Book Title: Panchastikaya
Author(s): Kundkundacharya,
Publisher: Shrimad Rajchandra Ashram
View full book text
________________
१८६
श्रीमद्राजचन्द्रजैनशास्त्रमालायाम् ।
याच चैतन्यविवर्तनरूपसंङ्कल्पप्रभवत्वात् स एव कर्त्ता नान्यः । शुभाशुभकर्मफलभूताया इष्टानिष्टविषयोपभोगक्रियायाश्च सुखदुःखस्वरूपस्वपरिणामक्रियाया इव स एव कर्त्ता नान्यः । एतेनासाधारणकार्यानुमेयत्वं पुद्गलव्यतिरिक्तस्यात्मनो द्योतितमिति ॥१२२॥ जीवाजीवव्याख्योपसंहारोपक्षेपसूचनेयम् ;
एवमभिगम्म जीवं अण्णेहिं वि पजएहिं बहुगेहिं ।
अभिगच्छदु अज्जीवं गाणंतरिदेहिं लिंगेहिं ॥ १२३॥ एवमभिगम्य जीवमन्यैरपि पर्यायैर्बहुकैः ।
अभिगच्छत्वजीवं ज्ञानांतरितैर्लिङ्गः ॥ १२३ ॥
एवमनया दिशा व्यवहारनयेन कर्म ग्रंथप्रतिपादितजीवगुणमार्गणास्थानादिप्रपञ्चितविचित्रविकल्परूपैः, निश्चयनयेन मोहरागद्वेषपरिणति संपादितविश्वरूपत्वात्कदाचिदशुद्धैः याच स एव सुखदुःख फलानुभवनरूपाया भोक्तृक्रियायाश्च स एव कर्ता भवतीत्यसाधारणकार्येण जीवास्तित्वं ज्ञातव्यं । तच्च कर्तृत्वमशुभशुभशुद्धोपयोगरूपेण त्रिधा भिद्यते, अथवानुपचरिता सद्भूतव्यवहारेण द्रव्यकर्मकर्तृत्वं तथैवाशुद्ध निश्चयेन रागादिविकल्परूपभावकर्मकर्तृत्वं शुद्धनिश्वयेन तु केवलज्ञानादिशुद्धभावानां परिणमनरूपं कर्तृत्वं नयत्रयेण भोक्तृत्वमपि तथैबेति सूत्रतात्पर्यं ।। तथा चोक्तं । “पुग्गलकम्मादीणं कत्ता ववहारदो दु णिच्छयदो । चेदणक माणादा सुद्धणया सुद्धभावा" ।। १२२ ॥ एवं भेदभावना मुख्यत्वेन प्रथमगाथा जीवस्या - साधारण कार्यकथनरूपेण द्वितीया चेति स्वतन्त्रगाधाद्वयेन पंचमस्थलं गतं । अथ गाथापूर्वार्धन जीवाधिकारव्याख्यानोपसंहारमुत्तरार्धेन चाजीवाधिकारप्रारंभं करोति; - एवमभिगम्य ज्ञात्वा । कं । जीवं अन्यैरपि पर्यायैर्बहुकैः पश्चादभिगच्छतु जानातु । कं ? अजीवं ज्ञानांतरितैलिङ्गेरिति । पदार्थोंकी भोगक्रियाका, अपने सुखदुःखरूप परिणामक्रियाका कर्त्ता एक जीव पदार्थको जो । इनका कर्ता और कोई नहीं है । ये जो क्रियायें कही हैं वे सब शुद्धअशुद्ध चैतन्यभावमयी हैं, इस कारण ये क्रियायें पुद्गलकी नहीं हैं, आत्माकी ही हैं । ॥ १२२ ॥ आगे जीव - अजीवका व्याख्यान संक्षेपसे दिखाते हैं; - [ एवं ] इसप्रकार [ अन्यैः अपि ] अन्य भी [ बहुकैः पर्यायैः ] अनेक पर्यायोंसे [ जीवं ] आत्माको [ अभिगम्य ] जानकर [ ज्ञानांतरितैर्लिङ्ग: ] ज्ञानसे भिन्न स्पर्शरसगंधवर्णादिचिन्हों से [ अजीवं ] पुद्गलादिक पांच अजीव द्रव्योंको [ अभिगच्छतु ] जानो । भावार्थ - जैसे पूर्व में जीवकी करतूतें दिखाई, वैसे ही व्यवहारनयसे कर्मपद्धतिके विचार में जीवसमास, गुणस्थान, मार्गणास्थान इत्यादि अनेकप्रकार पर्यायविलासकी विचित्रतामें जीवपदार्थ जानना चाहिये । और अशुद्ध निश्चयनयसे कदाचित् मोहरागद्वेषपरिणति से
१ पर्यायरूपः २ जीवः ३ शप्तेह शेश्च क्रियायाः कर्त्ता न स्यादित्यनेन ४ गोम्मटसारादिकमंग्रंथा संप्रति विद्यत एव वा अन्या अपि कर्मपद्धतयः संत्येव तैः प्रतिपादितः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org

Page Navigation
1 ... 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294