Panchastikaya

Author(s): Kundkundacharya,
Publisher: Shrimad Rajchandra Ashram

Page 259

श्रीमद्रराजचन्द्र जैन शास्त्रमालायाम् ।
तद्भवत्यागसमये वेदनीयायुर्नामगोत्ररूपाणां जीवेन सहात्यन्तविश्लेषः कर्मपुद्गलानां द्रव्यमोक्षः || १५३ ।। इति मोक्षपदार्थव्याख्यानं समाप्तम् ।
समाप्तं च मोक्षमार्गावयवरूपसम्यग्दर्शनज्ञान विषयभूतनवपदार्थव्याख्यानम् ||२||
२२२
अथ मोक्षमार्गप्रपञ्चसूचिका चूलिका ॥३॥
मोक्षस्वरूपाख्यानमेतत् ;जीवसहावं गाणं अपडिहददंसणं अणण्णमयं । चरियं च तेसु यिदं अत्थित्तमर्णिदियं भणियं ॥ १५४॥
जीवस्वभावं ज्ञानमप्रतिहतदर्शनमनन्यमयं ।
चारित्रं च तयोर्नियतमस्तित्वमनिन्दितं भणितं ॥ १५४ ॥
जीवस्वभावं नियतं चरितं मोक्षमार्गः । जीवस्वभावो हि ज्ञानदर्शने अनन्यमयत्वात् । कालमनुभवतीति भावार्थ: ॥ १५३ ॥ इति द्रव्यमोक्षस्वरूपकथनरूपेण सूत्रद्वयं गतं । एवं भावमोक्षद्रव्यमोक्षप्रतिपादन मुख्यतया गाथाचतुष्टयपर्यंतं स्थलद्वयेन दशमोन्तराधिकारः ॥
इति तात्पर्यवृत्तौ प्रथमतस्तावत् " अभिवंदिऊग सिरसा " इमां गाथामादिं कृत्वा गाथाचतुष्टयं व्यवहारमोक्षमार्गकथन मुख्यत्वेन तदनंतरं षोडशगाथा जीवपदार्थप्रतिपादनेन तदनंतरं गाथाचतुटयमजीवपदार्थनिरूपणार्थं ततश्च गाधात्र्यं पुण्यपापादिसप्तपदार्थपीठिकारूपेण सूचनार्थं तदनन्तरं गाथाचतुष्टयं पुण्यपापपदार्थद्वयविवरणार्थं ततश्च गाथाषटुकं शुभाशुभास्रवव्याख्यानार्थं तदन्तरं सूत्रत्रयं संवरपदार्थस्वरूपकथनार्थं ततश्च गाथात्रयं निर्जरापदार्थव्याख्यानेन निमित्तं तदनंतर सूत्रत्रयं बंधपदार्थकथनार्थं तदनंतरं सूत्रचतुष्टयं मोक्षपदार्थव्याख्यानार्थं चेति दशभिरंतराधिकारैः पंचाशद्गाथाभिर्व्यवहारमोक्षमार्गावयवभूतयोर्दर्शनज्ञानयोर्विषयभूतानां जीवादिनवपदार्थानां प्रतिपादकः द्वितीय महाधिकारः समाप्तः ||२||
इत ऊर्ध्वं मोक्षावाप्तिपुरस्सरं निश्चयव्यवहारमोक्षमार्गाभिधाने विशेषव्याख्यानेन चूलिकारूपे तृतीय महाधिकारे " जीवसहाओ णाणं" इत्यादिविंशतिगाथा भवंति । तत्र विंशतिगाथासु मध्ये केवलज्ञानदर्शनस्वभावशुद्धजीवस्वरूपकथनेन जीवस्वभावनियतचरितं मोक्षमार्ग इति कथनेन च " जीवसहाओ गाणं" इत्यादि प्रथमस्थले सूत्रमेकं तदनंतरं शुद्धात्माश्रितः, स्वसमयो मिथ्याप्रकार जीवसे अत्यंत सर्वथाप्रकार कर्मपुद्गलोंका वियोग होने का नाम द्रव्यमोक्ष है ॥ १५३ ॥ इसप्रकार द्रव्यमोक्षका व्याख्यान पूर्ण हुआ और मोक्षमार्गीके अंग सम्यग्दर्शन सम्यग्ज्ञानके निमित्तभूत नवपदार्थोंका व्याख्यान भी पूरा हुआ ॥ २ ॥ आगे मोक्षमार्गका प्रपंच सूचनामात्र कहा जाता है, अतः प्रथम ही मोक्षमार्गका १ तस्य मनुष्य भवस्य त्यागसमये परित्यागसमये. २ विस्तारकथिता ।