________________
ચૌદમું :
: ૧૨ ઃ
પાપનો પ્રવાહ न तथा रिपुन शस्त्रं न विषं, न हि दारुणो महाव्याधिः । उद्वेजयन्ति पुरुषं यथा हि कटुकाक्षरा वाणी ।। १॥
પુરુષને જેટલો સંતાપ કઠેર અક્ષરવાળી વાણુથી થાય છે, તેટલે સંતાપ શત્રુ, શસ્ત્ર, વિષ કે દારુણ મહાવ્યાધિથી પણ થતો નથી.
પાંડેએ સુંદર મીનાકારીવાળો મહેલ બનાવ્યું અને તેની ફરસબંધી કાચવડે કરી. પછી કૌરને તે મહેલ જવાનું આમંત્રણ આપ્યું, ત્યારે કોર આવ્યા અને તેમણે “નીચે પાણી ભરેલું છે,” એમ માનીને કપડાં ઊંચા લઈ ચાલવા માંડયું. તે વખતે દ્રૌપદીએ કહ્યું કે “આંધળાના તે આંધળા જ હેય ને ?” આ કઠોર વચન કૌરની છાતીમાં તાતા તીરની જેમ ખૂલી ગયું અને તેનાથી જે સંતાપ થયે તે ભયંકર વરમાં પરિણમે, જેનું છેવટ મહાભારતના ખૂનખાર યુદ્ધમાં આવ્યું. તાત્યય કે-ક્રોધ, અભિમાન કે મશ્કરીમાં કેઈને પણ કઠોર વચન કહેવું નહિ. એક કવિએ ઠીક જ કહ્યું છે કે
वरं मौनेन नीयन्ते, कोकिलैरिव वासराः । यावत्सर्वजनानन्ददायिनी गीः प्रवर्त्तते ॥१॥
જ્યાં સુધી પિતાની વાણી સર્વ જનોને આનંદ આપે તેવી મધુર થતી નથી, ત્યાં સુધી કેયલ મોનમાં દિવસો પસાર કરે છે. તેવી રીતે મનુષ્ય બીજાને આનંદ ઉપજાવે તેવી વાણી ન બેલી શકે, તે તેણે પોતાના દિવસે મનમાં પસાર કરવા સારા.
અથવા એ પણ ઉચિત જ કહેવાયું છે કે –
