Panchastikaya

Author(s): Kundkundacharya,
Publisher: Shrimad Rajchandra Ashram

Page 244

पचास्तिकायः ।
यस्य न विद्यते रागो द्वेषो मोहो वा सर्वद्रव्येषु । नास्रवति शुभमशुभं समसुखदुःखस्य भिक्षोः ॥ १४२ ॥
यस्य रागरूपो द्वेषरूपो मोहरूपो वा समग्रपरद्रव्येषु न हि विद्यते भावः तस्य निर्विकारचैतन्यत्वात्समसुखदुःखस्य भिक्षोः शुभमशुभश्च कर्म नास्रवति । किन्तु संव्रियंत एव । तदत्र मोहरागद्वेषपरिणामनिरोधो भावसंवरः । तन्निमित्तः शुभाशुभकर्मपरिणामनिरोधो योगद्वारेण प्रविशतां पुद्गलानां द्रव्यसंवर इति ॥ १४२ ॥
विशेषेण संवरस्वरूपाख्यानमेतत् ;
जस्स जदा खलु पुण्णं जोगे पावं च णत्थि विरदस्स ।
संवरणं तस्स तदा सुहासुहकदस्स कम्मस्स ॥ १४३ ॥ यस्य यदा खलु पुण्यं योगे पापं च नास्ति विरतस्य । संवरणं तस्य तदा शुभाशुभकृतस्य कर्मणः ॥ १४३ ॥
यस्य योगिनो त्रिरतस्य सर्वतो निवृत्तस्य योगे वाङ्मनः कायकर्मणि शुभपरिणामरूपं विद्यते । स कः ? रागो दोसो मोहो व जीवस्य शुद्धपरिणामात् परमधर्म लक्षणाद्विपरीतो रागद्वेषपरिणामो मोहपरिणामो वा । केषु विषयेषु ? सव्वदव्वेसु शुभाशुभसर्वद्रव्येषु । णासवदि सुहं असुह नास्रवति शुभाशुभकर्म । कस्य ? भिक्खुस्स तस्य रागादिरहितशुद्धोपयोगेन तपोधनस्य । कथंभूतस्य ? समसुदुक्खस्स समस्त शुभाशुभ संकल्परहितशुद्धात्मध्यानोत्पन्न परम सुखामृततृप्तिरूपैका कारसमरसीभावबलेन अनभिव्यक्तसुखदुःखरूपहर्षविषादविकारत्वात्समसुखदुःखत्येति । अत्र शुभाशुभसंवरसमर्थः शुद्धोपयोगो भावसंवरः भावसंवराधारेण taarकर्म निरोधो द्रव्यसंवर इति तात्पर्यार्थः ॥ १४२ ॥ अथायोगिकेवलिजिन गुणस्थानापेक्षया निरवशेषेण पुण्यपापसंवरं प्रतिपादयति; -जस्म यस्य योगिनः । कथंभूतस्य ? विरदस्स
२०७
द्वेष: । द्वेषभाव | वा ] अथवा [ मोहः ] तत्वोंकी अश्रद्धारूप मोह [ न विद्यते ] नहीं है [ "तस्य " ] उस [ समसुखदुःखस्य ] समान सुखदुःख वाले [ भिक्षोः ] महामुनिके [ शुभ] शुभरूप [ अशुभं ] पापरूप पुद्गलद्रव्य [ न आस्रवति ] mariant प्राप्त नहीं होता । भावार्थ - जिस जीवके राग द्वेष मोहरूप भाव पर - द्रव्यों में नहीं है उस ही समरसीके शुभाशुभ कर्मास्रव नहीं होता । उसके संवर ही होता है । कारण रागद्वेष- मोहपरिणामोंका निरोध भावसंवर कहलाता है । उस भावसंवर के निमित्तसे योगद्वारों से शुभाशुभरूप कर्मणाओं का निरोध होना द्रव्यसंवर है ॥ १४२ ॥ आगे संवरका विशेष स्वरूप कहते हैं; - [ खलु यदा ] निश्चय से जिस समय [ यस्य ] जिस [विरतस्य ] परद्रव्यत्यागो के [ योगे ]
इस
१ संवरो भवति ।