ પત્નિ તત્યાજ યઃ સતીસ્ (1) સુપ્તામકાકિની મુગ્ધાં વિશ્વસ્તાં ત્યજતપિયામ ઉલ્લેહાને કર્થ પાદૌ નૈષધેર૫ મેધસઃ” (૨)
એ પ્રમાણે વારંવાર બેલતે સાંભળીને નળ નિજપ્રિયાં સમરન અનર્ગલં આંખમાંથી આંસુ પાડતો રડી પડ્યો. બ્રાહ્મણે પૂછયું કેમ રૂવે છે? ત્યારે તે હુંડિકે (કુન્જ) કહ્યું: તારૂં કરૂણરસવાળું ગીત સાંભળીને રડવું આવ્યું. આ લેકને અર્થ સ્પષ્ટ કહે, એમ કુષે પૂછ્યું, ત્યારે તે બ્રાહ્મણે કહ્યું.
નિયે, લાજ-શરમ વગરનાઓ, સત્વહિને, દુષ્ટાત્માઓ એ સર્વમાં અગ્રેસર એવે નળ-એ એક જ છે કે જેણે સુતેલી, એકલી, વિશ્વાસુ, મુગ્ધ એવી પિતાની સતી પત્નિને વનમાં ત્યાગ કરીને જતાં એના પગમાં ઉત્સાહ ક્યાંથી આવ્યા?
