Panchastikaya

Author(s): Kundkundacharya,
Publisher: Shrimad Rajchandra Ashram

Page 253

२१६
श्रीमद्राजचन्द्रजैनशास्त्रमालायाम् । रागादीनामन्तरङ्गत्वान्निश्चयेन बन्धहेतुत्वमवंसेयमिति ॥ १४९ ॥ ति बन्धपदार्थव्याख्यानं समाप्तम् । अथ मोक्षपदार्थव्याख्यानम् । द्रव्यकर्ममोक्षहेतुपरमसंवररूपेण भावमोक्षस्वरूपाख्यानमेतत् ;हेदुमभावे णियमा जायदि णाणिस्स आसवणिरोधो । आसवभावेण विणा जायदि कम्मस्स दुणिरोधो ॥१५॥ कम्मस्साभावेण य सव्वण्हू सबलोगदरसी य । सावदि इंदियरहिदं अव्वावाह सुहमणंतं ॥१५१॥ जुम्म ।
हेत्वभावे नियमाज्जायते ज्ञानिनः आस्रवनिरोधः । आस्रवभावेन विना जायते कर्मणस्तु निरोधः ॥१५०॥ कर्मणामभावेन च सर्वज्ञः सर्वलोकदर्शी च ।
प्राप्नोतीन्द्रियरहितमव्याबाधं सुखमनन्तं ।। १५१ ।। युग्मं । आस्रवहेतुहि जीवस्य मोहरागद्वेषरूपो भावः। तदभावो भवति ज्ञानिनः। तदभावे
बंध एव । कस्मात् । संसारिणां सर्वदैव कर्मोदयस्य विद्यमानत्वादिति । तस्माद् ज्ञायते नवतरदव्यकर्मबंधस्योदयागतद्रव्यप्रत्यया हेतवस्तेषां च जीवगतरागादयो हेतव इति । ततःस्थितं न केवल योगा बहिरंगबंधकारणं द्रव्यप्रत्यया अपीति भावार्थः ॥ १४९ ॥ एवं नवपदार्थप्रतिपादकद्वितीयमहाधिकारमध्ये बंधव्याख्यानमुख्यतया गाथात्रयेण "नवमोतराधिकारः" समाप्तः ॥ अनंतरं शुद्धात्मानु. भूतिलक्षणनिर्विकल्पसमाधिसाध्ययागमभाषया रागादिविकल्परहित शुक्लध्यानसाध्ये वा मोक्षाधिकारे गाथाचतुष्टयं भवति । तत्र भावमोक्षः केवलज्ञानोत्पत्तिः जीवन्मुक्तोहत्पदमित्येकार्थः तस्याभिधानचतुष्टययुक्तस्यैकदेशमोक्षस्य व्याख्यानमुख्यत्वेन ' हेदु अभावे" इत्यादि सूत्रद्वयं । तदनंतरमयोगिचरमसमये शेषाघातिद्रव्यकर्ममोक्षप्रतिपादनरूपेण 'दसणणाणसमग्गं" इत्यादि सूत्रद्वयं । एवं गाथाचतुष्टयपर्यंत स्थलद्वयेन मोक्षाधिकारव्याख्याने समुदायपातनिका । अथ घातिचतुष्टयद्रव्यकर्ममोक्षहेतुभूतं परमसंवररूपं च भावमोक्षमाह-हेदु अभावे द्रव्यप्रत्ययरूपहेत्वभावे सति णियमा निश्चयात् जायदिजायते। कस्य । णाणिस्स ज्ञानिनः । स कः । आसवणिरोधो जीवाश्रितरागाद्यास्रवनिरोधः आसवभावेण होते हुये भी जीवके बंध नहीं होता, इस कारण रागादिक भाव ही बंध के अंतरंग मुख्य कारण हैं, गौणकारण चारित्रप्रत्यय है । इस प्रकार बंधपदार्थका व्याख्यान पूर्ण हुआ ॥ १४९ ॥ अब मोक्षपदार्थका व्याख्यान किया जाता है, सो प्रथम ही द्रव्यमोक्षका कारण परमसंवररूप मोक्षका स्वरूप कहते हैं;-[ हेत्वभावे ] रागादि कारणोंके अभावसे [ नियमात् ] निश्चयसे [ ज्ञानिनः ] भेद-विज्ञानीके [ आस्रवनिरोधः ]
१ हेतुत्वं ज्ञातव्यम् ।